booklet_1

2 ค่มู ือเดก็ เรยี นรชู้ ้า ส�ำ หรบั ครู มอื เท้า ปาก โรคติดต่อ จากไวรสั ตอ้ งเรง่ รดั คดั กรองเด็ก ท่สี งสัย หม่ันลา้ งมอื ฆ่าเชอื้ โรค เม่อื จามไอ ลดปว่ ยได้ มือ เทา้ ปาก เราช่วยกนั

คมู่ อื เดก็ เรียนรูช้ ้า สำ�หรับครู 3 โรคมือ เท้า ปาก เป็นโรคท่ีเกิดขึ้นท่ัวโลก ซ่ึงเกิดจากเช้ือไวรัสลำ�ไส้ หรือ เอนเทอโรไวรัสหลายชนิด โดยมีปัจจัยที่ก่อให้เกิดการระบาดซ่ึงมาจากความแออัด ระบบการถา่ ยเทอากาศทไ่ี มด่ ี ขาดการดแู ลรกั ษาความสะอาด สขุ อนามัยส่วนบคุ คล และส่งิ แวดลอ้ ม พบไดบ้ อ่ ยในกลมุ่ เดก็ อายตุ าํ่ กวา่ 5 ปี พบมากในฤดฝู น ซึ่งมอี ากาศเย็นและชื้น

4 ค่มู ือเดก็ เรียนรู้ช้า ส�ำ หรบั ครู โรคนี้เกิดจากเช้ือไวรัสลำ�ไส้หรือเอนเทอโรไวรัสหลายชนิด ทีพ่ บบ่อย คอื คอกแซกกี เอ 16 (coxsackie A16) , คอกแซกกี เอ ชนดิ อ่ืนๆ, เอคโคไวรสั (echovirus) และเอนเทอโรไวรัส 71(enterovirus 71)

คู่มอื เด็กเรยี นร้ชู ้า ส�ำ หรับครู 5 ตดิ มากับมือ หรือของเลน่ ทเี่ ปอ้ื น น้ํามกู น้าํ ลาย นํ้าจากตุ่มพอง แผล และ อจุ จาระของผู้ปว่ ย จากการไอ จามรดกัน การติดตอ่ ทางนาํ้ หรอื อาหาร มโี อกาสเกิดนอ้ ย การแพร่ตดิ ต่อ เกิดขนึ้ ได้งา่ ย ในสัปดาห์แรกของการปว่ ย

6 ค่มู อื เดก็ เรยี นรชู้ า้ ส�ำ หรบั ครู หลังไดร้ บั เชอื้ 3 -6 วัน ผตู้ ดิ เชอ้ื จะเรม่ิ แสดงอาการปว่ ย ได้แก่ มไี ข้ มีจุดหรือผนื่ แดงใน ปาก ล้ิน เหงือก กระพุ้งแก้ม เป็นสาเหตุให้เด็กไม่ดูดนม ไมก่ ินอาหารเพราะเจ็บ อาจมี น้ําลายไหล แต่บางรายอาจ ไม่พบตมุ่ พองแตอ่ ยา่ งใด

คู่มือเด็กเรยี นร้ชู า้ สำ�หรบั ครู 7 จดุ หรือผ่นื แดงน้ี จะกลายเปน็ ตมุ่ พองใส ซ่ึงบรเิ วณรอบๆ จะอักเสบแดง และแตกออก เป็นแผลต้ืนๆ อาการจะทุเลาและ หายเปน็ ปกติภายใน 7-10 วัน

8 ค่มู ือเดก็ เรียนรชู้ า้ ส�ำ หรับครู s มีไขส้ ูง ซมึ ชัก s อาเจยี นบ่อยๆ s หอบเหน่อื ย s แขน ขาออ่ นแรง s ไมท่ านอาหาร หรือ ไม่ดมื่ นาํ้ “พบแพทย์ทนั ที แม้จะไม่มผี ืน่ ขึน้ กต็ าม”

คู่มือเด็กเรียนรูช้ า้ ส�ำ หรบั ครู 9 โรคน้ียงั ไมม่ ีวัคซีนป้องกัน แตป่ ้องกันได้ โดยการรักษาสขุ อนามยั สว่ นบุคคลท่ีด ี ได้แก่ s การล้างมือด้วยนาํ้ และสบเู่ ปน็ ประจำ� กอ่ น-หลงั รับประทานอาหาร และหลงั การขับถา่ ย s ไมค่ ลกุ คลี หลกี เลย่ี งการใชข้ องรว่ มกนั กบั ผปู้ ว่ ย เชน่ แก้วนาํ้ ผา้ เชด็ หนา้ ช้อน-ส้อม หลอดดูด และแปรงสีฟนั s ทำ�ความสะอาดของเล่นเครื่องใช้ ของเด็กด้วยการซักล้างแล้วผึ่งแดด ให้แห้ง

