การพัฒนาตนเองชุมชนสังคมต้น

หนังสอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน หลกั สตู รการศกึ ษานอกระบบระดบั การศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 ËÒŒ Á¨Ó˹ҋ  ˹§Ñ ÊÍ× àÃÂÕ ¹àÅÁ‹ ¹¨Õé ´Ñ ¾ÁÔ ¾•´ÇŒ Âà§¹Ô §º»ÃÐÁҳἹ‹ ´¹Ô à¾Í×è ¡ÒÃÈ¡Ö ÉÒµÅÍ´ªÇÕ µÔ ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹ Å¢Ô Ê·Ô ¸•à»¹š ¢Í§ ÊÓ¹¡Ñ §Ò¹ ¡È¹. ÊÓ¹¡Ñ §Ò¹»Å´Ñ ¡ÃзÃÇ§È¡Ö ÉÒ¸¡Ô Òà สำนักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย สำนักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงศึกษาธิการ

หนังสือเรียนสาระการพัฒนาสังคม รายวชิ า การพฒั นาตนเอง สงั คม ชมุ ชน ( สค 21003 ) ระดับมัธยมศึกษาตอนตน เอกสารทางวชิ าการลำดบั ที่ 35/2554

คำนำ สำนักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ไดดำเนินการ จัดทำหนังสือเรียนชุดใหมนี้ขึ้น เพ่ือสำหรับใชในการเรียนการสอนตามหลักสูตรการศึกษา นอกระบบระดบั การศกึ ษาขนั้ พน้ื ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 ทม่ี วี ตั ถปุ ระสงคใ นการพฒั นาผเู รยี น ใหมีคุณธรรม จริยธรรม มีสติปญญาและศักยภาพในการประกอบอาชีพ การศึกษาตอ และ สามารถดำรงชีวิตอยูในครอบครัว ชุมชน สังคม ไดอยางมีความสุข โดยผูเรียนสามารถนำ หนังสือเรียนไปใช ดวยวิธีการศึกษาคนควาดวยตนเอง ปฏิบัติกิจกรรมรวมทั้งแบบฝกหัดเพื่อ ทดสอบความรคู วามเขา ใจในสาระเนอื้ หา โดยเมอ่ื ศกึ ษาแลว ยงั ไมเ ขา ใจ สามารถกลบั ไปศกึ ษา ใหมได ผูเรียนอาจจะสามารถเพิ่มพูนความรูหลังจากศึกษาหนังสือเรียนน้ี โดยนำความรูไป แลกเปลย่ี นกบั เพอ่ื นในชนั้ เรยี น ศกึ ษาจากภมู ปิ ญ ญาทอ งถน่ิ จากแหลง เรยี นรแู ละจากสอื่ อน่ื ๆ ในการดำเนินการจัดทำหนังสือเรียนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาข้ัน พ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 ไดรับความรวมมือที่ดีจากผูทรงคุณวุฒิและผูเก่ียวของหลายทาน ที่คนควาและเรียบเรียงเนื้อหาสาระจากสื่อตางๆ เพ่ือใหไดสื่อท่ีสอดคลองกับหลักสูตร และ เปนประโยชนตอผูเรียนท่ีอยูนอกระบบอยางแทจริง สำนักสงเสริมการศึกษานอกระบบและ การศกึ ษาตามอธั ยาศยั ขอขอบคณุ คณะทปี่ รกึ ษา คณะผเู รยี บเรยี ง ตลอดจนคณะผจู ดั ทำทกุ ทา น ทไ่ี ดใ หค วามรว มมอื ดว ยดี ไว ณ โอกาสนี้ สำนกั งานสง เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั หวงั วา หนงั สอื ชดุ นี้ จะเปนประโยชนในการจัดการเรียนการสอนตามสมควร หากมีขอเสนอแนะประการใด สำนักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ขอนอมรับไวดวยความ ขอบคุณยิ่ง สำนกั งาน กศน.

สารบญั หนา คำแนะนำการใชหนังสือเรียน 1 โครงสรางรายวิชา 2 บทท่ี 1 ความรเู บอ้ื งตน เกย่ี วกบั การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 3 4 ความหมาย ความสำคญั ของการพฒั นาตนเอง และครอบครวั 6 แนวทางในการพัฒนาตนเอง 8 ความหมาย และความสำคญั ของการพฒั นาชมุ ชน 9 หลักการพัฒนาชุมชน 10 บทท่ี 2 ขอ มลู ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั การพฒั นาชมุ ชน 12 ความหมาย ความสำคญั และประโยชนข องขอ มลู 13 ขอ มูลท่เี กยี่ วของกับการพฒั นาชุมชน 15 เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลชุมชน 16 การวิเคราะหขอมูล 18 บทที่ 3 การจดั ทำแผนชมุ ชน 19 กระบวนการจัดทำแผนพัฒนาชุมชน 21 ขั้นตอนการจัดทำประชาพิจารณแผนชุมชน 23 ขั้นตอนการทำเวทีประชาคม 25 การมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน 26 ระดับการมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน 28 บทที่ 4 การเผยแพรผ ลการปฏบิ ตั ิ 33 การเขยี นโครงการพฒั นาชมุ ชน 35 การเขียนรายงานผลการดำเนินงานพัฒนาชุมชน บรรณานกุ รม ภาคผนวก ตวั อยา งโครงการ

คำแนะนำในการใชหนังสือเรียน หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม รหสั วชิ า 2104 ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน เปน หนงั สอื เรยี น สำหรบั ผเู รยี นทลี่ งทะเบยี นเรยี นเปน นกั ศกึ ษา นอกระบบ ในการศกึ ษาแบบเรยี นเลม นผ้ี เู รยี นควรปฏบิ ตั ดิ งั น้ี 1. ศึกษาโครงสรางรายวิชาใหเขาใจในหัวขอสาระสำคัญ ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง และขอบขายเนื้อหาเปนลำดับแรก 2. ศึกษารายละเอียดเนื้อหาของแตละบทอยางละเอียด และทำกิจกรรมตาม ที่กำหนด แลวตรวจสอบกับแนวตอบกิจกรรมที่กำหนดไวทายเลม ถาผูเรียน ตอบผิดเปนสวนใหญควรกลับไปศึกษาและทำความเขาใจในเนื้อหานั้นใหม ใหเ ขา ใจกอ นทจี่ ะศกึ ษาเรอื่ งตอ ไป 3. ปฏิบัติกิจกรรมทายเร่ืองของแตละเร่ืองใหครบถวน เพื่อเปนการสรุปความรู ความเขาใจของเนื้อหาในเรื่องนั้นๆอีกคร้ัง และการปฏิบัติกิจกรรมของแตละ เนื้อหาแตละเร่ือง ผูเรียนสามารถนำไปตรวจสอบกับครูผูรูและเพื่อนๆ ท่ีรวม เรียนในรายวิชาและระดับเดยี วกันได 4. หนงั สอื เลม นมี้ ี 4 บท คอื บทที่ 1 ความรเู บอื้ งตน เกยี่ วกบั การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม บทที่ 2 ขอมลู ที่เกีย่ วขอ งกับการพฒั นาชุมชน บทท่ี 3 การจัดทำแผนชุมชน บทที่ 4 การเผยแพรผลการปฏิบัติ

โครงสรา งรายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม รหสั วชิ า สค 21003 ระดับมัธยมศึกษาตอนตน X สาระสำคัญ 1. ความหมาย ความสำคัญ หลักการและประโยชนของการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม 2. ความสำคญั ของขอ มลู วธิ กี ารจดั เกบ็ และวเิ คราะหข อ มลู อยา งงา ย 3. การมีสวนรวมในการวางแผนพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม และการนำไปใช ในชีวิตประจำวัน X ผลการเรียนรูที่คาดหวัง 1. อธบิ ายสาระสำคญั ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 2. จดั เก็บและวเิ คราะหขอ มลู อยางงา ย 3. มสี ว นรว มและนำผลจากการวางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม ไปใชใ นชวี ติ ประจำวัน X ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง บทที่ 1 ความรเู บอ้ื งตน เกยี่ วกบั การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม บทท่ี 2 ขอ มูลทเี่ ก่ยี วของกบั การพัฒนาชุมชน บทท่ี 3 การจัดทำแผนชุมชน บทท่ี 4 การเผยแพรผลการปฏิบัติ

แบบทดสอบกอนเรียน 1. ขอใดไมใชหลักของการพัฒนาชุมชน ก. ประชาชนมสี ว นรว ม ข. ทำเปน กระบวนการและประเมนิ ผลอยา งตอ เนอื่ ง ค. ยดึ ประชาชนเปน หลกั ในการพฒั นา ง. พฒั นาทกุ ดา นไปพรอ มๆกนั อยา งรวบรดั และเรง รบี 2. แนวทางในการพัฒนาตนเองอันดับแรกคืออะไร ก. ปลกุ ใจตนเอง ข. สำรวจตนเอง ค. ลงมอื พฒั นาตนเอง ง. ปลกู คณุ สมบตั ทิ ด่ี งี าม 3. กจิ กรรมใดเปน กจิ กรรมระดบั ประเทศ ก. การสัมมนา ข. การสำรวจประชาสมติ ค. การประชมุ กลมุ ยอ ย ง. การจดั ทำเวทปี ระชาคม 4. ขอใดเปนบทบาทท่ีสำคัญที่สุดของประชาชนในการดูแลชุมชน ก. เขารว มประชุมทุกคร้ัง ข. แสดงความเห็นในการประชุม ค. เหน็ คลอ ยตามผนู ำทกุ เร่ือง ง. ทำกจิ กรรมพฒั นาชมุ ชนรว มกนั ทกุ ครงั้ 5. สถาบนั ใดท่ีมสี ว นสำคัญเปนลำดบั แรกปอ งกันไมใหเกดิ ปญหาสงั คม ก. สถาบันการเงิน ข. สถาบันศาสนา ค. สถาบนั ครอบครัว ง. สถาบนั การศกึ ษา

6. ขอ ใดคอื การรวมตวั ของสมาชกิ ในชมุ ชนเพอ่ื รว มกนั ทำกจิ กรรมตา งๆ ในชมุ ชน ดว ยตนเอง ก. เวทีประชาคม ข. การทำประชาพิจารณ ค. การเลอื กตง้ั ง. การเขยี นโครงการ 7. ขอ ใดไมใ ชเ ทคนคิ การเกบ็ รวบรวมขอ มลู ในชมุ ชน ก. อธบิ าย ข. สงั เกต ค. สัมภาษณ ง. สนทนากลมุ 8. วัตถุประสงคของการทำประชาพิจารณคอื ขอใด ก. ตอบสนองความตองการของผบู ริหาร ข. ใหเกดิ ความคดิ รวบยอดในการปฏิบตั งิ าน ค. ปอ งกันการประทวงของผเู สยี ประโยชน ง. รวบรวมความคดิ เหน็ ของผเู กย่ี วขอ ง 9. ขอ ใดบง บอกถงึ ความสำเรจ็ ของโครงการ ก. การประเมนิ โครงการ ข. ตัวชี้วัดผลสำเร็จของโครงการ ค. การสรุปผลและรายงานโครงการ ง. วตั ถุประสงคข องโครงการ 10. ขอใดเปน วธิ ีการเขยี นรายงานผลการดำเนินงานที่ถกู ตอ ง ก. ถกู ตอ ง กระชบั รดั กมุ ชดั เจนและสละสลวย ข. เขยี นบรรยายรายละเอยี ดใหม ากทส่ี ดุ ค. เขียนใหเปนภาษาวิชาการมากๆ ง. เขยี นโดยแบง เปนขอยอยๆ เฉลย 1. ง 2. ข 3. ข 4. ง 5. ค 6. ก 7. ก 8. ง 9. ข 10. ก

บทท่ี 1 ความรเู บอ้ื งตน เกยี่ วกบั การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม X สาระสำคัญ ความรูเบ้ืองตนเก่ียวกับการพัฒนาตนเอง ครอบครัวและชุมชน ประกอบดวย ความหมาย ความสำคญั แนวทางการพฒั นาตนเอง ความหมาย ความสำคญั และหลกั การพฒั นา ชมุ ชน เปน สง่ิ จำเปน ทต่ี อ งทำความเขา ใจเปน พน้ื ฐาน เนอื่ งจากมคี วามเกยี่ วขอ งสมั พนั ธต อ เนอื่ ง กับกระบวนการพัฒนาชุมชนและสังคม X ผลการเรียนรูที่คาดหวัง เมอื่ ศกึ ษาบทที่ 1 จบแลว ผเู รยี นสามารถ 1. อธบิ ายความหมาย ความสำคญั และแนวทางการพฒั นาตนเองได 2. อธบิ ายความหมาย ความสำคญั และหลกั การพฒั นาชมุ ชนได 3. กำหนดแนวทางและจัดทำแผนในการพัฒนาตนเองและครอบครัวได X ขอบขายเนื้อหา เรอ่ื งท่ี 1 ความหมายและความสำคญั ของการพฒั นาตนเองและครอบครวั เรอ่ื งท่ี 2 แนวทางในการพัฒนาตนเอง เรอื่ งที่ 3 ความหมายและความสำคัญของการพัฒนาชุมชน เรอ่ื งท่ี 4 หลักการพัฒนาชุมชน หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 1

บทท่ี 1 ความรเู บอ้ื งตน เกยี่ วกบั การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม ปจจุบันเปนท่ียอมรับกันโดยท่ัวไปวา คนเปนทรัพยากรที่มีคุณคาของสังคม สงั คมจะพฒั นาและเจรญิ ขน้ึ ไปไดข น้ึ อยกู บั คณุ ภาพของคนทเี่ ปน องคป ระกอบของสงั คม น้ัน การจะพัฒนาชุมชนไดจึงตองเริ่มตนที่การพัฒนาคนเปนอันดับแรก นอกจากน้ี การพัฒนาชุมชนตองยึดหลักการมีสวนรวมของประชาชนเปนปจจัยพ้ืนฐานท่ีสำคัญ เพราะเปาหมายสุดทายของ การพัฒนาคือคน เน่ืองจากคนเปนท้ังทรัพยากรที่จะถูก พฒั นาและเปน ทง้ั ผไู ดร บั ผลประโยชน จากการพฒั นานน่ั เอง เรอ่ื งท่ี 1 ความหมายและความสำคัญ ของการพฒั นาตนเองและครอบครวั 1.1 ความหมายของการพฒั นาตนเอง นักวิชาการหลายทานใหความหมายของการพัฒนาตนเองในลักษณะที่คลายคลึงกัน สรุปความไดวา การพัฒนาตนเองคือการปรับปรุงดวยตนเองใหดีขึ้นกวาเดิม ท้ังดานรางกาย จิตใจ อารมณและสังคม เพ่ือใหสามารถทำกิจกรรมที่พึงประสงคตามเปาหมายท่ีตนต้ังไว เพื่อการดำรงชีวิตรวมกับผูอื่นไดอยางปกติสุข รวมทั้งเพื่อใหเปนสมาชิกท่ีดีของครอบครัว ชมุ ชน และสงั คม 1.2 ความสำคญั ของการพฒั นาตนเอง โดยทั่วไป คนทุกคนตางตองการดำรงชีวิตอยูรวมกับผูอ่ืนอยางมีความสุข ท้ังใน ครอบครัว ชุมชน และสังคมปจจัยสำคัญประการหน่ึงของการมีชีวิตท่ีมีความเปนปกติสุข คือการปรับปรุงและพัฒนาตนเอง ท้ังวิธีคิดและการกระทำหรือพฤติกรรมที่แสดงออกท้ังดาน รางกาย จิตใจ อารมณและสังคม เพื่อใหสามารถปรับตนเองเขากับสังคมและสิ่งแวดลอมที่ดี การพัฒนาตนเองมีความสำคัญสรุปไดดังนี้ 1. เปน การเตรยี มตนเองในดา นตา งๆ เชน รา งกาย จติ ใจ อารมณ สงั คม รวมทงั้ สติ ปญ ญาใหส ามรถรบั กบั สถานการณต า งๆทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ ในชวี ติ ประจำวนั 2 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

