รูปแบบการดำเนินงานบ้านปลอดบุหรี่แบบมีส่วนร่วม ในพื้นที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลปทุม อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี

รูปแบบการดาเนินงานบา้ นปลอดบุหรี่แบบมีสว่ นรว่ ม ในพ้ ืนท่ี โรงพยาบาลสง่ เสริมสุขภาพตาบลปทุม อาเภอเมือง จงั หวดั อบุ ลราชธานี วลิ าวลั ย์ หลกั เขต1 สาราญ พลู ทอง2 สุปราณี เมืองโคตร3 บทคดั ยอ่ สถานการณ์การสูบบุหรี่ก็ยังมีแนวโน้มสูงข้ ึนอย่างต่อเน่ืองโดยเฉพาะในกลุ่ม วยั รุ่นและวัยทางาน มีนักสูบหน้าใหม่เกิดข้ ึนเสมอ การศึกษาคร้ังน้ ีมีวตั ถุประสงค์เพื่อ ศึกษากระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนต่อการดาเนินงานบา้ นปลอดบุหรี่และพฤติกรรม การสูบบุหร่ีของคนในชุมชนเป้ าหมาย กลุ่มตัวอย่าง คือ ประชาชนอายุ15 ปี ข้ ึนไปอยู่ใน เขตความรบั ผิดชอบของโรงพยาบาลสง่ เสริมสุขภาพตาบลปทุมที่สมคั รใจเขา้ ร่วมโครงการ จานวน 850 หลังคาเรือน ผทู้ ี่สบู บุหรี่จานวน 311 คน และคณะกรรมการจานวน 60 คน ดาเนินงานผ่านกระบวนการจดั การคุณภาพ 3 วงรอบ วดั ผลการพฒั นาตามข้นั ตอนการ เปล่ียนแปลงพฤติกรรม (Stages of change) ระหว่าง เดอื นมิถุนายน 2558 ถึงมกราคม 2560 เก็บรวบรวมขอ้ มูลโดยใชก้ ารบนั ทึก การสังเกต แบบคดั ลอกขอ้ มูลและแบบสารวจ สถานการณ์ พฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ในชุมชน แบบเกบ็ ขอ้ มลู ตดิ ตามพฤติกรรมการสบู บุหร่ี ในชุมชนและในคลินิกฟ้ าใส วิเคราะห์ขอ้ มูลโดยใช้ ความถ่ี รอ้ ยละ และการวิเคราะห์ เน้ ือหา ผลการวิจยั พบวา่ กระบวนการมีส่วนร่วมในการดาเนินงานบา้ นปลอดบุหรี่โดย ชุมชน ประกอบดว้ ย การสารวจสถานการณ์ปัญหาการ mapping หลงั คาเรือนท่ีสูบบุหรี่ คืนขอ้ มูลชุมชน การประกาศนโยบายบา้ นปลอดบุหร่ี สรา้ งมาตรการทางสงั คมเพือ่ ปฏิบตั ิ ร่วมกนั สรา้ งสอื่ เพลงคนบา้ นเดยี วกนั ชวนเลิกบุหร่ี การรณรงคต์ อ่ เน่ืองในชุมชน ต้งั คลินิก ฟ้ าใสบาบดั ในโรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพตาบล การใหค้ วามรโู้ ดยใชห้ ลกั 5A มอบสาสน์ ใหค้ วามรู้พิษภัยบุหรี่และเชิญเขา้ รับบริการในคลินิกฟ้ าใส รวมท้ังติดตามเย่ียมบา้ น ในชุมชน ผลจากกระบวนการดาเนินงานทาใหจ้ านวนคนที่สูบบุหรี่ลดลงจาก 311 คน 1 นักวชิ าการสาธารณสขุ โรงพยาบาลส่งเสรมิ สขุ ภาพตาบลปทมุ อ.เมอื ง จ.อุบลราชธานี 2 -3 พยาบาลวชิ าชพี โรงพยาบาลส่งเสรมิ สุขภาพตาบลปทุม อ.เมือง จ.อุบลราชธานี

20 วารสารวทิ ยาศาสตรส์ ขุ ภาพ วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค์ ปที ี่ 1 ฉบบั ท่ี 2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2560) (รอ้ ยละ 9.15) เป็ น 258 คน (รอ้ ยละ7.59) เลิกสูบบุหรี่ 53 คน (รอ้ ยละ 17.04) และ ในจานวนน้ ี เป็ นสมาชิกที่อยู่ในครอบครัว ที่มีเด็กและหญิงต้ังครรภ์ถึง 37 คน (รอ้ ยละ 39.78) ดา้ นพฤติกรรมการสูบบุหร่ีของคนในครอบครัวเปล่ียนไป โดยพบว่า สบู บุหร่ีท้งั ในและนอกบา้ นลดลงจากรอ้ ยละ 64.31 เป็ น 29.59 และในครอบครัวที่มีเด็ก และหญิงต้งั ครรภล์ ดลงจากรอ้ ยละ 90.32 เป็ น 21.51 กระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน ก่อใหเ้ กิดรูปแบบการเขา้ ถึงกลุ่มเป้ าหมายผูส้ ูบบุหรี่แบบชุมชนร่วมคิดหารูปแบบและ แนวทางปฏิบตั ริ ่วมกนั เพื่อแกไ้ ขปัญหาโดยมกี ิจกรรมทตี่ อ่ เน่ือง คาสาคญั : รูปแบบ, บา้ นปลอดบหุ ร่ี, แบบมสี ่วนร่วม, ชุมชน

วารสารวิทยาศาสตรส์ ขุ ภาพ วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธปิ ระสงค์ 21 ปที ี่ 1 ฉบับท่ี 2 (พฤษภาคม-สิงหาคม 2560) The Process Model of Participatory Non-Smoking House in Patum District Health Promotion Hospital, Amphoe Muang, Ubon Ratchathani Wilawan Lakket1 Sumrarn Phulthong2 Supranee Muangkote3 Abstract Smoking is still on the rise, especially among adolescents, working people and there are the new smokers. The purpose of this study was to investigate the community participation process in the non-smoking house and the smoking behavior of the target people in community. The sample was the residents who over 15 years that reside in the responsibility of the Patum Sub-District Health Promotion Hospital, 850 household volunteers participated in the project. Of 311 smokers and 60 board members worked through three quality management processes, and evaluated stages of change from July 2015 to January 2017. Data collections were data logging, observation forms, smoking habits in the community survey, smoking cessation behaviors in the community and in the clinic form. Data analysis were used frequency, percentage and content analysis. The results found that the process of participation in the community's non-smoking house included surveying the problem, mapping of smoking household, returning the information to community, announcing the non-smoking house policy, creating the social rule, creating the media to smoking cessation, continuing campaign in the community, setting up a blue-sky clinic in the district health promotion hospital, providing the knowledge with 5A by invitation newsletters to the clinic, and following home visit in the community. The results of the process found the number of people who smoke decreased from 311 (9.15%) to 258 (7.59%), and 53 smoking cessations (17.04%) that there were 37 children and pregnant women (39.78%) in the smoking behavior of the family. The behavior of smoking in the family changed that smoking decreased from 64.31 to 29.59, and

22 วารสารวทิ ยาศาสตรส์ ุขภาพ วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธิประสงค์ ปที ่ี 1 ฉบับท่ี 2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2560) in families with children and pregnant women decreased from 90.32 to 21.51. The process of the community participation has created a model for reaching out to community smokers’ targets that community seek common patterns and practices to address problems with ongoing activities. Keywords: model, non-smoking house, participation, community

