TURAM

fıNDıK Corylus avellana Fındık, huşgiller (Betulaceae) familyasından Corylus cinsini oluşturan çalı ve ağaç türlerinin ortak adı. Basit, yuvarlak yaprakların kenarları çift dişli, ucu sivridir. Çiçekler yaprak- lardan hemen önce ilkba- harda açar. Bir evciklidir. Erkek çiçekler kedicik şek- linde 5-12 cm uzunluğunda sarı renklidir. Dişi çiçekler çok küçük, kış boyunca tomurcuklarda gizlenir, 1-3 mm uzunluğunda kırmızı renklidir. Nuks meyve 1-2-3 cm uzun- luğunda 1-2 cm çapındadır, kabuğun etrafını tamamen veya kısmen kuşatan bir kadehcik bulunur. Ka- dehciğin şekil ve yapısı fındık türlerinin teşhisinde önemlidir. Kışların ılık geçtiği nemli ve humuslu toprağı sever. Yıllık 1000-2000 mm kadar yağış ister.

Ticari değeri yüksek olan Kastamonu, Sinop, Samsun, fındık Türkiye'de Giresun, Kocaeli. Daha genç, derin to- Ordu, Trabzon illerinde tek praklı, tekniğine uygun dikil- tarım tipi (monokültür) olar- miş fındık bahçeleri yer alır. ak yapılır. Üretilen fındıkların Verim yüksektir. %80'i Karadeniz Bölgesi'nden sağlanır. Karadeniz Bölge- III. Çerezlik bölge: Yukarı- si'nden başka Marmara da sayılan standart alanın Bölgesi'nde de yetiştirilir. Tür- dışındaki illerimizde kapsar. kiye, Dünya fındık üretiminde Üretim ve verim fazla değildir, ilk sırada yer alır. Dünya fındık yakın çevresinde tüketilir, üretiminin %62-65 kadarını istatistiklere dahil edilmez. karşılar. Türkiye fındık üretim alanları üç ana guruba ayrılır. Dünyanın en büyük fındık alımı yapan şirketleri, üretimin I. Standart bölge: Giresun, Türkiye'nin tekelinden çıkması Ordu, Trabzon, Rize, Artvin. ve daha ucuza fındık temini Eski fındık yetişme alanlarıdır. için, Arjantin, Gürcistan, Er- Bu alanlarda fındık ocakları menistan gibi ülkelerde fındık yaşlı, verim düşük, yıllık üre- yetiştirilmesine teşvik ve tim değişimleri fazladır. araştırma yapmaktadır. II. Standart bölge: Sakarya, Düzce, Zonguldak, Bartın, Çok iyi bir enerji kaynağıdır, vücuda güç ve enerji verir, beden ve zihin yorgunluğunu giderir. Fındık, kalp ve damar sağlığı açısından çok fayda- lıdır. Kolesterolü düşürür, kalp ritmini ayarlamaya yardım- cı olur. Düzenli olarak her gün fındık yemek kalp krizi geçirme riskini azaltmakta çok etkilidir. Kansızlığa iyi ge- lir, vücut ve kemik gelişimini destekler. Hamilelerin hem kendileri için hem de doğacak çocuk için fındık yemeleri çok faydalıdır. Cinsel gücü arttırır, varislere iyi gelir. Fındık, soğuk algın- lığı ve akciğer hastalıklarına da faydalıdır. Ayrıca, cildi güzelleştirdiği bilinmektedir. En önemli özelliği ise kan- sızlığa çok iyi gelmesidir.

gİNKO Ginkgo biloba L. Ginkgo biloba (Mabet mae) olarak anılan, başka bir ağacı), günümüzde varlığını deyişle tohumları bir meyve sürdüren hiçbir yakın türü tarafından koruma altında ol- veya benzeri bulunmayan, mayan bir ağaç türüdür (açık tamamıyla kendine özgü bir tohumluların tersi: kapalı to- ağaçtır. Botanikçilerce, bit- humlular (angiospermae). kiler (Plantea) alemi içindeki ayrı bir bölümde (Ginkgophy- Ginkgolar 20-35 metre ta) değerlendirilir. aradında yüksekliğe varan (Çin’deki bazı ginkgoların Geçmişte Spermatophyta boyu 50 metreyi aşabilmekte- veya Pinophyta bölümlerine dir) orta ile geniş arası boyut- yerleştirilmişse de bugün larda yaprakdöken ağaçlardır. yukarıda belirtilen tanımların Zirveleri çoğu kez köşeli, daha uygun olduğu sonucu- yaprakları uzun ve dağınıktır. na varılmıştır. Bilinen yaşayan Kökleri genelde derine iner fosil türlerinin en iyi örnekle- ve rüzgar ve karın sebebiyet rinden biridir. Ginkgo biloba, verebileceği hasarlara karşı açık tohumlular (gymnosper- dayanıklıdırlar.

Genç ginkgolar ekseriyet- maktadırlar. Bu nedenlerden le ince bedenli olup, uzun- ve estetik özelliklerinden lamasına büyümüşlerdir. dolayı, ginkgolar büyük şehir Daha seyrek yapraklıdırlar. parklarında ve cadde boy- Ağaç yaşlandıkça tepe kısmı larında tercih edilen bir ağaç genişler. Sonbaharda yaprak- haline gelmiştir. Ekilen to- lar parlak sarı renge döner humlar kolay bir bakım süreci ve hemen sonra (1-15 gün içinde büyüyebilmektedirler. arasında) dökülürler. Genel olarak bitki hastalıklarına Ginkgo yapraklarının özü fla- karşı olağanüstü dirençli vonoid glükozidleri içermek- olmaları, gövdelerinin bitki tedir ve ginkgolidler (Ginkgo haşeratına çok iyi karşı koya- özü bazlı ürünler) eczacılıkta bilmesi, yüzeyde ilave kökler giderek daha yaygın şekilde ve tomurcuklar oluşturabil- kullanılmaktadır. Mevcut bi- meleri ginkgoların çok uzun limsel araştırmalar Alzai- ömürlü olmalarına imkân mer (Hafıza Kaybı, Unutkan- vermekte, bazı ağaçların yaşı lık) rahatsızlıklarında, hafıza 2500 yıla varabilmektedir. güçlendirmede, başdönmesini önlemede ve zihinsel kon- Yaprakları yelpaze şeklindedir santrasyon arttırmada ging- ve uçlara uzanan damarları ko özünün mutlak yararları bulunmaktadır. Bu damar- bulunduğuna işaret etmekte lar bazen birbirleriyle ke- olup, olası diğer faydalarına sişmekte, ancak hiçbir za- ilişkin çalışmalar sürmektedir. man düzgün bir ağ oluşturma- maktadırlar. Boyutları 5-10 Fareler üzerinde yapılan yeni santimetre arasındadır (çok bir araştırma Cep telefon- nadiren 15 santimetreye ka- larının beyine yaymış olduğu dar uzayabilmektedirler). dalgalara karşı Ginkgo Bilo- ba’nın faydası olduğu deney- Ginkgonun ilginç bir özelliği ler sonucu ortaya çıkmıştır. kentsel ortama (başka bir Aynı zamanda Hiroşima ve deyişle hava kirliliğine) en Nagasaki’de bile Ginkgo Bilo- dayanıklı ağaçlardan biri ba ağaçları ayakta kalmıştır. olması, başka ağaçların yaşayamayacağı şartlarda Ginkgo enerji içeceklerine dahi büyüyebilmesidir. Bu sıklıkla katılmakta ise de, ma- özelliği ile, kentsel ortama liyeti nedeniyle içeceklerde dayanıklılıkta dünyada sadece kullanılan oran çok düşük Cennet ağacı na eşdeğerdir. kalmakta, dikkate değer bir Ginkgolar, kentsel ortamda etki yaratmamaktadır. Enerji bulundukları haller dahil, ağaç içecekleri etiketlerinde bazen hastalıklarından çok nadiren anılan ginkgo bağlantılı yarar- etkilenmektediler ve pek az lar, genellikle plasebo etkisin- haşeratın saldırısına uğra- den ibarettir.