2. มีความเขาใจตนเอง เห็นคุณคาของตนเอง ทำใหสามารถทำหนาที่ตามบทบาท ของตนเองในครอบครวั ชมุ ชน และสงั คมไดอ ยา งเตม็ กำลงั ความสามารถ 3. สามารถปรบั ปรงุ การปฏบิ ตั ติ น และแสดงพฤตกิ รรมใหเ ปน ทยี่ อมรบั ของบคุ คล รอบขา งในครอบครวั ชมุ ชน และสงั คม 4. สามารถกำหนดแนวทางการพัฒนาตนเอง ใหพัฒนาไปสูเปาหมายสูงสุดของ ชีวิตตามที่วางแผนไว 5. เปน แบบอยา งการพฒั นาของคนในครอบครวั ชมุ ชน และสงั คม 6. เปนการเตรียมคนใหมีความพรอมในการดำรงตนใหอยูในสังคมอยางมั่นใจ มคี วามสขุ และเปน กำลงั สำคญั ของการพฒั นาชมุ ชนและสงั คม 1.3 ความสำคญั ของการพฒั นาครอบครวั ครอบครัวเปนหนวยยอยของสังคม การพัฒนาสังคมในหนวยยอยไปสูสังคม หนวยใหญท่ีหมายถึงชุมชน มีจุดเร่ิมตนที่เหมือนกันน่ันคือการพัฒนาที่คนบุคคล หาก บุคคลในครอบครัวไดรับการพัฒนาใหเปนบุคคลท่ีมีจิตใจดี มีความเอื้อเฟอชวยเหลือ เกอ้ื กลู ตอ กนั รจู กั พงึ่ พาตนเอง มคี วามคดิ มเี หตผุ ล พรอ มทจี่ ะรบั การพฒั นาในสงิ่ ใหมๆ ยอ มทำ ครอบครัวเปนครอบครัวท่ีมีความเขมแข็ง มีความสุข สามารถชวยเหลือครอบครัวอ่ืนๆ ใน ชุมชนน้ันๆได หากครอบครัวสวนใหญในชุมชนสามารถพึ่งพาตนเองไดและตางใหความ รวมมือชวยเหลือซึ่งกันและกัน ชุมชนน้ันๆยอมเกิดความมั่นคงเขมแข็ง และชวยเหลือชุมชน อน่ื ๆได เมอ่ื ชมุ ชนสว นใหญเ ขม แขง็ ยอ มสง ผลใหส งั คมโดยรวมเขม แขง็ มน่ั คงตามไปดว ย และ ทสี่ ำคญั จะกอ ใหเ กดิ คา นยิ มของการพงึ่ พาเกอื้ หนนุ เออื้ เฟอ เผอ่ื แผ และชว ยเหลอื ซง่ึ กนั และกนั ทนี่ ำไปสเู ปา หมายของการอยรู ว มกนั อยา งอบอนุ และมคี วามสขุ เรอ่ื งท่ี 2 แนวทางในการพฒั นาตนเอง การพัฒนาตนเองใหประสบความสำเร็จ สามารถอยูรวมกับบุคคลตางๆในครอบครัว และชมุ ชนไดอ ยา งมคี วามสขุ มแี นวทางการพฒั นาได ดงั น้ี 1. การสำรวจตนเอง เพอ่ื จะไดท ราบวา ตนเองมคี ณุ สมบตั ทิ ด่ี แี ละไมด ี อยา งไร บา ง เพอื่ ทจี่ ะหาแนวทางการปรบั ปรงุ พฒั นาตนเองใหด ขี น้ึ การสำรวจตนเองอาจทำไดห ลาย วิธี เชน การตรวจสอบตนเองดวยเหตุและผล การใหบุคคลใกลชิดชวยสำรวจ ชวยพิจารณา อยา งตรงไปตรงมา หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 3

2. การปลูกฝงคุณสมบัติที่ดีงาม เปนการนำเอาแบบอยางที่ดีของบุคคลสำคัญท่ี ประทับใจมาเปนตัวแบบ เพื่อปลูกฝงคุณสมบัติท่ีดีใหกับตนเอง ใหประสบความสำเร็จ สมหวงั ตามทค่ี าดหวงั ไว 3. การปลุกใจตนเอง การปลุกใจตนเองใหมีความเขมแข็งที่จะตอสูกับอุปสรรค ดา นตา งๆนนั้ มคี วามจำเปน ยง่ิ เพราะเมอ่ื ตนเองมจี ติ ใจทแ่ี ขม็ แขง็ มคี วามมงุ มนั่ จะสามารถตอ สู กบั ปญ หา และอปุ สรรครวมทงั้ สามารถดำเนนิ การพฒั นาตนเองใหบ รรลเุ ปา หมาย การปลกุ ใจ ตนเองสามารถทำไดหลายวิธี เชน การนำตัวแบบของผูประสบความสำเร็จมาเปนแบบอยาง การใชอ ปุ สรรคเปน ตวั กระตนุ การใชข อ มลู หรอื การรบั คำแนะนำจากผใู กลช ดิ หรอื ผรู ู ฯลฯ 4. การสง เสรมิ ตนเอง เปน การสรา งกำลงั กายกำลงั ใจใหเ ขม แขง็ สรา งพลงั ความคดิ ทสี่ ามารถปฏบิ ตั ไิ ด เชน การเลน กฬี า การออกกำลงั กาย การพกั ผอ น การฝก สมาธิ การเขา รบั การฝก อบรมเรอื่ งทเี่ ราสนใจ เปน ตน 5. การลงมือพัฒนาตนเอง การพัฒนาตนเองสามารถทำไดหลายวิธี เชน อาน หนงั สอื เ ปน ประจำ รว มกจิ กรรมตา งๆของชมุ ชนตามความสนใจ การศกึ ษาดงู าน การศกึ ษาตอ การพบปะเยยี่ มเยยี นเพอ่ื นหรอื ผทู ร่ี จู กั สนทิ สนม การหมนุ เวยี นเปลยี่ นงาน การทำงานรว มกบั ผอู นื่ การพยายามฝก นสิ ยั ทด่ี ดี ว ยความสม่ำเสมอ การสรา งความสมั พนั ธท ดี่ กี บั ผอู นื่ ฯลฯ เรอ่ื งที่ 3 ความหมาย และความสำคัญของการพัฒนาชุมชน 3.1 ความหมายของการพัฒนาชุมชน ความหมายของคำวา “พฒั นาชมุ ชน” ผรู ไู ดใ หค วามหมายไวห ลากหลาย สรปุ ไดด งั น้ี 1) การรวบรวมกำลังของคนในชุมชนรวมกันดำเนินการปรับปรุง สภาพ ความเปนอยูของคนในชุมชนใหมีความเขมแข็งเปนปกแผน โดยความ รว มมอื กนั ระหวา งประชาชน ในชมุ ชนและหนว ยงานภายนอก 2) เปนกระบวนการท่ีประชาชน รวมกันดำเนินการกับเจาหนาท่ีหนวยงาน ตางๆ เพ่ือทำใหสภาพเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และส่ิงแวดลอมของ ชมุ ชน เจรญิ ขน้ึ กวา เดมิ 3) เปนวิธีการสรางชุมชนใหเจริญโดยอาศัยกำลังความสามารถของ ประชาชน และรฐั บาล 4 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

4) เปนการเปล่ียนแปลงที่มีการกำหนดทิศทางที่พึงปรารถนาโดยการมี สว นรว ม ของคนในชมุ ชน สรปุ ไดว า การพฒั นาชมุ ชน คอื การกระทำทมี่ งุ ปรบั ปรงุ สง เสรมิ ใหก ลมุ คนทอี่ ยู รวมกนั มกี ารเปลยี่ นแปลงไปในทศิ ทางทดี่ ขี นึ้ ในทกุ ๆดา น ทง้ั ดา นทอ่ี ยอู าศยั อาหาร เครอ่ื งนงุ หม สขุ ภาพรา งกาย อาชพี ทมี่ นั่ คง ความปลอดภยั ในชวี ติ และทรพั ยส นิ โดยอาศยั ความรว มมอื จาก ประชาชนภายในชมุ ชน และหนว ยงานองคก รตา งๆทง้ั จากภายในและภายนอกชมุ ชน 3.2 ความสำคัญของการพัฒนาชุมชน จากการอยูรวมกันของครอบครัวหลายๆครอบครัวจนเปนชุมชน ความเปนอยู ของคนแตล ะครอบครวั ยอ มมคี วามสมั พนั ธก นั มคี วามสลบั ซบั ซอ นและมปี ญ หาเกดิ ขนึ้ มากมาย จึงจำเปนตองอาศัยความรวมมือกันของบุคคลหลายๆฝาย โดยเฉพาะประชาชนเจาของชุมชน ทเ่ี ปน เปา หมายของการพฒั นาตอ งรว มกนั รบั รู รว มมอื กนั พฒั นาและปรบั ปรงุ แกไ ขใหเ กดิ ความ เปลี่ยนแปลงที่ดีข้ึน เพ่ือความสงบสุขของชุมชนน้ันๆ การพัฒนาชุมชนจึงมีความสำคัญ พอจะจำแนกไดดังนี้ 1. สง เสรมิ และกระตนุ ใหป ระชาชนไดม สี ว นรว มในการแกไ ขปญ หาพฒั นาตนเอง และชุมชน 2. เปนการสงเสริมใหประชาชนมีจิตวิญญาณ รูจักคิด ทำ พัฒนาเพื่อสวนรวม และเรียนรูซ่ึงกันและกัน 3. เปน การสง เสริมการรวมกลุม ในการดำเนนิ ชีวิตตามระบอบประชาธปิ ไตย 4. ทำใหปญหาของชุมชนลดนอยลงและหมดไป 5. ทำใหสามารถหาแนวทางปองกันไมใ หปญ หาในลักษณะเดยี วกนั เกดิ ข้นึ อีก 6. ทำใหเ กดิ ความเจรญิ กา วหนา ขน้ึ 7. ทำใหเกิดการอยูรวมกันอยางมีความสุข ตามสภาพของแตละบุคคล และเกิด ความภาคภูมิใจในชุมชนของตนเอง 8. ทำใหชุมชนนาอยู มีความรักความสามัคคี เอ้ืออาทรชวยเหลือเกื้อกูลซึ่งกัน และกัน 9. เปนรากฐานสำคัญของการพัฒนาสังคมและประเทศชาติ หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 5

เรอื่ งท่ี 4 หลักการพัฒนาชุมชน หลกั การพฒั นาชมุ ชน เปน หลกั สำคญั ในการดำเนนิ งานพฒั นาชมุ ชน เพอื่ สรา งสรรค ไปสูความสำเร็จตามเปาหมาย ยึดถือการสรางความเจริญใหกับชุมชนโดยอาศัยหลักการ สรุปไดดังนี้ 1. ประชาชนมสี ว นรว ม การดำเนนิ กจิ กรรมของการพฒั นาทกุ ขนั้ ตอน ประชาชน จะตองเขามามีสวนเกี่ยวของและมีสวนรวม ต้ังแต รวมคิด ตัดสินใจ วางแผน ปฏบิ ตั แิ ละประเมนิ ผล ประชาชนตอ งกลา คดิ กลา แสดงออก เพราะผลทเ่ี กดิ จาก การดำเนินงานสงผลโดยตรงตอประชาชน 2. พิจารณาวัฒนธรรมและสภาพความเปนอยูของชุมชน หากทุกฝายที่เกี่ยวของ ในการพัฒนาไดทราบและเขาใจขอมูลเกี่ยวกับวัฒนธรรมและสภาพความ เปน อยขู องชมุ ชนในทกุ ๆดา น จะชว ยใหก ารคดิ การวางแผน และการดำเนนิ งาน พฒั นาเปน ไปในทศิ ทางทถ่ี กู ตอ งเหมาะสม 3. ใหความสำคัญกับคนในชุมชน โดยคนในชุมชนตองเปนหลักสำคัญหรือเปน ศนู ยก ลางของการพฒั นา โดยเรม่ิ จากการคน หาความตอ งการและปญ หาทแี่ ทจ รงิ ของชมุ ชนตนเองใหพ บ เพอื่ นำไปสกู ระบวนการพฒั นาในขนั้ ตอ ไป 4. การพัฒนาตองไมรวบรัดและเรงรีบ การดำเนินงานควรคำนึงถึงผลของการ พัฒนาในระยะยาวดำเนินงานแบบคอยเปนคอยไป เพ่ือใหทุกคนมีความพรอม มคี วามเชอื่ มนั่ ไดม เี วลาพจิ ารณาคดิ ไตรต รองถงึ ผลทจี่ ะเกดิ ขน้ึ ในขน้ั ตอนตอ ไป และในระยะยาวทงั้ ผลทส่ี ำเรจ็ และไมส ำเรจ็ มใิ ชเ รง รบี ดำเนนิ การใหเ สรจ็ อยา ง รวบรดั และเรง รบี เพราะการเรง รบี และรวบรดั ใหเ สรจ็ อาจนำไปสคู วามลม เหลว 5. ทำเปนกระบวนการและประเมินผลอยางตอเน่ือง การพัฒนาชุมชนควรดำเนิน การดวยโครงการที่หลากหลายภายใตความตองการที่แทจริงของชุมชน ขณะ เดียวกันควรประเมินผลดวยการมีสวนรวมของทุกฝายที่เก่ียวของอยางตอเน่ือง เพื่อจะไดรับทราบขอดี ขอเสีย บทเรียนความสำเร็จ ไมสำเร็จ เพื่อนำไปสูการ พัฒนาทด่ี ขี ้ึนกวา เดมิ หลักการพัฒนาชุมชนดังกลาวขางตนเปนหลักการโดยท่ัวไป ท่ีมุงหวังใหประชาชน รว มมอื กนั พฒั นาชมุ ชน ของตนโดยมเี ปา หมายสงู สดุ คอื ประชาชนมคี วามเปน อยทู ดี่ ี และสงั คม มชี มุ ชนทน่ี า อยู เพราะฉะนน้ั หากเราเปน สมาชกิ ของชมุ ชนใดกค็ วรเขา ไปมสี ว นรว มใหค วาม รว มมอื กบั ชมุ ชนนน้ั ๆ เชน รว มประชมุ อยา งสรา งสรรค แสดงความคดิ เหน็ แลกเปลย่ี นความคดิ รวมพฒั นาทกุ ขั้นตอนเพ่อื นำไปสูเ ปา หมายที่ทกุ ฝายรว มกนั กำหนดขนึ้ นั่นเอง 6 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

กิจกรรม 1. ใหผ เู รยี นคน ควา เพมิ่ เตมิ \"แนวทางในการพฒั นาตนเอง ประโยชน และหลกั การ ชมุ ชนเพมิ่ เตมิ จากแหลง ความรตู า งๆ เชน หอ งสมดุ อนิ เทอรเ นต็ ฯลฯ 2. ใหผ เู รยี นอธบิ ายสงิ่ ตอ ไปนต้ี ามความเขา ใจของผเู รยี นโดยสรปุ และเขยี นบนั ทกึ ลงในสมุดของตนเอง 2.1 ความหมายของคำวา \"การพฒั นา\" 2.2 ความสำคัญในการพัฒนาตนเอง 2.3 แนวทางในการพัฒนาตนเอง 2.4 ความหมายของคำวา \"การพฒั นาชมุ ชน\" 2.5 ประโยชนของการพัฒนาชุมชน 2.6 หลักการพัฒนาชุมชน 3. ผเู รยี นแบง กลมุ อภปิ รายรว มกนั คดิ ประเดน็ ตอ ไปนี้ แลว นำเสนอผลการอภปิ ราย ของกลุมตอเพื่อนๆ 3.1 แนวทางในการพฒั นาตนเองใหเ ปน บคุ คลทพี่ งึ ประสงค และเปน ทย่ี อมรบั ของสงั คม 3.2 แนวทางในการพฒั นาและการปฏบิ ตั ติ น เพอ่ื ใหค รอบครวั อบอนุ 3.3 แนวทางการพัฒนาชุมชนของตนเองใหเปนชุมชนท่ีเขมแข็ง 4. ใหผูเรียนจัดทำแผนพัฒนาตนเองและครอบครัวตามแนวทาง ขอ 3.1 และขอ 3.2 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 7