วารสารวิทยาศาสตร์สขุ ภาพ วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค์ 23 ปที ่ี 1 ฉบับท่ี 2 (พฤษภาคม-สิงหาคม 2560) ความสาคญั ของปัญหา การสูบบุหรี่เป็ นปัญหาสาธารณสุขที่สาคญั ของไทย การสูบบุหร่ีและควนั บุหรี่มือ สอง เป็ นสาเหตุของโรคเร้ ือรังและโรคมะเร็งหลายชนิด ประชาชนทัว่ ไปจะรับรูว้ ่าบุหรี่ ทาลายสุขภาพ แมจ้ ะมีกฎหมายหา้ มสบู บุหรี่ในสถานท่ีที่กฎหมายกาหนดแตก่ ารสบู บหุ รี่ยงั มีแนวโน้มสูงข้ ึนเรื่อยๆ โดยในกลุ่มวยั รุ่นและวยั ทางาน ปัจจบุ นั คนไทยสบู บุหร่ี 11.4 ลา้ น คน มีอตั ราการสบู รอ้ ยละ 20.7 โดยสบู เป็ นประจา 10 ลา้ นคน อตั ราการสูบในกลุ่มอายุ 15-24 ปี รอ้ ยละ 14.7 เริ่มสบู บุหรี่อายุ 20 ปี รอ้ ยละ 22.54 และตา่ สุด คอื อายุ 6 ปี 15 สารนิโคตินในบุหร่ีเป็ นสารเสพติดท่ีเกิดอนั ตรายต่อการเป็ น โรคหวั ใจ ถุงลมโป่ งพองและ มะเร็งอ่ืนๆ รวม 10 ชนิ ด บุหร่ีมีสารพิษกว่า 4000 ชนิด อาทิเช่น สารทาร์ ฟี นอล อลั ดีไฮล์ คีโตน คาร์บอนมอนนอกไซด์ เป็ นตน้ ซึ่งควนั บุหร่ีเป็ นอนั ตรายต่อเด็กและทารก ทาใหค้ ลอดก่อนกาหนด น้าหนักตวั นอ้ ยและทาใหเ้ ป็ นหอบหดื นอกจากน้ ีพอ่ แม่ท่ีสบู บุหรี่ ก็อาจเป็ นสาเหตุที่ทาใหล้ กู ติดบุหรี่ และท่ีสาคญั ประชากรไทยไดร้ บั ควนั บุหรี่จากในบา้ นสงู ถึงรอ้ ยละ 39.114 การเฝ้ าระวงั พฤติกรรมการบริโภคยาสูบของคนไทยจึงตอ้ งดาเนินการ อย่างต่อเนื่องโดยเฉพาะอย่างยิ่งการสูบบุหร่ีท่ีมีผลต่อกลุ่มสตรี เด็กและวยั รุ่นที่อาจเป็ นผู้ สูบรายใหม่และผูร้ ับควนั บุหร่ีมือสอง ดงั น้ัน วยั รุ่น หญิงต้งั ครรภ์ หญิงหลังคลอดและเด็ก ทารกจึงเป็ นประชากรกลุ่มเส่ียงท่ีมีโอกาสไดร้ บั ผลกระทบทางสุขภาพจากการสูบบุหร่ีมือ สอง ของคนในครอบครัว และสาหรบั เด็กที่ไดร้ บั ควนั บหุ ร่ีอาจจะมีโอกาสเกิดภาวะไหลตาย (Sudden Infant death syndrome: SIDS) ปอดอักเสบติดเช้ ือหรือภูมิแพ้หอบหืดได้ มากกวา่ เด็กทวั่ ไป4 ปั จจุบันได้มีการรณรงค์อย่างต่อเนื่ องและพบว่ามีอัตราผู้เลิกบุหร่ีเพ่ิมข้ ึน แต่จานวนผูส้ บู บหุ ร่ีรายใหมย่ งั คงเพ่ิมข้ นึ อย่างตอ่ เนื่อง จากสถิติของมูลนิธริ ณรงคเ์ พ่ือการ ไม่สูบบุหร่ีระบุว่า ช่วงปี พ.ศ.2529-2552 มีคนไทยเลิกบุหร่ีได้ 6.3 ล้านคน คิดเป็ น วันละ 756 คน แต่มีวัยรุ่นไทยเป็ นนักสูบหน้าใหม่ติดบุหรี่เพิ่มข้ ึนวันละ 980 คน10 หลกั สาคญั ของการปรบั เปล่ียนพฤติกรรมของผูส้ บู บุหรี่คือการสรา้ งแรงจูงใจใหผ้ ูต้ ิดบุหรี่ ตระหนักถึงปัญหาการสบู บุหร่ี ร่วมกบั การใหค้ าปรึกษาและการช่วยเหลือจนสามารถเลิก บุหรี่ไดส้ าเร็จ1 มีการศึกษาพบว่าความต้งั ใจในการเลิกบุหร่ี มีอิทธิพลต่อพฤติกรรมการ ช่วยเลิกบุหร่ีของสมาชิกครอบครวั หญิงต้งั ครรภ์ที่มาฝากครรภ์ในโรงพยาบาลเลิดสิน13 เช่นเดียวกบั วนั เพ็ญ ดวงมาลา วนั ทนีย์ ทองหนุนและคณะ5 ไดใ้ ชโ้ ปรแกรมการเสริมสรา้ ง แรงจงู ใจบาบดั ผูต้ ิดบุหรี่ระดบั เล็กน้อยถึงปานกลาง ทาใหม้ ีแรงจูงใจที่มนั่ คงและเลิกบุหร่ี ได้ แต่ในบริบทของชุมชนยงั มีปัจจยั อนื่ ท่ีกระตนุ้ ใหส้ ูบบุหร่ี โดยยงั ไม่มีการแกไ้ ขเร่ืองควนั