gÜl KOkUlU ıtıR pelargonium graveolens Itır (Pelargonium), turnagagasıgiller (Geraniaceae) familyasından Pelargo- nium cinsinden 14-40 cm boylarında, Haziran-Temmuz aylarında morum- su-pembe renkli çiçekler açan çok yıllık otsu bir bitki türlerin ortak adı. Toprak altı kısmı etlidir. Taban yaprak- ları kalp şeklindedir. Çiçek durumu 5-10 çiçeklidir. Çanak yaprakları beş parçalı, kırmızımtrak renklidir. Meyve- leri 5 mezokarpa ayrılan şizokarptır. Bitki, uçucu yağ, tanen ve şekerler taşır. Çiçekleri veya bitkinin toprak üstü kısımları çay halinde içilerek halk arasında solucan düşürücü olarak kullanılır. Bilhassa bağırsak parazitle- rine karşı etkili olup, tehlikesizce kul- lanılabilmektedir.

karA bUğdAY Fagopyrum esculentum) Karabuğday (Fagopyrum es- özeliği vardır. Hızlı ürer ayrı- culentum), kuzukulağıgiller ca zararlı otların gelişmesini (Polygonaceae) familyasından engeller. Fagopyrum cinsine mensup bir bitki türü. Eskiden Poly- Unu tek başına ekmek yapımı- gonum cinsi altında sınıflan- na uygun değildir. Yapısı bir dırıldığı da olmuştur. tahıldan çok kabuklu yemişe uygunluk göstermektedir. En Verimliliği buğdaya göre daha çok Bağımsız Devletler Top- düşüktür. %11 protein ve %2 luluğu ve Polonya'da yetiştiri- yağ içerir. Bununla birlikte, lir. Fransa, Kanada ve ABD'de kurak ve engebeli arazilerde kümes ve çiflik hayvanları yemi ve serin iklimlerde yetişebilme olarak kullanılır.

Kasha, karabuğdayın kabuğu ayıkl- anmış ve kavrulmuş halidir. Tam veya öğütülmüş olabilir. Kendine has güçlü ve hafif acı bir fıstıksı tadı vardır. Karabuğ- day gluten içermez, çölyak hastaları ve gluten alerjisi olanlar için uygundur. İçinde bazı insanlarda alerji yapabilen başka maddeler vardır; İlk haşlama su- yunu dökerek elenebildiği söylenir.

keKİk Thymus Kekik, ballıbabagiller (Lamiaceae) familyas- ından Thymus, Thymbra, Origanum, Cori- dothymus, Satureja, cinslerinin genel adı olan, kendine özgü kokusu ile tanınan çimenlik, tarla, orman kıyılarında ve çayırlarda görülen bitki türlerinin ortak adı. Kekik bit- türlerinden Origanum majo- kisinden yaprak rana (Alanya Kekiği) tercih çiçek durumlarının edilmektedir. su buharı distilasyonu yöntemi ile %2-%8 oranında Güneşi ve sıcağı istediği yakıcı lezzetli aromatik koku- için, toprak sıcaklığının faz- lu uçucu yağ elde edilir. Bu la olduğu kayalık ve dağlık uçucucu yağdan monoter- bölgelerde çoğalır. Ye- pen fenollerden karvakrol ve meklere konan bir baha- timol bulunmaktadır. rat olan kekik kokusuyla meşhurdur. Ayrıca kekik çayı Kekikin yapraklarında uçucu ve kekik yağı gibi kekikten yağ bulunmasından dolayı, yapılmış ürünler de vardır. bitkiden kaynatılarak çay Ayrıca bu bitkiden çıkartılan yapılması durumunda etkin- kekik suyu mide rahat- liğini kaybeder. sızlıklarında balla karıştırılıp kullanılmaktadır. Her ne kadar Thymus cinsi ile anılan kekikten ticari ola- rak uçucu yağ üretiminde kullanılsa da daha yüksek verim alındığı için Origanum

Antioksidan etkisi vardır. Antiseptiktir. Soğuk algınlığı- Öksürüğü alır. Hazımsızlığı na iyi gelir. Gargara suyu ola- giderir. Vücut için gerekli mi- rak kullanılır. Şişkinliği ve gazı neralleri içerir. Boğaz ağrısını alır. Stresi azaltır ve iyi hisset- alır. Ağız içi yaraları geçirir. tirir. Romatizma ağrılarını Dişeti hastalıklarına iyi gelir . hafifletir. Baş ağrısını geçirir. Binlerce yıllık geçmişi olan olarak işlenmiş. Sağlık alanın- kekiğin ilk kullanımı hakkında da kullanımı ise 16 .yüzyıldan bilgiler Antik Yunan’a kadar itibaren başlamış. Bu yüzyıl- gidiyor. Bu dönemde güzel da kekik yağı ağız hijyeni için kokusu sayesinde tapınaklar- gargara suyu ve yaralar için da tütsü olarak kullanılmış. antiseptik olarak kullanılmış. Yine eski Yunan ve Roma’da Cesaret ve hayranlıkla alkollü içeceklerin ve peyni- ilişkilendirilen bitki dönemin rin tatlandırılması için kul- şövalye kostümlerine motif lanıldığı biliniyor.

kİşNİş Coriandrum sativum L. Kişniş (Coriandrum sativum), maydanozgiller (Apiaceae) familyasından, yaprakları maydanozu andıran, 20-60 santimetre yüksekliğinde, tüysüz, bir yıllık ve otsu bir bitkidir. Bu bitkinin baharat olarak kullanılan kurutulmuş meyvesi veya tohumuna da kişniş adı verilir.

Kişniş sözcüğü Türkçeye Farsça’dan geçmiştir. Anavatanı Akdeniz ülkeleridir. Güneybatı Asya ve Kuzey Afrika’da yetişir. Baharatı kişniş bitkisinin küre biçimli sarımsı yeşilden, açık kahverengine kadar değişen renklerdeki meyvelerinin kurutulması ya da öğütül- mesiyle elde edilir. Ayrıca bitkinin taze yaprak- ları salatalarda ve kökleri de baharat olarak kul- lanılır. Ferahlatıcı hoş bir kokusu, tatlımsı baharlı ve meyvemsi bir lezzeti vardır. Et yemeklerinde ve zeytinyağlı dolmalara çeşni katmak için kullanılan yaprakları, yakıcı bir tat verir. \"Buhur şekeri\" olarak da adlandırılan renkli şekerle kaplanmış kişniş tohumu düğünlerde misafirlere ikram edilir.



