สูจิบัตรงานเทศน์มหาชาติ 2562

1

หนังสืองานเทศนม หาชาติมหาเวสสนั ดรชาดก เนอ่ื งในโอกาสครบ ๖๐ ป แหง การสถาปนาโรงเรยี นสาธิตจฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั ผเู รียบเรยี ง คณะกรรมการฝายจัดทาํ หนงั สืองานเทศนมหาชาตมิ หาเวสสนั ดรชาดก เน่ืองในโอกาสครบ ๖๐ ป แหง การสถาปนาโรงเรียนสาธติ จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลัย พมิ พคร้งั ท่ี ๑ เมษายน ๒๕๖๒ จํานวนพมิ พ ๕๐๐ เลม ผจู ดั ทํา โรงเรียนสาธติ จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลยั ฝายประถม ผสู นับสนุนการจัดทําหนงั สอื สมาคมผูปกครองและครูโรงเรียนสาธิตจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย 2

1

๒2

๓3

๔๒4

๕5

6

7

๘8

๙9

การเทศน์มหาชาติ คอื การชแ้ี จง ในศลิ าจารกึ สมยั สโุ ขทยั หลกั ท่ี ๓ ทเี่ รยี กวา่ จารกึ “นครชมุ ” ซงึ่ จารกึ ไวเ้ มอ่ื พ.ศ. ๑๙๐๐ หรอื การเลา่ เรอ่ื งเวสสนั ดรชาดก พระพทุ ธองค์ ในรชั สมยั พระมหาธรรมราชาที่ ๑ (พญาลไิ ท) ในอดตี ชาตเิ มอ่ื เสวยพระชาตเิ ปน็ พระเวสสนั ดร มกี ลา่ วไวว้ า่ “พระธรรมเทศนามหาชาตหิ าคน ทรงบำ� เพญ็ พระบารมเี ปน็ ชาตสิ ดุ ทา้ ยกอ่ นจะ สวดมไิ ด้”หลกั ฐานนจี้ งึ เปน็ เครอ่ื งแสดงไดว้ ่า ตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า การเทศน์ พทุ ธศาสนกิ ชนชาวไทยนยิ มจดั ใหม้ กี ารเทศน์ มหาชาตินี้มีมาต้ังแต่กรุงสุโขทัย เวสสันดร มหาชาตมิ าแตส่ มยั สโุ ขทยั เปน็ ราชธานี ชาดกนั้นเป็นพุทธพจน์ซ่ึงพระผู้มีพระภาค ประเพณกี ารเทศนม์ หาชาติ ในสารานกุ รมไทย ไดต้ รสั แกพ่ ระภกิ ษสุ งฆแ์ ละพระประยรู ญาติ ส�ำหรับเยาวชนฯ เล่ม ๑๘ ได้กล่าวไว้ว่า ณ นิโครธาราม กรุงกบิลพัสดุ์ ในคราวที่ ประเพณกี ารเทศนม์ หาชาตจิ ดั เปน็ การทำ� บญุ ที่ พระพทุ ธองคเ์ สดจ็ กรงุ กบลิ พสั ด์ุพระประยรู ญาติ สำ� คญั และมคี วามหมายมากทสี่ ดุ ในสงั คมไทย มพี ระเจา้ สทุ โธทนะเปน็ ประธานเสดจ็ มาตอ้ นรบั เนื่องจากเป็นประเพณีของพุทธศาสนิกชน ตา่ งกย็ งั มที ฐิ มิ านะแรงกลา้ ไมย่ อมนอบนอ้ ม ชาวไทยทท่ี ำ� สบื เนอื่ งมาแตโ่ บราณจนถงึ ปจั จบุ นั นมสั การพระพทุ ธองคด์ ว้ ยเหน็ วา่ พระพทุ ธองค์ เพราะความเชอื่ วา่ ถา้ ผใู้ ดไดฟ้ งั เทศนม์ หาชาติ มวี ยั ออ่ นกวา่ ตน พระพทุ ธองคไ์ ดท้ อดพระเนตร แล้วจะได้กุศลแรง และหากใครตั้งใจฟังให้ เห็นเหตุดังน้ัน จึงทรงแสดงปาฏิหาริย์เสด็จ จบในวันเดียว จะได้เกิดร่วมและพบพระศรี ลอยขนึ้ ไปจงกรมอยบู่ นอากาศ ให้ธลุ ลี ะออง อริยเมตไตรยโพธิสัตว์ซ่ึงจะมาตรัสรู้เป็น พระบาทหล่นลงมาบนพระเศียรเหล่าพระ พระพทุ ธเจ้าในอนาคต ประยูรญาติล�ำดับน้ัน หมู่พระประยูรญาติ สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถทรงโปรดเกลา้ ฯ ต่างพากันคลายทิฐิมานะ ประคองอัญชลี ให้ประชุมพระสงฆ์ นักปราชญ์ราชบัณฑิต นมสั การชน่ื ชมโสมนสั ดว้ ยบญุ ญาภนิ หิ ารของ แปลและแตง่ มหาชาตคิ ำ� หลวงขน้ึ เปน็ ภาษาไทย พระพทุ ธองคข์ ณะนนั้ ฝนโบกขรพรรษ (มนี ำ้� เม่ือ พ.ศ. ๒๐๒๕ สำ� หรับสวดในพระราชพธิ ี ฝนสีแดง) ก็ตกลงมาเป็นที่น่าอัศจรรย์ ผู้ใด เข้าพรรษาและสวดให้อุบาสกอุบาสิกาฟัง ปรารถนาจะให้เปียกกเ็ ปียก ถ้าไม่ปรารถนา ระหว่างพรรษา เรื่องราวของมหาชาติชาดก จะใหเ้ ปยี กแลว้ แมแ้ ตน่ ดิ หนงึ่ กไ็ มเ่ ปยี กกายเลย มีความส�ำคัญอย่างยิ่งต่อ พุทธศาสนิกชน ต่อมา พุทธศาสนิกชนได้เกิดมีความเช่ือว่า เพราะถอื วา่ เปน็ ตอนทพ่ี ระพทุ ธเจา้ เสวยพระชาติ หากผู้ใดได้สดับตรับฟังเทศน์มหาชาติ ย่อม เป็นพระเวสสันดรอันเป็นพระชาติสุดท้ายท่ี เกดิ สริ สิ วสั ดพิ์ พิ ฒั นมงคลเปน็ อยา่ งมาก เปน็ ทรงบ�ำเพ็ญพระบารมีครบ ๑๐ ประการ กศุ ลบญุ ราศสี บื ไป ดงั นนั้ การเทศนม์ หาชาติ ก่อนจะตรัสรู้พระสัมมาสัมโพธิญาณ ด้วย คือมหากุศลท่ีเตือนบุคคลให้น้อมร�ำลึกถึง ทานบารมีช้ันสุดยอดที่ยากยิ่ง จึงเรียกว่า การบำ� เพญ็ บญุ อนั มกี ารสละความเหน็ แกต่ วั มหาชาติ ความนยิ มและความสำ� คญั ของเรอ่ื ง เพื่อผลประโยชน์สูงของมวลมนุษยชาตเิ ป็น มหาชาตชิ าดก ปรากฏ ใหเ้ หน็ ไดจ้ ากวรรณกรรม ส�ำคัญ ๑1๐0

ทแี่ ตง่ ขน้ึ มากมาย ทงั้ ตา่ งสำ� นวนและตา่ งยคุ สมยั ไดพ้ ฒั นารปู แบบการเทศนแ์ ละประเพณตี า่ งๆ เฉพาะทเี่ ปน็ ฉบบั หลวงกม็ มี ากมายในลกั ษณะ ใหแ้ ตกตา่ งไป เพอ่ื ใหส้ อดคลอ้ งกบั ธรรมเนยี ม ของรปู แบบคำ� ประพนั ธต์ า่ งๆ นอกจากนย้ี งั มี ทอ้ งถนิ่ ทแี่ ตกตา่ งกนั ไปในแตล่ ะภาคจะเหน็ ไดว้ า่ มหาชาตฉิ บบั ท้องถน่ิ ต่างๆ อกี คติธรรมต่อการด�ำเนินชีวิตตามหลักพระ การฟังเทศน์มหาชาติปรากฏในสังคมไทย พุทธศาสนา โดยเฉพาะคติของการท�ำบุญ ทกุ ภมู ภิ าค ทง้ั ในราชสำ� นกั และในหมปู่ ระชาชน ใหท้ าน การกลบั ชาตมิ าเกดิ ของพระโพธสิ ตั ว์ ท่ัวไป ในราชส�ำนักปรากฏเป็นพระราชพิธี คือพระเวสสันดร ความเชื่อเร่ืองบุญ-กรรม ในวงั หลวงมาแตส่ มยั สโุ ขทยั แลว้ ในสมยั อยธุ ยา อยใู่ นสำ� นกึ ของชาวไทยทงั้ สงั คม ดว้ ยอทิ ธพิ ล พระมหากษัตริย์ถึงกับทรงโปรดเกล้าฯ ให้ ของมหาชาตชิ าดกทม่ี บี ทบาทอยา่ งสงู ในการ สรา้ งพระทนี่ งั่ ทรงธรรม ดว้ ยพระราชประสงค์ สร้างบรู ณาการทางศาสนาให้เกดิ ข้ึนต่อชาว ให้เป็นที่ทรงธรรมในงาน พระราชพิธีเทศน์ ไทยทกุ ภมู ภิ าคมาเปน็ เวลาชา้ นานแลว้ พระสงฆ์ มหาชาติ พระราชพธิ นี สี้ บื เนอ่ื งมาจนถงึ สมยั เปน็ ผมู้ บี ทบาทอยา่ งยง่ิ ตอ่ กระบวนการเชอื่ มตอ่ กรุงรัตนโกสนิ ทร์ ในแผ่นดนิ พระบาทสมเดจ็ ประเพณีหลวงสู่ประเพณีราษฎร์ ท�ำให้เกิด พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลก ทรงเกณฑพ์ ระบรมวงศา ความกลมกลนื ในทางวฒั นธรรมทมี่ พี ระพทุ ธ นุวงศ์ ข้าราชการท�ำกระจาดใหญ่บูชากัณฑ์ ศาสนาเปน็ สญั ลกั ษณแ์ หง่ สงิ่ ศกั ดส์ิ ทิ ธริ์ ว่ มกนั เทศนา คราวหนึ่งแม้พระบาทสมเด็จ ทา่ มกลางคตคิ วามเชอื่ ในทอ้ งถน่ิ ทแี่ ตกตา่ งกนั พระพุทธเลิศหล้านภาลัยครั้งที่ทรงด�ำรงอยู่ ลกั ษณะความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งประเพณหี ลวง ในสมณเพศกท็ รงหดั เทศนก์ ณั ฑม์ ทั รจี นกลาย และประเพณีราษฎร์ที่เห็นจากประเพณีการ เป็นธรรมเนียมให้พระราชโอรสถวายเทศน์ เทศน์มหาชาติแสดงให้เห็นถึงเจตนา ในการ มหาชาติในวังหลวง ในท้องถิ่นโดยเฉพาะใน พยายามเผยแพรป่ ระเพณหี ลวงสทู่ อ้ งถนิ่ โดยตรง เขตภาคอสี านถอื เปน็ งานบญุ ทย่ี งิ่ ใหญส่ ำ� คญั อิทธิพลของประเพณีหลวงท่ีส่งต่อประเพณี ท่ีสุดของปีจะจัดข้ึนในราวเดือน ๔ เรียกว่า ราษฎร์กระท�ำโดยผ่านกระบวนการเรียนรู้ บุญพระเวส ทั้งยังมีประเพณีเก่ียวเน่ืองกับ ทางสงั คมที่มีวัดเป็นศนู ย์กลางในการให้การ เทศกาลนี้ด้วย เช่น พิธีแห่พระเวสเข้าเมือง ศึกษาและอบรมสั่งสอน สอดแทรกค่านิยม และพิธีแห่ข้าวพันก้อนเพ่ือบูชาคาถาพัน จากราชส�ำนักท่ีเน้นแบบแผนท่ีเป็นระเบียบ ทางภาคเหนอื กใ็ หค้ วามสำ� คญั กบั การเทศน์ ให้คล้ายคลึงกัน แต่ความโน้มเอียงของ มหาชาติมาก เห็นได้จากมีประเพณีสร้าง ประเพณรี าษฎรท์ จ่ี ะเลยี นแบบประเพณหี ลวง หลาบเงินหรือ แผ่นเงินแกะลาย แขวนห้อย ตามธรรมชาติของการยกย่องแบบแผนจาก รอบฉัตรถวายเป็นเครื่องขันธ์ต้ังธรรมหลวง ราชส�ำนักเป็นพื้นเดิมของสังคมชาวนาอยู่ ในงานบุญเทศน์มหาชาติแผ่นเงินเหล่านี้จะ แล้ว ท�ำให้ประเพณีหลวงบางอย่างกลาย จ�ำหลักเป็นรูปลวดลายต่างๆ ส่วนทางภาค เป็นส่ิงที่ประชาชนต้องการเอาอย่างโดยท่ี ใต้นั้น ประเพณเี ทศน์มหาชาตไิ ด้คลค่ี ลายไป ราชส�ำนักเองไม่ได้มีเจตนาหรือต้องการ จะ เป็นประเพณีสวดด้านซ่ึงคล้ายคลึงกับการ มีอิทธิพลแต่ประการใด สวดโอ้เอ้วิหารรายอย่างกรุงเทพฯ ที่วัดพระ ศรีรัตนศาสดาราม จะเห็นว่าประเพณีเทศน์ มหาชาตทิ เ่ี ปน็ ประเพณหี ลวง ไดส้ ง่ ผลกระทบ ตอ่ ประเพณรี าษฎรอ์ ยา่ งกวา้ งขวาง แตท่ อ้ งถน่ิ ๑1๑1