24 วารสารวทิ ยาศาสตร์สุขภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธปิ ระสงค์ ปที ่ี 1 ฉบบั ท่ี 2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2560) บุหรี่มือสองและการป้ องกันนักสูบหน้าใหม่ การช่วยเหลือผูส้ ูบบุหรี่โดยครอบครัวและ ชุมชน มีความสาคญั ในการช่วยสรา้ งแรงจงู ใจใหค้ วามชว่ ยเหลือ และร่วมวางแผนกจิ กรรม การเลิกบหุ ร่ีอย่างต่อเน่ือง6 ชุมชนตาบลปทุม อาเภอเมือง จงั หวดั อุบลราชธานี ตระหนักถงึ ปัญหาดงั กล่าวจึง ไดม้ กี ารคดั กรองตรวจสุขภาพเชิงรุกของประชาชนอายุ 35 ปี ข้ นึ ไปในปี พ.ศ. 2558 พบว่า มภี าวะเส่ียงตอ่ การป่ วยเป็ นโรคความดนั โลหิตสงู เกินเกณฑป์ กติ จานวน 519 ราย คดิ เป็ น รอ้ ยละ 29.74 ของจานวนผู้ตรวจคัดกรองท้ังหมด ซึ่งในจานวนน้ ีมีความเส่ียงโดยมี พฤติกรรมสุขภาพเก่ียวกับการสูบบุหร่ีในครอบครัว ส่วนในดา้ นผูป้ ่ วยเร้ ือรังท่ีป่ วยเป็ น โรคเบาหวานและความดนั โลหิตสูงท่ีรบั บริการที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบลปทุม ในกลุ่มที่ควบคุมระดับน้ าตาลและความดันโลหิตไม่ได้ พบว่ายังสูบบุหรี่วันละ 5-10 มวน/วัน ส่งผลให้เกิดโรคหัวใจขาดเลือดและเสียชีวิต กะทันหันถึง 2 ราย (สรุปผลงานประจาปี โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบลปทุม ปี 2558) ดา้ นครอบครัว พบวา่ สมาชิกในครอบครวั ยงั ไม่ทราบถงึ พษิ ภยั ของบหุ ร่ีมือสองต่อคนในครอบครวั เดก็ และ หญิงตง้ั ครรภย์ งั มีการสบู บหุ ร่ีทุกท่ที ี่ตอ้ งการ ส่วนเดก็ นักเรียนประถมเคยลองสบู บุหรี่ต้งั แต่ อายุ 10 ปี ดว้ ยความอยากลองตามรุ่นพี่วัยรุ่นท่ีมาชักชวน จากสถานการณ์ดังกล่าว ภาคเี ครือข่ายของพ้ นื ท่ีตาบลปทุม มองเห็นปัญหาร่วมกนั จงึ ไดร้ ่วมกนั ขบั เคล่ือนกลไกการ ควบคุมการสูบบุหรี่โดยใชท้ ุนทางสังคมเดิมจากการทางานลดเลิกเคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ มาก่อนโดยอาศัยกรอบแนวคิดพยาบาลสุขภาพครอบครัว (Family Health Nurse)18 ภาคีเครือขา่ ยจึงไดน้ าประสบการณก์ ารทางานร่วมกนั มาขยายผลส่กู ารควบคุมการสบู บุหร่ี ซึ่งการพฒั นารูปแบบการแกป้ ัญหาการบริโภคยาสบู ดว้ ยการทางานเชิงรุกในชุมชนโดย ชุมชนมีส่วนร่วมทุกภาคส่วนทาใหส้ ามารถเขา้ ถึงกลุ่มเป้ าหมายและทาใหม้ ีผลต่อการ ตดั สินใจมากข้ ึน รวมถึงกิจกรรมท่ีสอดคลอ้ งกับวิถีและความตอ้ งการของชุมชนจะช่วยให้ เกิดการมีส่วนร่วมและการเขา้ ถึงอย่างแทจ้ ริง3 ดงั น้ันภาคีเครือข่ายชุมชนตาบลปทุมจึง ร่วมกันควบคุมการสูบบุหร่ีของชุมชนให้เป็ นบา้ นปลอดบุหร่ี นั่นคือมุ่งเน้นการสรา้ ง แรงจงู ใจจากความรกั ความห่วงใยสุขภาพของบุตรหลานในครอบครัวใหป้ ลอดภยั จากควนั บุหร่ีมือสองและสร้างความ ตระหนั กรู้ภัยจากการสูบบุหรี่ รวมท้ังบุหร่ีมือสอง ปรับพฤติกรรมการสูบบุหรี่ ลด และเลิกการสูบบุหร่ีรวมท้ังไม่สูบในบา้ นใกลเ้ ด็กและ หญิงตง้ั ครรภ์

วารสารวทิ ยาศาสตรส์ ุขภาพ วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค์ 25 ปีที่ 1 ฉบับที่ 2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2560) วตั ถุประสงคข์ องการศกึ ษา วตั ถุประสงคท์ วั ่ ไป เพ่ือศึกษารูปแบบการดาเนิ นงานบ้านปลอดบุหร่ีแบบมีส่วนร่วม ในพ้ ืนท่ี โรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพตาบลปทมุ อาเภอเมือง จงั หวดั อุบลราชธานี วตั ถุประสงคเ์ ฉพาะ 1. ศึกษารูปแบบการดาเนิ นงานบ้านปลอดบุหรี่แบบมีส่วนร่วม ในพ้ ืนที่ โรงพยาบาลสง่ เสริมสุขภาพตาบลปทมุ อาเภอเมือง จงั หวดั อุบลราชธานี 2. ศึกษาพฤติกรรมการสบู บุหรี่ในครอบครวั ของบุคคลในชุมชนเป้ าหมายหลงั ดาเนินการ ขอบเขตการศกึ ษา การศึกษาคร้ังน้ ีเป็ นการวิจยั เชิงปฏิบัติการ (Action research) เพื่อศึกษา กระบวนการดาเนินงานบ้านปลอดบุหรี่โดยการมีส่วนร่วมของชุมชน ในเขตพ้ ืนที่ 7 หมู่บา้ นของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบลปทุม โดยมีระยะเวลาดาเนินการต้ังแต่ มถิ ุนายน พ.ศ.2558-มกราคม พ.ศ.2560 กลุ่มตวั อยา่ ง ประชาชนอายุ15ปี ข้ ึนไปอยู่ในเขตความรับผิดชอบของโรงพยาบาลส่งเสริม สุขภาพตาบลปทุมท่ีสมคั รใจร่วมโครงการจานวน 850 หลังคาเรือน ผูท้ ่ีสูบบุหร่ีจานวน 311คน และคณะกรรมการ 60 คน ซึ่งเป็ นตวั แทนจากตวั แทน 7 หมู่บา้ นประกอบไปดว้ ย เจา้ หน้าท่ีโรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพตาบลปทมุ 4 คน เจา้ หนา้ ที่เทศบาลตาบลปทุม5คน ครูอนามัยโรงเรียน 1 คน ครูศูนยเ์ ด็ก จานวน 1 คน ตวั แทน อสม. หมู่บา้ นละ 3 คน ประธานผสู้ งู อายุ และประธานชมรมออกกาลงั กายท้งั 7 หมบู่ า้ น รวมเป็ น 60 คน นิยามศพั ทเ์ ฉพาะ 1. การมีส่วนร่วมของชุมชน หมายถึง ภาคีเครือข่ายทุกภาคส่วนในชุมชน ซึ่ง รวมตวั กนั ในรูปคณะกรรมการดาเนินงานซ่ึงประกอบดว้ ย เจา้ หน้าท่ีภาครฐั ในชุมชน ผนู้ า ชุมชน อสม. ชมรมผูส้ ูงอายุและ ชมรมออกกาลังกาย ในการร่วมคิด ร่วมทาและร่วม ประเมินผลเพื่อแกป้ ัญหาการสบู บุหร่ีในชุมชน 2. พฤติกรรมการสบู บหุ ร่ี หมายถึง การสบู บุหรี่ทุกชนิดท้งั ยาเสน้ หรือบุหรี่ซอง ตง้ั แต่ 1 มวนข้ นึ ไปและสบู ทกุ วนั โดยไมเ่ ลือกสถานท่ีสบู