บทท่ี 2 ขอมูลท่ีเกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชน X สาระสำคัญ การศกึ ษาความรเู บอ้ื งตน ทเี่ กย่ี วกบั ขอ มลู เชน ความหมาย ความสำคญั และประโยชน ของขอ มลู จะชว ยใหม คี วามเขา ใจขอ มลู ทเี่ กยี่ วขอ งกบั การ พฒั นา ชมุ ชนซงึ่ มหี ลายดา นดว ยกนั เชน ขอมูลดานครอบครัว ขอมูลดานเศรษฐกิจ ขอมูลดานสังคม ฯลฯ ขอมูลแตละดานลวน มีความจำเปนและสำคัญตอการพัฒนาชุมชน X ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง เมอ่ื ศกึ ษาบทที่ 2 จบแลว ผเู รยี นสามารถ 1. อธบิ ายความหมาย ความสำคญั และประโยชนข องขอ มลู 2. ระบขุ อ มลู ในดา นตา งๆทเ่ี กยี่ วกบั การพฒั นาชมุ ชนไดอ ยา งนอ ย 5 ดา น 3. ยกตัวอยางรายการของขอมูลในแตละดานท่ีเก่ียวของกับการพัฒนาชุมชนได 4. อธบิ ายเทคนคิ และวธิ กี ารเกบ็ ขอ มลู ชมุ ชนไดอ ยา งนอ ย 3 วธิ ี 5. สำรวจขอมูลชุมชนได 6. มีสวนรวมในการวิเคราะหขอมูลชุมชน X ขอบขายเนื้อหา เรอ่ื งที่ 1 ความหมาย ความสำคญั และประโยชนข องขอ มลู เรอ่ื งที่ 2 ขอ มูลที่เกยี่ วขอ งกับการพฒั นาชุมชน เรอ่ื งที่ 3 เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลชุมชน เรอ่ื งท่ี 4 การวิเคราะหขอมูล 8 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

บทท่ี 2 ขอมูลท่ีเกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชน ขอมูลท่ีเปนขอเท็จจริงที่เกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชนมีหลายดานดวยกัน แตละดานควรรูและทำความเขาใจ เพราะเปนสิ่งจำเปนและสำคัญสำหรับกระบวนการ พัฒนาชุมชน ทั้งน้ีเพื่อเปนเครื่องมือในการนำไปสูการวางแผน การกำหนดทิศทาง เปาหมาย การตัดสินใจ การปฏิบัติและประเมินผลของการปรับปรุงและพัฒนาชุมชน ใหน า อยู และดขี นึ้ กวา เดมิ ในทกุ ๆ ดา น เรอ่ื งท่ี 1 ความหมาย ความสำคญั และประโยชนข องขอ มลู 1.1 ความหมายของขอ มลู มีผูรูไดใหความหมายของขอมูลในลักษณะเดียวกันสรุปไดวา ขอมูล หมายถึง ขอเท็จจริงของสิ่งตางๆ ท่ีอยูรอบตัวเรา เชน คน สัตว ส่ิงของ สถานที่ ธรรมชาติ ฯลฯ ที่ถูก บนั ทกึ ไวเ ปน ตวั เลข สญั ลกั ษณ ภาพ หรอื เสยี งทชี่ ว ยทำใหร ถู งึ ความเปน มา ความสำคญั และ ประโยชนของส่ิงเหลานั้น ความหมายของขอ มลู ตามพจนานกุ รมราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใ หค วามหมาย วาขอมูลหมายถึงขอเท็จจริงสำหรับใชเปนหลักในการคาดการณ คนหาความจริงหรือการคิด คำนวณ กลาวโดยสรุป ขอมูลหมายถึงขาวสารหรือขอเท็จจริงที่เกิดข้ึนกับส่ิงตางๆ ท่ีเปน สัญลักษณ ตัวเลข ขอความ ภาพหรือเสียงท่ีไดมาจากวิธีการตางๆ เชน การสังเกต การนับ การวัดและบันทึกเปนหลักฐานใชเพ่ือคนหาความจริง ตวั อยา ง เชน ก. สุนันทประกอบอาชีพทำนา ข. ตำบลทำนบ มจี ำนวนครวั เรอื น 350 ครวั เรอื น ค. อบต.เกาะยอ ชาวบา นมอี าชพี ทำสวนผลไมแ ละทำประมง ง. จงั หวดั สงขลามหี อ งสมดุ ประชาชนประจำอำเภอ 16 แหง จากตวั อยา ง จะเหน็ วา ขอ ข และ ง เปน ขอ มลู ทเี่ ปน ตวั เลข ขอ ก และ ค เปน ขอ มลู ทไ่ี มเ ปน ตวั เลข หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 9

จากความหมายและตัวอยางของขอมูล จะเห็นไดวาขอมูลแบงเปน 2 ความหมาย คอื ขอ มลู ทมี่ ลี กั ษณะเปน ตวั เลขแสดงปรมิ าณเรยี กวา ขอ มลู เชงิ ปรมิ าณ และขอ มลู ทไี่ มใ ชต วั เลข เรยี กวา ขอ มลู เชงิ คณุ ภาพ 1.2 ความสำคญั และประโยชนข องขอ มลู ขอมูลที่เปนขอเท็จจริงของส่ิงตางๆ ท่ีอยูรอบตัวเราลวนมีประโยชนตอการพัฒนา ตนเอง ชุมชนและสังคม ทั้งนี้ขึ้นอยูกับการเลือกนำมาใชใหถูกตองเหมาะสมกับสถานการณ และโอกาส โดยทว่ั ไปขอ มลู จะใหป ระโยชนม ากมาย เชน 1. เพอื่ การเรยี นรู ศกึ ษา คน ควา 2. เพื่อเปนแนวทางการพัฒนาดานตางๆ 3. เพือ่ การนำไปสกู ารปรับปรงุ แกไขในสิ่งท่ีดกี วา 4. เพ่ือใชประกอบเปนหลักฐานอางอิงประเด็นสำคัญ 5. เพอ่ื การวางแผน การปฏบิ ตั ิ และการประเมนิ ผล 6. เพื่อการตัดสินใจ ฯลฯ จากประโยชนดานตางๆ ท่ีกลาวถึง ขอยกตัวอยางประโยชนของขอมูลในการชวย การตัดสินใจ เชน ถารูขอมูลเก่ียวกับคะแนนการเรียนวิชาคณิตศาสตร ผลคะแนนระหวาง เรียนไมนาพึงพอใจ แตผูเรียนตองการใหสอบผานวิชานี้ ผูเรียนจะตองวางแผนการเรียนและ เตรยี มพรอ มกบั การสอบใหด ี ขยนั เรยี น ขยนั ทำแบบฝก หดั มากขนึ้ ผลการเรยี นวชิ านน้ี า จะผา น แตถาไมรูขอมูลเลยโอกาสท่ีจะสอบไมผานก็จะมีมากกวา ในการพฒั นาชมุ ชนและสังคมจำเปนตอ งอาศัยขอ มลู ดานตางๆ ไดแก ขอมลู เก่ียวกับ ดานความเปนมา ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร การเมือง การปกครอง ศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี ทรพั ยากร สง่ิ แวดลอ ม สาธารณสขุ และการศกึ ษา เปน ตน เรอ่ื งท่ี 2ขอมูลที่เก่ียวของกับการพัฒนาชุมชน การพัฒนาชุมชน จำเปนตองอาศัยขอมูลหลายๆ ดาน เพื่อใชในการเรียนรูและคนหา ความจรงิ ทเี่ ปน พลงั ภายในของชมุ ชนทย่ี งั ไมไ ดพ ฒั นา หรอื ยงั พฒั นาไมเ ตม็ ที่ ขอ มลู ทสี่ ำคญั ท่ี เกย่ี วขอ งกบั การพฒั นาชมุ ชน มดี งั น้ี 10 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

1. ขอมูลเกี่ยวกับครอบครัวและประชากร ไดแก ขอมูลรายรับ รายจาย หนี้สิน ของครอบครัว จะชวยใหเห็นที่มาของปญหาความยากจนหรือที่มาของรายได จำนวนรายไดแ ละรายจา ยของครอบครวั ในชมุ ชน จำนวนครวั เรอื น เปน ตน 2. ขอมูลดานเศรษฐกิจ ไดแก จำนวน ประเภทของการผลิต การกระจายผลผลิต การเปน เจา ของถอื ครองทดี่ นิ การเปน เจา ของสถานประกอบการ โรงงาน และ รานคา การนำเขาทรัพยากรจากภายนอก การใชทรัพยากรที่มีอยูในทองถ่ิน การใชแรงงาน การบริโภคสินคา การใชประโยชนท่ีดิน อาชีพ ชนิดของพืช ทป่ี ลกู ชนดิ และจำนวนสตั วท เ่ี ลย้ี ง ผลผลติ รายได เปน ตน 3. ขอมูลดานประเพณีและวัฒนธรรม ไดแก จำนวนกลุมท่ีสงเสริมประเพณีและ วัฒนธรรม การละเลน การกีฬาของทองถ่ิน ความหลากหลายทางวัฒนธรรม ความเชอ่ื ศาสนา ระบบเครอื ญาติ 4. ขอมูลดานการเมือง การปกครอง ไดแก การเลือกผูนำของคนในชุมชนและ บทบาทของผูนำ การมีสวนรวมของคนในชุมชน ดานการปกครองและการ พฒั นา การตดั สนิ ใจของผนู ำชมุ ชน โครงสรา งอำนาจ ความสมั พนั ธข องคนใน ชมุ ชนและระหวา งกลมุ การรวมกลมุ การแบง กลมุ เปน ตน 5. ขอมูลดานสังคม ไดแก การศึกษาอบรม การเรียนรู แหลงเรียนรูในชุมชน การดูแลสุขภาพ การใชทรัพยากร การใชภูมิปญญา กองทุนสวัสดิการ การรับ ความชว ยเหลอื จากภายนอก เปน ตน 6. ขอ มลู ดา นระบบนเิ วศและสง่ิ แวดลอ ม ไดแ ก สภาพทรพั ยากรธรรมชาติ ดนิ น้ำ อากาศ การจกั การแหลง นำ้ เชน แมน ้ำ ลำคลอง ทะเล ปา ชายเลน สตั วบ ก สตั วน ำ้ สภาพการดำรงชีวิตของพืชและสัตว การพัฒนาชุมชนกับจำนวนและปริมาณ ของทรพั ยากร เปน ตน 7. ความตอ งการของชมุ ชน เปน ความตอ งการทแี่ ทจ รงิ ของชมุ ชนดา นตา งๆ ขอ มลู ดา นตา งๆ เหลา นจ้ี ะเปน ตวั ชเ้ี กย่ี วกบั \"ทนุ \" ทม่ี อี ยใู นชมุ ชน ซงึ่ ตอ งคน หา สำรวจ รวบรวมและวิเคราะหเพื่อนำมาพัฒนาชุมชน การสำรวจ เก็บรวบรวมขอมูล จะตอ งรว มมอื ชว ยกนั หลายฝา ย นอกจากนผ้ี สู ำรวจตอ งมคี วามละเอยี ด ในการใช เครอ่ื งมอื เพราะยง่ิ ไดข อ มลู ทมี่ คี วามละเอยี ดมาก ยง่ิ สง ผลตอ ความแมน ยำในการ วิเคราะหความตองการความจำเปนของชุมชน หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 11

เรอ่ื งท่ี 3เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลชุมชน เทคนคิ และวธิ กี ารเกบ็ ขอ มลู ทเี่ กยี่ วขอ งกบั การพฒั นาชมุ ชนมหี ลายวธิ ี เชน การสงั เกต การสัมภาษณ การใชแบบสอบถาม การศึกษาจากเอกสาร การสนทนากลุม การสำรวจ การจดั เวทปี ระชาคม สว นการจะเลอื กใชเ ทคนคิ วธิ กี ารใดจงึ จะเหมาะสมขน้ึ อยกู บั หลายๆ ปจ จยั เชน แหลงขอมูล ความสะดวก ความประหยัด ฯลฯ การศึกษาและรวบรวมขอมูลชุมชน ผูศึกษาสามารถกระทำโดยยึดวัตถุประสงคของการศึกษา โดยอาจจำแนกประเด็นหลัก และประเดน็ ยอ ยเพอ่ื ใหไ ดร ายละเอยี ดใหค ลอบคลมุ ทกุ ดา น เทคนคิ วธิ กี ารเกบ็ ขอ มลู มวี ธิ ตี า งๆ เชน 1. การสังเกต เปนวิธีการเก็บรวบรวมขอมูล โดยผูสังเกตเฝาดูพฤติกรรมจริงหรือ เหตุการณจริงโดยผูสังเกตอาจเขาไปทำกิจกรรมรวมในเหตุการณ หรือไมมี สวนรวมโดยการ เฝา ดอู ยหู า งๆ กไ็ ด การสงั เกตมที งั้ แบบทม่ี โี ครงสรา งกบั แบบไมม โี ครงสรา ง การสงั เกตแบบมี โครงสรางผูสังเกตตองเตรียมหัวขอ ขอบขาย ประเด็น ที่ตองใชในการสังเกตลวงหนา แลว บนั ทกึ รายละเอยี ดสงิ่ ท่ี สงั เกตพบเหน็ ตามหวั ขอ ประเดน็ ทต่ี อ งใชใ นการสงั เกตลว งหนา แลว บนั ทกึ รายละเอยี ดสงิ่ ทส่ี งั เกตพบเหน็ ตามหวั ขอ ประเดน็ การสงั เกตแบบไมม โี ครงสรา ง เปน การ สงั เกตไปเรอื่ ยๆ ตามสง่ิ ทพี่ บเหน็ 2. การสัมภาษณ เปนวิธีการเก็บขอมูลโดยผูสัมภาษณและผูใหสัมภาษณตอง พบหนา กนั และมกี ารสมั ภาษณซ กั ถามโดยใชภ าษาเปน ตวั กลางในกลางสอ่ื สาร การสมั ภาษณ มีท้ังแบบมีโครงสรางและแบบไมมีโครงสราง การสัมภาษณ แบบมีโครงสรางผูสัมภาษณจะ เตรียมคำถาม เรียงลำดับคำถามไวลวงหนาตาม วัตถุประสงคของการสัมภาษณ สวนการ สมั ภาษณแ บบไมม โี ครงสรา งเปน การ สมั ภาษณแ บบพดู คยุ ไปเรอ่ื ยๆ จะถามคำถามใดกอ นหลงั กไ็ ดไ มม กี ารเรยี งลำดบั คำถาม 3. การใชแบบสอบถาม ผูเก็บขอมูลจะตองเตรียมและออกแบบสอบถามลวงหนา แบบสอบถามจะประกอบดว ยคำชแ้ี จง วตั ถปุ ระสงค รายการขอ มลู ทตี่ อ งการถาม จำแนกเปน รายขอ ใหผ ตู อบตอบตามขอ เทจ็ จรงิ 4. การศึกษาจากเอกสาร เปนการรวบรวมขอมูลที่มีผูเรียบเรียงไวแลวในลักษณะ ของเอกสารประเภทตางๆ เชน บทความ หนังสือ ตำรา หรือเว็บไซต การเก็บขอมูลดวยวิธีนี้ จะตอ ง คำนงึ ถงึ ความทนั สมยั 5. การสนทนากลมุ เปน การรวบรวมขอ มลู ดา นเศรษฐกจิ สงั คม ประชากร อาชพี ฯลฯ จากวงสนทนาทเ่ี ปน ผใู หข อ มลู ทถ่ี กู คดั สรรวา สามารถใหข อ มลู ใหค ำตอบ ตรงตามประเดน็ คำถามทผี่ ศู กึ ษาตอ งการ มกี ารถามตอบและถกประเด็นปญ หา โดยเริม่ จากคำถามทง่ี า ยตอ การ 12 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