KİNOA Chenopodium Quinoa Kinoa, yenebilir tohumları tarafından tarımı yapılır ve için tarımı yapılan Chenop- manevi değer atfedilirdi. odioideae alt familyasından bitki. Tahıllara benzer yön- Tahıllara kıyasla kinoanın leri olsa da Buğdaygillerden besin değeri oldukça iyidir. değildir, ıspanak ve pancar gibi bitkilere daha yakındır. Hasattan sonra tohumların saponin içerdiği için tadı Kinoa, Keçuva dilindeki kinua sözcüğünün acı olan kabuklarından ay- İspanyolca rılması gerekir. Kinoa söylenişin- genellikle pirinç den ile aynı şekil- gelmek- de pişirilir tedir. ve çok Kinoa çeşitli tarımı- yeme- na Bo- klerde livya, kul- Peru, lanılır. Ekva- Kinoa dor ve yaprak- Kolombi- ları, ya'nın And ıspanak Dağları üze- gibi bir rindeki yöreler- yapraklı inde 3.000 ila 4.000 sebze olarak da yıl önce başlanmıştır. tüketilebilir, ancak Yine arkeolojik verilere bu şekilde satıldığı nadir göre günümüzden 5.200 ila görülür. 7.000 yıl öncesine kadar da insanlarca doğadan topla- Ayrıca, 2013 yılı \"Birleşmiş narak yenmekteydi.İnkalar Milletler Bölge Ofisi\" tarafından \"2013 Kinoa yılı\" ilan edilmiştir.



kUdret nArı Momordica charantia L. Kudret narı (Momordica cha- yeşil, olgunlaşınca turun- rantia), kabakgiller (Cucurbi- cu-kırmızı renkte, 10-20 cm taceae) familyasından tropik uzunluğunda, geniş bir mekik iklim bölgelerinde yetişen sekline gelir. Girintili çıkıntılı gıda ve ilaç olarak kullanılan ve pürtüklü bir yüzeye sa- bitki türü. hiptir. Olgunlaşınca, kabuğu geriye büküldüğünde çok Asya, Karayip Adalarında, sayıda, kırmızı, kahveren- Amazon havzasında, Doğu gi veya beyaz renkli çekir- Afrika’da doğal olarak yetişir. dekleri ortaya çıkar. Tohum- Uzak Doğu ve Güney Ame- ları (çekirdekleri) 7-10mm rika’da ise özellikle yetiştiril- boyunda, yassı ve pütürlüdür. mektedir. Meyve ve yaprakları, mine- Sarmaşık formunda olup, ral ve vitaminler bakımından yaz aylarında çiçek açar. zengin olan kudret narı Yelpaze şeklinde, loplu, ke- demir, kalsiyum, fosfor ve narları dişli yapraklara sahip- B vitaminleri içerir. Kadın- tir. Erkek veya dişi çiçekleri larda kısırlık tedavisinde ve ayrı saplarda bulunur. karaciğer bozukluklarında Çiçekleri sarı renklidir. iyileştirici olarak kullanıl- maktadır. Ayrıca mide hast- Bütün kısımları ve öz suyu alıklarının tedavisi ettiği de çok acı olan meyve hamken düşünülmektedir.

KUşbUrnU Rosa canina L. Kuşburnu (Rosa canina). Dokulardaki sertleşmelere Avrupa, kuzeybatı Afrika ve ve kemik erimesine karşı te- Batı Asya'da yetişen bir tür davide, kireçlenmelerde, si- bitki. İçi tüylüdür ve çok sayı- yatiklerde, romatizmada ve da tohumu vardır. Sonba- bulaşıcı hastalıkların teda- harda olgunlaşır.Taze olarak visinde, kemik kırılmalarında, tüketildiği gibi kurutularak da raşitizmde ve vücudun bağ kullanılır. Çayı ve marmelatı dokularını güçlendirmede et- yapılır. Taze olarak veya kuru- kilidir. tularak kullanılır. C vitamini eksikliğinin teda- Kuşburnu çayının yanı sıra visinde, ateş, genel yorgunluk kuşburnu marmelatı, kuşbur- gibi hastalıkların tedavisinde nu pekmezi ve kuşburnu de destekçidir. reçeli olarak da tüketilmek- tedir. Gastrit spazmda, gastrit asit eksikliğinde ve ülserden Yabangülü, itburnu, itgülü, kaynaklanan şişkinliğin ön- gülelması, yiric gibi adlarla lenmesinde, bağırsak hast- da bilinir. İnsanların geçimini alıklarında ve ishalin önlen- sağlamak için kullandıkları mesinde, genel enfeksiyonlar, bir ticaret metasıdır. kabızlık, safra kesesi, böbrek ve mesane rahatsızlıklarında, Ayrıca fosfor ve potasyum hemoroit tedavisinde, sindi- bakımından da zengindir. A rim sistemimizde bulunan vitamini olan karoten, B1, bazı parazit yapıların atılımını B2, E ve K vitaminlerini de kolaylaştırmada etkilidir. içermektedir. Mineral mad- de yönünden de zengin olup yapısında sodyum, kalsiyum, magnezyum, demir, mangan, bakır, çinko gibi katyonlar yanında sülfat, klorür, nitrat gibi anyonlarda bulunmak- tadır.

C vitamini açısından dünyanın en zengin meyvesidir. Kanser ve bazı rahim has- düzenlemede, safra kesesi talıklarında, hamilelik döne- taşlarının önlenmesinde, gut mindeki kramplarda ve me- hastalığında, ürik asit me- nopoz tedavisinde, kanı in- tabolizma bozukluklarında celtme, kan devir daimini etkilidir. Gözleri kuvvetlendir- hızlandırmada ve toksinleri mede ve gece körlüğünü ön- çözmede, çeşitli kanamalar- lemede, grip, solunum yolları da, kansızlıkta ve kanı temi- enfeksiyonunda ve öksürük zlemede yardımcıdır. tedavisinde, iştah açmada, kavrama yeteneği ve beyin Tansiyonu düzenlemede, fonksiyonlarını güçlendirme- karaciğer iltihabını temizle- de, stresin azaltılmasında et- mede, diyabette kan şekerini kili olduğu bilinmektedir.

lAVANtA Lavandula angustifolia Miller Lavanta, ballıbabagiller ya da kırmızı çiçekler açan (Lamiaceae) familyasından bitkilerdir. Lavanta, dağlar- Lavandula cinsini oluşturan da, 1000-1800 m arasında Akdeniz kökenli bitki türle- yüksekliklerde yetişir. rinin ortak adı. Kurutularak dolaplara konan Atlas Okyanusu adalarından çiçekleri giysileri böcekler- Akdeniz çevresi ülkelerine den korur. Yaklaşık 500 ve Hindistana kadar uzanan metrede yetişen İngiliz geniş bir alanda yetişen, lavantası (Lavandula angus- lavanta cinsi üyeleri, çalı tifolia) türünden boyacılıkta görünümlü, toplu başak kullanılan esans elde edilir. biçiminde mavi, morumsu