การเทศน์มหาชาติเป็นประเพณี และในปพี ทุ ธศกั ราช ๒๕๖๒ นบั วา่ เปน็ โอกาส ส�ำคญั อนั ดอี กี วาระหน่งึ เน่อื งในโอกาสครบ สำ� คญั ทางพระพทุ ธศาสนาทไ่ี ดร้ บั สบื ทอดกนั ๖๐ ปี แห่งการสถาปนาโรงเรียนสาธิต มาต้ังแต่คร้ังกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี จนถึง จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ปจั จบุ นั กย็ งั คงรกั ษาประเพณนี ไ้ี วเ้ ปน็ อยา่ งดี ทินกร บัวพูล ผู้อ�ำนวยการโรงเรียนสาธิต เพราะการเทศน์มหาชาติสอนให้รู้จักการ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ฝ่ายประถม และ เอ้ือเฟื้อเผ่ือแผ่ คิดถึงประโยชน์ส่วนรวม รองคณบดคี ณะครศุ าสตรไ์ ดม้ ดี ำ� รใิ หจ้ ดั กจิ กรรม สอนใหร้ จู้ กั ใหอ้ ภยั มเี มตตาและรรู้ กั สามคั คกี นั เทศนม์ หาชาตมิ หาเวสสนั ดรชาดก เพอ่ื สบื สาน คุณธรรมเหล่าน้ีถูกซึมซับจากการฟังเทศน์ องค์ความรู้เกี่ยวกับการเทศน์มหาชาติ มหาชาติ จึงท�ำให้สังคมไทยเป็นสังคมแห่ง มหาเวสสนั ดรชาดก ทง้ั ๑๓ กณั ฑ์ เพอื่ บุญกุศล สังคมแห่งความเมตตา ดังจะเห็น สนับสนุนการพัฒนาภูมิปัญญาสาธิตจุฬาฯ ไดจ้ ากโรงเรยี น มหาวทิ ยาลยั และองคก์ รตา่ งๆ และประยุกต์ใช้องค์ความรู้ของศาสตร์และ ทัง้ ภาครฐั และเอกชนได้ร่วมกนั จดั งานเทศน์ ศิลป์แต่ละแขนงต่อการด�ำเนินงานเทศน์ มหาชาติขนึ้ ในโอกาสตา่ งๆ ตามความเหมาะสม ในปพี ทุ ธศกั ราช ๒๕๔๓ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ รชั ดา สตุ รา ขณะนน้ั ดำ� รงตำ� แหนง่ รองคณบด ี คณะครศุ าสตรแ์ ละผอู้ ำ� นวยการโรงเรยี นสาธติ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ฝา่ ยประถม ไดจ้ ดั ให้มีการเทศน์มหาชาติ เฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพิตร ในวันที่ ๑ ธันวาคม ๒๕๔๓ โดยมีผู้ช่วยศาสตราจารย์มัทนา ทองใหญ่ รองผอู้ ำ� นวยการฝา่ ยวริ ชั กจิ ฯเปน็ ผดู้ ำ� เนนิ การ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเฉลิมพระเกียรติ เนอื่ งในโอกาสทรงเจรญิ พระชนมพรรษา ๖ รอบ ๗๒ พรรษา และเพื่อสืบสานองค์ความรู้ เก่ียวกับการเทศน์มหาชาติ ผ่านการจัด กจิ กรรมการเทศน์ เรอื่ ง มหาเวสสนั ดรชาดก ทั้ง ๑๓ กัณฑ์ นับว่าเป็นการจัดงานเทศน์ มหาชาติครั้งแรกของโรงเรียน ท่ีแสดงให้ เห็นถึงการรักษาประเพณีเก่ียวกับพระพุทธ ศาสนา และสบื สานปณธิ านความรคู้ คู่ ณุ ธรรม อนั จะเปน็ ประโยชนแ์ กโ่ รงเรยี น และบา้ นเมอื ง ไทย ตลอดจนสังคมโลกสบื ไป ๑๒12

มหาชาติ และเพ่อื ส่งเสรมิ ความสมั พนั ธ์ของ ครอบครัว กับความดีงามระหว่างวิถีชีวิต รวมถึงชุมชน ผ่านการบ�ำเพ็ญกุศลร่วกัน ในงานเทศน์มหาชาตใิ นครั้งน้ี โดยจะจดั งาน ระหว่างวนั ท่ี ๑-๓ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๖๒ โดยมผี ชู้ ว่ ยศาสตราจารยณ์ ฐั พร สดุ ดี รองผู้อ�ำนวยการฝ่ายกิจการนักเรียนเป็น แมง่ านหลกั ในการดำ� เนนิ งานดงั กลา่ ว นบั วา่ เป็นการจัดงานเทศน์มหาชาติคร้ังท่ีสอง ของโรงเรยี น ๑1๓3

๑1๔4

๑1๕5

๑๖16

๑๗17

๑๘18

19

๒2๐0

๒2๑1

ปฐมเหตุของมหาเวสสันดรชาดก อำ� นาจอิทธปิ าฏิหาริย์ ทรงกำ� เนิดจติ เจรญิ ฌาน พระพุทธเจ้าทรงแสดงมหาชาติ ๑๓ กัณฑ์ ใน มีอภิญญาเป็นภาคพื้นลอยขึ้นสู่ห้วงนภากาศ สมาคมพระญาติศากยวงศ์ประพระอริยสงฆ์ เสด็จจงกรมไปมาน่าอัศจรรย์ เพียงเท่านี้เอง พระพทุ ธองคเ์ จา้ สมยั เมอื่ สมเดจ็ ละจากมหาวหิ าร ความคดิ ขอ้ งใจทวี่ า่ ใครอาบนำ้� รอ้ นกอ่ นหลงั กเ็ สอื่ มสญู เวฬวุ นั ใกลก้ รงุ ราชคฤห์ อนั เปน็ ราชธานแี หง่ มคธ อนั ตรธาน พากนั กม้ เศยี รคารวะ แสดงถงึ ยอมรบั สู่นครกบิลพัสดุ์ แขวงสักกชนบทเพื่อบ�ำเพ็ญ นบั ถอื อยา่ งเตม็ ใจ เมอื่ เสดจ็ ลงประทบั ณ พทุ ธอาสน์ ญาตตั ถจรยิ าโปรดพระญาติ มพี ระเจา้ สทุ โธทนะ เบ้ืองนั้น ฝนอันมหัศจรรย์อย่างที่ไม่เคยปรากฏ พทุ ธบดิ าเปน็ ประธาน อนั พระกาฬทุ ายเี ปน็ ผสู้ อื่ สาร มีมาก่อน กต็ กลงความมหศั จรรย์มลี ักษณะดังนี้ และน�ำเสด็จทรงประทับยังนิดครธาราม ไม่ห่าง ๑. สเี ม็ดน้�ำฝน แดงเร่อื เหมอื นแก้วทับทมิ จากมหานคร ตามที่ศากยราชจัดถวายต้อนรับ ๒. ผใู้ ดปรารถนาใหเ้ ปยี กกเ็ ปยี ก ผไู้ มป่ รารถนา พรอ้ มดว้ ยหมพู่ ระภกิ ษบ์ุ รวิ ารเปน็ อนั มาก(๑แสน) แม้ละอองก็ไม่สมั ผสั ผวิ กาย ยังมีความยนิ ดใี ห้แผ่ไปทั่วทัง้ กบิลพสั ด์ุ ๓. ไม่เลอะเทอะขังนอง ก่อให้เกิดโคลนตมอัน ในกาลนั้นความมหัศจรรย์ได้บังเกิดข้ึนเหตุให้ ปฏิกลู พอฝนหาย แผ่นดนิ กส็ ะอาด ทรงประกาศเร่ืองเวสสันดรชาดก โดยปกติ ๔. ตกลงเฉพาะสมาคมพระญาติ ไม่มีผู้อ่ืนอยู่ พระตถาคตเจา้ เสดจ็ สู่ ณ ทใี่ ดกย็ อ่ มเกดิ ความ ร่วมประชมุ ด้วย สุขสวัสดี ณ ทีน่ ั้นเพราะอานุภาคแห่งค�ำสั่งสอน คตใิ นความมหศั จรรย์ โดยอปุ มา เทา่ ทคี่ ดิ เหน็ ท่ีตรัสประทานดว้ ยพระมหากรณุ า อปุ มาเสมอื น และประกาศแล้ว ในทท่ี ว่ั ไปดงั น้ี มหาเมฆหลั่งโปรยสายฝนอันเย็นฉ่�ำลงมายังโลก ขอ้ ท่ี ๑. สขี องนำ้� ฝน ไดแ้ กส่ โี ลหติ แหง่ ความชน่ื ชม ยงั ความอา้ วระอขุ องไอแดด ไอดนิ ใหร้ ะงบั ชบุ ชพี ยนิ ดี วนั นเ้ี ปน็ วนั ทศ่ี ากยราชทง้ั ปวงรอคอย กส็ มหวงั พฤกษชาติท่ีเห่ียวเฉา ให้ฟื้นสู่ความตระการ แล้ว เมื่อพระองค์เสด็จคืนกลับมา ให้เขาได้เห็น ด้วยดอกช่อและก้านใบฉะนน้ั พระรปู พระโฉมจงึ พอกนั ชื่นบานผวิ พรรณกซ็ ่าน แตส่ ำ� หรบั กบลิ พสั ดด์ุ นิ แดนทที่ รงถอื พระกำ� เนดิ ด้วยสายเลือดอย่างท่ีเรียกราศีของคนมีบุญว่า และเจริญวัยมามวลพระญาตแิ ละราษฎร์ประชา ผวิ พรรณอมเลอื ดอมฝาด หาไดย้ นิ ดพี ทุ ธวสิ ยั ธรรมมานภุ าพไม่ พระองคท์ รง ขอ้ ท่ี ๒. ความชมุ่ ชน่ื ของสายฝน กไ็ ดแ้ กพ่ ระธรรม อบุ ตั มิ า เปน็ ความหวงั ของคนทง้ั แวน่ แควน้ ทกุ คน เทศนาทพี่ ระพทุ ธองคท์ รงประกาศออกไป มเี หตุ พากนั รอคอยอย่างกระหาย ใครจ่ ะชมพระบารมี มีผลสมบูรณ์ด้วยหลักการ ถ้าผู้ใดตั้งใจฟังด้วย จักรพรรดิราช แต่แล้วท่ามกลางความไม่นึกฝัน ความเคารพธรรม กเ็ ขา้ สมั ผสั จติ สำ� นกึ และสามารถ ทรงอยใู่ นพระเยาวกาลเกศายงั ดำ� สนทิ ไมม่ รี อ่ งรอย จะปรับปรุงจิตของตนตามหลักแห่งเหตุผลน้ัน แห่งสังขาร เท่าท่ีสมบัติประจ�ำวิสัยบุรุษจะพึงมี จนกระท่ังจิตต้ังอยู่ในภาวะเยือกเย็นเหมือนผิว พระชายาสิริโฉมป็นเลิศ ให้ก�ำเนิดโอรสอันเป็น กายต้องละอองฝนแต่ส�ำหรับบุคคลท่ีฟังสักแต่ สิริแห่งวงศ์ตระกูลอีกเล่าคนที่มีจิตมากอยู่ด้วย ว่าฟังธรรมนั้นก็จะไม่กระทบใจเข้าหูซ้ายทะลุหู มานะทิฐิก็ฉนั นนั้ ขวาอปุ มาด้วยฝนไม่เปียก ทรงคงพจิ ารณาดงั นี้ จงึ เหน็ วา่ กจิ อนั ควรกอ่ นอนื่ ข้อท่ี ๓. ปกตธิ รรมะเป็นของสะอาดไม่ก่อทกุ ข์ คือท�ำลายความกระด้างล้างความถือดีเสียด้วย โทษอนั พ่ึงรังเกยี จ แก่ใครๆ ไม่ว่ากาลไหนๆ ๒2๒2