26 วารสารวิทยาศาสตร์สุขภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค์ ปที ี่ 1 ฉบบั ที่ 2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2560) 3. บา้ นปลอดบุหรี่ หมายถึง การท่ีทุกภาคีเครือข่ายร่วมกนั ดาเนินงานท้งั เชงิ รุก และเชิงรับเพ่ือให้ ครอบครวั และชุมชนตระหนักรูถ้ ึงพิษภยั บุหรี่ จนสามารถปรบั เปลี่ยน พฤตกิ รรมการสบู บุหรี่โดยไม่สบู บุหรี่ในบา้ นที่ใกลก้ บั เดก็ และหญิงต้งั ครรภ์ รวมทง้ั ลดและ เลิกสบู บหุ รี่ได้ กรอบแนวคิดในการศกึ ษา การศึกษาในคร้งั น้ ีใชก้ รอบแนวคิดพยาบาลสุขภาพครอบครวั (Family Health Nurse)18 ร่วมกับแนวคิดการวิจัยเชิงปฏิบัติการซ่ึงประกอบด้วยข้ันตอน (Plan-Act- Observe-Reflect หรือ PAOR)ตามแน วคิดของ Kemmis and Mc Taggart17 แนวคิด พยาบาลสุขภาพครอบครัว เป็ นแนวคิดที่ช้ ีแนวทางใหพ้ ยาบาลผูร้ บั ผิดชอบบริการสุขภาพ ระดบั ปฐมภมู ิทางานร่วมกบั ชุมชนในการสรา้ งเสริมสุขภาพประชาชนและครอบครัวใหเ้ กิด สุขภาวะในครอบครัว (Healthy family) ดว้ ยตนเองผ่านการสรา้ งพลังอานาจแก่บุคคล ครอบครัวในชุมชน พยาบาลไม่ไดเ้ น้นที่การดูแลเฉพาะผูป้ ่ วยและโรคแต่ใหก้ ารดูแลท้ัง บุคคล ครอบครัว และชุมชนในการสรา้ งเสริมสุขภาพ เพื่อใหบ้ ุคคล ครอบครัวและผูป้ ่ วย สามารถดูแลตนเองได้ นอกจากน้ ี พยาบาลยังทาหน้าที่ประคับประคอง โดยเน้น ความสมั พนั ธข์ องปฏิสมั พนั ธก์ บั ระบบนิเวศน์ซึ่งเป็ นบริบทของบุคคลและครอบครวั ทอ่ี าศยั อยู่ในชุมชน แบ่งระดบั การดูแลเป็ น 4 ระดับคือ ระดบั ที่ 1 การส่งเสริมป้ องกันปัญหา พฤติกรรมสุขภาพระดับปฐมภูมิ (Primary prevention) ระดับท่ี 2 การป้ องกันปั ญหา พฤติกรรมสุขภาพระดับทุติยภูมิ (Secondary prevention/screening/Early detection) ระดับท่ี 3 การป้ องกัน/ฟ้ ื นฟูสภาพปั ญหาพฤติกรรมสุขภาพระดับตติยภูมิ (Tertiary prevention/Rehabilitation) และระดับที่ 4 การดูแลแบบโดยตรงเพื่อช่วยผู้ป่ วยและ ครอบครัวรับมือต่อภาวะวิกฤตจากปัญหาสุขภาพ (Crisis intervention/Direct care) เพ่ือ แกไ้ ขปัญหาสขุ ภาพในทุกระดบั (WHO,2000) คณะพยาบาลศาสตรม์ หาวทิ ยาลยั ขอนแก่น ไดน้ าแนวคิดทฤษฎีดังกล่าวมาประยุกตใ์ ชร้ ่วมกบั การมีส่วนร่วมในการแกป้ ัญหาการดื่ม สุราในชุมชน และพฒั นาเป็ นรูปแบบการพยาบาลสุขภาพครอบครวั มข.-KKU FHN (The Khon Khan University Family Health Nursing Model – KKU FHN Model)16 แล ะถอ ด บทเรียนการทางานได้ 8 ข้นั ตอนเพ่ือใหง้ ่ายต่อการประยุกตใ์ ชใ้ หเ้ กิดเป็ นรูปธรรมดงั น้ ี สรา้ งเจา้ ถ่ิน-อินกระแส-แผ่ความคิด-เกาะติดรณรงค์-ส่งหน่วยเฝ้ าระวงั –พงั ม่านความ เสี่ยง-เคียงขา้ งฟ้ ื นฟูดูแล และรกั ษากระแสตลอดไป8 ดงั น้ันรูปแบบการดาเนินบา้ นปลอด

วารสารวทิ ยาศาสตรส์ ขุ ภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธปิ ระสงค์ 27 ปีที่ 1 ฉบบั ท่ี 2 (พฤษภาคม-สิงหาคม 2560) บุหรี่ในคร้งั น้ ีจึงไดน้ ากรอบแนวคดิ ดงั กล่าวลงส่กู ารปฏิบตั กิ ารดว้ ยวงจรกระบวนการ PAOR ร่วมกบั ชุมชนเพ่ือลดปัญหาบหุ ร่ีในชุมชน วธิ ดี าเนินการศกึ ษา การศึกษาคร้งั น้ ีเป็ นการวิจยั เชงิ ปฏิบตั ิการ (Action research) ดาเนินงานผ่าน กระบวนการ PAOR17 3 วงรอบ และวัดผลการพัฒนาตามข้ันตอนการเปล่ียนแปลง พฤติกรรม (Stages of change) เก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้การบันทึก การสังเกต แบบคดั ลอกขอ้ มูลและแบบสารวจสถานการณ์ พฤติกรรมการสบู บุหรี่ในชุมชน แบบเก็บ ขอ้ มูลติดตามพฤติกรรมการสูบบุหรี่ในชุมชนและในคลินิกฟ้ าใส วิเคราะห์ขอ้ มูลโดยใช้ ความถ่ี รอ้ ยละ และการวิเคราะหเ์ น้ ือหา ผลการศึกษา จากการดาเนินงานกระบวนการบา้ นปลอดบุหรี่โดยชุมชนมีส่วน ร่วมดว้ ยวงจร PAOR 3 วงรอบ ในช่วงระยะเวลาเดือนมิถุนายน 2558 - มกราคม 2560 ซ่ึงผลการดาเนินงานแตล่ ะวงรอบดงั แสดงตามตารางดงั ต่อไปน้ ี รอบที่ 1 กระบวนการเชิงรุกและมาตรการป้ องกันในชุมชน (มิถุนายน 2558- ธนั วาคม 2558) ตารางที่ 1 ผลการพฒั นาดว้ ยวงจร PAOR บา้ นปลอดบุหรี่รอบที่ 1 Plan Act Observe Reflect -สรา้ งภาคี -อบรมคณะกรรมการ 60 -ประชุมคณะกรรมการ -ความตอ้ งการ เครอื ขา่ ย คน ความรพู้ ิษภยั บุหร่ี สรุปผลการดาเนินงาน ทกั ษะในการ -แตง่ ต้งั -คืนขอ้ มลู ชุมชน ภาคี ตามประกาศนโยบาย ชว่ ยเหลือผสู้ บู คณะกรรมการ เครอื ขา่ ยรบั รรู้ ว่ มกนั ประชุม บา้ นปลอดบุหรี่ และ บุหรแ่ี ละระบบ -มาตรการทาง หารปู แบบการดาเนินงาน มาตรการทางสงั คมท่ี การบาบดั ใน สงั คมและสรา้ ง -mapping หลงั คาเรือนท่ีสบู สรา้ งข้ ึน สถานบริการและ สิ่งแวดลอ้ มปลอด บุหรี่ -สงั เกตสถานการณจ์ รงิ ในชุมชน บุหร่ีในชุมชน -ประกาศนโยบายบา้ น ตามสถานท่ีท่ีกาหนดให้ -พฒั นาศกั ยภาพ -สารวจ ปลอดบุหรี่ ปลอดควนั บุหร่ี เชน่ ของ อสม. และ สถานการณป์ ัญหา -มาตรการทางสงั คมงานบุญ ศาลากลางบา้ น งานศพ บาบดั สง่ ตอ่ จาก และศาลากลางบา้ นปลอด -สญั ลกั ษณส์ ต๊ิกเกอร์ ชุมชนสู่สถาน ควนั บุหร่ี “บา้ นปลอดบุหรี่ บรกิ าร -รณรงคส์ บู บุหรน่ี อกบา้ น ติดบา้ นที่ไมส่ บู บุหรี่และ บา้ นท่ีสบู บุหรน่ี อกบา้ น

