การมีส่วนร่วมของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ในการดูแลผู้ป่วยเบาหวาน กรณีศึกษาตำบลเมืองศรีไค อำเภอวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี

[วารสารวทิ ยาศาสตรส ขุ ภาพ วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค] ปท 1่ี ฉบบั ท1ี่ (มกราคม-เมษายน2560) การมสี วนรวมของอาสาสมัครสาธารณสขุ (อสม.) ในการดูแลผูปว ยเบาหวาน กรณีศกึ ษาตาํ บลเมอื งศรีไค อําเภอวารินชาํ ราบ จังหวัดอุบลราชธานี วรางคณา บุตรศรี01 อภริ ดี เจรญิ นุกูล12 บทคดั ยอ อาสาสมัครสาธารณสุข(อสม.) มบี ทบาททห่ี ลากหลายในการชวยดูแลประชาชนในชุมชน แตยัง มีขอมูลจํากัดการมีสวนรวมในการดูแลผูปวยเบาหวาน การวิจัยคร้ังนี้ เปนการวิจัยเชิงพรรณนา เพ่ือศึกษาการมีสวนรวมของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ในการดูแลผูปวยเบาหวาน ศึกษาเฉพาะ กรณี ตําบลเมืองศรีไค อําเภอวารินชําราบ จังหวัดอุบลราชธานี กลุมตัวอยางเปนอาสาสมัคร สาธารณสุข (อสม.) ที่ดูแลผูปวยเบาหวาน จํานวน 40 คน เครื่องมือวิจัยประกอบดวยแบบสอบถาม และแบบสัมภาษณเชิงลึก สนทนากลุม ผลการศึกษาพบวา อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) มีสวนรวม ในการดูแลผูปวยเบาหวาน การคัดกรอง การเยี่ยมบาน การประชาสัมพันธขอมูล และการติดตาม ผปู ว ยเบาหวานท่มี ภี าวะแทรกซอ นแตขาดความรูปฏิบัติงานดานการดูแลผูปวยเบาหวานที่ปญหาแทรก ซอ นทต่ี า รอ ยละ 77.5 รองลงมาคอื ดา นการดูแลผูปว ยเบาหวานท่ีปญหาแทรกซอนท่ีเทา รอยละ72.5 สว นใหญไ มค อ ยมเี วลาใหก บั ชมุ ชน คดิ เปน รอยละ62.5ขาดทักษะการใช คอมพิวเตอร ทําใหการพัฒนา ฐานขอมูลยังไมประสบความสําเร็จเทาที่ควร มีขอเสนอแนะคือ ดานการใหความรูควรใหความรูที่เปน ปญหาของพนื้ ที่ กลุมที่เปน อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.)ใหม ควรจัดการอบรมใหมีความรูพ้ืนฐานใน ดานการดูแลสขุ ภาพ กลมุ เกาท่ดี ูแลผูปว ยเบาหวานเนนหลักใหสามารถวเิ คราะหปญหาของชุมชน คาํ สําคญั : การมีสว นรว ม อาสาสมัครสาธารณสขุ ผูปว ยเบาหวาน 1 กลุมวชิ าการพยาบาลอนามัยชุมชน วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธปิ ระสงค อุบลราชธานี 2 กลุมวชิ าการพยาบาลผูใหญแ ละผูสงู อายุ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค อบุ ลราชธานี 80

[วารสารวทิ ยาศาสตรสขุ ภาพ วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค] ปที่1 ฉบับท1่ี (มกราคม-เมษายน2560) Participation of Health Care Volunteer in Caring for Diabetic Patients: A Case Study of Srikai Subdistrict, Warinchamrap District, Ubonratchathani Province. Warangkana Bootsri 1 Apiradee Charoenukul 2 Abstract Health care volunteers have various roles for helping people’s health in the community. However, there was limitation of the information to participation caring for diabetic patients. This descriptive aimed to explore the participation of health care volunteers in caring for diabetic patients at Srikaisubdisdtrict, Warinchamrap District, Ubon Ratchathani Province. There were 40 health care volunteers participate in the study. The instruments for collecting data consisted the questionnaires and semi structure in-depth interview, focus group interview to share knowledge and experience of diabetic care services. The results found that health care volunteers were participate to caring diabetic