ข้อที่ ๔. พระพุทธจริยาคร้ังน้ี ทรงมุ่งบ�ำเพ็ญ พระพุทธองค์ทรงเสด็จสู่วงสนทนาของภิกษุ เฉพาะหมู่พระญาติ ศากยะล้วนๆ พุทธสาวก เมื่อทรงทราบถึงมูลเหตุอุเทศแห่ง เมื่อเหล่าศากยะ ผู้ได้รับความเย็นกายด้วย การสนทนาน้ัน ก็ทรงตรัสแย้มว่า ฝนนี้เรียกว่า สายฝนเยน็ ใจดว้ ยกระแสธรรมและกราบบงั คมลา ฝนโบกขรพรรษ ที่ตกลงมาในปัจจุบันนี้ หาชวน พากนั กนั คนื สพู่ ระราชนเิ วศนแ์ ลว้ แตน่ นั้ กย็ า่ งเขา้ สู่ อศั จรรยไ์ ม่ แมใ้ นอดตี กาล เมอื่ ทรงอบุ ตั เิ กดิ เปน็ เขตสนธยากาลแสงแดดออ่ นสาดฝา่ ละอองฝน ท่ี พระโพธิสัตว์นามว่า เวสสันดร ก็ทรงบ�ำเพ็ญ เหลอื ตกคา้ งมาแตต่ อนบา่ ย ทำ� ใหเ้ กดิ บรรยากาศ บารมธี รรม จนเปน็ เหตใุ หฝ้ นโบกขรพรรษไดต้ กลง ราวกับจะกลายเปน็ ยามอรุณ ดอกไม้ในสวนเรม่ิ มานน้ั สิ อศั จรรยย์ ง่ิ กวา่ ภกิ ษทุ ง้ั หลายตา่ งพากนั เผยอกลบี อยา่ งอดิ เออ้ื นเหมอื นลงเผลอ แมน้ กบนิ กราบทลู พรธมหากรณุ าใหน้ ำ� เรอ่ื งครง้ั นน้ั มาแสดง กลบั รวงรงั อยา่ งลงั เล ภกิ ษทุ ง้ั หลาย กำ� ลงั ชมุ นมุ ซ่งึ พระพทุ ธองค์เจ้ากท็ รงโปรด สนทนากัน ถึงฝนอันมหัศจรรย์และสายัณห์อัน คาถาพนั ค�ำว่า คาถา ในท่นี ห้ี มายถงึ คำ� เรียกบทร้อยกรองในภาษาบาลี ๑ บท เท่ากับ ๔ บาท คาถาพัน เป็นคำ� เรยี กชาดกเรอ่ื ง เวสสันดรชาดก ซึ่งแต่งเปน็ คาถาภาษาบาลมี ีจำ� นวนคาถาประมาณ ๑เท๐ศ๐น๐์คาบถทาพจนังึ เรียกว่า คาถาพนั . และเมือ่ เทศน์คาถาเวสสนั ดรชาดกทั้ง ๑๐๐๐ บทนนั้ ติดต่อกนั รวดเดยี วจบ เรียกว่า เปน็ ธรรมเนยี มถอื กันมาแต่โบราณว่า การเทศน์คาถาพันต้องระวงั มิให้ผดิ พลาดหรอื ตกหล่น มฉิ ะน้นั จะเป็น บาปหนกั . การบชู ากณั ฑ์ก็ถอื ว่า ต้องใช้เคร่อื งบชู าเท่าจ�ำนวนคาถา เครอ่ื งบูชากณั ฑ์นิยมใช้ ธง ๕ สี ธปู เทยี น ดอกบวั ทุกอย่างจ�ำนวนอย่างละ ๑๐๐๐ ในบางครง้ั มีการเทศน์คาถาหมน่ื คอื นมิ นต์พระ ๑๐ รูป เทศน์คาถาพนั พร้อมกัน. และถ้านมิ นต์พระ ๑๐๐ รปู เทศน์คาถาพนั กเ็ รยี กว่า เทศน์คาถาแสน ส�ำนกั งานราชบัณฑติ ยสภา ๒2๓3

24

กณั (ฑ๑์ท๙่ี ๑พรกะณั คฑาถ์ทาศ)พร เน้อื เรื่องย่อ ในอดีตชาติ พระนางสธุ ัมมา ส้ินพระชนม์ ไปบังเกดิ ในสวรรค์ชนั้ ดาวดงึ ส์เปน็ พระอคั รมเหสขี องสมเดจ็ พระอมรินทราธริ าช เม่ือพระนางลงมาจตุ ยิ ังโลกมนุษย์ ทรงพระนาม ว่า พระนางผสุ ดเี ทพอปั สร สมเดจ็ พระอมรนิ ทรริ าชทรงประทานพร ๑๐ ประการ ดังต่อไปน้ี ๑. ขอให้พระนางได้ประทับในปราสาทพระเจ้าสพี ีราช ๒. ขอให้พระนางมดี วงเนตรคมงามข�ำและดำ� ประดจุ ตาลกู เนอ้ื ทราย ๓. ขอให้พระนางมคี ้วิ คมข�ำประดุจสร้อยคอนกยูง ๔. ขอให้พระนางได้นาม “ผสุ ด”ี ดงั เดิมเพ่อื เปน็ อนสุ รณ์แห่งความหลัง ๕. ขอให้พระนางมพี ระโอรสเกยี รติยศขจรไกลท่วั ไปในชมพทู วปี ๖. ยามทรงครรภ์ขอให้พระนางมพี ระครรภ์งามไม่พองนูนดง่ั สตรสี ามัญชนท่วั ไป ๗. ขอให้พระนางมพี ระถนั ทง้ั คู่เปล่งปลั่งงดงามด่ังบวั หลวงตมู ไม่หย่อนยานคล้อยลง ๘. ขอให้เส้นพระเกศาของพระนางด�ำเป็นมันดจุ สปี ีกแมลงค่อมทอง ๙. ขอให้ผวิ พรรณของพระนางละเอยี ดบรสิ ุทธป์ิ ราศจากราคี ดจุ ทองค�ำธรรมชาติ ๑๐.ขอให้พระนางได้มอี ำ� นาจปลดปล่อยนกั โทษทต่ี ้องอาญาประหารเพราะความประมาท พระนางผุสดีเทพอปั สรได้ลงมาจตุ เิ ป็นพระราชธดิ าของพระเจ้ามัททราช ทรงพระนามว่า พระนางผสุ ดแี ละได้อภเิ ษกสมรสกับพระเจ้ากรุงสญชยั ข้อคดิ ประจำ� กณั ฑ์ ๑. การทำ� บญุ จักให้สำ� เร็จสมประสงค์ต้องอธษิ ฐานจิตต้ังเป้าหมายชวี ติ ทตี่ นปรารถนาไว้ ความปรารถนาท่จี ะสำ� เร็จสมดังตงั้ ใจผู้นน้ั ต้องมีศีลบรบิ ูรณ์ กล่าวคอื ต้องกระทำ� ความดี ต้อง รักษาความดนี ้ันไว้และหมน่ั เพิม่ พนู ความดใี ห้มากยิ่งขนึ้ ย่อมส่งผลดตี ่อตนเอง ๒. การขอพรใดๆ ควรพจิ ารณาว่าเป็นสิง่ ทเ่ี หมาะสมแก่ตนหรอื ไม่ ถ้าขอในส่งิ ทไ่ี ม่ควรย่อม เกิดโทษต่อตนเอง เพเพลงลสงาปธรุกะาจรำ� กปณั ระฑก์ทอบศกพริ รยิ านอ้ มรบั พรของพระนางผสุ ดี ผู้ ใดบูชากณั ฑ์ทศพร ผู้นนั้ จะได้รับทรพั ย์สมบัตดิ งั ปรารถนา ถ้าเป็นสตรจี ะได้สามีเป็นทช่ี อบเจรญิ ใจ บุรษุ จะได้ภรรยาเป็นทต่ี ้องประสงค์ อกี ทั้งจะได้บตุ รหญงิ ชาย เปน็ คนว่านอนสอนง่ายมรี ปู กายงดงาม มคี วามประพฤตดิ ีกิรยิ าเรียบร้อยทกุ ประการ ๒2๕5