28 วารสารวทิ ยาศาสตร์สุขภาพ วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธิประสงค์ ปที ี่ 1 ฉบับที่ 2 (พฤษภาคม-สิงหาคม 2560) ปฏิบัติการวงรอบท่ี 1 เป้ าหมาย มีคณ ะกรรมการดาเนิ นงาน สารวจ สถานการณ์ของชุมชน พบว่าใน 850 หลงั คาเรือนท่ีร่วมโครงการมีหลงั คาเรือนท่ีสบู บุหร่ี จานวน 259 หลังคาเรือน คิดเป็ นรอ้ ยละ 30.47 และมีจานวนคนท่ีสูบบุหร่ี 311 คน คิด เป็ นรอ้ ยละ 9.15 และในจานวนน้ ีมีสมาชิกในครอบครวั ท่ีสูบบุหร่ีอยู่ร่วมบา้ นกบั เด็กและ หญงิ ตง้ั ครรภ์ 93 คน คิดเป็ นรอ้ ยละ 22.14 และยงั มพี ฤติกรรมการสบู บหุ ร่ีท้งั ในและนอก บา้ น และยงั ไม่ทราบถึงผลของควนั บุหร่ีมีภยั กบั เด็กและหญิงต้งั ครรภ์ คณะกรรมการได้ mapping หลงั คาเรือนท่ีสูบบหุ ร่ี และร่วมสรา้ งมาตรการทางสงั คม กาหนดพ้ นื ทีป่ ลอดบุหรี่ ในชุมชน คือ ศาลากลางบ้านและงานบุญ (งานบวช งานศพ งานกฐิน) ปลอดบุหร่ี ประกาศนโยบายบา้ นปลอดบุหรี่และรณรงคส์ รา้ งความรูพ้ ิษภยั บุหร่ีในวนั งดสูบบุหรี่โลก ร่วมกบั เครือข่าย ชุมชน โรงเรียนและศนู ยเ์ ดก็ ชุมชนไดถ้ ือปฏิบตั ิตามมาตรการที่สรา้ งไว้ ผลการสะทอ้ นในรอบน้ ีคือ ความตอ้ งการทกั ษะในการช่วยเหลือผูส้ ูบบุหร่ีและระบบการ บาบดั ในสถานบริการและในชุมชน จึงเห็นควรท่ีจะตอ้ ง พฒั นาศกั ยภาพ อสม.และจดั ต้งั คลินิกฟ้ าใสบาบดั ผสู้ บู บหุ ร่ี รอบที่ 2 พฒั นาศกั ยภาพ อสม. และบาบดั ผสู้ ูบบุหรี่ (ธนั วาคม 58 – กนั ยายน 59) ตารางที่ 2 การพฒั นาดว้ ยวงจร PAOR บา้ นปลอดบุหรี่วงรอบท่ี 2 Plan Act Observe Reflect วางแผนเพื่อสรา้ ง -ต้งั คลินิกฟ้ าใสใน รพ. -สารวจพฤติกรรมการ -รปู แบบมีความชดั เจน มาตรการบาบดั ผทู้ ่ี สต. เพ่ือบาบดั ผสู้ บู บุหร่ี สบู บุหร่ีโดยแบบเก็บ เหมาะสมกบั พ้ ืนที่ สบู บุหรี่ใน รพ.สต. -คดั กรองการสบู บุหรี่ ทุก ขอ้ มลู ติดตามพฤติกรรม -การสรา้ งความยงั่ ยืน และในชุมชน หน่วยบรกิ ารใน รพ.สต. คือ การสบู บุหรีใ่ นชุมชนและ ของกิจกรรม และ บริการตรวจทวั่ ไป ในคลินิกฟ้ าใส จานวน มาตรการทางสงั คมท่ี ทนั ตกรรม 311 คน สรา้ งข้ ึน ฝากครรภ์ คลินิกเด็กดี และ -สงั เกตพฤติกรรมการ บรกิ ารแพทยแ์ ผนไทย สบู บุหร่ีนอกบา้ นใน -พฒั นาศกั ยภาพ อสม. ชุมชน อบรมใหใ้ ชห้ ลกั 5A ชว่ ย _ติดตามเยี่ยมบา้ นผสู้ บู เลิกบุหรีใ่ นชุมชน บุหรี่ 311 คนรว่ มกบั อส -มอบสาสน์ ใหค้ วามรพู้ ิษ ม. ภยั บุหรแี่ ละเชิญเขา้ รบั -สรุปผลการคดั กรองผู้ บริการในคลินิกฟ้ าใส สบู บุหรแ่ี ละสง่ ตอ่ เพ่ือรบั

วารสารวิทยาศาสตร์สขุ ภาพ วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค์ 29 ปที ่ี 1 ฉบับที่ 2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2560) Plan Act Observe Reflect -ติดตามเยีย่ มบา้ นผสู้ บู การบาบดั ท่ีคลินิกฟ้ าใส บุหรี่ในชุมชนรว่ มกบั -คณะกรรมการประชุม อสม. สรุปผลการดาเนินงาน เพื่อสะทอ้ นปรบั ปรุง รปู แบบ ปฏิบัติการวงรอบท่ี 2 เป้ าหมายคือการช่วยคนที่สูบบุหร่ีใหล้ ดและเลิกบุหรี่ รวมท้งั พฤติกรรมการสบู บุหรี่นอกบา้ น โดยมีการพฒั นาศกั ยภาพ อสม. อบรมใหค้ วามรู้ หลัก 5 A เพื่อแนะนาช่วยเหลือในชุมชนและส่งต่อบาบดั อสม. เคาะประตบู า้ นมอบสาสน์ ใหค้ วามรพู้ ิษภยั บุหร่ีและเชญิ เขา้ รบั การบาบดั ติดตามเยยี่ มบา้ นผูส้ บู บุหร่ีในชุมชนร่วมกบั อสม. ส่วนในสถานบริการไดจ้ ดั ต้งั คลินิกฟ้ าใส กาหนดเป็ นนโยบายในงานประจา โดยคดั กรองการสูบบุหรี่ทุกหน่วยบริการใน รพ.สต. ใหค้ าปรึกษาและช่วยเลิกบุหรี่ ซึ่งภายหลัง ดาเนินการสารวจพฤติกรรมการสบู บุหร่ีซ้า พบวา่ กระบวนการดาเนินงานทาใหจ้ านวนคน ท่ีสบู บุหร่ีลดลงจาก 311 คน (รอ้ ยละ 9.15) เป็ น 258 คน (รอ้ ยละ7.59) เลิกสูบบุหร่ี 53 คน (รอ้ ยละ 17.04) และในจานวนน้ ีเป็ นสมาชิกที่อยู่ในครอบครัวท่ีมีเด็กและหญิง ต้งั ครรภ์ถึง 37 คน (รอ้ ยละ 39.78) ดา้ นพฤติกรรมการสูบบุหร่ีของคนในครอบครัว เปล่ียนไปโดยพบว่าสูบบุหรี่ท้ังในและนอกบ้านลดลงจากรอ้ ยละ 64.31 เป็ นรอ้ ยละ 29.59 และในครอบครัวท่ีมีเด็กและหญิงต้งั ครรภ์ลดลงจากรอ้ ยละ 90.32 เป็ นรอ้ ยละ 21.51 อสม. มีศกั ยภาพสามารถเขา้ ถึงกลุ่มเป้ าหมาย ใหค้ าแนะนาช่วยเหลือและส่งต่อ เขา้ รบั การบาบดั ดงั แสดงในตารางที่ 3 และ 4 และผลการสะทอ้ นกลับในวงรอบน้ ีคือการ สรา้ งความยงั่ ยืนของกจิ กรรมบา้ นปลอดบหุ รี่ ตารางที่ 3 ผลการติดตามพฤติกรรมการสบู บหุ ร่ีของชุมชนเป้ าหมายเปรียบเทยี บกอ่ น และหลงั ดาเนินการ (จานวนคน) ก่อนดาเนินการ หลงั ดาเนินการ พฤติกรรมการสูบ (คร้งั แรก) n=311 (ติดตาม) n=311 จานวน (คน) รอ้ ยละ จานวน (คน) รอ้ ยละ เลิกบุหร่ี 0 0 53 17.04 สบู บุหรน่ี อกบา้ นอยา่ งเดียว 111 35.69 166 64.34 สบู บุหร่ที ้งั ในและนอกบา้ น 200 64.31 92 35.65 รวม 311 100.0 311 100.0