patients screening, visiting at home, sharing information and monitoring complications’ diabetic patients. But there were problems and obstacles in this group working that included lacking diabetic retinopathy knowledge (77.5%), lacking knowledge of diabetic foot (72.5%). Most health care volunteers had no time for other community activities (62.5%). They had insufficient computer skill that leading database development was unsuccessful. This study recommended providing diabetes knowledge to new health care volunteers in risk area, and updating diabetes knowledge to current health care volunteers to appropriately analyze community problems. Key words: participation, health care volunteers, diabetic patients 1 Community nursing department, Boromarajonani college of Nursing Sanpasithiprasong, Ubonratchathani. 2 Adult and Elderly nursing department, Boromarajonani college of Nursing Sanpasithiprasong, Ubonratchathani. 81

[วารสารวทิ ยาศาสตรสขุ ภาพ วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธปิ ระสงค] ปท1ี่ ฉบับท1่ี (มกราคม-เมษายน2560) ความเปน มาและความสาํ คัญของปญ หา องคการอนามัยโลกไดกําหนดใหโรคเบาหวาน เปนโรคที่มีอัตราปวยสูงขึ้นมากในทุก ประเทศ และพบในทุกกลุมอายุประมาณรอยละ 2.8 ในป ค.ศ.2000 แนวโนมการเพิ่มขึ้นของ จํานวนผูปวย มีอัตราสูงขึ้นจากประมาณ 171 ลานคน ในป ค.ศ.2000 เปน 366 ลานคนในปค.ศ. 2030 น้ันคือมีอัตราเพิ่มถึงสองเทา ประเทศที่กําลังพัฒนาจะมีอัตราการปวยเพิ่มขึ้นถึงรอยละ1501 (Adam, J.M., & Tarigan, N.P. ,2004) โรคเบาหวานเปนโรคที่กออันตรายตอสุขภาพจนถึงเสียชีวิต พบวาประมาณ8,700 คน จะเสียชีวิตทุกวันหรือมีจํานวน 6 คน ที่ตายทุกนาที จนองคการอนามัย โลก ไดจัดทําโครงการที่เรียกวา “Diabetes action now” ในป ค.ศ.2003 โดยใหมุงเนนไปที่การ สรางความตระหนักใหประชาชนรูจักเฝาระวัง และลดอัตราการปวยดวยโรคเบาหวาน2 (Hangan P,Dall T, Nikolov P.,2003) และที่สําคัญคือ การปองกันไมใหเกิดภาวะแทรกซอนในกลุมผูปวย เบาหวาน ในประเทศไทยจากรายงานของกระทรวงสาธารณสุข พบวาอัตราการรับผูปวยในของ โรงพยาบาลดวยโรคเบาหวานเพิ่มสูงข้ึนมาก จากป ค.ศ.1985 มีอัตราการเขาผูปวยใน 33.3 คนตอ ประชากรแสนคนมาเปน 250.3 คนตอประชากรแสนคน นั่นคือเพิ่ม 8 เทา เพียงเวลา 15 ป ทั้งนี้ องคการอนามัยโลกไดคาดการณประมาณจํานวนผูปวยเบาหวานในประเทศไทย เดิมมีเพียง 1.5 ลานคน ในป ค.ศ.2000 จะเพิ่มขึ้นเปน 2.7 ลานคน ในปค.ศ.2030 2(Hangan P,Dall T, Nikolov P.,2003) แมวากระทรวงสาธารณสุขไดรายงานการลดลงอัตราการตายจากโรคเบาหวานจากเดิม อัตราท่ี13.2 คน มาเปน 10.6 คนตอประชากรแสนคน ทั้งนี้เนื่องมาจากประสิทธิภาพการรักษาและ มีการเฝาระวังและปองกันภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานที่สูงขึ้น3 (ภาวนา กีรติยุตวงศ, สมจิต หนุเจริญกุล,2010) การดูแลสุขภาพถือเปนการภารกิจรวมกันในชุมชนไดแกองคกรปกครองสวนทองถิ่น หนวย บริการสุขภาพในพื้นที่องคกรชุมชนและประชาชน มุงเนนที่กระบวนการใหเกิดการเรียนรูรวมกัน จากประสบการณตรง และใชความรูเชิงวิชาการจากชุมชน โดยมีเจาหนาที่สาธารณสุขเปนพี่เลี้ยง หรือผูใหการสนับสนุน ตามความจําเปนและความตองการของชุมชน ขนิษฐา นันทบุตร ไดศึกษา บทบาทหนาที่ของอาสาสมัครสาธารณสุขไววา มีหนาที่รวมศึกษาขอมูลสภาพปญหาแลและความ ตองการของผูปวยและประชาชนที่เปนกลุมเสี่ยง รับรูปญหาและหาแนวทางในการแกไขปญหา รวม ใหบริการตรวจรักษาผูปวยและตรวจคัดกรองประชาชนที่เปนกลุมเสี่ยง ประชาสัมพันธขอมูล ขาวสาร ติดตามเยี่ยมผูปวยและประชาชนที่เปนกลุมเสี่ยง เฝาระวังสังเกตอาการผิดปกติในผูปวย 82