Lavanta uçucu yağı, en fazla rilir. Ayrıca lavanta, böbrek kozmetik ve parfüm sana- ve sindirim sistemi rahat- yinde kullanılmaktadır. sızlıklarını önler. Mide ve Bunun yanında güzel bağırsaklarda oluşan gazı kokusu nedeniyle sabun ve bir araya toplayarak rahat diğer endüstri kollarında, boşaltılmasını sağlar. Gaz ilaç sanayinde ve ağrı kesici, şişkinliğini engeller. Bu- sakinleştirici, uykusuzluk lantı ve kusmayı engeller. giderici özellikleriyle de aro- Gözlerde oluşan arpacık materapide kullanılmaktadır. ya da alerji kaynaklı kaşıntı ve tahrişlere lavanta çiçeği Lavanta, karaciğere dosttur yaprağı ile kompres yapılır- ve çok faydası vardır. Ka- sa gözler rahatlar. raciğerin düzenli çalışmasını sağlar, karaciğer yetmezliği, Lavanta yağı ile şakaklara hepatit gibi hastalıklara çok yapılan masaj migrene iyi iyi gelir. Lavanta yağı ile eg- gelir. Hergün 2-3 damla zama, yanık, sedef hastalığı lavanta yağı içmek cinsel gibi belirli deri hastalıkları açıdan kuvvetlendirir. tedavi edicidir. Lavanta yatıştırıcıdır. Lavanta, iyi bir idrar sök- Özellikle bölgesel alerjilerde türücüdür. Özellikle di- ve kaşıntılarda engelleyici yetlerde kullanılması öne- etkisi vardır.



lAvAntİn Santolina chamaecyparissus L. Santolina gri rengi ve 30-60 Su isteği ortalama bir bitki- cm arasındaki boyu ile herdem ninki gibi olan Santolina kış ay- yeşil bir yer örtücüdür. Bitkinin larında daha az su ister, yazın yayılma genişliği 1 m kadardır. haftada bir sulandığında bitki Gri renkteki görüntüsünü, ibreli daha canlı görünür ve daha bitkilerinkini andıran beyazımsı çok çiçek verir. gri renkli küçük ve kokulu yapraklarından alır. S. chamae- Her tür toprakta yetişir. Açık cyparissus’ un bahar ayların- renkli bir yer örtücü olarak da başlayıp sonbahara kadar hem ev bahçelerinin patioları- yayılan bir çiçeklenme periyo- na yakın kısımlarında, hem du vardır. de çime alternatif olarak çok geniş yüzeylerin bitki ile kap- Çiçekleri parlak sarı renkte olup lanmasında kullanılabilir. 0,5 cm genişliğinde ki küçük çiçeklerin bir araya gelmesi Sirkülasyonun çok olduğu yere ile grup halinde büyüklüğü 1-2 yakın dikilirse kokulu yaprak- cm’ ye varan bir görüntüdedir. larından istifade edilebilir. Hava sıcaklığının çok düşük Santolina iyi bir yer örtücü ol- olduğu yerlerde don zararı- duğu gibi, diğer yer örtücü ve na maruz kalabilir ve kışın mevsimlik çiçeklerle yapılacak neredeyse ölmüş bir bitki gibi karışıma da elverişli bir bitkidir. görünür, dipten budandığı takdirde bahar aylarında ken- Santolina renk açısından dini toparlamış olarak yeniden kırmızı yapraklı berberis türü yeşerir ve sağlıklı görüntüsüne çalılarla ya da koyu yeşil bürünür. Santolina çok hızlı yapraklı cotoneaster türü bitki- büyüyen ve yayılan bir bitkidir, lerle kontrast yaratarak onların eğer yaşlı bitkilerde açılamalar renklerinin ve dokularının daha ve cansızlıklar tespit edilirse, çok vurgulanmasına yarar. bu bitkilerin budanarak kendi- Bordür bitkisi olarak, kaya lerini yenilemelerine izin veril- bahçelerinde kullanılacak bit- melidir. ki olarak ve çiçek kasalarında kullanılacak şekilde peyzajda Santolina güneşli mekanlardan işlevi vardır. hoşlanır, özellikle set yüzey- lerden yansıyarak gelen sı- Yaşlı bitkiler hoş görüntüle- caklığa dayanıklıdır. Yarı gölge rini kaybeder, odunsu bir yerlerde de yetişebilir ama görüntüye bürünür. Budama gölge oranı belirli seviyenin üze- yapılarak ya da yeni bitkile- rine çıktığında görüntüsünde rin dikilmesi ile yenilenmeleri açıklıklar ve cılızlık olur. gerekebilir. Örümcek çekebilir.

Limon otu sıklıkla çay ve dondurmalarda, diğer bitkilerle birlikte aroma verici olarak kullanılır. Sıklıkla meyve, tatlı ve balık tabaklarına konulabilir

lİMOn OtU Aloysia triphylla (L’Hérit.) Britton Limon Otu (Lippia citriodo- dalanılır.Faydalanma yönleri, ra): Buğdaygiller familyasın- daha çok Avrupa’da bilinir dandır. Dünyada daha çok Lemon grass ve Citronella Öksürüğe ve solunum yol- adlarıyla bilinir. Leylak ren- larının temizlenmesine de kli çiçekler açan bir ağaçtır. fayda sağlayan Limonotu, Adını limon kokulu yaprak- tüm bunların yanında da larından alır. Organik asitler, güzel bir peyzaj bitkisidir de. uçucu yağ, citral, cineol, limo- Limonotu olarak bilinmesinin nen, borneol gibi maddeler sebebi, elle dokunulduğun- içerir. Anavatanı Hindistan da yapraklarının yoğun bir olan ve çok değerli bir bitki limon kokusu yaymasın- olan Limonotu, Lemon grass, dandır. Sivrisinek ve pek çok Asya mutfağında bahar ve haşereyi uzak tutan bu koku, tıbbi bir bitki olarak kullanılır. bitkinin zararlıları da uzak tut- ma özelliğini ortaya koyar. 70–150 cm’ye kadar uzaya- bilir. Yaprakları hafif bir limon Bitkiden elde edilen ve bileşi- aroması verir. Yazın açan minde sitral, jeranial, neral, küçük beyaz çiçekler nektar nerol, limonen, linalol gibi doludur. Bu durum türün is- maddeler bulunan yağ da ağrı minin kaynağıdır. kesici, iltihap giderici, spazm çözücü, balgam söktürücü, Akdeniz ülkeleri ve K.Ameri- yüksek tansiyon düşürücü, ka’da ,İspanya ve Doğu Avru- sivrisinek uzaklaştırıcı etkiler pa ülkelerinde kültürü yapılır. gösterir. İştah açar, mideyi ra- Tedavi alanında kullanılmak hatlatır ve hazmı kolaylaştırır. üzere yetiştirilir. Halk arasın- Ateş düşürücüdür. da “limon nanesi” limonotu olarak bilinen, literatürdeki Soğuk algınlığı, bronşit ve adı ise “melissa” olan oğul öksürükte faydalıdır. Adet otunun, stresten mide ra- düzenleyici etkilere sahiptir. hatsızlıklarına kadar birçok Sinirsel baş ağrısı, migren ve hastalığın tedavisinde ol- uykusuzluk şikayetlerini azal- dukça etkili olduğu ve ko- tır. Depresyon şikayetle- kusundan dolayı rahatlatıcı rini gidermeye yardımcı olan özelliği bulunduğu bilinir. bitkisel bir antidepresandır. Spazmları gidermeye yardım- Oğul otundan, kokulu bir bitki cı olur. Kan şekerini düşürücü olduğu için kozmetik sana- etkileri ile şeker hastaları için yisinde de yaygın olarak fay- faydalıdır.