30 วารสารวิทยาศาสตรส์ ุขภาพ วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธปิ ระสงค์ ปที ่ี 1 ฉบบั ที่ 2 (พฤษภาคม-สิงหาคม 2560) ตารางท่ี 4 ผลการติดตามพฤตกิ รรมการสบู บุหร่ีของสมาชิกในบา้ นทีม่ เี ด็กอายุ <5 ปี และ/หรือหญงิ ต้งั ครรภใ์ นชุมชนเป้ าหมายเปรียบเทียบก่อนและหลงั ดาเนินการ พฤติกรรมการสูบ ก่อนดาเนินการ (ครง้ั แรก) หลงั ดาเนินการ(ติดตาม) เลิกสบู บุหร่ี n=93 n=93 สบู บุหร่นี อกบา้ นอยา่ งเดียว สบู บุหร่ที ้งั ในและนอกบา้ น จานวน(คน) รอ้ ยละ จานวน (คน) รอ้ ยละ 0- 37 69.81 รวม 9 9.68 36 64.28 84 90.32 20 35.71 93 100.0 93 100.0 หมายเหตุ เลิกสบู บหุ รี่ 37 คน จาก 53 รายของทง้ั หมดทีเ่ ลิกสบู บุหร่ี คดิ เป็ นรอ้ ยละ 69.81 วงรอบท่ี 3 การสรา้ งความยงั ่ ยนื (กนั ยายน 59-มกราคม 60) ตารางที่ 5 การพฒั นาดว้ ยวงจร PAOR บา้ นปลอดบุหร่ีวงรอบที่ 3 Plan Act Observe Reflect วางแผนการ -สรา้ งสื่อเพลงคนบา้ น -ชมรมออกกาลงั กายทุก -รปู แบบบา้ นปลอดบุหร่ี ดาเนินงานในการ เดียวกนั ชวนเลิกบุหรี่ หมบู่ า้ นนาสอื่ เพลงคนบา้ น ท้งั 3 วงรอบ กาหนดเป็ น สรา้ งกระแสการ -ภาคีเครือขา่ ยรว่ ม เดียวกนั ชวนเลิกบุหร่ี นโยบายขององคก์ รและ รณรงคใ์ ห้ รณรงคแ์ ละขยายผล ประกอบการออกกาลงั กายทกุ ชุมชน ที่ตอ้ งดาเนินการ ต่อเนื่อง และ การรณรงคอ์ ยา่ ง วนั และในกิจกรรมอื่นๆใน ต่อ เพื่อลดปัญหาการสบู สรา้ งความยงั่ ยนื ต่อเน่ือง ชุมชน บุหรี่ของชุมชน -คดั กรองทุกจุดบรกิ าร -กิจกรรมเดินรณรงคข์ องภาคี -ถอดบทเรยี นปัจจยั -กาหนดเขา้ เป็ น เครือขา่ ยในชุมชนวนั งดสบู บุหรี่ ธรรมนูญตาบล โลกและวนั ยาเสพติดโลก ความสาเร็จเพ่ือนา (ธรรมนูญหมวด 3 จานวน 400 คน รปู แบบการดาเนินงาน หลีกเวน้ อบายมุข) -ผลการคดั กรองทุกจุดบริการ ขยายผลสู่ ชุมชนอ่ืนๆ -บรู ณาการในงาน ในงานประจาโดยเจา้ หนา้ ท่ี ประจาท้งั เชิงรบั เชงิ รุก เฉลี่ย 420ราย/เดือนและสง่ เขา้ รบั การบาบดั -คลินิกฟ้ าใสใหค้ าปรึกษา เร้ อื รงั ที่สบู บุหร่ี -มีการปฏิบตั ิตามธรรมนูญ

วารสารวิทยาศาสตรส์ ขุ ภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธิประสงค์ 31 ปีที่ 1 ฉบบั ท่ี 2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2560) Plan Act Observe Reflect หลงั ประกาศใช้ งานบุญปลอด บุหรีท่ ุกงาน ศาลากลางบา้ น ปลอดบุหร่ี คณะกรรมการมอบ ใบประกาศเกียรติคุณให้ เจา้ ภาพในวนั ฌาปณกิจศพ -ประชุมสรุปรปู แบบบา้ นปลอด บุหรี่ ใหเ้ ป็ นงานประจา และมี ความยงั่ ยืน วงรอบท่ี 3 น้ ี เป้ าหมายการสรา้ งความยัง่ ยืนในทุกกิจกรรม ท้ัง 7 หมู่บา้ น ปฏิบตั ิตามมาตรการทางสงั คมท่ีสรา้ งข้ ึน อสม. มกี ารเชิญชวนกลุ่มเป้ าหมายที่ยงั สบู บุหรี่ ใหล้ ดและเขา้ รับการบาบัด รวมท้ังรณรงค์ใหส้ ูบนอกบา้ น โรงเรียนและศูนยเ์ ด็ก มีการ รณรงค์ ลดเลิกบุหร่ี ในวนั งดสบู บุหร่ีโลกและวนั ยาเสพติดแห่งชาติทุกปี และแจง้ นโยบาย บา้ นปลอดบุหรี่ในที่ประชุมผูป้ กครองนักเรียน ชมรมออกกาลังกายใช้ สือ่ เพลงรณรงค์ คน บา้ นเดียวกันชวนเลิกบุหรี่” มีการคดั กรองการสบู บุหรี่และบาบดั ในโรงพยาบาลส่งเสริม สุขภาพเป็ นงานประจา คณะกรรมการนานโยบายบา้ นปลอดบุหรี่บรรจุในธรรมนูญ ประชาชนคนตาบลปทุมในหมวดที่ 3 การหลีกเวน้ อบายมุข และมกี ารปฏิบตั ติ ามระบุไวใ้ น ธรรมนูญ และไดม้ ีการประชุมสรุปผลการดาเนินงานและถอดบทเรียนปัจจยั ความสาเร็จ เพื่อขยายผลส่ชู ุมชนอนื่ ๆ ตอ่ ไป อภปิ รายผล ผลการศึกษาในคร้งั น้ ีได้ รูปแบบการดาเนินงานบา้ นปลอดบุหรี่โดยชุมชนมสี ่วน ร่วมของพ้ ืนท่ีตาบลปทุมซึ่งประกอบดว้ ย 1) มาตรการทางสงั คมและการรณรงคเ์ ชิงรุกใน ชุมชน 2) การพฒั นาศักยภาพ อสม. และการบาบัดผูส้ ูบบุหร่ี และ 3) การสรา้ งความ ยงั่ ยืน โดยรูปแบบการดาเนินกจิ กรรมบา้ นปลอดบหุ ร่ีโดยชุมชนมสี ่วนร่วมในคร้งั น้ ีประสบ ความสาเร็จ จากการท่มี กี ารวิเคราะหท์ ุนทางสงั คมเดมิ ทม่ี อี ยจู่ ากการดาเนินงานแกป้ ัญหา เค ร่ื อ ง ด่ื ม แ อ ล ก อ ฮ อ ล์ ใ น ชุ ม ช น แ ล ้ว น า ม า ข ย า ย ผ ล ต่ อ ใ น เร่ื อ ง บุ ห ร่ี โด ย มี ก า ร ส า ร ว จ สถานการณป์ ัญหา และรบั รูส้ ถานการณใ์ นชุมชนร่วมกนั การต้งั เป้ าหมายในการทางานท่ี ชดั เจน แกนนารับรูป้ ัญหาและพิษภัยบุหร่ี ทุกภาคีเครือข่ายมีส่วนร่วมในการกาหนด กิจกรรมตามวิถีและบริบทของชุมชนและมีการพัฒนากระบวนการที่เป็ นระบบ และรู้ เป้ าหมายในการเขา้ ถึงผูส้ ูบบุหร่ี การสรา้ งกระแสการรณรงคใ์ นชุมชนอย่างต่อเน่ืองทุก