เขา ใจแลว จงึ คอ ยเขา สคู ำถามทเ่ี ปน ประเดน็ หลกั ของการศกึ ษา แลว จบดว ยคำถามประเดน็ ยอ ยๆ ขณะเดยี วกนั มผี บู นั ทกึ เกบ็ ขอ มลู จากคำสนทนาพรอ มบรรยากาศ และอากปั กริ ยิ าของสมาชกิ กลมุ แลว สรปุ เปน ขอ สรปุ ของการ สนทนาแตล ะครงั้ 6. การสำรวจ การสำรวจขอมูลชุมชนทำไดในลักษณะตางๆ เชน 1) ขอมูลท่ี ครอบครวั ควรทำเอง ไดแ ก บญั ชรี ายรบั -รายจา ยของครอบครวั แตล ะครอบครวั รวมทงั้ หนส้ี นิ 2) ขอ มลู ทวั่ ไปของครอบครวั ไดแ ก จำนวนสมาชกิ อายุ การศกึ ษา รายได ทท่ี ำกนิ เครอื่ งมอื อปุ กรณ ความรขู องคนในครอบครวั และ การดแู ล สขุ ภาพ เปน ตน 3) ขอ มลู สว นรวมของ ชุมชน ไดแก ประวัติความเปนมาของชุมชน ทรัพยากร ความรู ภูมิปญญาเฉพาะดาน การ รวมกลมุ โครงการ ของชมุ ชน ผนู ำ เปน ตน สำหรับวิธีการเก็บขอมูลดวยเทคนิคการสำรวจอาจใชแบบสอบถาม หรือแบบ สมั ภาษณต ามความสะดวก ความประหยดั ของผเู กบ็ ขอ มลู และไมส รา งความ ยงุ ยากใหก บั ผใู ห ขอมูล 7. การจัดเวทีประชาคม เปนการพบปะของผูคนท่ีเปนผูแทนระดับของกลุมตางๆ ในชมุ ชนซง่ึ ผคู นเหลา นม้ี ขี อ มลู ประสบการณ ความคดิ ทหี่ ลากหลาย ไดม ารว มกนั แลกเปลย่ี น ขอมูล ประสบการณ ความคิด เพ่ือรวมกันกำหนดวิสัยทัศน วิเคราะห สถานการณ ปญหา วางแผน ดำเนินงาน ติดตามประเมินผลการทำงาน รวมกัน เพ่ือนำไปสูการพัฒนาชุมชนให สามารถบรรลุเปาหมายรวมกัน สวน เคร่ืองมือท่ีสำคัญในการจัดเวทีประชาคม คือ ประเด็น คำถามท่ีมีลักษณะเปน คำถามปลายเปด เพ่ือทำใหผูรวมเวทีสามารถตอบและอภิปรายได ละเอยี ดตาม ความรคู วามคดิ และประสบการณข องแตล ะคน ทำใหไ ดค ำตอบทเ่ี ปน ขอ มลู เชงิ ลกึ ซึ่งแตเปนประโยชนตอการวิเคราะหขอมูลในแตละดานตอไป เรอื่ งท่ี 4การวเิ คราะหข อมลู หลังจากการเก็บขอมูลเสร็จสิ้นแลว ผูเก็บขอมูลควรนำผลจากการจัดเก็บขอมูล ไปตรวจสอบความถูกตองและสมบูรณกับแหลงขอมูลอีกคร้ังเพื่อยืนยันความถูกตอง และ เพม่ิ เตมิ ขอ มลู ในสว นทยี่ งั ไมส มบรู ณใ หส มบรู ณม ากทสี่ ดุ ขน้ั ตอนถดั มาคอื การวเิ คราะหข อ มลู การวิเคราะหขอมูล เปนการนำขอมูลที่เก็บรวบรวมมาได มาจัดกระทำโดยจำแนก จัดกลุม จัดระบบ หมวดหมู เรียงลำดับ คำนวณคาตัวเลข (เชิงปริมาณ) ตีความ สรุป และนำเสนอในรปู แบบตา งๆ ใหส ามารถสอ่ื ความหมายได เชน ตาราง แผนภมู ิ ภาพ ฯลฯ ขน้ั ตอนของการวเิ คราะหข อ มลู ชมุ ชนอาจตอ งอาศยั ผรู เู กย่ี วกบั การวเิ คราะหข อ มลู เขา มา ใหความรวมมือชวยเหลือในการวิเคราะหและเผยแพรขอมูล แตขณะเดียวกัน ประชาชนใน ชมุ ชนตองมีสว นรวมเขา มาแลกเปล่ียนเรยี นรูเพ่ือใหเกดิ การเรียนรรู ว มกนั หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 13

กจิ กรรม ใหผ เู รยี นทำกจิ กรรมตอ ไปน้ี 1. เขียนอธิบายตามความเขาใจของผูเรียน 1.1 ความหมาย 1.2 ความสำคัญและประโยชนของขอมูล 2. เขยี น ระบุ ขอ มลู ทเี่ กยี่ วกบั การพฒั นาชมุ ชนอยา งนอ ย 5 ดา น พรอ มยกตวั อยา ง รายการขอมูลในแตละดาน 3. อธบิ ายเทคนคิ วธิ กี ารเกบ็ ขอ มลู ชมุ ชน มา 3 วธิ ี 4. ใหออกแบบเคร่ืองมือ และออกสำรวจขอมูลของชุมชนของผูเรียนพรอมนำ เสนอผลการสำรวจแลกเปลยี่ นในกลมุ 5. ใหห าโอกาสเขา มามสี ว นรว มในขน้ั ตอนของการวเิ คราะหข อ มลู ชมุ ชน และหรอื เชญิ ผรู เู กย่ี วกบั วธิ กี ารวเิ คราะหข อ มลู ชมุ ชนมาอธบิ ายรว มแลกเปลย่ี นเรยี นรู 14 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

บทที่ 3 การจัดทำแผนพัฒนาชุมชน X สาระสำคัญ แผนพัฒนาชุมชนเปนแผนหลักท่ีรวมแนวทางการพัฒนาชุมชนทุกดานท่ีเกิดจากการ มสี ว นรว มของคนในชมุ ชน รว มกนั เรยี นรแู ละจดั ทำขน้ึ โดยมกี ระบวนการและขน้ั ตอนของการ พฒั นาทเ่ี ปน รปู ธรรมชดั เจน เพอื่ นำไปใชใ นการแกไ ขปญ หาและพฒั นาชมุ ชน X ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง เมอื่ ศกึ ษาบทท่ี 3 จบแลว ผเู รยี นสามารถ 1. อธบิ ายขน้ั ตอนการจดั ทำแผนพฒั นาชมุ ชน และการทำประชาพจิ ารณแ ผนชมุ ชน 2. สรางสถานการณจำลองในการจัดเวทีประชาคมได 3. มสี ว นรว มในการจดั ทำแผนและประชาพจิ ารณ รวมทงั้ การประชมุ กลมุ ยอ ย 4. ประเมินระดับการมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชนของประชาชนในชุมชนได X ขอบขายเนื้อหา เรอ่ื งท่ี 1 กระบวนการจัดทำแผนพัฒนาชุมชน เรอื่ งท่ี 2 ข้ันตอนการทำประชาพิจารณแผนชุมชน เรอ่ื งที่ 3 ข้ันตอนการทำเวทีประชาคม เรอ่ื งท่ี 4 การมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน เรอ่ื งที่ 5 ระดับการมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 15

บทที่ 3 การจัดทำแผนพัฒนาชุมชน แผนพัฒนาชุมชน มีลักษณะเปนแผนหลักที่รวมแนวทางการพัฒนาทุกๆ ดานของ ชุมชน เปนแผนท่ีเกิดจากการมีสวนรวมของผูคนในชุมชนและเครือขายท่ีเกี่ยวของรวมกัน จดั ทำขนึ้ เพอื่ มงุ ใหค นในชมุ ชนไดเ รยี นรแู ละรว มดำเนนิ การแกไ ขปญ หารว มกนั เรอื่ งท่ี 1กระบวนการจดั ทำแผนพฒั นาชมุ ชน การจดั ทำแผนพฒั นาชมุ ชนแตล ะชมุ ชนอาจมขี นั้ ตอนของการดำเนนิ การพฒั นาชมุ ชน แตกตา งกนั ไป ขนึ้ อยกู บั บรบิ ทสง่ิ แวดลอ มของชมุ ชนนนั้ ๆ แตโ ดยทว่ั ไปการจดั ทำแผนพฒั นา ชุมชน มีขั้นตอนตอเน่ืองเปนกระบวนการตามลำดับ ตั้งแตข้ันการเตรียมการและวางแผน ขน้ั การจดั ทำแผนพฒั นา และขนั้ การนำแผนไปสกู ารปฏบิ ตั ิ ดงั น้ี 1. ขนั้ การเตรยี มการและการวางแผน เปน การเตรยี มความพรอ มในดา นตา งๆ ดงั น้ี 1.1 การเตรยี มหาบคุ คลทเ่ี กยี่ วขอ ง เชน คณะทำงาน คณะวชิ าการ อาสา สมคั ร ผนู ำ ฯลฯ 1.2 การเตรียมการจัดเวทีสรางความตระหนักรวมในการเปนเจาของชุมชน รว มกนั เชน การรว มคดิ รว มวางแผน รว มปฏบิ ตั ิ ทกุ ขนั้ ตอน 1.3 การศกึ ษาพฒั นาการของชมุ ชน โดยการศกึ ษา สำรวจ วเิ คราะห สงั เคราะห ขอมูลทุกๆ ดานของชุมชน เชน ดานเศรษฐกิจ ดานประเพณีวัฒนธรรม ดานการเมืองการ ปกครอง เปน ตน 1.4 การศกึ ษาดงู านชมุ ชนตน แบบ เพอ่ื เรยี นรจู ากประสบการณต รงจากชมุ ชน ตน แบบทปี่ ระสบความสำเรจ็ จะไดเ หน็ ตวั อยา งการปฏบิ ตั จิ รงิ ทเี่ ปน รปู ธรรม เพอื่ ทจ่ี ะไดน ำสง่ิ ท่ีดีๆ ท่ีเปนประโยชนมาประยุกตใชกับชุมชน ตนเอง และชวยกันคิดวาชุมชนของตนควรจะ วางแผนบรหิ ารจดั การทจี่ ะ นำไปสกู ารพฒั นาไดอ ยา งไร 2. ขน้ั การจดั ทำแผนพฒั นา ประกอบดว ยขน้ั ตอนยอ ยๆ ดงั น้ี 2.1 การรวมกันนำขอมูลท่ีไดจากการเตรียมการมารวมกันวิเคราะหจุดแข็ง จุดออน โอกาสและอุปสรรคของชุมชน เพื่อประเมินความสามารถและ ประสบการณของ ชมุ ชนเพอ่ื นำไปสกู ารกำหนดภาพอนาคตของชมุ ชน ตามทค่ี าดหวงั (วสิ ยั ทศั น) 16 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

2.2 การรวมกันคนหา และกำหนดการเลือกที่เหมาะสมในการพัฒนา (ยทุ ธศาสตร) 2.3 รวมกันกำหนดแผนงาน โครงการ กิจกรรม และเขียนเอกสารแผนงาน โครงการ และกจิ กรรมทจี่ ะพฒั นาแกป ญ หาหรอื ปอ งกนั ปญ หา 2.4 นำแผนงาน โครงการ และกิจกรรม นำเสนอแลวพิจารณารวมกันและ ใหขอมูลเพิ่มเติม เพื่อใหเห็นภาพรวมเพ่ือการประสานเช่ือมโยงและเพื่อ การแบงงาน กันรับ ผิดชอบ 2.5 เมื่อคณะทำงานทุกฝายเห็นชอบ จึงนำรางแผนชุมชนไปทำการประชา พิจารณ แลกเปลี่ยนเรียนรูในเวทีเพ่ือสรางความเขาใจกับสมาชิกของชุมชนทั้งหมด เปนการ รวมใจเปน หนง่ึ เดยี วทจ่ี ะดำเนนิ การพฒั นารว มกนั ตามแผน 2.6 ปรับปรุง แกไข แผนใหถูกตองเหมาะสมตามมติ ความคิดเห็นท่ีไดจาก การประชาพิจารณ 3. การนำแผนไปปฏบิ ตั ิ และประเมนิ ผลการปฏบิ ตั งิ าน ประกอบดว ยขนั้ ตอนยอ ยๆ ดังน้ัน 3.1 จัดลำดับความสำคัญของแผนงานโครงการ 3.2 วิเคราะหความเปนไปไดของแตละโครงการ 3.3 จัดฝกอบรม เพิ่มเติมประสบการณความรูเก่ียวกับประเด็นที่สำคัญที่ กำหนดไวในแผนเพ่ือขยายผลการเรียนรูไปยังคนในชุมชน 3.4 จัดระบบภายใน เชื่อมโยงเครือขายทั้งภายในภายนอกเพื่อสรางความ เขมแข็งใหกับชุมชน 3.5 ดำเนินการปฏิบัติตามแผน 3.6 ติดตามความกาวหนา และประเมินผลการปฏิบัติงานตามแผน รวมท้ัง ประเมินผลการดำเนินงานโครงการและกิจกรรมท่ีอยูในแผน เพ่ือปรับปรุงแผนใหมีความ สมบรู ณย ง่ิ ขนึ้ สำหรบั ผทู จี่ ะทำหนา ทใี่ นการประเมนิ คอื แกนนำและคนในชมุ ชน เพราะคนเหลา นี้ เปน ทง้ั ผบู รหิ ารจดั การ ผปู ฏบิ ตั ิ และผรู บั ประโยชนโ ดยตรง การประเมินผลเมื่อเสร็จส้ินโครงการ หลังจากทุกฝายไดรวมมือกันทำงานตามแผนชุมชนของตนเองแลวควรจัดประชุม สรปุ ผลการดำเนนิ งานรว มมอื กนั เมอ่ื เสรจ็ สน้ิ โครงการ เพอ่ื เปน การสรปุ บทเรยี นทงั้ โครงการวา ไดผลลัพธตามเปาหมายหรือไม นั่นคือ คนในชุมชนมีพัฒนาการและเกิดการเปล่ียนแปลง อยางไร มีสิ่งที่ดีๆ อะไรเกิดขึ้นบางที่เปนผลพวงของการพัฒนา มีปญหาอุปสรรคอยางไร หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 17

มวี ธิ กี าร แกไ ขใหบ รรลผุ ลสำเรจ็ หรอื ไม อยา งไร ถา จะพฒั นาตอ ไปควรปรบั ปรงุ ขนั้ ตอนใด ฯลฯ ทง้ั นเ้ี พอื่ รวบรวมขอ คดิ เหน็ หลงั การทำงานแลว ถอดและสรปุ เปน บทเรยี น เพอ่ื เปน แนวทางใน การทำกจิ กรรมหรอื โครงการพฒั นาอน่ื ตอ ไป เรอ่ื งท่ี 2 ขั้นตอนการทำประชาพิจารณแผนชุมชน เมอื่ ชมุ ชนรว มกนั จดั ทำแผนชมุ ชนและโครงการเสรจ็ แลว ขน้ั ตอนตอ ไปจะเปน การนำ แผนชมุ ชนฉบบั รา งไปพจิ ารณาขอรบั ความคดิ เหน็ จากประชาชนทมี่ สี ว นไดส ว นเสยี หรอื ไดร บั ผลกระทบจากแผนทจ่ี ดั ทำขนึ้ เรยี กขนั้ ตอนนน้ั วา “การทำประชาพจิ ารณ” การทำประชาพิจารณแผนชุมชน เปนการนำเสนอแผนใหประชาชนในชุมชนได รับทราบโดยท่ัวกัน ในข้ันตอนนี้ควรใหโอกาสประชาชนไดอภิปราย แลกเปล่ียนเรียนรู ใหขอเสนอแนะ ปรับปรุงแกไข เปนการแสดงออกรวมกันในเวที เปนการวิพากษวิจารณใน ลักษณะท่ีสรางสรรค เพื่อที่จะรวมมือกันดำเนินงานใหบรรลุเปาหมาย น่ันคือ การพัฒนา ชมุ ชนทอี่ าศยั การพงึ่ พาตนเอง โดยอาศยั แผนงาน โครงการและกจิ กรรมทรี่ ว มกนั กำหนดขนึ้ การ ประชาพิจารณควรดำเนินการดังน้ี 1. เตรียมการประชาสัมพันธส่ือสารใหประชาชนไดเขารวมเวทีประชาพิจารณ เตรียมเอกสารแผนงานโครงการที่รวมกันคิด รวมกันกำหนดติดตอและเตรียมวิทยากร และคณะผูดำเนินการรวมท้ังเตรียมความพรอมในการจัดเวที 2. จัดเวที สรางความเขาใจกับสมาชิกของชุมชนทั้งหมด โดยเชิญผูนำ ตัวแทน กลมุ ตา งๆ และประชาชนในชมุ ชนรว มเวที 3. ประชาพจิ ารณ วพิ ากษว จิ ารณ แลกเปลยี่ นเรยี นรู รว มแรงรว มใจใหเ ปน หนงึ่ เดยี ว เพื่อรวมกันปฏิบัติการตามแผน 4. ปรบั ปรงุ แกไ ขแผนใหม คี วามถกู ตอ งเหมาะสมตามมตขิ องทป่ี ระชมุ โดย เขยี น แผนเปนลายลักษณอักษร จัดทำเปนเอกสารใหชุมชนไดศึกษาและนำไป ปฏิบัติใหเปนไปใน แนวทางเดยี วกนั องคประกอบของแผนชุมชน โดยทวั่ ไป แผนชมุ ชนมอี งคป ระกอบหลกั ในการเขยี นดงั น้ี คอื 1. วสิ ยั ทศั น (ภาพอนาคตทจ่ี ะไปใหถ งึ ) 2. เปา หมาย 18 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