10 คมู่ ือเด็กเรยี นรชู้ า้ ส�ำ หรบั ครู s แยกเดก็ ป่วยเพอื่ ปอ้ งกนั การแพรเ่ ช้ือไปยงั เดก็ คนอื่นๆ s ผูป้ กครองควรรบี พาเดก็ ไปพบ แพทย์ และหยดุ รักษาตัวท่บี ้าน ประมาณ 5 - 7 วนั หรือจนกวา่ จะหายเป็นปกติ s ระหวา่ งนค้ี วรสงั เกตอาการผดิ ปกติ ทีอ่ าจเกดิ ข้ึน แตห่ ากเดก็ มอี าการ แทรกซอ้ น เชน่ ไขส้ ูง ซมึ อาเจียน หอบ เปน็ ตน้ ตอ้ งรบี พากลบั ไปรบั การรักษาทโ่ี รงพยาบาลทันที s ไมค่ วรพาเดก็ ไปสถานทแี่ ออดั เชน่ สนามเด็กเล่น สระว่ายนํ้า ตลาด และหา้ งสรรพสนิ ค้า

ค่มู อื เด็กเรียนรชู้ ้า สำ�หรับครู 11 s ควรอยใู่ นทท่ี ีม่ อี ากาศ ถา่ ยเทได้สะดวก s ใชผ้ ้าปดิ ปากและจมูกเวลาไอจาม และระมัดระวังการไอจามรดกัน s ผ้เู ลีย้ งดูเด็กตอ้ งลา้ งมอื ให้สะอาดทุกครงั้ หลงั สัมผสั นํา้ มกู นํ้าลาย หรอื อุจจาระเดก็ ป่วย

12 คมู่ ือเดก็ เรียนร้ชู ้า สำ�หรับครู s ควรรกั ษาความสะอาด ดว้ ยการลา้ งมอื บอ่ ยๆ โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ก่อนรับประทานอาหารและหลงั การขบั ถา่ ย s สังเกตอาการผดิ ปกติของเด็กอย่างใกล้ชดิ หากมอี าการสงสยั เปน็ โรคมอื เทา้ ปาก หรอื มไี ขส้ งู อยา่ งนอ้ ย 2 วนั ร่วมกับอาการอาเจียน หอบเหน่ือย ซึม ชัก กล้ามเนื้อกระตุก หรือมีอาการป่วยรุนแรงขึ้น ควรไปพบแพทย์ แม้จะไม่มีผ่ืนข้ึน ก็ตาม

คู่มือเดก็ เรียนรู้ชา้ ส�ำ หรับครู 13 - ควรตรวจคัดกรองเด็กทุกวัน หากพบเด็กมีไข้ หรือมีอาการสงสัย เป็นโรคมือ เทา้ ปาก ควรแนะน�ำ ให้เด็กหยดุ เรียน • หากพบเดก็ ปว่ ยควรแนะน�ำ ใหผ้ ปู้ กครองรบี พาเดก็ ไปพบแพทย์ และ หยดุ รักษาตัวทีบ่ ้านประมาณ 7 วนั หรือจนกว่าจะหายเปน็ ปกติ - หากพบเด็กท่ีมีไข้สูงและมีแผลในปาก หรือมีแผลในปากร่วมกับ อาการอน่ื ๆ เชน่ อาเจียน หอบเหนือ่ ย ซมึ ชัก หรอื สังเกตว่าเดก็ มีอาการปว่ ยรุนแรงขน้ึ ใหร้ บี น�ำ ไปพบแพทย์ ดูแลรักษาความสะอาด ในศูนย์เด็กเล็กและสถานศึกษา เน้นการ ล้างทำ�ความสะอาด สถานท่ี ห้องนํ้า ห้องส้วม ของใช้ ของเล่น ภาชนะทเี่ ดก็ ใชร้ ว่ มกนั โดยใชน้ าํ้ ยาท�ำ ความสะอาดทมี่ สี ว่ นผสมของ คลอรีน เชน่ ไฮเตอร์ ไฮยนี คลอรอ็ กซ์ ท้งิ ไว้ 10 นาที กอ่ นลา้ งออก ด้วยน้ําให้สะอาด และหากเป็นส่ิงของเคร่ืองใช้ของเด็กที่มีการ น�ำ เข้าปาก ใหล้ า้ งดว้ ยนํ้าและสบู่ แล้วลา้ งออกดว้ ยนํ้าสะอาดและ น�ำ ไปตากแดดหรือเชด็ ใหแ้ หง้