mAYdONOz Petroselinum crispum (Mill.) Maydanoz (Petroselinum parçalı ve koyu yeşil renklidir. crispum), yeşil renkli, damarlı Çiçekler şemsiye şeklinde to- bir bitki türüdür. Yaprakları planmıştır. Yapraklari tüysüz, baharat olarak kullanılmak- yeşilimsi, esmer renkli, armut tadır. seklinde ve özel kokuludur. Maydonozgiller Familya- Ağustos-eylül ayları arasın- sından olup, koyu yeşil ren- da, beyaz renkli çiçekler kte, üst yüzü parlak ve düz 3 açan, kazık köklü, 30-100 cm parçalı ve her parça 3 dilimli boylarında, iki yıllık otsu bir şekildedir. ülkemizde yoğun bitki. İlk yıl bir yaprak rozeti, biçimde üretilen ve tüketilen ikinci yıl ise bir gövde meyda- bir bitki türüdür. Bütün yurtta, na getirir. bahçelerde yetiştirilir. Üreti- mi bakımından sorunsuzdur Rutubetli ve sulak toprakları ve ülkemizde yeteri miktarda sever. Gövdeleri dik, tüysüz, üretilebilmektedir. köşeli, içi boş ve çok dallı, yaprakları saplı, parçalı ve Ağustos-Eylül ayları arasın- koyu yeşil renklidir. Çiçekler da, beyaz renkli çiçekler şemsiye şeklinde toplan- açan, kazık köklü, 30-100 cm mıştır. Yaprakları tüysüz, boylarında, iki yıllık otsu bir yeşilimsi, esmer renkli, ar- bitki. İlk yil bir yaprak rozeti, mut şeklinde ve özel kokulu- ikinci yıl ise bir gövde meyda- dur. na getirir. Rutubetli ve sulak toprakları sever. Gövdeleri Tohum ile yetiştirilir. Yetiştiril- dik, tüysüz, köseli, içi bos mesine sonbahar veya kış ve çok dallı, yapraklari saplı, sonunda başlanır.

Maydonoz, halk arasında sokar ve organizmayı zehir- mide bulantısını giderici, lerden arındırır. Bu yüzden böbrek taşlarını düşürücü, maydanoz karaciğer has- kansızlıkta, halsizlikte, bağır- talıklarına, sarılığa, egzama- sakların çalışmasında, diş lara, selülite, romatizmaya, etleri kanamasının önlenme- gut hastalığına ve idrar yolları sinde, yaraların kapanmasın- taşlarına karşı tavsiye edilir. da, romatizmada yararlı ola- rak bilinir. Maydonoz C vitamini ve güçlendirici etkinlik yönünden Kökü ve yaprakları kullanılır. Yapraklarda uçucu yağ ve çok zengin bir bitkidir. glikozit, köklerinde ise uçucu yağ, şeker, müsilaj ve glikozit Ayrıca maydanoz suyunun vardır. Yapraklar vitamin ödemleri atmada çok etkili (A,C,K) bakımından zengindir. Yapraklar idrar söktürücü, olduğu bilinmektedir. midevi ve tansiyon yükseltici olarak kullanılır. Kök de aynı özelliklere sahiptir. Yaprakları yemeklere lezzet verici olarak da kullanılır. Taze yapraklar, papağan ve diğer kuşlar için tehlikelidir. Maydonozun kurutulması çok önemlidir. En iyisi suni koşullarda 40 oC'de kurut- maktır. Kökler ise 80 oC' de kurutulmalıdır. Eğer düşük sıcaklıkta kurutulur ise kurut- ma çok uzun süreceği gibi, köklerin sadece dış kısmı ku- rur, iç kısmı rutubetli kalır. Bu durumda kolayca çürüyebilir. Eğer maydanozdan uçucu yağ elde edilmesi şeklinde yararlanılacak ve taze bitkinin destilasyonu düşünülüyor ise, bu takdirde önce bir sol- durmanın yapılması hem su oranının düşmesi hem de uçucu yağ oranının yüksel- mesi yönünden yararlıdır. İştah açar, ter çıkartır, ateş düşürür. Kadınların düzen- siz adet görmelerini yoluna



MelİsA Melissa officinalis L. Melisa beyaz çiçekleri olan, boyu 1 metreye kadar uzaya- bilen, genellikle çok dallı bir yapıya sahip, limonu andıran kokusu olan ve uzun yıllar yaşayabilen bir bitkidir. İlaç ve çay yapımı için yani insanlara şifa sunması için toplanan yaprakları ezilmeden ve sıkıştırılmadan toplanmalıdır. Sene de mecbur kalınırsa iki defa da toplanabilen yaprakların ilk toplananları daha kaliteli olmaktadır. Sonradan toplananlar- da, koku ve özellikle de kalite daha düşük olmaktadır. Topla- nan yapraklar, bol hava alan, mümkünse güneş görmeyen yerlerde üst üste çok koymadan ince bir şekilde serilerek kurutulmalıdır. Kurutulmuş olan yapraklar mümkün ol- duğunca 12 aydan uzun süre saklanmamalıdır. Beyaz çiçekli, yaprakları ve ağrılarını giderir. Beyin ince ve yumuşak tüylerle damarlarını açar ve hafızayı kaplı olan, limon kokulu, güçlendirir. Kalbi kuvvetle- çok dallı, otsu bir bitkidir. ndirir. Aybaşı kanamalarını Oğul otu olarak da bilinir. düzenler ve ağrılarını azal- Uçucu yağ, tanen, acı mad- tır. Hazımsızlığa iyi gelir. de, reçine ve müsilaj içerir. Ciltteki kırışıklıkları azaltır. Sinirleri yatıştırıcı etkileri Melisa otunun yaprakları ile baş ağrısı, migren, baş kurutulduktan sonra kay- dönmesi, kulak çınlaması, namış suda demlenerek uykusuzluk, sara ve sinir hazırlanan melisa çayı krizlerinde faydalıdır. İnsanı içilebilir. Melisa bitkisinin ferahlatarak depresyon, yapraklarından elde edilen melankoli, huzursuzluk melisa yağı da çeşitli ve iç sıkıntısını gidermeye amaçlar için kullanılmak- yardımcı olur. Kan şeker- tadır. Ayrıca, melisa otu ini ve tansiyonu düşürür. tazeyken ezilerek çıkarılan Hıçkırığı keser. Soğuk algın- suyu da kullanılır. Kay- lığı, boğaz ağrısı ve nefes natılarak vücuda sürülürse darlığına karşı faydalıdır. ter kokusunu giderir. Mide ve bağırsak gazlarını

nANe mentha Nane, ballıbabagiller fa- meğe, salatalara, çorbalara, milyasındandır. Anavatanı etlere, pizzalara, çöreklere, Akdeniz bölgesi, özellikle A- hamur işlerine ayrı bir lezzet nadolu ve Mısır’dır. Ülke- katar. Aromasıyla yiyecekleri mizde hemen hemen zenginleştirir. Dünya mut- her bölgede doğal koşul- fağında ve sağlık amaçlı larda rahatlıkla yetişir. kullanımı binlerce yıl önceye 25-30 farklı türü bu- dayanan nane Yunan Mi- lunur. Kuvvetli koku- tolojisinde de yer alır. Tarih suyla bilinen, erguvan renkli boyunca karakteristik kok- çiçekleri olan çokyıllık otsu usuyla popüler parfümlerin bir bitkidir. imalatında kullanılmıştır. Hem taze hem de kurutula- Pek çok kültürde misafirper- rak kullanılan bu bitki dün- verliği sembolize eden nane, ya mutfağında özel bir yere Orta Doğu’da halen misafirl- sahiptir. Karakteristik kok- ere ikram edilen ilk içecek usuyla hemen her çeşit ye- olmaya devam ediyor.