3. ยทุ ธศาสตร (กลวธิ )ี 4. วตั ถุประสงค 5. ขอ มลู ชมุ ชน ทจี่ ำแนกเปน หมวดหมู 6. แผนงาน โครงการ และกจิ กรรม 7. แผนการปฏบิ ตั งิ าน แนวทางหรอื วธิ กี ารดำเนนิ การ 8. จำนวนงบประมาณ และทม่ี าของงบประมาณ 9. ระยะเวลาดำเนินการ 10. ตวั บง ชคี้ วามสำเรจ็ สวนองคประกอบปลีกยอยอื่นอาจเขียนเพิ่มเติมตามความจำเปนและเหมาะสมตาม บริบทสิ่งแวดลอมของแตละชุมชน เรอื่ งที่ 3ขั้นตอนการทำเวทีประชาคม เวทีประชาคมเปนสถานท่ีท่ีผูคนรวมตัวกันเพื่อพูดคุย แลกเปล่ียนขอมูลความคิดเห็น แกไ ขปญ หาพฒั นา หรอื ปฏบิ ตั ริ ว มกนั เพอื่ ประโยชนข องชมุ ชน โดยใชก ารมสี ว นรว มในการ คน หาขอ มลู วเิ คราะหข อ มลู และกำหนดกจิ กรรมทจ่ี ะนำความเหน็ รว มขบั เคลอ่ื นไปสกู ารปฏบิ ตั ิ ขน้ั ตอนการทำประชาคม (กรมการพฒั นาชมุ ชน, 2543, 420) มขี นั้ ตอนดงั นี้ 1. ขั้นเตรียมการ 1.1 ศึกษา วิเคราะห ขอมูลท่ีเก่ียวของกับชุมชน และท่ีเปนประเด็นรวมของ ชมุ ชน กำหนดประเดน็ เนอ้ื หา และวธิ กี าร 1.2 จัดตั้งคณะทำงานประชาคม พรอมทั้งกำหนดบทบาทหนาที่ของคณะ ทำงานใหชัดเจน เชน ผูนำประชาคมทำหนาที่กระตุนใหประชาชนไดรวมคิดตามประเด็น สรางบรรยากาศการมีสวนรวมผูชวยผูนำประชาคม ทำหนาท่ีเสนอประเด็นท่ีผูนำประชาคม เสนอไมค รบถว น หรอื ผดิ พลาด รวมทงั้ บรรยากาศใหเ กดิ การตนื่ ตวั เกดิ การผอ นคลาย ผอู ำนวย ความ สะดวก ทำหนา ทใี่ หบ รกิ ารดา นตา งๆ เปน ตน 1.3 กำหนดจำนวนประชาชนกลุมตางๆ ท่ีเปนผูมีสวนไดสวนเสีย ประมาณ 30-50 คน เชน กรรมการหมบู า น ผนู ำกลมุ อาชพี ผนู ำทอ งถนิ่ ผนู ำตามธรรมชาตแิ ละอาสาสมคั ร เปน ตน 1.4 กำหนดระยะเวลาของการทำประชาคม โดยพจิ ารณาใหม คี วามเหมาะสม ตามความพรอมของประชาชนและข้ึนอยูกับประเด็นการพูดคุย แตตองไมกระทบตอเวลาการ ประกอบอาชีพของประชาชน หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 19

1.5 เตรียมชุมชน สถานที่ วัสดุอุปกรณ ส่ือการเรียนรูตางๆ ท่ีใชในการ ประชาคม และประสานงานกบั ทกุ ฝา ยทเ่ี กยี่ วขอ ง 2. ขัน้ ดำเนนิ การ 2.1 เตรียมความพรอมของประชาชนท่ีเขารวมประชาคม เชน สรางความ คุนเคย การแนะนำตัว ละลายพฤติกรรม ใหทุกคนไดรูจักกันโดยท่ัวถึง กำหนดวัตถุประสงค ขอบเขต กตกิ าในการทำประชาคมใหช ดั เจน 2.2 แลกเปลี่ยนเรียนรูซ่ึงกันและกัน ท้ังคณะทำงานและประชาชนรวมกัน สะทอนความคิดเห็นตอประเด็น 2.3 คนหาปจจัยเกื้อหนุนหรือ “ทุน” ในชุมชน โดยรวมกันพิจารณาจุดเดน จดุ ดอ ย ขอ จำกดั และโอกาสของการพฒั นาชมุ ชน ระดมสมองคน หา ทรพั ยากรตา งๆ ทมี่ อี ยใู น ชมุ ชน รวมทงั้ ทนุ ทางสงั คม ไดแ ก วฒั นธรรม ประเพณี ระบบเครอื ญาติ ความเออ้ื อาทร ฯลฯ เพอ่ื ใชท นุ เหลา นเี้ ปน พลงั ขบั เคลอื่ นกจิ กรรมตา งๆ ในชมุ ชน 3. ขั้นติดตามและประเมินผลการดำเนินการ 3.1 คณะทำงานและประชาชนกลมุ เปา หมายรว มกนั แสดงผล ประเมนิ จดุ เดน จดุ ดอ ย ขอ บกพรอ งและสง่ิ ทคี่ วรปรบั ปรงุ สำหรบั การทำประชาคมครง้ั ตอ ไป รวบรวมผลงาน ทผี่ า นมา เพอื่ เผยแพรแ ละประชาสมั พนั ธ 3.2 ติดตามผลหลังการดำเนินงาน เม่ือจัดประชาคมเสร็จส้ินแลว เชน คณะ ทำงานประชาชน กลมุ เปา หมาย และผเู กย่ี วขอ งทกุ ฝา ย ตอ งประสานงาน เพอ่ื ใหเ กดิ การสนบั สนนุ การดำเนนิ งานตามมตขิ องประชาชนอยา งตอ เนอ่ื ง ใหก ำลงั ใจ ชว ยเหลอื กนั และกนั อยา ง จรงิ จงั วัตถุประสงคของการทำประชาคม ในการทำประชาคมมวี ตั ถปุ ระสงคท ส่ี ำคญั หลายประการ (ณฐั นรี ศรที อง, 2552, 418- 419) ดงั น้ี 1. เพื่อสงเสริมใหประชาชนเกิดการเรียนรูซ่ึงกันและกันอยางตอเนื่อง โดย สามารถ คดิ วเิ คราะหไ ดด ว ยตนเอง 2. เพื่อสงเสริมใหประชาชนไดวิเคราะหปญหาของชุมชน และสามารถ กำหนด ทศิ ทางการทำงานดว ยตนเอง 3. เพอื่ สรา งจติ สำนกึ สาธารณะใหเ กดิ ขนึ้ ประชาชนในชมุ ชนรจู กั ทำงานเพอ่ื สว นรวม และการพงึ่ พาตนเอง 4. เพอื่ คน หาผนู ำการเปลย่ี นแปลง (แกนนำ) ในชมุ ชน 20 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

5. เพื่อเปนการระดมพลังสมองในการคิดแกปญหาที่ตอบสนองตอความ ตอ งการ ทแ่ี ทจ รงิ ของประชาชน (ประเดน็ รว ม) 6. เพอื่ ใหป ระชาชน หนว ยงานตา งๆ ทง้ั ภาครฐั และเอกชน มสี ว นรว มในการ ตดั สนิ ใจ ลงมอื ปฎบิ ตั แิ ละตดิ ตามผล ประเมนิ ผลการทำงานเชงิ พฒั นารว มกนั 7. เพอ่ื ใหม ที างเลอื กในการแกไ ขปญ หารว มกนั ของประชาชน โดยเชอ่ื มโยง ประสบการณต า งๆ และพฒั นาการคดิ อยา งอยา งเปน ระบบ 8. เพื่อกอใหเกิดเวทีสำหรับการปรึกษาหารือ พบปะ พูดคุย แสดงความ คดิ เหน็ รว มกนั ของคนในชมุ ชน เรอ่ื งที่ 4 การมสี ว นรว มของประชาชนในการพฒั นาชมุ ชน การจดั กจิ กรรมการพฒั นาชมุ ชนทก่ี อ ใหเ กดิ การมสี ว นรว มของประชาชนนนั้ สามารถ ทำไดหลายวิธี เชน การจัดเวทีประชาคม การประชุมกลุมยอยเพ่ือระดมความคิดเห็นรวมตอ ประเด็นใดประเด็นหน่ึง การฝกอบรมเพ่ือพัฒนาหรือสงเสริมศักยภาพของประชาชน การ ประชาพิจารณ เพื่อการรับฟงความคิดเห็นของประชาชนเกี่ยวกับประเด็นที่มีผลกระทบตอ ประชาชนจำนวนมาก ฯลฯ กิจกรรมตางๆ เหลาน้ีประชาชนทุกคนสามารถเขาไปมีสวนรวม เพราะเปน กระบวนการเรยี นรรู ว มกนั แตก ารเขา ไปมสี ว นรว มในแตล ะกจิ กรรม จำเปน ตอ งเขา ใจ และแสดงบทบาทของตนเองใหถ กู สอดคลองและเหมาะสมกับกจิ กรรมทจี่ ัดขึน้ 4.1 การมีสวนรวมของประชาชนในเวทีประชาคม เวทีประชาคมเปนกิจกรรมหนึ่งท่ีมีวิธีการกระตุนใหกลุมประชาชนไดเกิดการ เรียนรูอยางมีสวนรวมระหวางผูท่ีมีประเด็นรวมกันโดยจัดเวทีสื่อสารพูดคุยกันขึ้น เพ่ือสราง การรับรู สรา งความเขา ใจในประเดน็ ปญหารวม เพือ่ ใหไดข อสรปุ และแนวทางแกไขประเดน็ นน้ั ๆ แลว ชว ยกนั ผลกั ดนั ใหเ กดิ ผลตามแนวทางและเปา หมายทไ่ี ดก ำหนดขน้ึ รว มกนั การเขามามีสวนรวมของประชาชนในเวทีประชาคม ประชาชนอาจแสดง บทบาทของตนเองไดด งั นี้ 1. ควรทำความเขาใจตอวัตถุประสงคของการทำประชาคมอยางชัดเจน 2. ควรใชความคิดและนำเสนอโดยการพูดส่ือสารใหเห็นความเช่ือมโยง และเปน ระบบ 3. พยายามเขาใจและเรียนรูรับฟงเหตุผลของผูอื่น หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 21

4. ควรรบั ฟง ประเดน็ และความคดิ เหน็ ของผอู น่ื อยา งตง้ั ใจ หากไมเ ขา ใจควร ซักถามผูดำเนินการดวยความสุภาพ 5. ความคดิ เหน็ ควรมคี วามเปน ไปได มคี วามเหมาะสม 6. ควรเสนอความคิดเห็นอยางสรางสรรค น่ันคือใชเหตุและผลประกอบ ความคิดเห็น 7. รับฟงและเคารพความคิดเห็นของผูอื่น เพราะแตละคนมีสิทธิเสรีในการ แสดงความคดิ เหน็ อยา งเทา เทยี มกนั 8. แสดงความคิดเห็นตอประเด็นรว มอยา งตรงไปตรงมา 9. ไมวางตนเปนผูขัดขวางตอการดำเนินงาน 4.2 การมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน 1. การมีสวนรวมในการคนหาสาเหตุของปญหา เน่ืองจากปญหาเกิดกับ ประชาชน ประชาชนในชุมชนยอมรูจักและเขาใจปญหาของตนดีท่ีสุด หากไดรวมกลุมกัน จะสามารถชา วยกนั คดิ วเิ คราะหป ญ หาและสาเหตไุ ดอ ยา งชดั เจนและรอบดา น 2. การมสี ว นรว มในการรว มคดิ รว มวางแผน ประชาชนอาจรว มกนั ใชข อ มลู ทไ่ี ดจ ากการสำรวจและเรยี นรรู ว มกนั จากการรวมกลมุ แลกเปลยี่ นความคดิ เหน็ จากการคน หา ศักยภาพของชุมชน หรือจากการศึกษาดูงาน แลวนำขอมูลเหลานั้น มาคิดวางแผนรวมกัน ตดั สนิ ใจรว มกนั ขนั้ ตอนนอี้ าจคอ ยเปน คอ ยไป และอาศยั แกนนำทเี่ ขม แขง็ 3. การมีสวนรวมในการปฏิบัติ เน่ืองจากประชาชนมีทุนของตนเอง ต้ังแต แรงงาน ประสบการณและทรัพยากร หากไดรวมกันปฏิบัติโดยใชทุนท่ีมีอยูยอมทำใหรูสึกถึง ความเปน เจา ของรว มกนั เกดิ การเรยี นรใู นการทำงานรว มกนั การแกไ ขปญ หารว มกนั โอกาส ทจ่ี ะนำไปสเู ปา หมายจงึ มสี งู กวา การปฏบิ ตั โิ ดยอาศยั บคุ คลภายนอก 4. การมีสวนรวมในการติดตามและประเมินผล เม่ือประชาชนเปนผูปฏิบัติ และขณะเดยี วกนั ประชาชนควรเปน ผตู ดิ ตามและประเมนิ ผลรว มกนั เพอ่ื จะไดร ว มกนั พจิ ารณา วา สงิ่ ทด่ี ำเนนิ การรว มกนั นนั้ เกดิ ผลดบี รรลตุ ามเปา หมาย ทกี่ ำหนดหรอื ไมเ พยี งใด ควรปรบั ปรงุ อยา งไร ซง่ึ จะทำใหป ระชาชนเหน็ คณุ คา ของการทำกจิ กรรมเหลา นนั้ 4.3 การมีสวนรวมของประชาชนในการประชุมกลุมยอย การประชุมกลุมยอยเปนการประชุมเพื่อระดมความคิด สำหรับการทำงาน อยา งใดอยา งหนงึ่ โดยมผี เู ขา ประชมุ ประมาณ 4-12 คน องคป ระกอบของการประชมุ กลุมยอ ย 1. กำหนดประเด็นการประชุม 2. ผเู ขา ประชมุ ประกอบดว ย 1) ประธาน 2) เลขานกุ าร 3) สมาชกิ กลมุ 3. เลือก และกำหนดบทบาทผูเขาประชุมเพ่ือทำหนาท่ี ตางๆ เชน ประธานท่ีทำ 22 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