26

กัณฑ(๑์ท๓่ี ๒๔กพัณระฑค์หามิ ถพา)านต์ เนื้อเร่อื งย่อ พระนางผสุ ดเี ทพอปั สรไดล้ งมาจตุ เิ ปน็ พระราชธดิ าของพระเจา้ มทั ทราชครน้ั เจรญิ พระชนมายุ ๑๖ พรรษา กไ็ ดอ้ ภเิ ษกเปน็ พระอคั รมเหสขี องพระเจา้ กรงุ สญชยั แหง่ เมอื งสพี ี ครง้ั กาลเวลาผา่ นพน้ มาพระนางทรงพระครรภ์ ครบ ๑๐ เดอื น วันหน่งึ พระนางผุสดที รงทลู ขอพระราชาประพาสพระนคร เม่อื ขึน้ สีวกิ าเสลย่ี งทองเสด็จสญั จร ไปถงึ ตรอกทางของเหลา่ พอ่ คา้ กเ็ กดิ ปวดพระครรภ ์ และทรงประสตู พิ ระราชาโอรสกลางตรอกนน้ั พระราชกมุ าร จึงได้พระนามว่า “เวสสนั ดร” ในวันทพ่ี ระราชกมุ ารทรงประสูติ พญาช้างฉทั ทนั ต์ได้น�ำลูกช้างเผอื กเข้ามาใน โรงช้างต้น ช้างเผือกคู่เผือกคู่บารมนี ้นั มนี ามว่า “ปัจจัยนาเคนทร์” เปน็ ช้างเผือกขาวบริสุทธิ์ อุดมด้วยมงคลเลศิ ขับขี่ไปในท่ใี ดก็จะเกิดความชุ่มช้นื อดุ มสมบรู ณ์ พระราชกมุ ารเวสสนั ดร ทรงบริจาคทานตง้ั แต่ทรงพระเยาว์ เพือ่ มุ่งหวงั พระโพธญิ าณภายภาคหน้า ครั้นถึงวัย ๑๖ พรรษา ทรงได้ขนึ้ ครองราชย์และอภิเษกกบั พระนางมัทร ี ทรงมพี ระโอรสกบั พระธดิ าพระนามว่า “ชาลกี ุมาร” และ “กณั หากุมาร”ี อนั หมายถึงห่วงทองบรสิ ุทธ์ิ เวลาตอ่ มาเมอื งกลงิ คราฐเกดิ กลยี คุ ฝนแลง้ ผดิ ฤดกู าลขา้ วยากหมากแพงเปน็ ทย่ี ากเขญ็ ทกุ ขร์ อ้ นไปทวั่ ชาวนครมาชมุ นุมร้องทุกข์หน้าวังกันแน่นขนดั พระเจ้ากลงิ คราชจงึ ทรงถือศีล ๗ วนั เพอ่ื ขอบญุ กุศลช่วยทว่า ฝนฟา้ กย็ งั แลง้ หนกั อำ� มาตยจ์ งึ ทลู ใหท้ รงขอชา้ งเผอื กแกว้ ปจั จยั นาเคนทรข์ องพระเวสสนั ดร ดว้ ยวา่ พระเวสสนั ดร กษัตริย์สีพรี ัฐนน้ั ขี่ช้างคู่บารมไี ปหนใด กม็ ีฝนโปรยปรายชุ่มชน้ื ไปท่ัวแคว้น พระเจ้ากลงิ คราชจงึ ส่ง ๘ พราหมณ์ ไปทลู ขอช้างแก้วจากพระเวสสนั ดร เมื่อได้ช้างแก้วจากพระเวสสนั ดรแล้ว พราหมณ์ก็ขช่ี ้างออกจากกรุง บรรดา ชาวนครเห็นช้างพระราชาก็กรกู ันเข้าล้อม และตะโกนด่าทอจะท�ำร้ายพราหมณ์ท้งั ๘ คน แต่พราหมณ์ตวาด ตอบว่า พระเวสสนั ดรพระราชทานช้างให้พวกตนแล้ว เมอื่ พราหมณ์น�ำช้างแก้วไปถึงเมือง ฝนฟ้าก็โปรยปราย ลงมาเป็นท่ียนิ ดที ้ังแคว้น แต่ในกรงุ สพี ีนน้ั กลับอลหม่าน มหาชนต่างมาชมุ นุมท่หี น้าพระลานร้องทกุ ข์พระเจ้า กรงุ สญชยั ว่า พระเวสสันดรยกพระยาคชสารคู่บ้านเมอื งให้คนอืน่ ผดิ ราชประเพณี เกรงว่าอกี ต่อไปภายหน้า อาจยกเมืองให้คนอน่ื กไ็ ด้ขอให้เนรเทศพระเวสสนั ดรออกจากนครเถดิ ข้อคดิ ประจ�ำกัณฑ์ ๑. พระเวสสันดรทรงตัดสินพระทัยเสียสละประโยชน์ส่วนตน โดยพระราชทานช้างมงคลแก่เมือง ยกาลกงิ คล�ำรบาฐากเพเปื่อ็นมกิใหาร้ปเรสะยี เสทลศะชสา่วตนปิ นร้อะชยาช(ชน้าเงกมดิ งคควลา)มยเพาอื่กรลกัำ� ษบาาสก่วนแใมห้พญร่ะ(อปงรคะ์ตเท้อศงชถาูกตเน)ิ รอเทนั ศแไสดด้รงบั ถคงึ วกาามร ทตนำ� คเอวงาจมะดไยีด่อ้รับมคมวอี าุปมสสรขุ รใคนโลเมก่อืหกนร้าะโทล�ำกแแลห้ว่งโพเสธียญิ สาลณะประโยชน์ส่วนตนแล้วย่อมนำ� สุขมาให้แก่โลกน้แี ละ ข า๒ดส. ตกิปาญั รเญช่อื ามไน่ั ตใรน่ตบรคุ อคงลฟใังดถบงึ ุคหคลลักหเหนตง่ึ ุแหลระือผยลดึ ถอื ในสิ่งใดส่งิ หนง่ึ เมื่อเกิดความไม่พอใจหรอื โกรธก็มกั เ เพพลลงงตปรรวะงจพำ� กระัณธฑาต์หุ มิ เปพน็ าเนพตลง์ หนา้ พาทย์ เพอื่ มงุ่ ประกอบกริ ยิ าทพี่ ระเวสสนั ดรทรงบรจิ าคทานตามเนอื้ เรอ่ื ง ผู้ใดบูชากณั ฑ์หมิ พานต์ย่อมได้ส่ิงปรารถนาทุกประการ ครนั้ ตายแล้วได้ไปบงั เกดิ ในสุคติโลกสวรรค์ เสวยสมบตั อิ นั มโหฬาร มบี ริวารแวดล้อมบ�ำรงุ บำ� เรออยู่เป็นนติ ย์ จตุ จิ ากสวรรค์แล้วจะลงมาเกดิ ใน ตระกลู ขัตตยิ ะมหาศาล หรอื ตระกลู พราหมณ์มหาศาล อันบรบิ รู ณ์ด้วยทรพั ย์ศฤงคาร บรวิ ารมากมายนานาประการ เช่น โค กระบอื ช้าง ม้า รถ ยานพาหนะจะนบั จะประมาณมไิ ด้ ประกอบด้วยสุขกายสบายใจทกุ อริ ิยาบถ ๒2๗7

28

กัณ(๒ฑ๐์ท๙ี่ ๓พรทะาคนากถณั า)ฑ์ เนอ้ื เรื่องย่อ พระนางผสุ ดพี ระมารดาของพระเวสสนั ดรเสดจ็ ไปเฝา้ พระเจา้ กรงุ สญชยั ขอพระราชทาน รอําภพยั ันโทถษงึ คใหว้พามรละเําวบสาสกันตด่ารงแๆต่ไมพ่สราํะเเรวจ็สสพนั รดะรนทารงงจบึงรเจิสาดค็จสไปัตพตรสะดตกาํ มหหนากั ทขาอนงพรแะลเะวทสูลสลนั าดพรระแเลจ้ะา ไกมร่ยุงอสมญชขยัอเมสตอ่ื งาเสมสาเดสรจ็ ขดออ็จอไพมกร่ใจะหาส้พกวรพาะมรนะโี าดนงยคมไรทัมร่หพตีวาร่นั มะเกเเวสรสดงสคจ็ นัวแาดลมระลทขาํอรบงพโารปกะรในยดดั แดๆกา้วทแง้ัหสวอนงเงไวิน้ ทอแงต่พตรละอนดาทงมาัทงทรีี่ เตสาดม็จมาแทลลู ้วขใหอ้ขมบ้าวนกทพ็ ต่ี ราะมรเาสชดทจ็ ากนลใบัหพ้ รเะทนวคดราจโึงดบยนั เสดดาจ็ลตเป่อ็นไปลเะพมยี ง่ั งทลอาํ งพมงัารมอีพงรรับาหรถมไณว้์ ๔ต่อคมนาวมงิ่ ี พพรระาชหามลณี พ์อรกี ะคนนาหงมนทัง่ึ รมทีารทงลู อขมุ้ อพรรถะกกณั ป็ หระาททางน้ั สใหอง้ พละรมะอัง่ งทคอท์ งรกง็อตันง้ั พตรระธทานยั มไปน่ั มพงุ่ รเสะดเวจ็ สพสรนัะรดารชทดราํ งเอนุ้มนิ ไปให้ถึงเขาวงกต ข้อคิดประจ�ำกณั ฑ์ ก ร๑ุงส. ญคชวัยามกท็รกัรขงจอำ�งตบ้อิดงาเมนารรเทดศาพเประน็ เคววสาสมันรดกั รทไป่บี ตรสิามุทปธ์รยะาเพกณหาีกสาิง่ รใปดกเปครรยี อบงทเทั้งยี ทบท่ี ไรดง้ เแสตีย่พพรระะเทจัย้า แ แลป๒ะรอผ. ึดนั ชอตีวัดลิตพอขดรอะเงวทเลรยั าา ยยเพ่าอือ่มมปบมรญุีคะวมโายเี ขมชานทก์สุก็ยุขขกข์แอลงะสยค่วาวนมารตมวกสมตุขพ�ำ่ งึเขยาทอกมุกห็ เสสยิ่งยีาอมสยล่าะงปลจรึง้วะคนโวแยรลชหน้วมแ์ส่ันตุขพ่เสปจิ่วลานี่ยรตณนวั แ าปอลยงู่เสแมลอะ เพ่อื๓ใ.ห พ้เกรดิ ะปนัญางญมทั ารเรเี ปยี น็นแรบู้แลบะอยยอา่ มงขรอบั งสภ่งิ รตร่ายงาๆทได่ีมี่วเป่าจน็ ะคดชู่ ีหวี ตริ อืทรรี่ ้าว่ ยมทกุ ขร์ ว่ มสขุ กบั สามี ยอมลำ� บาก ตรากตรำ� ไม่เกรงกลัวทุกข์ยาก และเคารพการตัดสนิ ใจของสามี เ พเลพงลพงญปารโะศจกำ� ทาปนรกะณั กอฑบ์ กริ ยิ าโศกสลดรนั ทดใจทพี่ ระเวสสนั ดรถกู เนรเทศออกจากเมอื ง คติความเชื่อในการบูชากัณฑ์ทานกัณฑ์ ผู้บูชาทานกณั ฑ์จะบรบิ ูรณ์ด้วย แก้วแหวนเงนิ ทอง ทาสชายหญิง และสตั ว์สองเท้าสเ่ี ท้า ครั้นสน้ิ ชวี ิตจะได้บังเกิดในสวรรค์ชน้ั ฉกามาพจร มนี างเทพอปั สร แวดล้อมมากมาย เสวยสขุ อยู่ในปราสาทแก้ว ๗ ประการ ๒๙29