Romalılar bu bitkiyi arı sokma- Halk arasında nane çayı larına karşı, hastalıklardan ko- içmenin soğuk algınlığı- runmak ve samimi duyguların na, gribe, nezleye, mide ifadesi için kullanmışlardır. bulantılarına, gaz söktür- Ortaçağda nanenin ruhu can- meye, kronik ağrılara, aler- landırdığı ve kötülüklerden jik öksürüğe, astıma, stresi arındırdığı düşünülmüştür. azaltmaya, ağız kokularına Cenaze törenlerinde nane kul- iyi geldiğine inanılır. lanılmıştır. Yunanlılar nane kok- usunun gücü simgelediğine inanmışlardır. Venüs’e atfedilen bu bitki; sevgiyi, bağlılığı, aşkı, tutkuyu ve erdemi simgeler. Nane bitkisinden; nane çayı, nane yağı, nane ispirtosu, nane kolonyası, nane tentürü, nane ekstraktı, nane ekstresi, nane macunu, nane sabunu, nane şampuanı, nane likörü ve tütsüsü üretilir. Ayrıca içeriğindeki rez- Uygun şartlarda kurutulan in, tanen ve uçucu yağların nane, ağzı kapalı cam bir ka- zenginliğiyle çok çeşitli ilaçların vanozda, loş, serin ve kuru muhteviyatına girmiştir. bir ortamda saklanıldığında 1 yıla kadar tazeliğini korur. Nane yetiştirmesi en kolay bitkilerden biridir. Kısa sürede güneşli ya da yarı gölge, nemli verimli topraklara kök atıp yeni ortamlarına alışıverirler. Pek çok yetiştirici nane yetiştirirken hiç zorlanmaz. Nane, salata ve yemeklere güzel kokusu ve farklı tadıyla ayrı bir lezzet katmak için kuru ya da taze olarak katılabilir.

tıbbİ nANe Mentha x piperita L. Yöresel Adları: Tıbbi Nane, Bahçe nanesi, Kara nane, Biberi nane, Fülfüli nane, İngiliz nanesi, Misk na- nesi gibi yöresel adları vardır. Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’da özellikle uçucu yağı için kültürü yapılmaktadır. Türkiye'de bahçe- lerde yetiştirilen bu bitkinin Adana'da küçük çapta kültürüne’de başlanmıştır. Avrupa ve Asya’da yayılış gösteren Mentha pi- perita 20. yy başlarında Alman göçmenler tarafından Amerika kıtasına taşınmış ve burada geniş yayılış alanları bulmuştur. Komisyon E düz kaslar üzerindeki antispazmodik, karminatif, kolagog etkisini onaylamıştır. BHC da karminatif, spazmolitik ve koleretik etkisini onaylamıştır. Yaprakların taşıdığı uçucu yağdaki mentolden dolayı antibakteriyel, spazm giderici ve safra salgısını arttırdığı bilinmektedir. Spazm giderici etki özel- likle mide-bağırsak sistemi üzerinde belirgindir; mide bulantısı- na karşı ve diğer mide şikâyetlerinde, akut ve kronik gastrit’de kullanımı bilinmektedir. Bronş salgısını arttırıcı, gaz söktürücü ve koku verici olarak kullanılmaktadır. Safra kesesi taşı rahat sızlığı olanlar doktora danışılmadan kullanmamalıdır. fAs nANeSİ mentha spicata marokko mint Bu şifalı bitki bahçeden çok daha sağlıklı olarak saksılar- da yetişip çoğalıyor. Binlerce yıllık tarihlerinde Faslıların te- raslarından eksik etmedikleri çok yıllık, şifalı bir nane Fas nanesi. Özellikle kış aylarında çayı yapılarak yeşil çay olarak ta tüketilen Fas nanesi, aynı zamanda taze bahar olarak ta yemek ve sala- talarda da yıl boyu tüketilebiliyor. Acı olmayan tatlı tadı nedeni ile yaz aylarında bu ferahlatıcı aromatik nane limonatalarda da sıkça kullanılıyor.

İsVİçre nANesİ mentha X piperita swiss mint Çok yıllık bitkidir. Limon kokuludur. Organik madde yönünden zengin, nemli ve güneşli ortamlardan hoşlanır. Yapyakları iri ve ovaldir, Yaprak kenarları belirgin şekilde dişlidir. pOrtAkAl nANesİ mentha x piperita granada Yoğun bir portakal kokusu vardır. Aromatik bir nane olan Gra- nada türü, özellikle serin içeceklerinizi tatlandırmada kullanılır. Tatlılar, salatalar, dondurmalar hatta sıcak olarak çayı da popüler olan bu naneyi bahçenizden eksik etmeyin. Portakal kokulu Granada nane en az diğer kardeşleri kadar şi- falı, aromatik uçucu yağlar içerdiğinden rahatlatıcı, hazmı ve mideyi düzenleyici, kokusu ile sakinleştirici etkisi vardır.

Karanfilgiller familyasın- dandır. Anayurdu Kuzey Yarımküre'nin ılıman bölgeleri, Afrika ve Akde- niz Havzası olan Silene cinsi bir ya da çok yıllık otsu veya çalımsı bitki- lerin 250 dolayında türü vardır. Bunlardan özellikle S.pendula türü, ülke- mizde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Nakil çiçeği denilen ve 15-25 cm. kadar boylanabilen bu tür, bir yıllık otsu bitkidir. Yerde yayılıcı özellik taşıyan sarkık sürgünleri ve karşılıklı dizili, yumur- tamsı ya da mızrak biçimli yeşil yaprakları vardır, ilkbahar mevsiminden başlayıp yaz ortalarına kadar tek tek ya da bir arada açan bol sayıdaki çiçekleri küçük, borumsu biçimli ve soluk pem- be-beyaz renkli olur. Fazla boylanmaz ve sürekli çiçekli kalır.

nAkİl ÇİÇeğİ CARYOPHYLLACEAE (Silen pendula) Nakil çiçeği; bol çiçekli ve dayanıklı olmasından dolayı bahçelerde göbek ve tarhların süslenmesinde kullanılır. Pembe, kırmızı, beyaz renkli kokusuz güzel bir çiçektir. Bodur ve çiçekleri kırmızı top top olan çeşidi makbuldür. To- hum ile üretilir. Tohumları Ağustos - Eylül aylarında adi yastıklara serpme olarak ekilir. Çıkan fideler 3-4 yapraklı oldukları zaman esas yerlerine dikilir. Gübreli her toprakta yetişir, bol su ister.

sAAt çİçeğİ Passiflora incarnata L. Çarkıfelek (Passiflora), çarkıfelekgiller (Passifloraceae) familyasından 500 kadar türden oluşan asma ya da sarmaşık tipte bitki cinsi. At arabası (ya da değirmen) Bazı türleri yenebilir meyve- çarkını andıran çiçeklerinden leri için tropikal bölgelerde dolayı Türkçede “çarkıfelek” ziraati yapılırken, bazıları da (feleğin çarkı) adını almıştır. çiçeklerinden dolayı bahçe ve Farsçada ise saate benzer- kameriye örtü bitkisi olarak liğinden dolayı “saat” adı kul- kullanılır. lanılır.