[วารสารวิทยาศาสตรส ุขภาพ วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค] ปท่ี1 ฉบบั ท1่ี (มกราคม-เมษายน2560) และประชาชนที่เปนกลุมเสี่ยงที่มีปญหา รวมผลักดันและพัฒนาขอตกลงหรือนโยบายสาธารณะ ของพื้นที่ในการดูแลผูปวยและประชาชนที่เปนกลุมเสี่ยง นอกจากนี้บทบาทของอาสาสมัคร สาธารณสุขกับการสรางเสริมสุขภาพ คือการศึกษาขอมูลสภาพปญหาและความตองการการดูแล สุขภาพของประชาชนในพื้นที่ รวมแสดงความคิดเห็นในเวทีตางๆเชน เวทีประชาคม เวทีแลกเปลี่ยน เรียนรู เวทีสรุปบทเรียน รวมรับรูปญหาและหาแนวทางในการแกไขปญหารวมเปนทีมภาคี เครือขายในการดูแลสุขภาพชุมชน เปนแกนนํา และรวมกิจกรรมสงเสริมสุขภาพ ประชาสัมพันธ ขอมูลขาวสาร ประสานความรวมมือกับองคกรภาคีที่เกี่ยวของในการดูแลสุขภาพของชุมชนรวม จัดทําแผนพัฒนาการดูแลสุขภาพชุมชน4 (ขนิษฐา นันทบุตร,2550) การมีสวนรวมของชุมชนและการสรางความรวมมือระหวางภาคสวน ประเทศไทยไดจัดใหมี อาสาสมัครประจําหมูบาน (Village health volunteer)เรียกยอ ๆ วา อสม. เปนประชาชนที่ผาน กระบวนการอบรมใหความรูตามหลักสูตรที่กระทรวงสาธารณสุขกําหนด ปฏิบัติงานดวยความ เสียสละตอประชาชนในหมูบาน ซึ่งสอดคลองกับรายงานสถาบันแพทยของอเมริกัน5 (Sein,2006) ที่แนะนําใหมีผูปฏิบัติงานในชุมชน (Community health workers) ซึ่งเปนประชาชนทั่วไป ปฏิบัติงาน รวมกับเจาหนาที่สาธารณสุข เพื่อเปนกลไกเชื่อมตอระหวางระบบบริการสุขภาพภาครัฐและชุมชน ลดชองวางระหวางชุมชนและเจาหนาที่ในระบบบริการสุขภาพ เพื่อใหเกิดการเขาถึงบริการสุขภาพ จากการเปลี่ยนแปลงโครงสรางประชากรและการเปลี่ยนผานทางระบาดวิทยาทําใหประเทศไทย มี การสรางการมีสวนรวมของอาสาสมัครสาธารณสุขในการจัดการโรคเรื้อรังในชุมชน เนื่องจากเปน ผูอยูใกลชิดกับประชาชนมากที่สุด มีความเขาใจในบริบทการดํารงชีวิตของประชาชน ในพื้นที่เปน อยางดีและปจจุบันเปนทุนทางสังคม(Social capital) ท่ีสาํ คัญของระบบสุขภาพ จากการคัดกรองคนหาผูปวยเบาหวานใน พ.ศ.2555 ตําบลเมืองศรีไค อําเภอวารินชําราบ จงั หวัดอบุ ลราชธานี พบวามีผูปวยเบาหวานจํานวน 174 คน เบาหวานรวมกับความดันโลหิตสูงจํานวน 83 คน มีแนวโนม สงู ข้ึนเร่ือยๆ ผูปวยไดรับผลกระทบจากการเจ็บปวยเชนไตวาย ถูกตัดขา อัมพาตเปน ตน สงผลใหคาใชจายสูงข้ึน โรงพยาบาลสงเสริมตําบลใหบริการไดจํากัดคนในชุมชนตองเขามามี สวนรวมในการดูแลโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลเมืองศรีไค จึงไดมีการฝกอบรมอาสาสมัคร สาธารณสุข(อสม.) ในการเยี่ยมบา นและประเมนิ อาการผปู วยเบาหวาน เชนการเจาะเลือดปลายนิ้วเพ่ือ ประเมินระดับนํ้าตาลและรับยาโดยไมตองเดินทางมาที่โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ ในรายท่ีปกติ การ กระตุนใหมาตรวจตามนัด การต้ังกลุมออกกําลังกาย การคัดกรองกลุมเส่ียง จะเห็นไดวาอาสาสมัคร 83

[วารสารวทิ ยาศาสตรส ขุ ภาพ วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธิประสงค] ปท1่ี ฉบับท1่ี (มกราคม-เมษายน2560) สาธารณสุขประจาํ หมบู าน(อสม.) เปนผูที่มีความสําคัญในการดําเนินงานดานสาธารณสุข เปนตนแบบ ในการสรางสุขภาพ เฝาระวงั ปองกันและควบคมุ โรคไมติดตอ เรือ้ รงั ในชุมชน ดังน้ันผูวิจัยจึงตองการศึกษาการมีสวนรวมของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ในการดูแล ผูปวยเบาหวาน ตําบลเมืองศรีไค อําเภอวารินชําราบ จังหวัดอุบลราชธานี