หนาที่ดำเนินการประชุม เลขานุการทำหนาท่ีสรุปความคิดเห็นของท่ีประชุม จดบันทึกและ รายงานการประชมุ สมาชกิ กลมุ ทำหนา ทแี่ สดงความเหน็ ตาม ประเดน็ 4. สถานที่กำหนดตามความเหมาะสม วธิ กี ารประชมุ กลมุ ยอ ย 1. ประธาน เปน ผทู ำหนา ทเี่ ปด ประชมุ แจง หวั ขอ การประชมุ ใหส มาชกิ ในทป่ี ระชมุ รบั ทราบ 2. ผเู ขา รว มประชมุ อาจชว ยกนั ตงั้ หวั ขอ ยอ ยของประเดน็ บางครงั้ หนว ยงาน เจา ของ เรื่องท่ีจัดประชุมอาจกำหนดประเด็นและหัวขอยอยไวใหแลว 3. ประธานเสนอประเด็น ใหสมาชิกท่ีประชุมอภิปรายทีละประเด็น และสรุป ประเด็นการพูดคุย 4. สมาชิกท่ีประชุมรวมกันแสดงความคิดเห็น 5. เลขานกุ าร จดบนั ทกึ สรปุ ความคดิ เหน็ ของทปี่ ระชมุ และจดั ทำรายงานหลงั จาก ประชุมเสร็จสิ้นแลว การมสี ว นรว มของสมาชกิ ในการประชมุ กลมุ ยอ ย ในการประชุมกลุมยอยจำเปนตองอาศัยความคิดเห็นของสมาชิกทุกคน ดังน้ันเพื่อ ใหก ารจดั ประชมุ บรรลตุ ามเปา หมาย สมาชกิ ในทป่ี ระชมุ ควรมสี ว นรว มดงั น้ี 1. พูดแสดงความคิดเห็นพรอมเหตุผลทีละคน 2. ในการพดู สนบั สนนุ ความคดิ เหน็ ของผอู นื่ ควรแสดงความคดิ เหน็ และใชเ หตผุ ล ประกอบ 3. ผูเขารวมประชุมสามารถแสดงความคิดเห็นคัดคานความคิดเห็นของผูอื่นได แตควรใชเหตุผลและความเปนไปไดในการคัดคาน 4. ควรใชค ำพดู ทส่ี ภุ าพ เชน ขอโทษ ขอบคณุ ในโอกาสทเี่ หมาะสม เรอื่ งที่ 5 ระดบั การมสี ว นรว มของประชาชนในการพฒั นาชมุ ชน การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการพัฒนาชุมชนทุกข้ันตอนของการพัฒนา ตง้ั แตก ารรว มคดิ รว มวางแผน รว มปฏบิ ตั ิ รว มกำกบั ตดิ ตาม รว มประเมนิ ผล และรบั ผลประโยชน จากการพัฒนาหากการพัฒนาเปนไปตามกระบวนการดังกลาว ถือวาการพัฒนานั้นเปนของ ประชาชนโดยแทจริง เพราะเปนสิ่งที่ช้ีใหเห็นถึงความพรอม ความต่ืนตัว ความรวมมือ ความเขม แขง็ เปน ปก แผน ของชมุ ชนซง่ึ เปน ตวั บง ชข้ี องการพฒั นาแบบพง่ึ พาตนเอง หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 23

ระดบั ของการมสี ว นรว มแบง ไดเ ปน 3 ระดบั ดงั น้ี คอื 1. ระดับเปนผูเปนผูรับประโยชนจากการพัฒนา เปนการเขามามีสวนเก่ียวของ ดวยการรับผลประโยชนเพียงอยางเดียว ถือเปนระดับตำ่ สุดของการมีสวนรวม หากชมุ ชนใดประชาชนสว นใหญม สี ว นรว มในระดบั นย้ี งั จำเปน ทจ่ี ะตอ งพฒั นา ความรว มมอื ความเปน ปก แผน ใหม พี ลงั เปน หนงึ่ เดยี ว ยงั ไมถ อื วา เปน การพฒั นา โดยประชาชน 2. ระดับเปนผูใหความรวมมือ ประชาชนเขามามีสวนเก่ียวของโดยคอยใหความ รว มมอื กบั เจา หนา ทรี่ ฐั ตามโอกาสและเวลาทเี่ จา หนา ทรี่ ฐั เปน ผกู ำหนด เปน การ ใหค วามรว มมอื ในระดบั ทดี่ ี แตย งั เปน ระดบั ทปี่ ระชาชนยงั ไมไ ดเ ปน ผตู ดั สนิ ใจ และลงมือปฏิบัติการเอง 3. ระดับเปนผูตัดสินใจ ประชาชนจะเปนผูศึกษาสถานการณ และตัดสินใจที่จะ ดำเนินการพัฒนาเรื่องตางๆ ตลอดกระบวนของการพัฒนาดวยตนเองนับตั้งแต การรวมมือและวางแผน ปฏิบัติ ประเมิน และแบงปนผลประโยชนรวมกัน เจา หนา ท่ี รฐั เปน เพยี งผใู หค ำปรกึ ษาหากประชาชนทสี่ ว นรว มในลกั ษณะนถ้ี อื วา เปน ระดบั สงู สุดของการมีสว นรวม กิจกรรม ใหผ เู รยี นทำกจิ กรรมตอ ไปนี้ 1. อธบิ ายขน้ั ตอนของการจดั ทำแผนพฒั นาชมุ ชนทง้ั 3 ขน้ั ตอน พรอ มยกตวั อยา ง การมีสวนรวมของตนเองในการพัฒนาทองถ่ินหรือชุมชนของตนเอง 2. อธิบายขั้นตอนการทำประชาพิจารณแบบพัฒนาชุมชน 3. หาโอกาสเขา รว มสงั เกตการณ หรอื มสี ว นรว มในกจิ กรรม การจดั ทำแผนพฒั นา ชุมชน และการประชาพิจารณแผนพัฒนาชุมชน รวมทั้งการประชุมกลุมยอย ในทองถิ่นหรือ ชมุ ชนของผเู รยี น แลว บนั ทกึ ขน้ั ตอนหรอื กระบวนการจากการ สงั เกตลงในสมดุ บนั ทกึ 4. เชิญแกนนำหรือนักพัฒนาชุมชนมาใหความรูเกี่ยวกับกระบวนการจัดทำแผน พฒั นาชุ มชนพรอ มจดบนั ทกึ ขน้ั ตอนและกระบวนการจดั ทำแผน 5. ใหสังเกตและประเมินระดับการมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชนของประชาชน ในชมุ ชนของผเู รยี นวา ประชาชน สว นใหญม สี ว นรว มอยใู นระดบั ใด 6. หาโอกาสศกึ ษาดงู านเกย่ี วกบั การพมั นาชมุ ชนในพน้ื ทใี่ กลเ คยี ง แลว นำผลของ การศกึ ษามาเปรยี บเทยี บกบั ชมุ ชนของตนเอง 7. ใหผูเรียนแบงกลุม (ตามความเหมาะสม) สรางสถานการณจำลองจัดทำเวที ประชาคม โดยใหทุกคนรวมกันกำหนดประเด็น และมีสวนรวมในการจัดเวที ประชาคม ภายใตการใหคำปรึกษาแนะนำของคุณครูประจำกลุม 24 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

บทที่ 4 การเผยแพรผลการปฏิบัติ X สาระสำคัญ การเผยแพรผ ลการปฏบิ ตั งิ านตามกระบวนการพฒั นาชมุ ชนเปน ขนั้ ตอนของการสอื่ สาร ผลการดำเนินงานใหสาธารณชนไดรับรู การส่ือสารอาจเขียนเรียบเรียงเปนรายงานผลการ ดำเนินงาน ซึ่งมีรูปแบบเฉพาะ นอกจากนี้ในการทำงานพัฒนาเม่ือเสร็จส้ินการวางแผน กอนที่จะถึงข้ันตอนการปฏิบัติ จำเปนตองเขียนโครงการเพื่อส่ือสารกระบวนการดำเนิน งานในอนาคต เพื่อเปนเคร่ืองมือขับเคลื่อนไปสูการปฏิบัติอยางเปนระบบและมีเปาหมาย ทชี่ ดั เจน X ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง เมอื่ ศกึ ษาบทท่ี 4 จบแลว ผเู รยี นสามารถ 1. อธบิ ายความหมาย ลกั ษณะองคป ระกอบสำคญั ของโครงการ 2. อธิบายสวนประกอบท่ีสำคัญ หลักการเขียนและรูปแบบของรายงานผลการ ดำเนินงานได 3. เขียนโครงการพัฒนาชุมชนได 4. สรปุ ความหมาย และความสำคญั ของรายงานผลการดำเนนิ งานได 5. เขียนรายงานผลการดำเนินงานพัฒนาได X ขอบขายเน้ือหา เรอ่ื งท่ี 1 การเขียนโครงการพัฒนาชุมชน เรอื่ งท่ี 2 การเขียนรายงานผลการดำเนินงาน หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 25

บทที่ 4 การเผยแพรผ ลการปฏบิ ตั ิ กระบวนการพัฒนาชุมชนอาจเริ่มจากการจัดทำแผนพัฒนาชุมชนการเขียนโครงการ ขับเคลื่อนไปสูการปฏิบัติตามแผนงานและโครงการนั้นๆ แลวสรุปบทเรียนประเมินผล โครงการ เขียนรายงานผลการดำเนินงาน แลวดำเนินการพัฒนาตอไปตามกิจกรรมตางๆ ของโครงการโดยการเขยี นโครงการเพอื่ การนำไปปฏบิ ตั ติ อ ไป การเขยี นโครงการและรายงาน ผลการดำเนินงานมีลักษณะเฉพาะและมีรูปแบบที่แตกตางกัน ผูเขียนจำเปนตองศึกษาองค ประกอบ และรายละเอยี ดใหช ดั เจนจงึ จะลงมอื เขยี นได เรอ่ื งท่ี 1 การเขยี นโครงการพฒั นาชมุ ชน 1.1 ความหมายของโครงการ มผี ใู หค วามหมายของคำวา “โครงการ” ไวห ลายความหมาย ดงั นี้ 1) โครงการ หมายถึง กลุมกิจกรรมที่ตอบสนองวัตถุประสงค โดยมีเวลา เรม่ิ ตน และสน้ิ สดุ ทชี่ ดั เจน (ศนู ยเ ทคโนโลยที างการศกึ ษา. 2545 : 37) 2) โครงการ หมายถึง กลุมกิจกรรมที่มีความสัมพันธเกี่ยวของกัน มุงตอบ สนองเปาหมายเดียวกัน มีระยะเวลาเร่ิมตน และส้ินสุดที่ชัดเจน เปนงาน พิเศษที่ตางจากงาน ประจำ (ทวปี ศริ ริ ศั ม.ี 2544 : 31) 3) โครงการ หมายถึง กิจกรรมท่ีจัดทำขึ้น เพื่อจะแสดงใหเห็นวาจะทำงาน อะไร อยา งไร ทไ่ี หน เมอ่ื ไร และจะเกดิ ผลอยา งไร (กรมการศกึ ษานอก โรงเรยี น. 2537 : 7) สรุปความหมายของโครงการ หมายถึง กลุมกิจกรรมอยางใดอยางหนึ่งท่ีจัดทำข้ึน โดยมวี ตั ถปุ ระสงค การปฏบิ ตั ิ และชว งเวลาทชี่ ดั เจน 1.2 ลักษณะของโครงการ โครงการทด่ี โี ดยทว่ั ไปตอ งมลี กั ษณะทสี่ ำคญั ดงั นี้ 1) นำไปปฏิบัติได 2) สอดคลอ งกบั สภาพสงั คม วฒั นธรรม ชมุ ชน 26 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

3) มีรายละเอียดเพียงพอ ระบุชวงเวลา กลุมเปาหมายแนวทางการปฏิบัติ ทรพั ยากร (บคุ ลากร งบประมาณ ฯลฯ) 4) มีตัวบงชี้ท่ีนำไปสูการพัฒนา 1.3 วธิ พี ฒั นาโครงการ โครงการเปนกรอบการคิดวางแผนเคาโครงการทำงานในอนาคต การพัฒนา โครงการ มขี นั้ ตอน พอสรปุ ไดด งั น้ี 1) ศึกษาและวิเคราะหสภาพปจจุบันของชุมชนเพื่อกำหนดปญหาและความ ตองการในการพัฒนา 2) กำหนดวัตถุประสงคและเปาหมายของการทำงาน 3) กำหนดกจิ กรรมและจดั ทำรายละเอยี ดตามองคป ระกอบของโครงการ 4) กำหนดทรพั ยากร เชน งบประมาณ บคุ ลากร 5) กำหนดการติดตาม/ประเมินผล 1.4 โครงสราง/องคประกอบของโครงการ โดยทวั่ ไปการเขยี นโครงการจะตอ งเขยี นตามหวั ขอ ตา งๆ เพอ่ื ผเู กยี่ วขอ งทกุ ฝา ย จะไดท ราบวา จะทำอะไร อยา งไร ทไ่ี หน เมอื่ ไร สำหรบั โครงสรา งหรอื องคป ระกอบทม่ี กั ใชใ น การเขยี นโครงการ มดี งั นี้ 1) ช่ือโครงการ ควรเขียนเปนขอความที่มีความหมายชัดเจน กระชับและ เขา ใจงาย 2) หลักการและเหตุผล ควรเขียนลักษณะบรรยายรายละเอียดต้ังแตสภาพ ความเปน มา เหตผุ ล ความจำเปน หลกั การมที ฤษฎี นโยบาย สถติ ทิ เี่ ปน ขอ มลู อา งองิ ประกอบ 3) วัตถุประสงค เปนขอความท่ีแสดงถึงความตองการทำสิ่งหนึ่งส่ิงใดที่ สอดคลองกับหลักการเหตุผล สามารถปฏิบัติได อาจระบุปริมาณหรือคุณภาพของการดำเนิน งานดว ย กไ็ ด 4) เปาหมายการดำเนินงาน เปนรายละเอียดที่แสดงผลผลิตของโครงการ ในเชงิ ปรมิ าณ และคณุ ภาพทม่ี ลี กั ษณะเหมาะสมและสอดคลอ งกบั วตั ถปุ ระสงค 5) วิธีดำเนินงาน เปนรายละเอียดเกี่ยวกับกิจกรรมท่ีจะปฏิบัติใหบรรลุตาม วตั ถปุ ระสงค กจิ กรรมอาจมมี ากกวา 1 กจิ กรรม โดยเขยี นเรยี งตามลำดบั จากการเรม่ิ ตน จนสน้ิ สดุ การทำงาน แสดงระยะเวลาทช่ี ดั เจนแตล ะ กจิ กรรม อาจแสดงดว ยปฏทิ นิ การปฏบิ ตั งิ าน 6) ระยะเวลา ควรระบรุ ะยะเวลาตงั้ แตเ รมิ่ ตน โครงการจนเสรจ็ สนิ้ โครงการ 7) ทรัพยากรหรืองบประมาณท่ีใชในการดำเนินการ ซึ่งตองสอดคลองกับ หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 27

เปา หมายและกจิ กรรม 8) เครอื ขา ยทเี่ กย่ี วขอ ง ระบุ กลมุ บคุ คล ชมุ ชน หนว ยงานทเ่ี กย่ี วขอ งทส่ี นบั สนนุ สง เสรมิ และสามารถขอประสานความรว มมอื ในการดำเนนิ งาน 9) การประเมินผล ระบุวิธีการประเมินและระยะตลอดการดำเนินงาน เชน กอน ระหวาง สิ้นสุดโครงการ เพื่อจะไดทราบวางานที่จะทำเปนไปตามวัตถุประสงคและ เปา หมายหรอื ไม คณุ ภาพของงานเปน อยา งไร 10) ผรู บั ผดิ ชอบโครงการ ระบุ ชอื่ ผรู บั ผดิ ชอบ หรอื หนว ยงาน พรอ มหมายเลข โทรศพั ท เพอ่ื ความชดั เจนและสะดวกในการตดิ ตอ 11) ความสมั พนั ธก บั โครงการอนื่ ระบุ ชอื่ งาน หรอื โครงการ ทเี่ กยี่ วขอ งของ หนว ยงาน หรอื ชมุ ชนวา มโี ครงการใดบา งทสี่ มั พนั ธก บั โครงการนี้ และเกย่ี วขอ งในลกั ษณะใด เพื่อความรวมมือในการทำงาน 12) ผลทค่ี าดวา จะไดร บั เปน ผลทเี่ กดิ ผลจากการทโ่ี ครงการบรรลวุ ตั ถปุ ระสงค และเปาหมายโดยระบุถึงผลท่ีจะไดรับภายหลังการดำเนินโครงการ ผล ดังกลา วควรสอดคลอ งกับวัตถุประสงคของโครงการ เรอื่ งที่ 2 การเขยี นรายงานผลการดำเนนิ งาน การเขยี นผลการดำเนนิ งานของบคุ คล กลมุ องคก รหรอื หนว ยงาน เปน การเขยี น รายงานซ่ึงมีวิธีการเขียนแตกตางกัน แตการเขียนรายงานท่ีสามารถสื่อสารใหเขาใจจำเปน ตอ งมกี ารวางแผนและเรยี บเรยี งอยา งเปน ระบบ จงึ จะทำใหร ายงานฉบบั นนั้ มปี ระโยชน นา อา น และนำไปใชในการวางแผนไดอยางตอเน่ือง และสามารถใชเปนขอมูลสารสนเทศเพ่ือการ ปรบั ปรงุ พฒั นางานตอ ไป 2.1 ความหมายและความสำคัญของรายงานผลการดำเนินงาน รายงาน คอื เอกสารทเ่ี สนอรายละเอยี ดเกย่ี วกบั ขอ มลู พนื้ ฐาน เปา หมาย ผลการ ดำเนนิ งาน ปญ หา อปุ สรรค แนวทางแกไ ขและขอ เสนอแนะในการดำเนนิ งานของบคุ คล กลมุ องคก ร หรอื หนว ยงาน รายงานผลการดำเนินงานมีความสำคัญ เพราะเปนเอกสารที่แสดงใหเห็น รายละเอียดของผลการดำเนินงานที่ผานมาวาประสบผลสำเร็จ ไมสำเร็จอยางไร เพราะอะไร มอี ปุ สรรค ปญ หาในการดำเนนิ งานดา นใด อยา งไร จะมแี นวทางแกไ ขอยา งไร หากจะพฒั นา ตอเนื่องจะมีขอเสนอแนะที่เปนไปไดอยางไร 28 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