กณั ฑ์ 4 30

กัณฑ(์ท๕่ี ๗๔ พกณัระฑค์วานถปา)เวสน์ เนือ้ เร่ืองย่อ พระเวสสนั ดร พระนางมัทรี และพระโอรสพระธดิ า เสดจ็ จากพระนครสพี ีด้วยความ กนล็ำ�คพบราเากจกันตตเรสลาดอษ็จดฎอทรอา์ไดกง้เมทหา่สีน็ เดุฝจกงึ้ารถ็เยบี งึ ี่ยเสมม่งอืแขงล่าเว้วจกทตรูลราาขบษอทฎใูลหรก้พ์ จษรึงตัะแเรววยิะส์นเสขค้าันรพดเจกัรตพพรรักาะอษกยฎาู่ใยรน์อนยคู่ทบรศ่ีรเจราตดลราากาหษษนฎตั้ารเรม์กยิ อื ์่ของตันเตมไมิยอ่ื ่ตวชง้อาศวง์ เไขปา้ เปข้าา่ ปไป่าบแำ� ลเพ้วญ็ทูลทจาะนยแกลพะทระำ� นจตคิ ใรจใหให้พส้ รงะบเวสปสรนัะกดอรบอกกี บัดท้วยรงแเหตน็่ดว้วา่ยคถวา้ าเมจทา้ น่พี ครระยเวกสเมสอืันงดเจรตต้อรางษกฎารร์ กใหษ้ตตั นรแิยล์เจ้วตอราาจษมฎีบรา์ทงรกงลตุ่มงั้ เไจมต่เหบ็นุตดรพ้วยราน ใจหะ้เทป�ำ็นใผหู้ร้เกกั ิดษคาปวารมะตวูปุ่น่าวถายวาขยึ้นอจาึงรทกั รขงาปใฏหิเ้เสปธน็ เพจเิ้าศนษคดร้วไยป ตแจนน่อะถมนงึาเ�ำขไพาวว้รงพะกเรวตะสพเวสบสนั ศสดานัรลดารพอไราดะศ้ปนรรามะงซทมงึ่าัทพนรรปี ะิ่นแวทลษิ อะณพงเกุ รประน็ รโรอมารเงทสวพพลั บรแะตุ กธร่นดิมาาายนพกริ รม็เดาติ นนิ ตรไาปักมตษเาาทมปวแรบนะญั ตวชแูทาลากง้วท็ทเสรไ่ี ดดงจ็โ้รสับตมก่อนาไปสัร ทหาัง้ สม่ีกาถษวัตารยิย์กแล็ทะรพงผรนะเววชสเปส็นนั ฤดารษขออี ใยหู่ใ้พนอระานศารงมมนัทน้ั รทสี ญัรงญดำ� ารวง่าชตพี ่อดไ้วปยอผยล่าไใมห้ซ้พง่ึ รนะานงามงัทมรทั เี ปรเี็นขผ้าู้อมาาสหาา พระองค์ในเวลากลางคนื และเวลาลบั ตาสองกุมารทงั้ สพ่ี ระองค์บ�ำเพญ็ ศลี อยู่นานถึง ๗ เดอื น ข้อคิดประจำ� กณั ฑ์ มติ ๑ร.แ ทก้ยา่อรมแสใหด้กงาถรึงชค่ววยาเมหเลปอืน็ อมยติ ่ารงแเทต็ม้ กแำ�มล้ยงั าขมอลงำ� ตบนาเกอทง ุกข์ยไมาก่ทอดยาทมง้ิ ใเหน็นยาใจมเพยอ่ืานมทจนุกข์ชย่วายมอเจุ้มบ็ชู ย า๒มเ. พน่อื าํ้นใอจ่อขอนงลค้านชด่วหี ยาฉกดุ รดวู้ า่งึ คยานมสเว่ พนอ่ื มนาตกกจะตม�่ำ สี ขุ เพราะการเสยี สละของตน กจ็ ะยนิ ดสี ละโอกาส แล๓ะโ. ชคคุณลาลภกั อษันณจะะพของึ ไงดผ้ดู้ป้วกยคครวอางมทชด่ี น่ื ยี ช่อมมใช้ปัญญาในการพจิ ารณา เพื่อให้บ้านเมอื งเกิดความ สงบสขุ และมองการณไ์ กล ดงั เชน่ พระเวสสนั ดรทรงคาดเหน็ ผลวา่ ถา้ ทรงอยใู่ นเมอื งเจตราษฎร์ กจ็ ะเกดิ ความขดั แย้ง เคอื งใจกัน ซ่ึงไม่เปน็ ผลดตี ่อทุกฝ่าย จงึ ยอมทุกข์เพยี งพระองค์และ ไม่ทรงย่อท้อต่อความยากล�ำบาก เเ พพลลงงปพรระะจยำ� ากเดัณนิ ฑ ป์วรนะปกเอวบสกนริ ์ ยิ าเดนิ ของพระเวสสนั ดร พระนางมทั รแี ละพระกณั หาชาลี ผู้ใดบชู ากัณฑ์เทศน์วนประเวศน์จะได้รับความสขุ ทงั้ โลกน้แี ละโลกหน้า จะได้เปน็ บรมกษตั รยิ ์ในชมพทู วปี เปน็ ผู้ทรงปรีชา เฉลียวฉลาด สามารถปราบอรริ าชศัตรูให้ย่อยยับไป ๓๑31

32

กณั ฑ์ท่ี ๕ กณั ฑ์ชชู ก (๗๙ พระคาถา) เนอื้ เร่อื งย่อ ชูชกเป็นพราหมณ์ไร้ญาติ ได้เท่ยี วขอทานเก็บเงนิ ได้ถงึ ๑๐๐ กษาปณ์ จงึ น�ำเงนิ ไปฝาก ผเพวั อื่ เมนียพเรกาบ็ หเมงณนิ ไไ์ วว้นพ้ าลนาแงคลยุ้วอวเดหอน็ ยวา่ ่างชปชู ตี กนิ ไกัม่มจาาเกอนาน้ั สกกั อ็ ทอี กเจดงึ นิ นท�ำาเงงตนิ รอะอเวกนมขาอใชเง้จนิ ่าสยบื เสไปยี จสนว่ นหพมรดาทหงั้ มสณิน้ ์ ลคกูร้ันสชาูวชใกหห้แวกน่ชกชู ลกับแมทานทเงวนิ งทเอ่ใี ชา้หเงมินดไปพรนาาหงอมมณิต์ผดัวาเมมรีียปู กง็มาิรมู้จแะลทะ�ำวปัยรสะากวาสรใ่วดนชชู จกึงนยนั้ กเนฒา่างชอรมาิตแดละา มพจนีรรูปมาหลาทักมุบษณตณ์บเี ม์อ้ายีปันตอลน่ืนักกษตนั่ณาทง์ยพุกง่ิ าวนกนั ักันรเิษเมมย่อื อื่ ามชอาชู ิจอกฉยพาู่กานบันาชางูชงออกมมกิตติ็ปดดรานาไนปพบิ อตัรยาริ ู่กหบั นิ มใดชณ้ท้วย์ทกุ กปั้งนัหรทะมกีหู่่บาม้ารู่บนมก้าใิ นห็ชทื่น้ขุนาชดมวฐิตนกาบงพอกวมพกิตรเมด่อียาง ตเมัวียเหขมอน็งพนร่าขาหยะมแณขย์จงึงมายดอักมนราบั งใอช้ตมาิตเดฒา่าทท่ีทุก่าอนย้ํา่ารงุมนด่า่าสวม่าเพนาชงอนมาิตงดอามทิต่ีมดาาเบปอ็นกเมแกีย่ชชชููชกกวน่า่าจเะกไลมีย่ไปด ตดก้ัวยนคา้ํ แวาลมะไรมักท่ ภำ� รงรายนาบชา้ ชูนกอจกี งึ แอลอว้ กเขดอนิ ใทหช้างชู ไกปไตปาทมลู หขาอพกรณั ะหเวาสชสาันลดจี รากพพวรกะชเวาสวบส้นาั นดตรม่างากช็ขว่ วย้างงาอนฐิบหา้ นิน เเพขขร้า้าะไใเลสว่กส่ขัดสอขนัทอดาทรนาตเนฒกเรฒ่าะก่าำ� จลแนำ�ลตบ้ว้อาขกงับวไง่ิ ชลขชู ่ดึน้ ก้วตเดย้นนิถไมเ้อข้ดยา้ ้วปคยา่�ำตไหปกยเใจาจอบเสสคยีนุ าขขั ยวขตัญอ่างงเจๆตบตุ เพรทรอ่ีาะารชกัูชขกามปักา่ ขอสทนุ ุกขั ตอา่ยง่าวงง่ิ จกนรู ข้อคิดประจำ� กณั ฑ์ ๑. ความมธั ยัสถ์และอดออม แม้ชูชกจะเปน็ ขอทานแต่กเ็ ก็บออมทรัพย์เพอ่ื นำ� มาใช้เล้ยี งดู ช ีว๒ิต.ขเอรางคตวนรเอพงจิ ารณาให้ละเอยี ดถ้วนถีก่ ่อนทจี่ ะฝากส่งิ ของอนั มคี ่าหรอื ของสำ� คญั ไว้กบั ใคร ก ๔็ต๓า..มคภนรตทร้อยี่ไงมาต่เทอร่ดี วาียจใจ่อสใมอสไบ่ใมนด่ยกูค่อาวหรายทม่อำ�นกน่าาตเชร่ออ่ืงหาถนนือ้าเทม่ตีื่อ่อถสูกาตม�ำีหดนุจไิ ดมงั ่รนูจาักงปอรมับติ ปดรางุ ทแด่ี กูแ้ไลขชกูชลกับเปโก็นรอธยค่านงอด่นืี หรอื อจาจิ กฉเามรียิษขยอางพไมรา่พหจิ มารณณ์ใานตหนมเู่บอง้าดน้วทยี่รหุมลดัก่าขนอางงเหอตมุผิตลดนาบัตวร่างมกลีันกัขษ้ามณกะับเปบน็ ัณคฑนพิตาทล่ีพรด้องัมจจะะเหแน็กไ้ไดข้ ปรับปรงุ ตนเอง เ พเลพงลเซง่นปเรหะลจ้าำ� กณั ปรฑะ์ชกชูอบกกริ ยิ ากนิ อนั ตะกละตะกลามของชชู ก บางวงใชเ้ พลงคา้ งคาวกนิ กลว้ ย ประกอบความทุพพลภาพของชชู ก ผู้ใดบชู ากณั ฑ์ชูชกจะได้บงั เกดิ ในตระกูลเศรษฐี มีรปู สมบัตอิ นั งดงามกว่าชนทัง้ หลาย จะเจรจาปราศรยั กไ็ พเราะ แม้ได้สามี ภรรยาและบุตรธดิ าก็ล้วนแต่มี รปู ทรงงดงาม ว่านอนสอนง่าย ๓๓33