เพ่ือสงเสริมและสนับสนุน การพัฒนาเฝาระวังภาวะแทรกซอนในกลุมผูปวยเบาหวานในระดับชุมชนไดอยางเหมาะสม และนํามา เปนแนวทางในการพฒั นาอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) และดแู ลผูปวยเบาหวานตอไป วตั ถปุ ระสงคการวจิ ยั เพอ่ื ศกึ ษาการมสี วนรว มของอาสาสมัครสาธารณสขุ (อสม.) ในการดูแลผูป ว ยเบาหวาน ตําบล เมอื งศรีไค อําเภอวารินชาํ ราบ จงั หวดั อุบลราชธานี คําถามการวิจยั การมสี ว นรวมของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ในการดูแลผปู วยเบาหวาน ตําบลเมืองศรีไค อาํ เภอวารนิ ชาํ ราบ จังหวดั อบุ ลราชธานเี ปน อยา งไร กรอบแนวคิดในการวิจยั ขอมูลสว นบคุ คล การมสี ว นรว มของ อสม.ในการ ดูแลผปู ว ยเบาหวาน - เพศ - อายุ - การตรวจคัดกรอง - ระดับการศึกษา - การบริการเยย่ี มบา น - การประชาสัมพนั ธ - การติดตามกลมุ เสย่ี งและผทู ม่ี ี ภาวะแทรกซอ น ผปู วยเบาหวานในระดับชมุ ชน แผนภมู ิที่ 1 กรอบแนวคดิ ในการวจิ ยั 84

[วารสารวิทยาศาสตรสุขภาพ วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค] ปท ่ี1 ฉบบั ท1่ี (มกราคม-เมษายน2560) วิธีการดาํ เนินการวิจัย การวิจัยครัง้ น้ี เปนการวิจัยเชงิ พรรณนา (Descriptive Research) เพ่ือศึกษาการมสี วนรวม ของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ในการดูแลผปู ว ยเบาหวาน ศึกษาเฉพาะกรณีตําบลเมอื งศรีไค อําเภอวารนิ ชําราบ จงั หวัดอบุ ลราชธานี ประชากรและกลุมตัวอยาง ประชากรเปนอาสาสมัครสาธารณสขุ (อสม.) ตําบลเมอื งศรไี ค อําเภอวารินชําราบ จังหวัด อุบลราชธานี จาํ นวน 120 คน กลมุ ตัวอยา ง เปนอาสาสมัครสาธารณสขุ (อสม.) ในการดูแลผปู วยเบาหวาน ตําบลเมืองศรไี ค อาํ เภอวารนิ ชําราบ จงั หวัดอบุ ลราชธานี จาํ นวน 40 คน เครอ่ื งมือการวิจยั การศกึ ษาคร้ังนเี้ ครอ่ื งมือท่ใี ชในการศกึ ษาไดแ ก 1.แบบสอบถามปจจัยสวนบุคคลของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ประกอบดวยเพศ อายุ ระดับการศึกษา ดานการปฏิบัติงานประกอบดวย ระยะเวลาที่เปนอาสาสมัครสาธารณสุข การรับรู ขอมูลขาวสารดานสาธารณสุข การเขารวมการอบรม การไดรับการนิเทศจากเจาหนาท่ีสาธารณสุข ความภมู ใิ จในการเปนอาสาสมัครสาธารณสุข ความรูเกี่ยวกับการดูแลโรคเบาหวานและการไดรับการ สนบั สนนุ งบประมาณ 2.แนวคําถามการสนทนากลุมสําหรับอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) เก่ียวกับการปฏิบัติงาน ประกอบดว ย - จุดเรมิ่ ตน ในการดแู ลผูป ว ยเบาหวานเกดิ จากอะไร - ความรูในการดแู ลผูปวยเบาหวานไดมาจากไหน - ประสบการณก ารดูแลผปู ว ยเบาหวานในกลมุ เสยี่ งที่มภี าวะแทรกซอ น - การดูแลผปู ว ยเบาหวานในอดีตเปนอยางไร ปจ จบุ นั เปน อยางไร 3. แบบสัมภาษณเ ชิงลึกสาํ หรับอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ไดแก - ความภาคภูมใิ จ ในการดแู ลผปู ว ยเบาหวาน - การมีสว นรว มของชุมชนในการดแู ลผปู ว ยเบาหวาน 85

[วารสารวิทยาศาสตรสุขภาพ วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธิประสงค] ปท 1ี่ ฉบับท1่ี (มกราคม-เมษายน2560) - ปญ หาอปุ สรรคทเ่ี กดิ ขนึ้ ระหวา งปฏิบตั ิงาน และขอ เสนอแนะ ระยะเวลาในการเก็บขอ มูล การศกึ ษาคร้ังนี้ ใชเวลาในการเก็บรวบรวมขอมลู ระหวางเดือนมกราคม – พฤษภาคม พ.