Meyvelerinin herhangi bir maddesinin toksik ve zararlı zararlı etkisi bulunmamakla etkisi sebebiyle az tüketil- birlikte, yenebilen meyvelere mesi gerekmektedir. sahip bütün Passiflora türleri için günde 2 taneden fazla Ayrıca hamile olanlarda, be- meyvelerinden yenmesi tav- bek emzirenlerde, 6 aydan siye edilmemektedir. küçük çocuklarda bu ko- nuda çok fazla bir araştırma Aşırı tüketimi uyku, halsizlik yapılmadığı için, etkileri bilin- gibi sorunlara neden olabil- mediği için, yapraklarının hiç mektedir. kullanılmaması meyvelerinin ise bu guruplar için mümkün Meyvelerinin tamamen ol- olduğunca az tüketilmesi tav- gunlaştıktan sonra yenilip siye edilir. toplanması tavsiye edilir; bit- kinin yapraklarında bulunan Bunun dışında özellikle siyanid glukosid maddesi yapraklarının alkollü içecekler meyvelerinde de bulunmak- ve reçeteli sedatiflerle (sinirl- tadır. eri yatıştıran ilaçlarla) birlikte doktora danışmadan kullanıl- Ancak bu oran yapraklarında- ması tavsiye edilmez. Bitkinin kinden düşüktür ve olgun- bu ilaçlarla etkileşime geçip laşmış veya dalından düşmüş etkisini arttırıcı özelliği bulun- meyvelerde en düşük ve maktadır. zararsız düzeydedir. Ayrıca bitkinin valeria ve kava Bitkinin yaprakları stres ve bitkileri ile birlikte yaprak- endişeyi azaltıcı olduğu larının kullanılması halinde bu düşünülen çay yapımında bitkilerin etkisini arttıracağı kullanılsa da, yaprakların- ve buna göre kullanılması da bulunan siyanid glukosit gereği unutulmamalıdır. Sarmaşık balözü bezleri yardımıyla karıncaları kendine çekerek savunma saglar.

Nefis kokuları geceleri, bulutlu ya da yarı karanlık gündüzlerde artan şebboylar çiçek tarhlarının vazgeçilmez çiçeklerindendir. Kesme çiçek olarak da ideal olan Şebboylar, balkon ve saksılarda da yetiştirilebilir.

sArı ŞebbOY Cheiranthus cheiri L. Boylanabilen çok yıllık otsu tür ama çiçekleri salkımlar bitkilerdendir. Çok sayı- halinde ve yapraklarına göre da dağınık, yukarı doğ- oldukça büyüktür. Tohumla, ru büyüyen dalları vardır. kültür bitkisi olarak yetiştiri- Yapraklar mızrağımsı, uçları lir. Soğuğa dayanıklı değildir. yuvarlak, kenarları dal- Bahçe şebboyu ve sarı şeb- galıdır. Güzel kokulu renkli, boy diye yaygın olarak bilin- gösterişli çiçekleri salkım en iki türü vardır. halinde bulunur. Çiçeklenme mevsimi ba- Şebboy, turpgiller (Brassi- har ve yaz ortalarına kad- caceae) familyasından olup ardır. Şebboylar, bol güneşli İngilizce ‘Bleeding Heart’ yerleri ve organik madde (Kanayan Kalp) anlamına yönünden zengin toprakları gelmektedir. Sarı, pembe, sever, geceleri serin ve nem- mor, turuncu ve beyaz dört li olan ortamlarda daha iyi parçalı çiçekler açar ve kok- gelişir. Bazı şebboy türleri, usu karanfilinkini andırır. yarı gölge yerlere de uyum Çok yoğun bir kokusu vardır, sağlayabilir. bu çiçeklerindeki uçucu yağdan kaynaklanır. Ama bu Ağır donlara karşı yağın herhangi bir tıbbi fay- dayanıksızdır. Şebboy bit- dası yoktur, sadece parfüm kisi tohumlarıyla çoğaltılır. ve kozmetik sanayiinde kul- Bitkinin tohumları ilkbahar lanılır. mevsiminde ve havalar ısındığında bahçelerdeki Şebboy Türkiye’de oldukça yerine 20'şer cm. arayla ya yaygındır ve kırmızı, kah- da ilkbaharın başlarında sı- verengi gibi renkleri üretil- cak yastıklara ekilir. Sıcak meye başlanmıştır. 50 cm. yastıklarda olgunlaşan fi- kadar uzayan ve bahçelerde deler havalar ısındığında ya tohum ile kolayca yetiştirilen da son donlar atlatıldıktan otsu bir süs bitkisidir. Nemli sonra bahçelerdeki asıl yer- toprağı sever ve iyi bakılırsa lerine aynı aralarla şaşırtılır. 80 cm.’e kadar uzayabilir. Kalkerli, taşlı toprakları sever. Yaprakları tüylü ve küçük-

tüYlü tAtUlA Datura innoxia Miller Bu bitkinin ülkemizde bilinen diğer isimleri ise Abızambak, Boru Çiçeği, Şeytan Elması, Büyü Otudur. Datura, yaz aylarında boru Çoğu zaman yol kenarların- (trompet) şeklinde, beyaz, da kendiliğinden yetişir. Al- pembe ve mor renkli iri ternatif tıpta sadece yaprak- gösterişli çiçekler açar. Bazı ları kullanılmaktadır. kültür türlerinin ise çiçekleri iki renkli ve katmerlidir. Datura, yarı çalı bir süs bitki- si olan 'meleklerin borazanı/ Datura sıcak iklimleri sever, meleklerin trompeti' denilen soğuğa karşı dayanıksızdır. 'Brugmansia suaveolens' Güneşli yerlerde ve nemli, hu- ile karıştırılmaktadır. Bu iki musça zengin topraklarda iyi bitkinin çiçeklerinin birbir- gelişir. Kışın gövdesi kuruyan ine çok benzemesinden bitki ilkbaharda köklerinden ileri gelmektedir. Ancak me- yeniden filizlenir ve çabuk leklerin borazanı bitkisinin büyür. Tatula tohumdan çiçeklerinin ağzı yere bakar üretilir. Yetiştirilmesi kolay, (sarkıktır) ve çok güzel koku- bakım istemeyen bir çiçektir. ludur.