34

กณั ฑ์ท่ี ๖ กณั ฑ์จุลพน (๓๕ พระคาถา) เนื้อเรื่องย่อ พรานเจตบตุ ร ซง่ึ ได้รบั คำ� ส่งั จากกษัตรยิ ์เจตราษฏร์ให้ท�ำหน้าท่เี ป็นนายด่านประตูป่า คอยหา้ มมใิ หผ้ ใู้ ดไปพบกษตั รยิ ์ แตพ่ รานเจตบตุ รรไู้ มท่ นั เลห่ เ์ หลยี่ มของชชู กจงึ หลงเชอ่ื ใหท้ พ่ี กั อาศัยและเล้ยี งดจู นอ่มิ หน�ำส�ำราญ คร้ันรุ่งเช้ากจ็ ดั เตรยี มเสบียงให้ชูชกพร้อมทง้ั นำ� ชชู กไปยัง ต้นทางทจี่ ะไปยังเขาวงกต และช้บี อกเส้นทางทจ่ี ะต้องผ่าน เขาคันทมาทน์ อันอดุ มด้วยไม้หอม นานาชนดิ ถดั ไปจะเห็นเขาสเี ขยี วคราม คือ เขาอัญชนั ซึ่งอดุ มไปด้วยไม้ผลและสมนุ ไพร ชนิดต่างๆ เดินต่อไปอีกสักครู่จะถึงสวนอัมพวันใหญ่ คือป่ามะม่วง ถัดไปเป็นป่าตาล ปา่ มะพรา้ วกบั ตน้ เปง้ จากนน้ั จะเปน็ ปา่ ไมด้ อกนานาพนั ธ์ุ ทมี่ กี ลนิ่ หอมตระหลบอบอวลไปทงั้ ปา่ แล้วจะถงึ สระอนั อุดมไปด้วยสตั ว์น�้ำหลากหลายชนดิ มขี ัณฑสกรทเ่ี ป็นน้�ำตาลทเ่ี ช่ือกันว่า เกดิ ข้ึนบนใบบวั และเปน็ เคร่ืองยาอย่างดที หี่ าได้ยาก พรานเจตบุตร ยังได้แนะทางท่จี ะไปยงั อาศรมของ พระอจั จตุ ฤาษี เพอ่ื ให้ชูชกถามถงึ หนทางทจ่ี ะไปยังพระอาศรมของ พระเวสสนั ดร ชชู กจ�ำเส้นทางท่ี พรานเจตบุตร บอกไว้ แล้วอ�ำลาโดยท�ำประทกั ษณิ ๓ รอบ จากนัน้ จงึ ออกเดินทางต่อไป ข้อคิดประจำ� กัณฑ์ ๑. การใช้ปฏภิ าณและวาทศลิ ป์เปน็ สิง่ ทีจ่ ะช่วยให้แก้ไขสถานการณ์ต่างๆจากร้อยกลาย เปน็ ดี และยงั สามารถโน้มน้าวใจคนอ่นื ได้อีกด้วย เราจงึ ต้องรู้เท่าทนั คนจำ� พวกนท้ี ใ่ี ช้คำ� พูดมา หลอกล่อให้เราหลงเช่อื ดังเช่นพรานเจตบตุ ร ไม่ทันเล่ห์เหลย่ี มของชชู กจงึ หลงเช่อื ว่าชชู กเปน็ ราชทตู ของพระเจ้ากรงุ สญชยั กลายเป็นเคร่อื งมอื ของผู้ไม่หวังดจี นเกิดความเสยี หาย คนโง่ ย่อมเปน็ เหยอ่ื ของคนฉลาด ๒. ป่าหมิ พานต์เปน็ ตวั แทนของธรรมชาตทิ ่อี ุดมสมบูรณ์ไปด้วยพรรณไม้นานาชนดิ ท่ีงดงาม ช่วยจรรโลงใจให้ผู้ทเ่ี ดินทางมีความผ่อนคลายความหวาดกลัวอนั ตรายต่างๆ เพลงประจำ� กณั ฑ์จุลพน เพลงรวั สามลา ซึ่งเป็นเพลงหน้าพาทย์แสดงการขู่ขวัญของนายพรานเจตบุตรท่ีแสดงแก่ ชูชก บางวงใช้เพลงคุกพาทย์ ประกอบกิริยาเช่นเดียวกัน แต่เป็นเพลง ระดบั ชนั้ สงู กว่า ผู้ใดบูชากัณฑ์จลุ พน แม้จะบงั เกดิ ในภพใดๆ จะเปน็ ผู้สมบรู ณ์ด้วยสมบตั บิ รวิ าร จะมอี ุทยานอันดารดาษ ด้วยดอกไม้หอมตลบไป แล้วจะมสี ระโบกขรณอี ันเต็มไปด้วย ปทุมชาติ คร้ันตายไปแล้วกไ็ ด้เสวยทพิ ยสมบัตใิ นโลกหน้าสบื ไป ๓3๕5

กัณฑ์ 7 36

กณั ฑ์ท่ี ๗ กัณฑ์มหาพน (๘๐ พระคาถา) เน้อื เรื่องย่อ ชูชกเดินทางตามค�ำแนะน�ำของพรานเจตบุตรไปพบพระอัจจุตฤาษี ได้หลอกลวง พระฤาษีให้หลงกลว่าเป็นกลั ยาณมติ รของพระเวสสนั ดร จนได้พกั ค้างคนื กับอัจจตุ ฤาษี รุ่งขึ้น อัจจตุ ฤาษใี ห้กนิ ผลไม้ และชี้ให้ชมเขาล�ำเนาไพรพร้อมบอกระยะทางสภาพป่า และหนทางทจ่ี ะ ไปสู่เขาวงกตให้แก่ชชู ก ซงึ่ ประกอบไปด้วย เขาคนั ธมาทน์ ต่อไปถึงสระมุจลนิ ท์ ซึง่ อยู่ใกล้ อาศรมพระเวสสนั ดร มดี อกบวั และปลาต่างๆข้างบนมพี รรณไม้นานาชนดิ และไม้ผลต่างๆ รอบ บริเวณอาศรม ทางต่อไปนนั้ จะเปน็ ป่าหิมพานต์ มสี ตั ว์ต่างๆ เหลอื ประมาณ สัตว์ทส่ี ำ� คัญคอื ราชสีห์ ๔ ตระกลู เม่ือไปถงึ เป็นเวลาพลบค่ำ� เฒ่าชชู กกซ็ ่อนตวั บนชะง่อนเขาด้วยคดิ ว่า ต้องรอ รุ่งเช้าให้พระนางมัทรอี อกไปหาผลไม้ เพราะนางคงไม่ยอมยกลกู ให้ใครเปน็ แน่แท้เลยทเี ดยี ว ข้อคดิ ประจำ� กัณฑ์ ๑. คนฉลาดแต่ขาดเฉลยี ว คนมีปัญญาแต่ขาดสตยิ ่อมพลาดท่าเสยี ทไี ด้ ดจุ ดงั พระอจั จตุ ฤาษี เปน็ แบบอย่างของนักพรตผู้มสี ตปิ ญั ญา แต่ขาดความเฉลยี ว หูเบา เชื่อคนง่าย ดงั น้นั เราจงึ ต้องมสี ติไตร่ตรอง และรู้เท่าทันเล่ห์เหล่ยี มของคนอ่นื ๒. เราควรหลกี เลยี่ งหรือห่างไกลจากคนชวั่ ดังเช่นชชู กเป็นตวั แทนของคนไม่ดที �ำชวั่ ได้ทกุ อย่าง พูดปด ปากกบั ใจไม่ตรงกัน ซ่งึ ส่งผลให้คนทอ่ี ยู่รอบข้างได้รบั ความเดอื ดร้อน เพลงประจำ� กณั ฑ์มหาพน เพลงเชดิ กลอง ประกอบกริ ยิ าเดนิ อย่างเร่งรบี ของชชู ก ผู้ใดบูชากณั ฑ์มหาพน จะได้เสวยสมบตั ใิ นดาวดงึ ส์เทวโลกนัน้ แล้วจะได้ลงมาเกดิ เป็นกษัตริย์มหาศาล มที รัพย์ศฤงคารบรวิ ารมาก มอี ทุ ยานและสนระโบกขรณเี ปน็ ท่ปี ระพาส เปน็ ผู้บริบูรณ์ด้วยศกั ดานภุ าพ เฟื่องฟุ้งไปทว่ั ชมพทู วปี อกี ทั้งจกั ได้เสวยอาหารทพิ ย์เป็นนจิ นริ นั ดร ๓3๗7