2.2 การเขียนรายงานผลการดำเนินงาน การเขียนรายงานผลการดำเนินงานเปนวิธีการนำเสนอผลจากการดำเนินงาน โครงการใดโครงการ หนง่ึ อยา งมรี ะบบและเปน แบบแผน เพอื่ สอ่ื สารใหผ เู กย่ี วขอ งไดร บั ทราบ การเขยี นรายงานใหม ปี ระโยชนแ ละคณุ ภาพตอ ผอู า นหรอื ผเู กยี่ วขอ ง ผเู ขยี นรายงานตอ งศกึ ษา ทำความเขาใจตั้งแตวิธีการเขียน การใชภาษาท่ีเหมาะสมการรูจักนำเสนอขอมูลเก่ียวกับ รายละเอียด และข้ันตอนของการดำเนินงานต้ังแตแรกเริ่มจนจบ เรียงลำดับต้ังแตความเปนมา วตั ถปุ ระสงค วธิ ดี ำเนนิ งาน ปญ หาอปุ สรรค พรอ มขอ เสนอแนะ ฯลฯ เพอ่ื สอื่ สารใหผ อู า นเขา ใจ ตามลำดบั และจดั พมิ พเ ปน รายงานฉบบั สมบรู ณท นี่ า เชอ่ื ถอื สามารถนำไปใชอ า งองิ ได ข้ันตอนการเตรียมการเขียนรายงาน การเขยี นรายงานทด่ี มี คี ณุ ภาพ ตอ งมกี ารวางแผนและเตรยี มการอยา งเปน ลำดบั ขน้ั ตอน ดงั น้ี ข้ันที่หน่ึง เตรียมขอมูลที่เกี่ยวของ ท้ังที่เปนเน้ือหา และสวนประกอบ เชน วตั ถปุ ระสงคแ ละขอบขา ยเนอ้ื หา รายละเอยี ดเนอ้ื หาทคี่ รบถว น ซงึ่ ตอ งใชเ วลาในการรวบรวม ข้ันท่ีสอง กำหนดประเภทของผูอานรายงาน ผูเขียนจะตองทราบวารายงาน ที่จัดทำข้ึนมีใครบางที่จะเปนผูอาน เพ่ือจะไดนำเสนอรายงานดวยรายละเอียดจะเลือกภาษา ที่เหมาะสมสอดคลองกับระดับของผูอาน ข้ันที่สาม กำหนดเคาโครงเร่ือง หรือ กรอบของการเขียนรายงานเปนการ กำหนดหัวขอหลักและหัวขอยอยน่ันเอง หัวขอของเคาโครงเร่ืองควรครอบคลุมประเด็นท่ี ตองการนำเสนอ เพื่อชวยใหงายและสะดวกตอการเขียน สามารถเรียงลำดับเน้ือหาหรือ ผลการดำเนินงานตง้ั แตเ รม่ิ ตนจนจบ หลักการวางเคาโครงเรื่องในการเขียนรายงาน 1. ควรจดั เรยี งลำดบั หวั ขอ เรอ่ื งอยา งตอ เนอื่ ง และสมั พนั ธก นั 2. การจดั เรยี งหวั ขอ ควรเชอ่ื มโยงกนั อยา งเปน เหตเุ ปน ผล 3. ควรคำนึงถึงความสนใจของผูอาน 4. หัวขอแตละหัวขอควรครอบคลุมรายละเอียดท่ีตองการนำเสนอ หลักและขอควรคำนึงในการเขียนรายงาน การเขียนรายงานทุกประเภทใหมีคุณภาพสามารถนำเสนอและสื่อสารไดตรง ประเดน็ ตามทต่ี อ งการ ผเู ขยี นควรคำนงึ ถงึ สงิ่ ตอ ไปนี้ 1. ความถกู ตอ ง ควรนำเสนอขอ มลู รายละเอยี ดเนอ้ื หาทถ่ี กู ตอ ง ไมบ ดิ เบอื น ความจรงิ นำเสนออยา งตรงไปตรงมา 2. ความกระชบั รดั กมุ ตรงประเดน็ ตรวจทานอยา งละเอยี ดถถ่ี ว น หลกี เลยี่ ง ถอ ยคำทฟ่ี มุ เฟอ ยวลที ซี่ ้ำๆกนั คณุ คา ของรายงานไมไ ดว ดั ทปี่ รมิ าณจำนวน หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 29

หนา แตว ดั จากความชดั เจน ครบถว น ความตรงประเดน็ ของเนอื้ หา 3. ความชัดเจนและสละสลวย โดยพิจารณาประโยคที่ตองงาย ถูกตองตาม หลักการเขียน หลักไวยากรณ และเคร่ืองหมายวรรคตอน การยอหนา รวมท้ังการสะกดคำ หลีกเลี่ยงการใชภาษาถอยคำที่คลุมเครือ มีหลาย ความหมาย ควรใชห วั ขอ ยอ ยเพอื่ ไมใ หส บั สน 4. การเขยี นเรยี บเรยี งรายงาน ซงึ่ อาจแบง เนอ้ื หาจากภายในเลม เปน ตอน หรอื เปนบท ตองมีความตอเนื่องกันตลอดท้ังเลม เมื่อเขียนตนรางเสร็จ ควรไดอานตรวจทานทุกขอความ อานแลวไมรูสึกสะดุดมีความตอเนื่อง อยา งสมำ่ เสมอตลอดทงั้ เลม 5. การนำเสนอขอมูล ในการเขียนรายงาน มีขอมูลท่ีนำเสนอแบงเปนสอง ประเภท คือ ขอมูลที่เปนจำนวน สถิติ ตัวเลข และขอมูลที่เปนขอความ บรรยาย สำหรับการนำเสนอขอมูลที่เปนสถิติ ตัวเลข ควรนำเสนอใน รูปแบบของตาราง แผนภูมิ หรือแผนภาพตามความเหมาะสม พรอมท้ังมีเลขท่ีและชื่อกำกับตาราง หรือแผนภูมิดวยเพ่ือผูอาน จะไดท ราบวา เปน ขอ มลู เกย่ี วกบั เรอ่ื งใด นอกจากน้ี ตอ งระบทุ ม่ี าของขอ มลู ใหชัดเจนอีกดวย สวนขอมูลท่ีเปนขอความบรรยาย ตองนำเสนอขอมูล ท่ีเปนสาระสำคัญ หากขอมูลใดที่สำคัญแตเน้ือหาไมตอเนื่องกับกรอบ เคาโครงท่ีกำหนดไว ควรนำไปไวในภาคผนวก ท้ังนี้เพ่ือใหไดรายงาน ทเี่ ปน เอกภาพ ผอู า นอา นแลว สามารถจบั ประเดน็ ทนี่ ำเสนอไดช ดั เจน การนำเสนอขอมูล ตองคำนึงถึงลำดับกอนหลัง โดยเร่ิมตนดวย ขอ มลู เบอ้ื งตน ทง่ี า ยแกก ารเขา ใจกอ น แลว จงึ นำเสนอขอ มลู ทซ่ี บั ซอ นกวา ตามลำดบั 6. การแบงยอหนา โดยท่ัวไปยอหนาแตละยอหนาจะบอกเร่ืองราวเพียง ประเด็นใดประเด็นหนึ่ง การจัดแบงยอยหนาควรเรียงลำดับเพื่อให เนื้อความตอเนื่องสัมพันธกัน การแบงยอหนาข้ึนอยูกับจุดมุงหมายของ ผูเขียนแตละคน เชน ตองการส่ือสารกับผูอาน ตองการเนนขอความ บางตอน ตอ งการชว ยใหผ อู า นอา นขอ ความแตล ะยอ หนา ไดร วดเรว็ ฯลฯ 7. การอานทบทวน ขั้นสุดทายของการเขียน คือ อานทบทวนส่ิงท่ีเขียน ท้ังหมดวามีขอความใดท่ียังไมสมบูรณ การเรียงลำดับเร่ืองมีความ เชอื่ งโยงกนั หรอื ไม ขอ ความสำคญั ทย่ี งั ไมไ ดก ลา วถงึ จะทำใหม องเหน็ จดุ ทคี่ วร แกไ ข 30 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

2.3 รูปแบบรายงาน รูปแบบของรายงาน จะประกอบดวยสวนที่สำคัญ 3 สวน คือ สวนประกอบ ตอนตน สว นเนอ้ื เรอื่ งทเ่ี ปน ตวั รายงาน และสว นประกอบตอนทา ย รายงานแตล ะสว นประกอบ ดว ยสว นยอ ยๆ ดงั นี้ 1. สว นประกอบตอนตน ประกอบดว ย 1.1 ปกนอก ระบชุ อื่ เรอื่ ง ชอ่ื ผทู ำรายงาน ชอ่ื หนว ยงาน 1.2 ใบรองปก เปน กระดาษเปลา 1 แผน 1.3 ปกใน มขี อ ความเชน เดยี วกบั ปกนอก 1.4 คำนำ เปนขอความเกริ่นทั่วไปเพ่ือใหผูอานเขาใจขอบขายเนื้อหา ของรายงาน อาจกลาวถึงความเปนมาของการสำรวจและรวบรวม ขอมูลและขอบคุณผูใหความชวยเหลือ 1.5 สารบญั เปน การเรยี งลำดบั หวั ขอ ของเนอ้ื เรอื่ งพรอ มทง้ั บอกเลขหนา ของหวั ขอเร่ือง 2. สว นเนอ้ื เรอื่ ง ประกอบดว ย 2.1 บทนำ เปน สว นทบ่ี อกเหตผุ ลและความมงุ หมายของการทำรายงาน ขอบขายของเรื่อง วิธีการดำเนินการโดยยอ การศึกษาคนควาหา ขอมูล 2.2 เนอ้ื หา ถา เปน เรอ่ื งยาว ควรแบง ออกเปน บทๆ ถา เปน รายงานสนั้ ๆ ไมต อ งแบง เปน บท แบง เปน หวั ขอ ตอ เนอื่ งกนั ไป 2.3 สรุป เปนตอนสรุปผลการศึกษาคนควาและเสนอแนะประเด็น ท่คี วรศกึ ษาคน ควาเพิ่มเติมตอ ไป 3. สว นประกอบตอนทา ย ประกอบดว ย 3.1 ภาคผนวก เปน ขอ มลู ทมี่ ใิ ชเ นอื้ หาโดยตรง เชน ขอ ความ ภาพ สถติ ิ ตาราง ชว ยเสรมิ รายละเอยี ดเพม่ิ เตมิ แกเ นอื้ หา 3.2 บรรณานกุ รม คอื รายชอ่ื หนงั สอื เอกสารหรอื แหลง ขอ มลู อนื่ ๆ ทใี่ ช ประกอบในการเขียนรายงาน โดยเรียงลำดับตามพยัญชนะตัวแรก ของช่ือผูแตงหรือแหลงขอมูล ช่ือหนังสือ คร้ังที่พิมพ จังหวัดหรือ เมืองท่ีพิมพ สำนักพิมพและปที่พิมพ ถาขอมูลทั้งภาษาไทยและ ภาษาตา งประเทศ ใหข นึ้ ตน ดว ยขอ มลู ทเ่ี ปน ภาษาไทยกอ น หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 31

กิจกรรม ใหผ เู รยี นทำกจิ กรรมตอ ไปน้ี 1. อธบิ ายความหมายของโครงการโดยสรปุ แลว บนั ทกึ ลงในสมดุ บนั ทกึ ของผเู รยี น 2. สรุป ลักษณะของโครงการที่ดีและวิธีพัฒนาโครงการ โดยบันทึกลงในสมุด บนั ทกึ 3. อธิบายองคประกอบและเขียนรายงานโครงการพัฒนาใดโครงการพัฒนาหนึ่ง ในชุมชนของผูเรียนโดยปรึกษากับบุคลากรของ อบต. เจาหนาท่ีสถานีอนามัย หรือหนวยงานที่เกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชน ทั้งน้ีอาจศึกษาและดูตัวอยาง โครงการตา งๆ จากหนว ยงานดงั กลา ว แลว นำสง ครปู ระจำกลมุ 4. สรุปความหมาย และความสำคัญของรายงานผลการดำเนินงานโดยบันทึกลง ในสมดุ บนั ทกึ 5. ประสานงานกบั หนว ยงานองคก รตา งๆ ในชมุ ชนของผเู รยี น เชน อบต. โรงเรยี น สถานอี นามยั ฯลฯ เพอ่ื ขอดตู วั อยา งและศกึ ษาเอกสารรายงานผลการดำเนนิ งาน หรือคนควาจากหองสมุด 6. รวมกลมุ กบั เพอื่ น รว มมอื กนั เขยี นรายงานผลการดำเนนิ งานโครงการพฒั นาตาม โครงการใดโครงการหนงึ่ ทส่ี นใจ แลว ฝก การนำเสนอและรายงานสรปุ ผลพรอ ม ท้ังนำสงรายงานผลการดำเนินงานดังกลาวใหครูประจำกลุมตรวจเพื่อทราบขอ ควรปรับปรงุ และพฒั นาตอ ไป 32 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