32 วารสารวิทยาศาสตร์สขุ ภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธปิ ระสงค์ ปีที่ 1 ฉบับท่ี 2 (พฤษภาคม-สิงหาคม 2560) ชอ่ งทาง ท้งั ในโรงเรียนและศนู ยเ์ ด็กเล็ก การรณรงคส์ รา้ งกระแสหา้ มสบู บุหรี่ในบา้ นใกล้ เด็กและหญิงต้งั ครรภ์ และการเคาะประตูบา้ นส่งสาสน์ ใหค้ วามรูถ้ ึงผูส้ ูบบุหรี่ กิจกรรม เหล่าน้ ีนาไปสู่การรบั รูป้ ัญหาบุหรี่ต่อสุขภาพ รวมท้งั ส่งผลต่อการลด เลิก และการปรับ พฤตกิ รรมการสบู บุหรี่ ซ่ึงสอดคลอ้ งกบั การศึกษาของ รชั นี มิตกิตติ และอญั ชนั เกียรติพร ศักดา12 ที่พบว่ากลุ่มตัวอย่างร้อยละ 90 เห็นความสาคัญ ของการรณ รงค์และ ประชาสัมพันธ์ ดังน้ันการกาหนดมาตรการของชุมชนใหบ้ ุคคลลดเลิกบุหร่ี และการ กาหนดระเบียบและมาตรการทางสังคมเป็ นนโยบายสาธารณะสู่ธรรมนูญสุขภาพ ซ่ึง เปรียบเสมือนกฎหมายของชุมชนที่ใหค้ นในชุมชนไดถ้ อื ปฏิบตั ิ การแสดงเจตนารมณด์ ว้ ย การตดิ ป้ ายทม่ี ีขอ้ ความแจง้ เตือน และมอบเกียรตบิ ตั รใหก้ บั หลงั คาเรือนในวนั พิธี แสดงถึง ความร่วมมอื และตระหนักถงึ พิษภยั บุหรี่ของชุมชน สอดคลอ้ งกบั การศกึ ษาการควบคุมการ บริโภคยาสูบของพยาบาลในหน่วยบริการปฐมภูมิ 2 ที่พบว่ามีการปฏิบัติงานเชิงรุก มากกว่าเชิงรบั ในการรณรงคเ์ พื่อป้ องกนั ไม่ใหม้ ีผูส้ ูบรายใหม่ การใหค้ วามร่วมมือในการ ติดตามการปรบั พฤติกรรมลดและเลิกบุหร่ีของกลุ่มเป้ าหมาย และการร่วมสรา้ งกาลงั ใจให้ สามารถเลิกสบู บหุ ร่ีไดอ้ ย่างถาวร ในส่วนของการบาบดั ผูต้ ิดบุหรี่ มีการ อบรมใหค้ วามรูก้ บั อสม. ในการใชห้ ลกั 5A เพื่อช่วยเหลือแนะนาใหเ้ ลิกบุหร่ีในชุมชน มีการดาเนินงานคลินิกฟ้ าใสในโรงพยาบาล ส่งเสริมสุขภาพโดยกาหนดเป็ นนโยบายของหน่วยงานใหม้ ีการคดั กรองสอบถามการสูบ บุหร่ีทุกจุดที่ให้บริการพร้อมท้ังให้คาแนะนาให้เข้ารับคาปรึกษา เพ่ือลดเลิกบุหร่ี โดยเฉพาะผปู้ ่ วยเร้ ือรังที่ป่ วยเป็ น เบาหวาน ความดนั โลหิตสงู หอบหืด รวมท้งั ผูส้ บู บุหร่ีที่ อยใู่ นครอบครวั ท่ีมเี ด็กและหญิงตง้ั ครรภ์ เป็ นกลุ่มเป้ าหมายทจี่ ะตอ้ งใหล้ ดและเลิกบหุ รี่ ให้ ได้ โดยเจา้ หน้าท่ี และ อสม. สรา้ งแรงจูงใจจากปัญหาสุขภาพและความรักที่มีต่อบุตร หลานในครอบครัวใหป้ ลอดภยั จากควนั บุหรี่มือสอง และใหค้ าปรึกษาติดตามเยี่ยมบา้ น ร่วมกบั อสม. จนเลิกสบู บุหรี่ได้ สอดคลอ้ งกบั การศกึ ษาที่ว่า การขอรอ้ งหา้ มปรามจากคน ใกล้ชิดหรือบุคคลท่ีเป็ นแรงบันดาลใจรวมท้ังกรรมการหมู่บา้ น ที่คอยกระตุน้ เตือน ช่วยเหลือใหก้ าลังใจ และรบั คาปรึกษาจากเจา้ หนา้ ท่ีจะเกิดพลงั ความต้งั ใจในการเลิกบุหรี่ ไดถ้ าวร 9 ส่วนดา้ นการสรา้ งความยงั่ ยืนน้ันไดม้ ีการนารูปแบบการดาเนินงานบา้ นปลอด บุหรี่มา กาหนดเป็ นนโยบายการทางานประจาท้งั เชิงรุกและเชิงรับ มาตรการทางสังคม นาไปบรรจใุ นธรรมนูญตาบลปทมุ ซึ่งเป็ นกฎหมายของชุมชนท่ีทุกคนตอ้ งถือปฏิบตั ริ ่วมกนั ซึ่งสอดคลอ้ งกบั การศึกษาของ มลทา ทายิดา และสุรินธร กลัมพากร11 ท่ีพบว่า ในการ ป้ องกนั นักสบู หน้าใหมก่ ารป้ องกนั พิษภยั บหุ ร่ีตอ้ งมีการใหค้ วามรแู้ ละจดั กจิ กรรมรณรงค์