ศ. 2556 การวิเคราะหข อมูล 1. วิเคราะหดวยสถิติเชิงพรรณนา วิเคราะหโดยใชคาความถี่ คารอยละ คาเฉลี่ยและสวน เบ่ยี งเบนมาตรฐาน เพื่อวิเคราะหขอมูลสวนบุคคลไดแก เพศ อายุ ระดับการศึกษา การมีสวนรวมของ อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ในการดแู ลผูป ว ยเบาหวาน 2. วิเคราะหขอมลู เชิงคุณภาพ โดยนาํ ขอมลู ที่ไดมาจําแนก จดั หมวดหมู เชอื่ มโยงขอมลู ท่ไี ด วิเคราะหสวนประกอบและสรปุ ผล โดยอาศยั ความสอดคลองและความเปน เหตแุ ละผล ผลการวจิ ยั ขอมูลท่ัวไปของกลมุ ตัวอยา ง กลมุ ตัวอยา งจาํ นวน 40 คน เพศชายรอยละ 25 เพศหญิงรอยละ 70 อายุอยูระหวาง 41-50 ป รอยละ 45 รองลงมาคืออายุ 51–60 ป รอยละ 27.5 อายุมากกวา 60 ป รอยละ 12.5 ตามลําดับ อายุ สงู สุด67 ป อายตุ ํา่ สดุ 32 ป ระยะเวลาเปนอาสาสมคั รสาธารณสุขจํานวน สวนใหญอยูระหวาง 16–20 ป รอยละ 37.5 รองลงมาคือ ระหวาง 6–10ป รอยละ 22.5 และมากกวา 20 ป รอยละ 20 ตามลําดับ การรับรูขอมูลขาวสารดานสาธารณสุขไดรับรอยละ 100 สวนการไดรับการนิเทศจากเจาหนาที่ สาธารณสุข สวนใหญเปนการสอบถามรอยละ 32.5 รองลงมาคือ มอบหมายงานใหทําและสอนให ความรู คิดเปน รอยละ 27.5 และรอยละ 25 ตามลําดับ และพบวาอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ขาด ความรปู ฏบิ ตั ิงาน ดา นการดูแลผูป วยเบาหวานทปี่ ญ หาแทรกซอนท่ีตา รอยละ 77.5 รองลงมาคือดาน การดูแลผูปวยเบาหวานที่ปญหาแทรกซอนท่ีเทา รอยละ 72.5 อาสาสมัครสาธารณสุข(อสม.) สวน ใหญไ มคอยมีเวลาใหก บั ชุมชน คดิ เปน รอ ยละ 62.5 การมีสวนรว มของอาสาสมคั รสาธารณสุข (อสม.)ในการดแู ลผปู วยเบาหวาน ปรากฏผลดังนี้ การตรวจคดั กรอง ผลการดําเนนิ งานพบวา ในกลมุ ปกติ อสม. สํารวจคนหาและจัดทําทะเบียนผูท่ีอายุ 15 ปข้ึนไป ละในครัวเรือนท่ีตนเองรับผิดชอบ พรอมท้ังจัดทําทะเบียนและจดบันทึกไวในสมุดปฏิบัติงาน เพ่ือเปน ขอมูลในการเฝาระวังพฤติกรรมสุขภาพ การคัดกรองเบาหวาน สําหรับผูท่ีไมเคยไดรับการวินิจฉัยวา 86

[วารสารวิทยาศาสตรส ขุ ภาพ วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธิประสงค] ปท ่ี1 ฉบบั ท1่ี (มกราคม-เมษายน2560) เปนโรคจะใชแบบคัดกรองดวยวาจา ซ่ึงเปนการคัดกรองขั้นตน เจาหนาที่สาธารณสุขและ อสม. จัดแบงกลุมผูที่ไดรับการคัดกรองเปนกลุมปกติ กลุมเส่ียง กลุมปวยและกลุมแทรกซอน พรอมท้ังแจง ผลการตรวจคัดกรองแกผูมารับบริการ กลุมเสี่ยงแนะนําให มาตรวจซํ้าท่ีโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพ ตําบลเมืองศรีไค โดยการเจาะเลือดเพื่อหาปริมาณระดับน้ําตาลที่คลินิกบริการสวนกลุมปวย รวมคัด กรองกับเจาหนาท่ีโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลเมืองศรีไค ในวันที่มีคลินิกเบาหวานโดยมีแพทย จากโรงพยาบาลวารินชําราบออกตรวจรวมดวย โดยอสม.จะทําหนาท่ีวัดความดันโลหิตช่ังน้ําหนัก กอนวันนัดจะนําเครื่องวัดระดับน้ําตาลไปเจาะเลือดที่ปลายน้ิวใหที่บาน กอนจะมาพบแพทย ที่โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลเมืองศรีไค ถาระดับนํ้าตาลอยูในเกณฑปกติ อสม.จะรับยาไปให ผูป ว ยท่บี าน และแนะนาํ การกินยาใหถ ูกวิธี การบริการเย่ียมบาน สวนใหญ อสม. จะเยี่ยมเพ่ือใหกําลังใจและรับทราบพฤติกรรมการดูแลตนเองที่ทําไดและทํา ไมได พรอมทั้งสาเหตุและจดบันทึกขอมูลตามแนบบันทึก การเฝาระวังพฤติกรรมสุขภาพ การเยี่ยม บา น จะเยยี่ มตามผลท่เี จา หนาที่สาธารณสุขจัดแบงกลมุ ใหคือปกติ กลุมเสี่ยง และกลุมปวยแนะนําการ ดูแลตนเองผูปวยเบาหวานตามหลัก 3 อ. คือ อาหาร ลดการกินขาวเหนียว รับประทานผักใบเขียว เพ่ิมข้ึน งดหวานจัด มันจัด เค็มจัด อารมณตองไมเครียด การออกกําลังกายแนะนําใหเหมาะสมกับวัย สวนการประเมนิ อาการแทรกซอ นและการตรวจภาวะแทรกซอนเชน การตรวจวัดสายตา การตรวจเทา ยงั ขาดความมั่นใจในการปฏิบตั ิ การประชาสัมพนั ธ ผลการดาํ เนนิ งานพบวา อสม. ใชรปู แบบการประชาสมั พนั ธ บอกดวยวาจาเปน