38

เนือ้ เรื่องย่อ กณั (๑ฑ๐์ท๑ี่ ๘พกระณั คฑาถ์กามุ )าร ใพรพไยหไน ตสดพพทแอพมลนอกาา่างัน�ำมิ�ำรรรรล่กไ่ยศพกรบตพ่นะะะะจพปาอาุ่งนรเมอนัวใารรนงาดขเรหมมพายะะรุาาฉชยน็ญไ้วงญนโทฟะงรฝ้ารถุาดตยอมมคดานนัใะนัังก่ต่ก์ชหรหทังทัวกาชทาไตัวูชสรววร้พักมนูชรมุีโรกา่ะังแรทีพทีเดก่มราเางเจอชบีเลแมรปะปรรยดรพเเี ะาาตขหงะงอื่นะแนง็ตรินาขพกนิทธ้า่เาพเพลาคะ้อสมท่มวจดิซลลูรเงกระรวชสงอ่อืาใกิะาม้อืเาะกะาาหใอืลงสงเทใพกกหทัทสมรขมุม้หกแาก่นัยัมุไร้ า้าุบรตพาลาใล้อเปด ไะสไอีถานรรนิถะปรัวทยปเรอรไาอไีากกรเะึงแทู่ใาทดปใชฆกยวกยส้ากาศนลสงั้า้รแลัต่่ยียารังไบุลาอ้วดล งพลปยเสรงนว แน้ิหกาดวเี้ำวโ�รห์ม่ารทขตลนศงนนัหนิลๆะะา้าาาเี้วนั้รไีกแทเรดำ�โไผผสปวแมมปบพส่ือบใ็าเลกูสี ทเหีบหพถพกงรยงาส ไมสง้เฝรุะ้ีกายชรขไมรดกดดันัปแทษุแมะ่า้าระม้็จิดาพลดเตเองยณัผตนมพวพอบ ้วร่กรสันอ้ิวตาส อื่เีัศ่ออใเทะดงนต็ั่ตนวนมฒสสรจโเรรลำ�้ังรรพเวงุ่้าอ่ดัน้อรอง่ามรพบัาาเคล รรวดรชตชงง่า ยจ่นัรราสะงยา้ลจรูชโงรมวชะใั้นพพกคพพ์ดสกัสกะ่ันนนเชูาพุลวมนรไรนิรูง็ตอกสสกถคดสะระใบะมาฟรนเ็ะจัสึง�ำ่ห้เเนะขสธรคัส ด นขปญุ้าจงันญ้ าาดินัก่�ำว้าเวุ้งเตะ่าทเงาฒกาาดักณ่าตไิปฝ่นทนรมงอปตตรล็น่ื้าโุ่ง่า้ีพ่ีมทัหงกทขรยพผค่วชบแทัครรวู้แอาเ็ครงูช้าวรล“รพมะีา่รำ�แตงพลคยกกันะรอ พ้วไีลีทอื่ล่ใบัรเ้อรทกปด้อสเงหรวาขรอะะนืปมซ็คมวแงง่ิงะสา้รอชกาคหลงรฝสล่อก์ตบอสปหามุตะรญะงาั้วมนุงั้วลันลิยวตาน่ัาหดจา่าต�่ำรดงิาีบรถ๑อูปรจติรลัวบีจยเกรฟูตุกอณ๐เ่าะฒไบางไปสพเณัวรเกต้าฆ๐ปเพนกไ์นอ็่า้ยไลผไมีรหห่ยีปดิชรชแเปงา่า่าุนแอ่ดนาาะะูชหอชลยทคกยแก็แพนงตก่วะทูนะาวง้ั่ชา่อรลฉาไยรีตจทม่าสดัากรูชงนงละะงงึ่อสมอรอดขกกเมชเาเราสงหะ้าอวนข้ึงอ็รนาทัดบีคพดงขสนาคยใกล�่ำทจรเถนา้าจ็รส้าู่ทขรไไีกีงึ่บีดแงึงรเึงมหพั้น้านัี่ขทข่อคงุ่ลคก้าไ้แ้ใเห้ดราา้รเจนปนวมนะล่าชดงะปงราาาคสย่ือาค้วันเรงเเา่พกมวเพนังดิอไเอ้ืนอฒฒสนปรลบแือ่จงว่อืงกนมสั้นะทต�ำกรต่า่างงึ่าจเนั้ ือบบันกเติตช่ถตจว่ัมุวระวเถิชูปดรดาารรา้ดิา้ออาใณหดสีดสกกกอืััยรร่าา”งง้ ข้อคิดประจ�ำกัณฑ์ “เจเพปพชึงร็นร้าทะ๒๑าเเ�ำเปหวะ..ใน็ตกสห สคกรใุส้ฝตัวหรานั้นาว้ชมรดมร์โูชนยล้ารเกา่อปยพกนปม็นยจิ เรใผ่อปาหะู้รรมน็ส้ผู้จณเคบลปกั ณุาผแ็นกทลนไ”าำ�ปส่นลนผตำ�อเาู้รทเานรยู้จศมไ็จฝกั มะกในัโ่มจรอไพรมสใีกคมร่ง่ิผาะรทลสนหีต่ผีแา้ามนมลงมมีปาม้รไามู้เรดทั หราเ้รยขตรจี ้าาถกุ งึไทนาบทปราารกขณงงอลดคน์ลร้างั รง่ิอภห่ว้งัเงจาฉารหษนญยู้กนพติแ่อ้าใลวรนจแ่าะะใเตมจทย“่กกัทำ�น็ชไ็นเ็ร้ามปยเีาข่ๆสน็่อย้าาทมฝจปมุกปนัะ่าาขไวรจรด์่าะงึถ้พเสเพแขบรกไร้า้าผมา้ไเเฝลขล่มะเ้าพส่มีปป�ำรงรเลพเาะะรย่ี มนโ่อื จ็ นยาข“แชงอปนมง์ลทัสงรออลี งดะำ�กงัไบุมรเชาาไก่ดนร้ เพลงประจ�ำกัณฑ์กมุ าร เพลงโอด เชดิ ฉงิ่ คอื บรรเลงเพลงโอดสลบั กับเพลงเชดิ ฉิ่ง ประกอบกริ ยิ าทช่ี ชู กเฆีย่ นตกี ณั หาชาลี ขณะเดินทางไป ผู้ใดบูชากณั ฑ์กุมาร ย่อมประสบความสำ� เร็จในส่งิ ที่ปรารถนา ครั้นตายไปได้เกดิ ใน ฉกามาพจรสวรรค์ ในสมัยพระศรอี าริยเมตไตรยมาอบุ ัตกิ จ็ ะได้พบศาสนาของพระองค์ จะได้ถอื ปฏสิ นธใิ นตระกลู กษตั รยิ ์ ตลอดจนได้สดบั ฟงั พระสทั ธรรมเทศนาของพระองค์ แล้วบรรลุพระอรหนั ตผล พร้อมปฏสิ มั ภิทาทั้ง ๔ ด้วยบญุ ราศที ่ีได้อบรมไว้ ๓๙39

40

กณั (๙ฑ๐์ที่พ๙ระกคณั าฑถา์ม)ัทรี เน้อื เรื่องย่อ เม่ือชูชกพาสองกุมารออกจากเขาวงกตไปแล้ว พระอินทร์เกรงว่าถ้าพระนางมัทรี กลับมาเรว็ จะออกตดิ ตามสองกุมารได้ทัน จึงบญั ชาให้เทวดา ๓ องค์ จําแลงเป็นเสอื โคร่ง เสอื เหลอื ง และราชสีห์ มาขวางทางไว้ ในวนั นน้ั เกดิ อาเพศ พระนางมทั รเี ก็บผลไม้ได้เพยี ง เลก็ น้อย จึงรบี เดนิ ทางกลับ พบสัตว์ร้ายทง้ั สามนอนขวางทางอยู่ พระนางอ้อนวอนขอทาง รอจนเวลา พลบคำ่� เทวดาจงึ เปดิ ทางใหพ้ ระนางมทั รกี ลบั มาไมเ่ หน็ สองกมุ าร จงึ ออ้ นวอนทลู ถาม พระเวสสนั ดร พระเวสสนั ดรก็นง่ิ เสีย เพราะเหน็ ว่าพระนางกําลังเหนด็ เหน่อื ย หากโศกเศร้า คดิ ถงึ ลกู มาก จะเปน็ อนั ตรายถงึ ชวี ติ ได้ จงึ แกลง้ ทาํ เปน็ หงึ หวงใหค้ ลายความโศกวา่ พระนางมทั รี มวั ไปหลงรนื่ รมยก์ บั ชายชเู้ สยี ในกลางปา่ จงึ กลบั มาคำ�่ พระนางทลู ขอโทษเทา่ ไรๆ พระเวสสนั ดร ก็ทรงน่ิงเสีย มิได้ตรัสเจรจาด้วย พระนางมัทรีเสด็จออกติดตามหาสองกุมารอยู่ตลอดคืน จนรุ่งเช้าจงึ กลับพระอาศรมโดยความอดิ โรยอ่อนพระทัย สลบไป พระเวสสันดรตกพระทยั สําคญั ว่าพระนางส้นิ ใจ จงึ ยกพระเศยี รขึ้นวางบนพระเพลาแล้วเอาน�้ำรดลงท่ีพระอรุ ะ พระนาง ก็ฟื้นคนื และทลู ถามถึงสองกมุ าร พระเวสสนั ดรกต็ รสั เล่าความจรงิ และขอให้พระนาง อนโุ มทนา ปิยบตุ รทานด้วย และเล่าความมหัศจรรย์ทเ่ี กดิ ขึน้ ในขณะท่ใี ห้ปิยบตุ รทานตงั้ แต่ต้น จนจบ ข้อคิดประจำ� กัณฑ์ ๑. ความรักของบดิ ามารดา เป็นความรกั ท่บี รสิ ุทธ์อิ ยู่เหนือเหตุผลใดๆ แม้แต่ค่าตวั สอง กุมารก็กำ� หนดไว้ไม่ให้คนอ่นื มาไถ่ได้นอกจากพระเจ้ากรุงสญชยั ๒. การใช้ความน่งิ และการวางตัวให้ผู้คนยำ� เกรงสยบความเคลอ่ื นไหว เพอ่ื ผ่อนคลายหรอื บรรเทาความทุกข์โศกดุจพระเวสสนั ดรท่ที รงใช้ความน่ิงกับพระนางมทั รกี ่อนทจ่ี ะอธบิ าย ความจรงิ ให้รบั รู้ เพลงประจ�ำกัณฑ์มัทรี เพลงทยอยโอด ประกอบกริ ยิ าคร�่ำครวญของพระนางมัทรี ผู้ใดบูชากัณฑ์มทั รเี กดิ ในโลกหน้าจะเป็นผู้มงั่ คง่ั สมบูรณ์ด้วยทรัพย์สมบตั ิ เป็นผู้มอี ายุยืนยาว ทงั้ ประกอบด้วยรูปโฉมงดงามกว่าคนทงั้ หลาย จะไปในที่แห่งใดกจ็ ะมแี ต่ความสุขความเจรญิ ทกุ หนแห่ง ๔4๑1

42

กัณฑ์ท(๔ี่ ๑๓๐พกรัณะคฑา์สถักาก)บรรพ เน้อื เร่อื งย่อ กล่าวถึงพระอินทร์เกรงว่าจะมีผู้มาขอพระนางมัทรีไปอีกจักไม่มีผู้ปรนนิบัติ พระเวสสนั ดร พระโพธญิ าณจกั เปน็ อนั ตราย จงึ ไดแ้ ปลงเปน็ พราหมณช์ ราลงมาขอพระนางมทั รี เมอื่ ได้แล้วไม่เอาไป กลับถวายคนื แก่พระเวสสันดร โดยห้ามประทานนางแก่ผู้ใดอกี พร้อมท้ัง ประสาทพร ๘ ประการ ให้แก่พระเวสสันดร แล้วจึงเสดจ็ กลบั สู่สวรรค์ ซ่งึ พร ๘ ประการมี รายละเอียดดงั ต่อไปน้ี ๑. ขอให้ทรงได้รบั อภยั โทษ ๒. ขอให้ทรงช่วยคนถูกฆ่าได้ ๓. ขอให้ไพร่ฟ้าได้พง่ึ พา ๔. ขอให้มัน่ คงในมเหสี ไม่ลุ่มหลงสตรอี น่ื ๕. ขอให้ได้สบื สนั ติวงศ์ ๖. ขอให้มสี ่ิงของบริจาคทานมสิ ิน้ ๗. ขอให้มอี าหารทพิ ย์พอเพยี งทุกรุ่งเช้า ๘. ขอให้ได้สำ� เร็จพระโพธญิ าณ แล้วท้าวสกั กเทวราชก็เนรมติ ร่างเปน็ พระอนิ ทร์เหาะขน้ึ ฟ้าไป ทันที ข้อคดิ ประจ�ำกณั ฑ์ การท�ำความดีแม้ไม่มีคนเห็น แต่เทพยดาอารักษ์เบ้ืองบนท่านย่อมรับรู้ในการท�ำ ความดีน้นั และร่วมอนโุ มทนาในการท�ำความดี ดังพระอินทร์ได้แปลงเป็นพราหมณ์ชราลงมา ขอพระนางมัทรี เมอื่ ได้แล้วไม่เอาไป กลับถวายคนื แก่พระเวสสันดร โดยห้ามประทานนางแก่ ผู้ใดอีกเพ่ือให้พระนางมัทรไี ด้อยู่ปรนนบิ ัตพิ ระเวสสนั ดร เพลงประจ�ำกณั ฑ์สักกบรรพ เ พลงกลม เปน็ เพลงหน้าพาทย์ทงั้ สองเพลง ประกอบกริ ิยาเหาะลงมาของพระอนิ ทร์ บางวงบรรเลงเพลงกระบองกัน ประกอบการแปลงตงั ของพระอนิ ทร์ ผู้ใดบูชากัณฑ์สักกบรรพ จะได้เปน็ ผู้เจรญิ ด้วยลาภยศ ตลอดจนจตุรพธิ พรทัง้ ๔ คอื อายุ วรรณะ สุขะ พละ ตลอดกาล ๔4๓3