14 ค่มู ือเดก็ เรยี นรู้ช้า ส�ำ หรับครู หากมเี ดก็ ปว่ ยเพม่ิ ขน้ึ อาจพจิ ารณาปดิ หอ้ งเรยี นหรอื สถานศกึ ษา และจดั การท�ำ ความสะอาด เพอ่ื ปอ้ งกนั การระบาด ตามแนวทาง ท่ีกระทรวงสาธารณสุขแนะน�ำ ทั้งนี้ โดยการพิจารณาร่วมกัน ระหวา่ งผดู้ แู ลสถานศกึ ษา ผปู้ กครองและเจา้ หนา้ ทส่ี าธารณสขุ ในพนื้ ท่ี จดั หาอุปกรณใ์ หน้ กั เรียนไดล้ า้ งมือด้วยนาํ้ และสบู่ ก่อนรับประทานอาหาร และหลังจากขับถ่าย จดั เตรยี มเครอื่ งใชข้ องเดก็ แยกเปน็ รายบคุ คล ไมใ่ หใ้ ชป้ ะปนกนั เช่น ผ้าเช็ดหนา้ แก้วนาํ้ ช้อน-สอ้ ม เป็นตน้ แจง้ การระบาด ขอเอกสาร และคำ�แนะนำ� ได้ท่ี - กรุงเทพมหานคร ตดิ ตอ่ ทศ่ี นู ยบ์ รกิ าร สาธารณสขุ เขตในพื้นที่ - ต่างจงั หวัด สำ�นกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั ทุกแห่ง

คมู่ อื เดก็ เรยี นรู้ชา้ สำ�หรับครู 15 เดก็ มีโอกาสตดิ เชื้อโรคน้ีจากสระว่ายนํ้าไดไ้ หม ความเข้มข้นของคลอรีนในสระว่ายนํ้าตามมาตรฐานต้องมีอย่างน้อย 1 มลิ ลกิ รมั ตอ่ ลิตร ซ่งึ มีปริมาณคลอรนี เพียงพอท่จี ะท�ำ ลายเชอื้ ได้ แต่อยา่ งไร กต็ ามไมค่ วรน�ำ เดก็ ปว่ ยไปสระวา่ ยนา้ํ และปฏบิ ตั ติ ามขอ้ ปฏบิ ตั ขิ องสระวา่ ยนา้ํ อย่างเคร่งครดั ผูใ้ หญ่สามารถติดโรคมอื เทา้ ปาก จากเด็กไดห้ รือไม่ ในผู้ใหญ่มักมีภูมิต้านทานต่อโรคน้ีจากการได้รับเช้ือขณะเป็นเด็ก ซ่ึงภูมิต้านทานนี้จะจำ�เพาะกับชนิดของไวรัสท่ีเคยได้รับเชื้อ หากได้รับเช้ือ ชนิดใหม่ท่ียังไม่มีภูมิต้านทาน ก็สามารถเป็นโรคได้อีก ส่วนใหญ่มักไม่แสดง อาการของโรคหรือมีอาการเล็กน้อย แตส่ ามารถแพร่เช้อื ไปสเู่ ด็กหรือผอู้ ่ืนได้ หญงิ ตงั้ ครรภ์ท่สี ัมผัสผ้ปู ่วยโรคมือ เทา้ ปาก เสย่ี งติดโรคหรือไม่ สว่ นใหญห่ ญงิ ตง้ั ครรภท์ ไี่ ดร้ บั เชอื้ จะไมม่ อี าการหรอื มอี าการเพยี งเลก็ นอ้ ย แต่หากมีอาการป่วย ควรรีบปรึกษาแพทย์ ขณะน้ียังไม่มีข้อมูลแสดงว่า การติดเชื้อมผี ลต่อการแท้งบตุ ร ความพิการของเด็ก หรอื เด็กเสียชวี ิตในครรภ์ อย่างไรก็ตาม เด็กอาจได้รับเช้ือขณะคลอดหากมารดาป่วยในช่วงใกล้คลอด เด็กแรกเกดิ ท่ไี ดร้ ับเชื้อสว่ นใหญม่ ีอาการเล็กนอ้ ย ไม่รุนแรง การปอ้ งกันทำ�ไดโ้ ดยการรกั ษา สขุ อนามยั สว่ นบุคคลให้ดี เพือ่ ชว่ ยลดความเส่ียง ต่อการรบั เช้อื ขณะต้ังครรภแ์ ละระหว่างคลอด

16 ค่มู ือเดก็ เรียนร้ชู ้า ส�ำ หรบั ครู ร ท่ี 1 รักษาความสะอาดสถานที่ บา้ น โรงเรยี น ศูนยเ์ ดก็ เลก็ ร ที่ 2 รักษาสุขอนามยั หมั่นล้างมอื กอ่ น-หลังการรับประทานอาหาร และหลงั ขับถ่าย ร ที่ 3 รทู้ นั สงั เกต มี ไข้ มจี ุด หรือผ่นื แดงบรเิ วณมือ เทา้ ปาก ร ท่ี 4 รูร้ ะวัง ไขส้ งู หอบเหนื่อย ซึม กล้ามเน้อื อ่อนแรง รบี พบแพทยท์ นั ที