Tatulanın 4 alt türü de aynı mer veya siyah renkte 3-4mm maksatla kullanılır ve bitki bir büyüklüğünde ve böbrek şek- yıllık olup hemen her yıl bitki- lindedir. yi başka yerde bulabilirsiniz. Tatula 40-120cm boyunda Tatulanın vatanı Türkistan çatallaşırken çatal gibi ikiye (diğer türlerin hemen hep- ayrılır ve her çatalın ortasında si¬nin vatanı Amerika’dır) bir çiçek açar. olup buradan dünyanın diğer ülkelerine yayılmıştır. Tür- Yaprakları 15-25cm uzun- kiye’nin Marmara, Ege, Ka- luğunda 10-20cm eninde yu- radeniz, İç Anadolu ve Doğu murta şeklinde, kenarlarında Anadolu bölgesinde yabani uçları sivri 5-9loplu ve sivri bir olarak yetişir. ucu vardır. Yap-rakları karşılıklı uzun saplı, koyu yeşil renkli ve Bitki çiçek açmaya başladığı damarları derindir. Haziran ayından Eylül’e ka- dar toplanarak kurutulur, toz Çiçek-leri iki dal arasından haline getirilir. Şayet tentürü çıkar, kupası sarımsı yeşil yapılacak ise taze yaprakları renkte ve vazo şeklinde, taç kullanılır. yaprağı beyaz renkte, uzun ince bir zurna gibi ve uç Dikkat, datura zehirli bir kısmı 5 lopludur. Meyveleri bitkidir bu nedenle çıplak ceviz büyüklüğünde, üzeri elle tutulmamalıdır. dikenli, önce koyu yeşil ren- kli, sonra olgunlaşınca kah- verengimsi bir renk alır ve dört gözden oluşan meyve dört bölüme ayrılır. Meyvenin dört bölümündeki tohumları es-



Mayıs PApatYası Matricaria chamomilla L. Mayıs Papatyası, papat- de lezzetini arttırmak için yagiller familyasındandır. kullanılır. Balarılarının da Anavatanı Doğu Avru- çok sevdiği papatyalar ba- pa ve küçük Asya’dır. har mevsiminin en parlak ve dikkat çekici yüzüdür. Ülkemizde Marmara, Ege, Trakya, Güneybatı Anado- Mayıs papatyası bitkisin- lu’da doğal koşullarda yetişir. den; mayıs papatyası çayı, Mayıs ve Ağustos ayları ar- mayıs papatyası yağı, asında zarafeti temsil eden mayıs papatyası tentürü, beyaz renkte çiçekler açan mayıs papatyası sabunu, tek yıllık otsu bir bitkidir. mayıs papatyası kolo- nyası, mayıs papatyası Yaprakları hafif acı ve ba- ekstraktı, mayıs papat- harlı bir tattadır. Zengin yası ekstresi ve boya elde C vitamini içerdiğinden edilir. Ayrıca içeriğindeki papatya yaprakları, dün- uçucu yağların zengin- ya mutfağında salataların liğiyle çok çeşitli ilaçların hem görünümünü hem muhteviyatına girmiştir. Şiirlere, Roma mitolojisinde efsanelere, çayır perisi Belides ve meyve masallara, ağaçlarının tanrısı Vertumnus öykülere konu olacak kadar birbirlerine aşıklarmış. popüler olan Vertumnus’un aşkından bunal- bu bitki sadece an Belides kendisini papatyaya görünümüyle dönüştürmüş. Yunan mitolo- değil şifasal jisinde, Mayıs Papatyası, incelik ve özellikleriyle de zarafeti simgelemektedir. Yıldızlı insanların gökyüzünün tanrıçası Asterea’nın dikkatini çekmiştir. gözyaşlarından yaratıldığına inanılır.

sAfrAn Crocus sativus Safran (Crocus sativus), hil olmak üzere erkek organ- süsengiller (Iridaceae) fami- ları kurutularak özellikle gıda lyasından, sonbaharda çiçek boyası ve tat verici olarak açan, 20–30 cm boyunda, kullanılan safran bitkisi daha çiğdem (Crocus) cinsinden çok İspanya, Fransa, İtalya ve soğanlı bir kültür bitkisi ve bu İran’da yetiştirilir. bitkiden elde edilen baharat. Türkiye’de ise safran Sa- Bitkinin yaprakları şeritimsi, franbolu’da üretilmektedir. mor çiçekleri üç tepeciklidir. Ağırlığına göre dünyanın en Çiçeği ve tepecikleri bitkiye pahalı baharatıdır. bağlayan yaprak sapı da da-

Yetiştiriciliğine ilk olarak bir hasır şeklinde paralel Yunanistan civarında başl- lifçiklerden oluşmuştur. anmıştır. Yarım kilogram safran 80.000 çiçekten Bir yaz uykusu geçirdikten çıkarılabilir. Kendi ağırlığının sonra topraktan, 40 cm.’ye 100.000 katı suyu sarı kadar büyüyen, beş ila on- renge boyar. bir adet dar ve dik yeşil yaprak çıkar. Sonbaharda Safran baharatının kes- mor tomurcuklar kendini kin bir tadı ve iyodoform gösterir. Ekim ayında, diğer ya da saman benzeri bir tüm çiçekli bitkiler tohum- kokusu vardır. Bunların larını bıraktıktan sonra açık sebebi bileşiminde bulu- pastel leylak renginden nan pikrokrosin ve safranal daha koyu bir mor renkte kimyasallarıdır. Aynı za- parlak renkli çiçekleri açar. manda içine konduğu yem- Çiçek verdiği sırada bitki eklere altın gibi sarı bir renk 30 cm.’den daha yüksek katan, krosin adı verilen değildir. Her çiçeğin ucun- karotenoit bir boya mad- da üçlü bir erkeklik organı desi de içerir. Bu özellikler bulunur ve bunların ucun- safranı dünya çapında çok da 25 – 30 mm.’lik koyu aranan bir baharat yapar. kırmızı tepecikler yer alır. Ayrıca tıpta da kullanılır. Kültür bitkisi olan sa- fran, sonbaharda çiçek açan ve doğal yaşamda kendi başına bulunma- yan çok yıllık bir bitkidir. Toprak altında kalan ve üreme organı görevini ya- pan soğanlar toprak ka- zılarak çıkarılmalı, bölü- nerek ayrılmalı ve tekrar dikilmelidir. Bir soğan yal- nızca bir mevsim yaşar, bölünerek yaklaşık on tane soğancık üretir ve bu soğancıklardan yeni bitkiler ürer. Soğanlar yaklaşık 4,5 cm. çapında küçük kahv- erengi yuvarlardır ve sık Bitki, soğuk kışları da atlatabilir ve kısa süre kar altın- da kalabildiği gibi -10 °C’lik donlara da karşı koyabilir.



AltıN OtU helichrysum arenarium Altın otu, altın sarısı renginden dolayı bu adı almıştır. Halk arasında değişik isimlerle de anılır: Altın çiçek, Ölmez Çiçek, Güneş Çiçeği, Arı Çiçeği… Anavatanı Avrupa’dır. Ülkemizde Doğu Anadolu’da yetişir. Daha çok kayalık alanları seven Altın Otu çokyıllık otsu bir bitkidir. Göz alıcı güzellikte minik sarı çiçekler açar. Çiçekleri kurutulduktan sonra altın rengini hâlâ koruduğundan çiçekçilik sektörünün en popüler çiçekleri arasında yer alır. Geçmişten günümüze dek birçok kültür ve halk tarafından şifa amaçlı kullanılmıştır. Altın otu bitkisinden; altın otu çayı, altın otu yağı üreti- lir. Ayrıca içeriğindeki flavonlar, reçine, kumarin ve uçucu yağların zenginliğiyle çok çeşitli ilaçların muhteviyatına girmiştir. Uygun şartlarda kurutulan altın otu, cam kavanoz içinde, loş, serin ve kuru bir ortamda 6 aya kadar tazeliğini korur.