วารสารวทิ ยาศาสตรส์ ุขภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธปิ ระสงค์ 33 ปที ่ี 1 ฉบบั ที่ 2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2560) หลากหลายรูปแบบโดยผสมผสานเขา้ กบั กิจกรรมต่างๆ ใหก้ ลุ่มเป้ าหมายที่ไม่สูบบุหร่ี เขา้ ถึงขอ้ มูลไดส้ ะดวกและทวั่ ถึง ขอ้ เสนอแนะการศกึ ษา การวิจยั เชิงปฏิบัติการเป็ นการส่งเสริมใหช้ ุมชนมีส่วนร่วมในการแกไ้ ขปัญหา ของชุมชนจากการวิเคราะห์ปั ญหาร่วมกัน บูรณาการงานใหม้ ีการดาเนินกิจกรรมท่ี ต่อเน่ือง มีการกาหนดเป้ าหมายท่ีชดั เจน และเหมาะสมกบั ปัญหาและทุนทางสงั คมเดิม ของพ้ ืนท่ี ซ่ึงส่ิงต่างๆ เหล่าน้ ีจะก่อใหเ้ กดิ ความยงั่ ยืน ถึงแมว้ ่าการสูบบุหรี่น้ันเลิกยากแต่ก็ ตอ้ งอาศัยความมุ่งมนั่ ต้งั ใจและแรงจงู ใจในการเลิกสูบ ซึ่งเป้ าหมายต่อไปคือการทากลุ่ม บาบดั ผูส้ ูบบุหรี่ในชุมชน ขอ้ เสนอแนะต่อการนาผลการวิจยั ไปใชใ้ นพ้ ืนที่อ่ืนๆ ควรมีการ วิเคราะห์ทุนทางสงั คมเดิมและตอ้ งเขา้ ใจถึง พฤติกรรมการสูบบุหรี่เป็ นพฤติกรรมที่เลิก ยาก ตอ้ งอาศยั ความร่วมมือของทุกภาคส่วนและมีการดาเนินงานท่ีต่อเน่ืองจึงจะประสบ ผลสาเร็จ เอกสารอา้ งอิง 1. กรองจติ วาทีสาทกกจิ . การสง่ เสริมการเลิกบรุ ่ีในงานประจา. หลักสูตรการพฒั นา ศกั ยภาพเครือข่ายรณรงค์เพื่อการไม่สูบบุหร่ี กรุงเทพมหานคร : มูลนิธิรณรงค์ เพอื่ การไมส่ บู บหุ รี่. 2551. 2. กรองจิต วาทีสาทกกิจ และอภิญญา ตัณทวีวงค์. ถอดบทเรียนโครงการ โร งพ ย า บ า ล ป ล อ ด บุ ห ร่ี . ศูน ย์ก ล า งก าร แ ก้ปั ญ ห า บุ ห รี่ แ ล ะสุ ข ภ า พ กรุงเทพมหานคร มลู นิธิรณรงคเ์ พือ่ การไมส่ บู บุหร่ี. 2553. 3. กอบกุล สาวงคต์ ยุ้ มณฑา เกง่ การพานิช และคณะ. ผลการดาเนินกิจกรรมลดเลิก บุหรี่เชิงรุก โดยชุมชนมีส่วนร่วม ตาบลล้อมแรด อาเภอเถิน จังหวัดลาปาง. วารสารพยาบาล. 2556;64(1):22-27. ฉันชาย สิทธิพันธ์. พิษภัยของการบริโภคยาสูบ ในสุทัศน์ รุ่งเรืองหิรัญญา (บ ร ร ณ า ธิ ก า ร ) คู่ มื อ ก า ร รัก ษ า โร ค ติ ด บุ ห รี่ ใน ป ร ะเท ศ ไท ย เล่ ม 1 กรุงเทพมหานคร : สนิ ทวีกจิ ปร้ ินต้ งิ . 2553. 4. วันเพ็ญ ดวงมาลา วันทนี ย์ ทองหนุ น และคณะ. ประสิทธิผลของการใช้ โปรแกรมการสมั ภาษณ์เพื่อเสริมสรา้ งแรงจงู ใจในการเลิกสูบบุหรี่ของบุคคลากร โรงพยาบาลสรรพสทิ ธิประสงค์ อุบลราชธานี: รายงานการวจิ ยั . 2554.

34 วารสารวิทยาศาสตรส์ ุขภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค์ ปีที่ 1 ฉบบั ท่ี 2 (พฤษภาคม-สิงหาคม 2560) 5. เดือนทิพย์ เขษมโอกาสและพรทิพย์ ชีวพัฒน์. รายงานการวิจยั เร่ืองการศึกษา ประสิทธิผลของโปรแกรมการให้คาปรึกษาเพื่อครอบครัวปลอดบุหร่ี : กรุงเทพมหานคร พทิ กั ษ์การพมิ พ.์ 2553. 6. ดารุณี จงอดุ มการณ์ และคณะ. การลดปัญหาการดื่มสุราในชุมชน: การประยุกต์ แนวคิดพยาบาลสุขภาพครอบครัวในปฏิบัติการวิจัย. วารสารพยาบาลและ สุขภาพ. 2553;33(4):38-41. 7. ดารุณี จงอุดมการณ.์ การพยาบาลสุขภาพครอบครัว:แนวคดิ ทฤษฎีและการประ ยุกษใ์ ชใ้ นครอบครวั ระยะวกิ ฤต. ขอนแกน่ : บียอนด์ เอนเทอรไ์ พรซ์. 2558. 8. นงลกั ษณ์ วรรกั ษ์ธนานันท.์ คลินิกช่วยเลิกบุหรี่เคล่ือนที่ในสถานประกอบการ. วารสารพยาบาล: เบญจผลการพมิ พ.์ 2552;58(3):49-57. 9. มูลนิธิรณรงค์เพื่อการไม่สูบบุหรี่.เอกสารเผยแพร่เรื่องตัวเลขเตือนภัยบุหรี่: กรุงเทพมหานคร มลู นิธิรณรงคเ์ พื่อการไมส่ บู บุหร่ี. 2554. 10.มลทา ทายิดา และสุรินธร กลัมพากร. รูปแบบการพัฒนาชุมชนปลอดบุหรี่ ตน้ แบบอาเภอทุ่งฝน จงั หวดั อุดรธานี รายงานการวิจยั เครือข่ายพยาบาลเพื่อการ ควบคุมยาสบู แหง่ ประเทศไทย : กรุงเทพมหานคร. เบญจผลการพมิ พ.์ 2552. 11.รชั นี มิตกติ ติ และอญั ชนั เกียรติพรศกั ดา. การชว่ ยเหลือใหม้ ีการเลิกบุหร่ีในชุมชน โดยสรา้ งการมีสว่ นร่วมจากประชาคม. วารสารพยาบาล. 2554;(60)1:62-76. 12.ลักขณา สิริรัตนพลกุล และคณะ. ปัจจยั ที่มีผลต่อพฤติกรรมการช่วยเลิกบุหร่ีของ หญิงตง้ั ครรภท์ ีม่ ีสมาชิกในครอบครัวเป็ นผูส้ บู บุหร่ี ในการมารบั บริการฝากครรภ์ ในโรงพยาบาลเลิศสิน. รายงานโครงการพัฒนารูปแบบการมีส่วนร่วมของ ครอบครวั เพื่อครอบครัวไทยไรค้ วนั บุหรี่ เครือข่ายพยาบาลเพื่อการควบคุมยาสูบ แห่งประเทศไทย. 2553. 13.ศรญั ญา เบญจกุล มนทา เก่งพานิชและคณะ. สถานการณ์การบริโภคยาสูบใน ประเทศไทย ในการรกั ษาโรคติดบหุ ร่ีในประเทศไทย. เอกสารประกอบการประชุม เร่ืองการติดบหุ ร่ีในไทยเครือขา่ ยวิชาชีพสุขภาพเพื่อสงั คมไทยปลอดบหุ รี่. 2553. 14.ศรัญญา เบญจกุล และคณะ. สถานการณ์ปัจจุบันในประเทศไทยในการบริโภค ยาสูบ ในสุทัศน์ รุ่งเรืองหิรัญญา(บรรณาธิการ) คู่มือการควบคุมยาสูบฉบับผู้ ปฏบิ ตั ิการ. กรุงเทพมหานคร; สินทวีกิจ ปร้ ินต้ งิ . 2557.

วารสารวิทยาศาสตร์สุขภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสิทธปิ ระสงค์ 35 ปีท่ี 1 ฉบบั ท่ี 2 (พฤษภาคม-สิงหาคม 2560) 15.Jongudomkarn D. & Macduff C. Development of a family nursing assessment models for prevention and other communicables through an appreciative inquiry. Asian pacific journal of Cancer Prevention. 2014;15(17):10367- 74. 16.Stephen Kemmis & Robin Mc Taggart. The Action Research Planner[Internet]. 1998[Cited 2016 Dec 8]. Available from : http://www.springer.com/gp/ book/9789814560665 17.World Health Organization Europe. The family health nursing: Context, Conceptual, Framework and Curriculum. Copenhagen: WHO Reginal Office for Europe; 2000. 1988.

36 วารสารวทิ ยาศาสตร์สขุ ภาพ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรรพสทิ ธิประสงค์ ปีที่ 1 ฉบับที่ 2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2560)