รายบุคคลใหมา ตรวจตามนัดและผานหอกระจายขาว โดยประชาสัมพันธรายชื่อผูปวยที่ตองพบแพทยที่โรงพยาบาล สงเสริมสุขภาพตําบลเมืองศรีไคทุกเดือน กรณีผูปวยเปนเบาหวานมากกวา 5 ป จะมีหนังสือจาก โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลเมืองศรีไค ไปใหผูปวยใหมาตรวจจอประสาทตา กลุมเปาหมายสวน ใหญไดทราบขอมูลอยางทั่วถึง แตบางครั้งเดินทางของ อสม. ในการไปสงหนังสือ ก็มีความลําบากใน การเดินทาง การติดตามกลมุ เส่ียงและผูท่ีมภี าวะแทรกซอ นจากโรคเบาหวาน การติดตามกลุมเสี่ยง ไดแนะนําใหความรูเกี่ยวกับอาหารที่เปนอันตรายตอโรคเบาหวานเชน หวานจัด มันจัด ลดการรับประทานขาวเหนียว รับประทานผักใบเขียวใหมากข้ึน แนะนําการออกกําลัง 87

[วารสารวทิ ยาศาสตรส ขุ ภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค] ปท 1ี่ ฉบบั ท1ี่ (มกราคม-เมษายน2560) กาย โดย อสม. เปนผูนําในการออกกําลังกายติดตามเยี่ยมทุก 1 เดือน สวนการติดตามกลุมผูท่ีมี อาการแทรกซอ นจากโรคเบาหวานคือ 1.การเย่ียมผูปวยเบาหวานท่ีมีบาดแผลและบริเวณอวัยวะตางๆ แนะนําการทําความสะอาดโดยใชน้ําเกลือลางแผล หากแผลมีขนาดใหญและติดเช้ือ แนะนําใหมาทํา แผลท่ีโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลเมืองศรีไค แนะนําใหควบคุมระดับน้ําตาล กินอาหารโปรตีน เพม่ิ เชนถั่วเหลือง เนอ้ื สตั ว จะทาํ ใหแ ผลหายเร็วขนึ้ 2.กรณีพบผูปวยที่มอี าการตามัวแนะนําใหมาตรวจ ตาทีโ่ รงพยาบาลสงเสรมิ สุขภาพตําบลเมืองศรีไค ถามองไมเห็นแนะนําใหผูดูแลระมัดระวังอุบัติเหตุ 3. กรณีเกิดภาวะน้ําตาลในเลือดต่ํา ใหสังเกตอาการไดจากเหง่ือออกมาก ตาลาย มือสั่น แนะนําใหกิน น้ําหวาน ของหวานหรือลูกอม ผูปวยน้ําตาลในเลือดสูง จะมีอาการเหน่ือย ตามัว เหมือนจะเปนลม คลา ยจะวูบใหด ่ืมนํ้ามากๆและใหน ําสง โรงพยาบาล ความคดิ เห็นของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ตอ การมีสวนรว มในการดูแลผปู ว ยเบาหวาน ใน ตาํ บลเมืองศรไี ค อําเภอวารนิ ชําราบ จังหวดั อบุ ลราชธานี เห็นวาประชาชนยอมรบั มากคดิ เปน รอ ย ละ 90 การประเมนิ คณุ คาของตนเองของอสม. ในการดูแลผปู วยเบาหวานพบวาสว นใหญจ ะเรมิ่ ตนดวย การเปนจิตอาสา เสียสละเขามาดูแลประชาชน และขน้ึ กับขนาดหมูบ านเชน หมู 1 บานคอและหมู 7 บานโนนงาม ซ่ึงเปนหมูบา นขนาดเล็ก จะมีจติ อาสา จาํ นวน 3-5 คน หมูบา นขนาดใหญไ ดแกหมู 2 บา นแขม หมู3 บา นศรีไคตก หมู 4 บานศรไี คออก หมู 5 บา นแมด และหมู 6 บา นมดงา มเหนือ จะมีจิต อาสาจาํ นวน 2 คน มีความภมู ิใจท่ไี ดเปน จิตอาสา ไดใหความชว ยเหลอื ประชาชนในหมูบ าน ไดทําบญุ ไดทํางานเพอื่ สังคม ตลอดจน ไดแ บงเบาภาระเจาหนา ท่ีสาธารณสุข การมสี ว นรวมของอาสาสมัครสาธารณสขุ (อสม.) ในการดแู ลผูปว ยเบาหวาน โดยการสนทนา กลุม และแลกเปลยี่ นประสบการณใ นการทํางาน จดั ทําคูมอื และเกณฑการคดั กรองภาวะแทรกซอ น โรคเบาหวานใหกบั อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) เพ่อื เปนผรู ว มคน หาภาวะแทรกซอน ในกลมุ ผูปวย เบาหวานในชมุ ชนไดขอคนพบดังน้ี - ความรูในการดูแลผูปวยเบาหวาน ไดมาจากการอบรมจากเจาหนาท่ีสาธารณสุขใน พน้ื ท่ีเชน การวัดความดนั โลหิต การเจาะเลอื ดปลายน้ิว และอาสาสมคั รสาธารณสุข (อสม.) หมูบานละ 1- 3 คน มาชว ยบริการทโ่ี รงพยาบาลสง เสรมิ สขุ ภาพตําบลเมืองศรีไค ในวันที่มีคลินกิ เบาหวาน - การดูแลผูปวยกลุมเสี่ยงของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ตัวอยางกิจกรรมไดแก แนะนํางดอาหารเชนหวานจัด มันจัด ลดการรับประทานขาวเหนียว รับประทานผักใบเขียวใหมากข้ึน 88