44

กณั ฑ์ที่ ๑๑ กณั ฑ์มหาราช (๖๙ พระคาถา) เนอื้ เรื่องย่อ ชม ชูิใหก้เเปอ็นาเอถชนั าูชตวกรลั พายยา์ผสกู โอดขงย้อกเมนุมมราอืมรสเติ ดอกินงาทกยาุมคงาลใรน้าไปยวพ้ก่าบัรเปะกเน็อวรไสมะสย้ ันแะดทลร้วาแงปลีน๖ะข๐นน้ึ าไโงปยมชนทั นอร์นีตปบลลนอดคดเ่าเถวคาลบวาไลั ม๑ย้ ์อ๐รอุกรกเาทตอวรดุ้มี าสในสรเงงวสนลาำ�้ าร พมมลุ่นาดบชูแฎคลำ่�า แกตลง่ิงคอรงาคษ์แฎลร้ว์ ใเหท้เพสยวดยาอดาลหใาจรชทชู ิพกยให์ เ้ ดกนิ ลท่อามงไใปหท้บารงรแทคมวจน้ นสรพี ุ่งี เใชน้าคนื นคนั้รั้นพมระาเถจึงา้ ทการงงุ สสญองชแยั พสรบุ ่งนิ ทนี่แมิ ยติ กวไา่ ปมเบีมรุือษุ ง จร่าะงกนล่าบั กคลนื ัวพนรำ� ะดนอคกรบัวรมุ่งาขถึ้นวพารยะคเจู่ห้านกง่ึ รงุดสอญกหชัยนเงึ่ สเพดจ็่งิ แอยอ้มกหดนอ้ากพหรนะลงึ่ ยาังนตมูเทพโหยรดทา�ำดนลาใยจวให่า้ชพชู รกะพปารสะอยงูรกญมุ าาตริ จทเดนอนิ รดผเู้ พรา่ อ่ืรนะงหตเนนา่ ตา้ งพรๆเรหเะหน็ทลสนี่ า่ องั่องำ�แกมลมุ าะาตบรยงั ทร์ตาราชงหพเมสอขู่วใา้กจรยใานงั ชพรบปูารกรพิ า่นั างตรหเิไตนมยีา้ ใ่ ตหนาเพ้ หรรสน้็ู ะกึเจวลงึสะมสมไิ นัดา้ ดยท้ พรกั วรทา่ ะว้ น ง ดัหถดา้งึ มกาบปั จเรงึอาใาหมลน้ เกู มำ� มชอ่ื าชู พเกปรมะน็ าเทจเฝาา้ นา้กรตพงุ รรสสั ะญถชาชามลยั ี ไทมลู ่พเลอ่าพครวะาทมยั ลจำ� งึ บทาลู กพตร่าะงอๆัยกตาลวอ่าดกไมาร่คเวดรนิ ปทลา่องยคใหร้นั้หพมู่อระ�ำเมจา้าตกยร์ดงุ สหู ญมน่ิ ชพัยทระรรงาเรชยีบกิดใาห้ชตา่อลหกี นบั ้ากพณั รหะทาขน่ี ึน้่ังมแาลน้ว่งั ใพกรละ้ๆราชพทราะนชคา่าลไทีถูล่ตวัว่าพระเชปาน็ ลทเี าทส่าข๑อ,ง๐พ๐ร๐าหตมำ� ณลึง์ ทไอมง่กแลล้าะรพ่วมระอกาณัสนห์กาับคพ่าเรทะ่าอสยั วกญิ าญพาณระกเจท้ารกัพรยุง์สส่งิ ญละชรยั ้อจยงึ กพกาบัรระทสนอมคงโรภ๑ชฉ๐พล๐รอะงชตนา�ำน้ั ลลชีทึงชู ูลกไวแด่าลบ้ เ้วกรกโริ ำ�ภงหคพนอรดาะหสบามิดรโาเภกไชมนิ พ่เขชรนื่อะารดาจชขนนอไัดใฟหดธ้พาาตระไุแมอลอ่ัยะาใกจหาเ้พยผรกาะใพหชลย้าโลอ่ ยไียปธไดาทอ้ลู อเกชกถ็ ิญไงึ ปแพรกรับค่ะเเวอวาสงมสตนั ารดยะรหกไวลม่าบัม่ งี ทวงัง้ ศสา่ี คคือณาพญระาเตจมิ้าากรรับุงสเงญนิ คชัย่าไถพ่รทะรนพั ายงผ์ทสุั้งหดลี พารยะจกงึ ัณถกู หราบิ พเขร้าะพชารละ ีค ลกงัย็ หกลพวยงหุดโังยเดธมิาอคอรกัน้ จถางึ กวนัพทระ่ี ๗นคกรษเตัวลริยา์ นัน้ พราหมณ์เมอื งกลงิ คราษฎร์ ๘ คนนำ� ช้างปัจจยั นาคมาถวายคนื พระชาลีทรงช้างปจั จยั นาคเปน็ ทพั หน้านำ� ทาง ต้องประทับแรมอยู่หลายราตรกี ว่าจะถงึ เขาวงกต ข้อคิดประจำ� กัณฑ์ ๑. คนดตี กนำ้� ไม่ไหล ตกไฟไม่ไหม้ ย่อมได้รบั ความปกป้องคุ้มครองภัยในทกุ ท่ี ดจุ ดังพระกุมารทงั้ สอง รอุกอเกทวอดุ้มาทสง้ั งสสอางรพมราะดอแู งลคม์สใิ รหง้เนป�้ำ็น อใหนั ้เตสรวายยอาโหดายรเนทรพิ มยติ ์ กกลาย่อคมลให้า้บยพรรรทะเมวจสนสรนั ุ่งดเชร้าและนางมัทรี ปลดเถาวลั ย์ ๒. เราควรเป็นผู้รู้จักความพอประมาณ ไม่โลภ ดงั ชูชกท่ไี ม่รู้จกั ความพอดี ความพอประมาณใน การบรโิ ภค กนิ อาหารจนท�ำให้ตน เองต้องตาย เพลงกราวนอก ประกอบการยกพลของพระเจ้ากรงุ สญชยั บางวงบรรเลง เพลงประจ�ำกณั ฑ์มหาราช เพลง เรอื่ งทำ� ขวัญ ประกบตอนทำ� ขวัญพระกัณหาชาลี ผู้บชู ากัณฑ์มหาราช จะได้มนุษยสมบตั ิ สวรรค์สมบัติ และนิพพานสมบตั ิ ได้เป็นพระราชา ได้เสวยทพิ ยสมบัตใิ นฉกามาพจรสวรรค์ มีนางเทพอัปสรเปน็ บรวิ าร ครน้ั บารมเี ต็มทก่ี จ็ ะได้นิพพานสมบตั ิ ๔4๕5

46

กณั ฑ(์ท๓่ี ๑๖๒พรกะณั คฑาถ์ฉาก)ษัตรยิ ์ เน้ือเรอ่ื งย่อ การเสด็จพระราชด�ำเนินของพระเจ้ากรุงสญชัยและจตุรงคเสนาเป็นขบวนเสด็จ จากกรงุ เชตดุ รถงึ เขาวงกตเปน็ ระยะทาง ๖๐ โยชน์ เทา่ กบั ๙๖๐ กโิ ลเมตร กษตั รยิ ท์ งั้ ๖ พระองค์ ไดม้ าพบกนั ดว้ ยในกลางปา่ โดยมไิ ดค้ าดฝนั จงึ ไดร้ ว่ มเดนิ ทางไปยงั เขาวงกตพรอ้ มกนั กองขบวน เกียรตยิ ศ พร้อมมโหรแี ละไพร่พล ก็เคล่ือนสู่ป่าด้วยเสยี งอันกกึ ก้องล่นั ป่า พระเวสสนั ดร กณั ฑ์ 12เข้าพระทยั ว่า กองในพระราชวงั คงจะมาประหารพระองค์ จงึ ทรงพาพระนางมัทรไี ปหลบซ่อน ในพุ่มไม้ คร้นั พระเจ้ากรงุ สัญชยั บอกความให้ทราบ พระนางมทั รกี อ็ อกมาถวายบังคม ต่างก็ รำ่� ไหด้ ว้ ยสลดใจกนั ถว้ นทว่ั ในเคราะหก์ รรมนี้ แมบ้ รรดาเสนาอำ� มาตยแ์ ละนางกำ� นลั ตา่ งกร็ อ้ งไห้ กันทวั่ พระเจ้ากรุงสญชัยตรัสให้พระเวสสนั ดรลาผนวชกลบั คนื สู่เวยี งวงั พระนางผสุ ดกี ็ขอให้ พระนางมัทรีคืนสู่พระราชวังเถิด พระนางมัทรีได้แต่กันแสงสวมกอดกัณหาพระธิดา และ พระโอรสชาลไี วแ้ นบอกดว้ ยทรงคดิ ถงึ ยงิ่ บรเิ วณปา่ เตม็ ไปดว้ ยเสยี งครำ�่ ครวญระงมจนหมดสติ ไปทง้ั สนิ้ พระอนิ ทรบ์ นสรวงสวรรคเ์ ลง็ ทพิ ยเนตรเหน็ ดงั นน้ั จงึ ทรงบนั ดาลสายฝนใหโ้ ปรยปราย เปน็ อศั จรรย์ ในป่าชุ่มชน้ื ด้วยในโบกขรพรรษทม่ี ิสาดให้ผู้ใดเปียกปอน บรรดาพระราชวงศ์ก็ ทรงฟื้นขึ้นมาด้วยความแช่มช่ืนปราโมทย์ หลังจากนั้นได้ขอลุแก่โทษและทูลอาราธนาให้ พระเวสสนั ดรทรงลาผนวช ข้อคิดประจำ� กัณฑ์ การให้อภัยเป็นเป็นคุณธรรมประการหนึ่งท่ีมีความส�ำคัญ คนเรามักท�ำผิดพลาด ด้วยรู้ไม่เท่าทัน ด้วยความโกรธ ด้วยความหลง แต่ถ้าเรารู้สึกผิดและยอมให้อภัยแก่กัน ความสนั ตสิ ขุ ก็จะเกดิ ข้ึนและทุกคนกจ็ ะอยู่ร่วมกันอย่างมคี วามสขุ เพลงประจ�ำกณั ฑ์ฉกษตั รยิ ์ เพลงตระนอน ประกอบเร่ืองกษตั รยิ ์ท้งั หก ประทับแรมบรเิ วณอาศรม ผู้ใดบูชากัณฑ์ฉกษัตรยิ ์ จะได้เป็นผู้เจรญิ ด้วยพร ๔ ประการ คือ อายุ วรรณะ สุขะ พละ ทุก ๆ ชาติ ๔๗47

48