บรรณานุกรม การศกึ ษานอกโรงเรยี น, กรม. ชดุ วชิ าการพฒั นาโครงการ. กรงุ เทพฯ : บรษิ ทั สามเจรญิ พาณชิ ย จำกดั , 2537. การศกึ ษานอกโรงเรยี น, กรม. ชดุ วชิ าวจิ ยั ทางการศกึ ษานอกโรงเรยี น การเกบ็ รวบรวมขอ มลู เพอ่ื การวจิ ยั . กรงุ เทพฯ : บรษิ ทั ประชาชน จำกดั , 2538. การศึกษานอกโรงเรียน, กรม. ชุดวิชาวิจัยทางการศึกษานอกโรงเรียน การวิเคราะหขอมูล. กรุงเทพฯ : บรษิ ทั ประชาชน จำกดั , 2538. เกรยี งศกั ด์ิ หลวิ จนั ทรพ ฒั นา. การวเิ คราะหข อ มลู ทางการแพทยแ ละสาธารณสขุ ดว ยคอมพวิ เตอร. กรงุ เทพฯ : สำนกั พมิ พจ ฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั , 2538. ชยันต วรรธณะภูติ. คูมือการวิจัยเชิงคุณภาพเพ่ืองานพัฒนา. ขอนแกน : สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนามหา วทิ ยาลยั ขอนแกน , เอกสารอดั สำเนา. ณฐั นรี ศรที อง. การเพมิ่ ศกั ยภาพภาวะความเปน ผนู ำในงานพฒั นาชมุ ชน. กรงุ เทพฯ : โอ เอส พรนิ้ ตง้ิ เฮาส, 2552. ทวีป ศิริรัศมี. การวางแผนพฒั นาและประเมนิ โครงการ. กรงุ เทพฯ : สำนกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การวจิ ยั (สกว), 2544. ปาริชาติ วลัยเสถียร และคณะ. กระบวนการและเทคนคิ การทำงานของนกั พฒั นา. กรุงเทพฯ : สำนักงาน กองทนุ สนบั สนนุ การวจิ ยั (สกว), 2543. ศนู ยเ ทคโนโลยที างการศกึ ษา. ความหมายเกยี่ วกบั แผนงานโครงการ. กรงุ เทพฯ : กราฟฟค โกร, 2545. ศนู ยก ารศกึ ษานอกหอ งเรยี นภาคใต. ชดุ วชิ าแผนแมบ ทชมุ ชน. สงขลา : เทมการพมิ พ, 2548. สถาบันการพัฒนาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยภาคเหนือ. คูมือการทำวิจัยอยางงาย. อบุ ลราชธานี : บรษิ ทั ยงสวสั ดอ์ิ นิ เตอรก รปุ จำกดั , 2552. สถาบันการศึกษาและพัฒนาตอเนื่องสิรินธร. กระบวนการจัดการศึกษานอกโรงเรียนและอัธยาศัย. เอกสารประกอบการอบรมวทิ ยากรกระบวนการจดั การศกึ ษาเพอื่ เสรมิ สรา งความเขม แขง็ ของชมุ ชน, นครราชสมี า : 2544. สัญญา สัญญาวิวัฒน. ทฤษฎีและกลยุทธการพัฒนาสังคม. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหา วทิ ยาลยั , 2543. สำนกั บรหิ ารงานการศกึ ษานอกโรงเรยี น. คมู อื การจดั กระบวนการเรยี นรเู พอื่ จดั ทำแผนชมุ ชน. กรงุ เทพฯ : รงั ษกี ารพมิ พ, 2546. เสรี พงศพ ศิ . วธิ ที ำและวธิ คี ดิ แผนชวี ติ เศรษฐกจิ ชมุ ชน. กรงุ เทพฯ : 2546. สุภางค จันทวานิช. วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ. (พิมพครั้งท่ี 10) กรุงเทพฯ : สำนักพิมพแหงจุฬาลงกรณ มหาวทิ ยาลยั , 2545. http://www.jd.in.th/e.learning/th33101/pan08/t305.8002.htm. http://www.tddf.or.th/tddf//:braly/doc/libraly-2007-02-28-240.doc. หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 33

34 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

ภาคผนวก หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 35

ตัวอยางการเขียนโครงการ โครงการ คายอาสาพัฒนาชุมชนโรงเรียนหนองมวง ต.เมอื งไผ อ.หนองกี่ จ.บรุ รี มั ย องคกร/สถาบัน โรงเรียนมัธยมประชานิเวศน ที่ต้ัง สำนกั งานเขตจตจุ กั ร กรงุ เทพมหานคร ผูประสานงานโครงการ นายประจวบ ใจดว ง 1. ความเปนมาโครงการ ตามพระราชบญั ญตั กิ ารศกึ ษาแหง ชาติ พ.ศ. 2542 และทแี่ กไ ขเพมิ่ เตมิ (ฉบบั ที่ 2) 2545 ในหมวดท่ี 1 มาตราท่ี 6 วา ดว ยการจดั การศกึ ษาตอ งเปน ไปเพอ่ื พฒั นาคนไทยใหเ ปน มนษุ ยท ี่ สมบูรณทั้งรางกายจิตใจ สติปญญา ความรูและคุณธรรม มีจริยธรรมและวัฒนธรรมในการ ดำรงชีวิต สามารถอยูรวมกับผูอ่ืนไดอยางมีความสุข ซึ่งเปนเปาหมายสำคัญในการสราง ทรัพยากรมนุษยท่ีทุกสถานศึกษา พึงรับมาปฏิบัติความสำเร็จของเปาหมายมิใชอยูท่ีความ เขมแข็งของสถานศึกษาเทาน้ัน ความรวมมือของภาคครัวเรือน ชุมชน จนถึงระดับรัฐมีความ จำเปนท่ีจะตองสรางความแข็งแกรงดานคุณธรรมในทุกภาคสวน ทั้งน้ีจะตองอาศัยความรู ความเขา ใจ และแบบอยา งการประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ โดยผา นการปลกู ฝง คา นยิ ม และจติ สำนกึ ทด่ี ใี น ทุกกลไกในการดำเนินการสรางคุณธรรมสูสังคมไดแก ครู ผูปกครองและนักเรียน ในการดำเนินการ ทุกข้ันตอนและขณะเดียวกันจะตองเสริมสรางพื้นฐานจิตใจของคนในชาติ ใหม จี ติ สำนกึ ในคณุ ธรรม ความซอ่ื สตั ย และใหม คี วามรอบรทู เี่ หมาะสม ดำเนนิ ชวี ติ ดว ยความ อดทน ความเพยี ร มสี ตปิ ญ ญา และความรอบคอบ เพอ่ื ใหส มดลุ และพรอ มรบั การเปลย่ี นแปลง อยา งรวดเรว็ ทางสำนักงานศึกษากรุงเทพมหานครไดสงเสริมใหเยาวชน นักเรียน มีจิตสาธารณะ ในการใชชีวิตอยางพอเพียง คือพอมีพอกิน พึ่งพาตนเองไดและชวยเหลือผูอ่ืนได โดยให เยาวชนจัดคายอาสาพัฒนาชุมชนเพ่ือเปนการปลูกฝงวินัยในการทำดีเพื่อสังคม โดยเห็น ประโยชนส ว นรวมมากกวา เหน็ ประโยชนส ว นตน ปจ จบุ นั ความวนุ วายของสงั คมมมี ากนกั การ แขงขันท่ีรอนแรงในทุกๆ ดาน การทำลายส่ิงแวดลอม การเอาเปรียบผูดอยโอกาส การปลอย มลพิษสูสังคม การวารายเสียดแทง การแกงแยงชิงดี ฯลฯ ลวนแลวแตมาจากสาเหตุเบื้องตน คลายๆกัน คือ ความเห็นแกตัว หรือเอาแตไดในสวนตนเปนหลัก ทำอยางไรจึงจะลดความ เอาแตไ ดล งบา ง ตรงกนั ขา มกบั การเอาเขา มาใสต วั กค็ อื “การให” แกค นอน่ื ออกไป เมอ่ื คนตา งๆ 36 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

เร่ิมมองออกสูภายนอก แคนอกจากตัวเองเทาน้ัน มองเห็นผูอื่นอยางลึกซ้ึงแทจริงมากขึ้น เรม่ิ เขา ใจมมุ มองของคนอน่ื เขาตอ งการอะไร เขาอยใู นสภาพไหน เราชว ยอะไรไดบ า ง มองเหน็ สังคม เห็นแนวทางท่ีจะชวยกันลดปญหา เร่ิมแรกใหเริ่มสละส่ิงที่เรามีอยู ไมวาจะเปนเวลา แรงงาน เงนิ สงิ่ ของ อวยั วะหรอื แมก ระทงั่ สละความเปน ตวั เราของเรา ซงึ่ นน่ั เปน หนทางการ พัฒนาจิตใจแตละคนไดอยางเปนรูปธรรม จติ สาธารณะตรงนที้ ม่ี องเหน็ ผอู น่ื เหน็ สงั คมดงั นเ้ี อาทเ่ี ราเรยี กกนั วา “จติ อาสา” จติ ใจ ที่เห็นผูอื่นดวยไมเพียงแตตัวเราเอง เราอาจจะยื่นมือออกไปทำอะไรใหไดบาง เสียสละอะไร ไดบ า ง ชว ยเหลอื อะไรไดบ า ง แบบเพอื่ นชว ยเหลอื ซงึ่ กนั และกนั ไมใ ชผ เู หนอื กวา มนี ำ้ ใจแกก นั และกนั ไมน ง่ิ ดดู ายแบบทเ่ี รอื่ งอะไรจะเกดิ ขนึ้ ไมเ กยี่ วกบั ฉนั ฉนั ไมส นใจ สามารถแสดงออก มาไดใ นหลายรปู แบบ ทง้ั การใหร ปู แบบตา งๆ ตลอดจนการอาสาเพอื่ ชว ยเหลอื สงั คม ดังนั้น โครงการจิตอาสาพัฒนาจึงจะจัดกิจกรรมใหนักเรียนไดมีความรูท่ีถูกตอง เกย่ี วกบั จติ อาสาเพอื่ กระตนุ ใหแ ตล ะคนลกุ ขน้ึ มาทำความดกี นั คนละนดิ คนละนดิ เดยี วเทา นน้ั ประเทศชาติของเรานาจะงดงามขึ้นอีกไมนอย เชน เพียงรวมกันบริจาคเงินกันเพียงคนละเล็ก ละนอยเราก็จะมีงบประมาณชวยเหลือสังคมขึ้นมาทันที ในกรณีโรงเรียนมัธยมประชานิเวศน จงึ จดั ตง้ั โครงการจติ อาสาขน้ึ โดยใหน กั เรยี นโรงเรยี นมธั ยมประชานเิ วศน ไดร ว มกนั ทำความดี เพอ่ื พฒั นาโรงเรียนในชนบท เชน บรู ณะพน้ื ทตี่ า งๆ ในโรงเรยี น รบั บรจิ าคหนงั สอื เครอ่ื งใช ตา งๆ ไปมอบใหแ กโ รงเรยี นวดั หนองมว ง ตำบลเมอื งไผ อำเภอหนองก่ี จงั หวดั บรุ รี มั ย ในวนั ท่ี 23 ตลุ าคม 2551-26 ตลุ าคม 2551 2. วัตถุประสงค ลำดบั ที่ วัตถุประสงค ตัวบงชี้ เปา หมาย แหลง ทม่ี าของขอ มลู 1. เพ่ือปลูกฝง พฤติกรรม บุคลากรครูและนักเรียน ครบู คุ ลากร วทิ ยากร คุณลักษณะนิสัย และการแสดงออก โรงเรยี นมธั ยมประชานเิวศน ผูมีความรูและนักเรียน ความมีน้ำใจ ของครูและนักเรียน และจิตสาธารณะ ในการทำกิจกรรม ใหกับนักเรียน ที่เขารวมโครงการ 2. บุคลากรและนักเรียน ผลผลิตของงาน ไดแสดงออกถึง ท่ีปฏิบัติตามเปาหมาย พฤติกรรมรวมกัน ในการชวยเหลือสังคม หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 37

3. เปาหมายของโครงการ 3.1 ดานปริมาณ บคุ ลากรครทู ร่ี บั ผดิ ชอบโครงการ และนกั เรยี นระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน และตอนปลาย โรงเรยี นมธั ยมประชานเิ วศน แบง เปน บคุ ลากรครู จำนวน 6 คน และการรบั สมคั รและคดั เลอื กจำนวน 60 คน 3.2 ดานคุณภาพ บุคลากรและนักเรียนในโรงเรียนเปนผูมีจิตสาธารณะ และเกิดความ ภาคภูมิใจในการชวยเหลอื ผูอ่ืนอยูเสมอ 4. กิจกรรมดำเนินการ โครงการจติ อาสาพฒั นาชมุ ชนประกอบดว ย 4 กจิ กรรม ดงั นี้ กจิ กรรม ชอ่ื กิจกรรม ระยะเวลา สถานท่ี ที่ 1. เสรมิ สรา งดา นสวย สะอาด บรรยากาศ 23-24 ตลุ าคม 2551 ร.ร. วดั หนองมว ง วชิ าการ - จดั บรรยากาศ สภาพสงิ่ แวดลอ ม หอ งเรยี น ใหเ ปน แหลง เรยี นรู 2. เสริมสรางการเสียสละและบริการ 23-24 ตลุ าคม 2551 ร.ร.วัดหนองมวง - บรจิ าคหนงั สอื มอื 2 และจดั บรรยากาศ หองสมุดและบันทึกเทปนิทาน 3 เสรมิ สรา งดา นสขุ าภบิ าล และอนามยั 23-24 ตลุ าคม 2551 ร.ร.วัดหนองมวง โรงเรียน -พฒั นาหอ งนำ้ หอ งสขุ า และสนามเด็กเลน 4 เสรมิ สรา งดา นคณุ ธรรม ดา นการเสยี สละ 25 ตลุ าคม 2551 ร.ร.วัดหนองมวง และการใชชีวิตแบบเศรษฐกิจพอเพียง ใหแกนักเรียน 5 สรางเสริมดานความรูทัศนศึกษาแหลง 26 ตลุ าคม 2551 ปราสาทเขาพนมรุง ประวัติศาสตรไทย อนสุ าวรยี ย า โม ไหวส มเดจ็ โต 38 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

5. ระยะเวลาดำเนนิ โครงการจติ อาสาพฒั นาชมุ ชนเดอื น พ.ค. 2551 ต.ค. 2551 *****ขอ มลู ไมม มี าให* *** หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 39

6. งบประมาณ รายละเอยี ดของงบประมาณดำเนนิ การจดั กจิ กรรม ในการออกคา ยอาสาพฒั นาชมุ ชน จำนวน 110,000 บาท โดยงบประมาณทงั้ หมดไดจ ากการบรจิ าคของผปู กครอง นกั เรยี น คณะครู พอคาประชาชน 7. ปญหาและอุปสรรค จำนวนสิ่งของและเงินบริจาคอาจไมเพียงพอ 8. ผลทคี่ าดวา จะไดร บั นักเรียนและบุคลากรที่เขารวมโครงการมีน้ำใจและจิตสาธารณะ 9. การติดตามและประเมินผลโครงการ 9.1 ผูติดตามและประเมินผล 9.1.1 ครู บคุ ลากรและนกั เรยี นทเ่ี ขา รว มโครงการ 9.2 วิธีติดตามและประเมินผล 9.2.1 การสงั เกตพฤตกิ รรมของนกั เรยี น 9.2.2 การตอบแบบสอบถาม 40 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน

คณะผจู ดั ทำ ท่ีปรึกษา 1. นายประเสรฐิ บญุ เรอื ง เลขาธกิ ารกศน. รองเลขาธกิ ารกศน. 2. ดร.ชยั ยศ อมิ่ สวุ รรณ รองเลขาธกิ ารกศน. ทป่ี รกึ ษาดา นการพฒั นาหลกั สตู รกศน. 3. นายวชั รนิ ทร จำป ผอู ำนวยการกลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 4. ดร.ทองอยู แกว ไทรฮะ สถาบนั กศน. ภาคใต จงั หวดั สงขลา 5. นางรกั ขณา ตณั ฑวฑุ โฒ กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น ผูเขียนและเรียบเรียง กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 1. นางมยรุ ี สวุ รรณเจรญิ กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น ผูบรรณาธิการและพัฒนาปรับปรุง กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 1. นายววิ ฒั นไ ชย จนั ทนส คุ นธ กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 2. นางพชิ ญาภา ปต วิ รา กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 3. นางสาววรรณพร ปท มานนท กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 4. นายศภุ โชค ศรรี ตั นศลิ ป กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 5. นายสรุ พงษ มนั่ มะโน 6. นางสาวเพชรนิ ทร เหลอื งจติ วฒั นา กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น คณะทำงาน มนั่ มะโน กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 1. นายสรุ พงษ ศรรี ตั นศลิ ป กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 2. นายศภุ โชค ปท มานนท กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 3. นางสาววรรณพร กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น 4. นางสาวศรญิ ญา กลุ ประดษิ ฐ 5. นางสาวเพชรนิ ทร เหลอื งจติ วฒั นา ผพู มิ พต น ฉบบั คะเนสม 1. นางปย วดี เหลอื งจติ วฒั นา กววี งษพ พิ ฒั น 2. นางเพชรนิ ทร ธรรมธษิ า บา นชี 3. นางสาวกรวรรณ ศรรี ตั นศลิ ป 4. นางสาวชาลนี ี 5. นางสาวอรศิ รา ผอู อกแบบปก 1. นายศภุ โชค หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม (สค 21003) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน 41