[วารสารวิทยาศาสตรสขุ ภาพ วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค] ปท ่ี1 ฉบบั ท1ี่ (มกราคม-เมษายน2560) และออกกําลังกาย สอบถามอาการและจดรายช่ือกลุมเส่ียงเพื่อ สงใหเจาหนาที่โรงพยาบาลสงเสริม สุขภาพตําบลเมอื งศรไี ค และแนะนําใหม าตรวจอกี ครงั้ - การดูแลผูปวยกลุมท่ีมีอาการแทรกซอน ตัวอยางกิจกรรมไดแก การดูแลบาดแผล การแนะนําใหรักษาความสะอาดบาดแผลโดยใชนํ้าเกลือลาง - การใหความรูและความเขาใจเก่ียวกับการดูแลผูปวยเบาหวาน มีการจัดประชุมท่ี โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลเมืองศรีไค เดือนละ 1 คร้ัง ทบทวนความรูเปนระยะ และมาชวย บริการเพ่ือเพ่ิมทักษะที่โรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบลเมืองศรีไค ในวันที่มีคลินิกเบาหวาน โดยมี หนาทจ่ี ดั คิวตามนัด ช่ังนา้ํ หนัก วดั ความดันโลหติ เจาะเลอื ดปลายน้ิวทบี่ านกอนมาพบแพทย - การมีสวนรวมของชุมชนในการดูแลผูปวยเบาหวาน กรณีผูปวยไมมียานพาหนะ สามารถประสานขอรถจากเทศบาลตาํ บลเมอื งศรไี ค ไปสงท่ีบา นได - ความตองการของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ในการดแู ลผปู วยเบาหวาน เชน การเพิ่มความรูเร่อื งการตรวจวัดสายตาและสนับสนนุ แวน ตาฟรี คาตอบแทนนอย การเดินทาง บางคร้ังมคี วามลําบากในการเดนิ ทางไปเยี่ยม การติดตามเฝาระวัง การเย่ียมผูปวยเบาหวาน อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.)ผูรวบรวมและ ประเมินความเส่ียงตอการมีภาวะแทรกซอ นของผปู วยเบาหวานในรพ.สต.เมืองศรีไค โดยใชปงปอง 7 สี อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) เปนผูทําหนาที่เก็บขอมูลทําไดดี แตยังมีปญหาคือ ขอมูลตาง ๆ ท่ี อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) เก็บยังไมเช่ือมโยง สามารถดึงขอมูลออกมาในการเย่ียมไดเฉพาะ บางสวน ขาดทักษะการใชคอมพิวเตอร ซึ่งทําใหมีบทบาทต่ําในการวางแผนพัฒนาสุขภาพ สวนใหญ เปน เจาหนาทีเ่ ปน ผจู ดั ทาํ แผนให ซงึ่ ตองพัฒนาสว นนี้คอ นขางมาก การอภิปรายผล การศกึ ษาการมีสวนรวมของอาสาสมคั รสาธารณสุข (อสม.) ในการดูแลผูปวยเบาหวาน ศึกษา เฉพาะกรณี ตําบลเมืองศรีไค อําเภอวารินชําราบ จังหวัดอุบลราชธานี พบวาปญหาการทํางานในการ ดูแลผูปวยเบาหวานคือความรูในการดูแลผูปวยเฉพาะดานเชนการตรวจวัดสายตา การดูแลเทา ซึ่ง สอดคลองกับการศึกษาของ นิทรา กิจธีระวุฒิวงษ (2556)6เร่ืองการประเมินประสิทธิภาพการทํางาน ของอาสาสมัครสาธารณสุข(อสม.) ท่ีปฏิบัติงานในเครือขายบริการสุขภาพ อําเภอพรหมพิราม จังหวัด พิษณุโลก พบวาอาสาสมัครสาธารณสุขรอยละ 66.5 ปฏิบัติงานอยูในระดับปานกลาง ควรพัฒนา ทักษะการประสานงานของอาสาสมัครสาธารณสุขและสนับสนุนการจัดกิจกรรม เพื่อพัฒนาความรู 89

[วารสารวิทยาศาสตรส ุขภาพ วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธิประสงค] ปท 1ี่ ฉบับท1่ี (มกราคม-เมษายน2560) อยางตอเนื่อง โดยออกแบบการอบรมท่ีมีเนื้อหาและวิธีการ ใหสอดคลองกับการปฏิบัติงานของ อาสาสมัครสาธารณสุขในชุมชน และจากการศึกษาของ ประภาส อนันตาและคณะ(2555) 7 ศึกษา เรื่องผลของการพัฒนาเครือขายอาสาสมัครสาธารณสุขประจําหมูบาน ในการเย่ียมบานตําบลขวาว อําเภอเสลภูมิ จังหวัดรอยเอ็ด ความรูและทักษะการปฏิบัติงานในการเยี่ยมบานของอาสาสมัคร สาธารณสุข มีความรูเพ่ิมมากขึ้น หลังจากไดรับการฝกอบรมอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ p-value < 0.001) ดังน้ันหากจะใหเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลสูงสุดในการเยี่ยมบานของอาสาสมัคร สาธารณสุข จงึ ควรเพม่ิ หลักสตู รการใหความรูและทกั ษะการปฏบิ ตั ิงานในการเย่ียมบานแกอาสาสมัคร สาธารณสุข กอนท่ีจะใหออกเย่ียมบานจริง นอกจากนั้นควรพัฒนาศักยภาพอาสาสมัครสาธารณสุข ใหมีความรูดานโรคตางๆบุคลิกภาพ ความนาเชื่อถืออยางสมํ่าเสมอ ตลอดจนมีการวางแผนลวงหนา กอนลงเยีย่ มบา น มีข้นั ตอนการปฏบิ ัตทิ ี่ชดั เจนก็จะชวยใหการเยย่ี มบา นมคี ณุ ภาพท่ีดีย่ิงขึน้ บทเรียนท่ไี ดร บั และขอเสนอแนะ 1) การใหความรู ส่ิงที่ตองพัฒนาคือ การสรางเคร่ืองมือในการนิเทศสัมพันธคือ การที่ เจาหนาที่ไปพบปะกับอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) เพื่อเย่ียมเยียนและใหความรูท่ีเปนปญหาของ พ้ืนท่ีในขณะที่พบปะกัน การเพิ่มความรูในการดูแลผูปวยเบาหวาน กลุมที่เปนอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.)ใหม ควรจดั การอบรมใหมีความรูพื้นฐานในดานการดูแลสุขภาพ กลุมเกาท่ีดูแลผูปวยเบาหวาน เนน หลกั ใหส ามารถวเิ คราะหป ญหาของชุมชน เปนผนู ําการเปลยี่ นแปลง 2) ควรมีกิจกรรมที่สนับสนุนหรือสงเสริมใหอาสาสมัครสาธารณสุข(อสม.) มีความรัก ความผูกพันระหวางกัน ควรมีรูปแบบเพิ่มเติมเชน กิจกรรมออมทรัพยในกลุมอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) มีการประชุมกันทุกเดือน แลกเปลี่ยนความรู และพบปะการดูแลผูปวยเบาหวานในชุมชน หมบู านทีต่ นเองรบั ผิดชอบ 3) ควรมีการช้ีแจงเก่ียวกับสวสั ดกิ ารตางๆ จาการเปนอาสาสมัครสาธารณสุข(อสม.) เชน คาตอบแทน คาเบ้ียเลี้ยง การไดสวัสดิการท่ีไดรับจากการทําหนาที่เปนอาสาสมัครสาธารณสุข(อสม.) เพ่ือใหอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ดูแลผูปวยเบาหวาน ไดทํางานอยางเต็มศักยภาพ การเรียนรู ระหวางเปนสง่ิ สําคัญและการสรางขวัญและกําลังใจเชน การไดรบั เหรียญเชดิ ชูและประกาศนียบตั ร 90

[วารสารวิทยาศาสตรส ุขภาพ วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธปิ ระสงค] ปท่ี1 ฉบับท1ี่ (มกราคม-เมษายน2560) บรรณานุกรม 1. Adam, J. M., & Tarigan, N. P. (2004) Comparison of The World Health Organization (WHO) two – step strategy and OGTT for diabetes mellitus screening. Comparative Study), pp. 647-649. 52. Hangan P,Dall T, Nikolov P. Economic cost of diabetes in the US, in 2003, 26(3), pp. 917- 932. 63. ภาวนา กรี ตยิ ุตวงศ, สมจิต หนเุ จรญิ กุล. การตดิ ตามประสิทธภิ าพในระยะยาวของโปรแกรมการ จดั การดูแลตนเองของผูปวยเบาหวานชนิดที่2. วารสารคณะพยาบาลศาสตรร ามาธิบด.ี 2010; 16(2):293 – 305. 4. ขนษิ ฐา นนั ทบตุ ร. สุขภาพชมุ ชน: จากแนวคิดสูป ฏบิ ัติการ. นนทบุรี : สถาบันวจิ ัยและ พฒั นา ระบบสุขภาพ ชุมชน สภาการพยาบาล. 2550. 5. Sein, U.T. 2006. Health Volunteers: Third Workforce for Health-for-All Movement. Regional Health Forum, 10(1), 38 - 48 6. นิทรา กิจธีระวฒุ วิ งษ. การประเมนิ ประสทิ ธิภาพการทํางานของอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ที่ ปฏบิ ัติงานในเครือขายบรกิ ารสขุ ภาพ อําเภอพรหมพริ าม จังหวัดพษิ ณุโลก. วารสารพยาบาล สาธารณสุข. ปท่ี 28 ฉบับที่ 3 (กนั ยายน – ธันวาคม). 2556. 7. ประภาส อนันตาและคณะ. ผลของการพฒั นาเครอื ขายอาสาสมคั รสาธารณสขุ ประจาํ หมูบา นใน การเยยี่ มบา นตําบลขวาว อําเภอเสลภูมิ จังหวดั รอ ยเอ็ด. วารสารสํานักงานปอ งกันและควบคุม โรค ที่ 6 ขอนแกน. ปท ี่ 20 ฉบบั ที่ 1 (ตุลาคม 2555 – มนี าคม 2556). 2555. 91

[วารสารวทิ ยาศาสตรส ุขภาพ วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธปิ ระสงค] ปท 1ี่ ฉบบั ท1่ี (มกราคม-เมษายน2560) 92