วิชาพืชสมุนไพร

สมุนไพรใกล้ตวั รหัสวชิ า พว02021 ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย

ความหมายและประเภทสมนุ ไพร คาวา่ สมุนไพร ตาม พระราชบญั ญัติยา หมายถงึ \"ยาท่ีไดจ้ ากพืช สัตว์ หรือแร่ธาตุ ซ่งึ ยงั ไม่ได้ผสม ปรงุ หรือเปลี่ยนสภาพ เชน่ พชื กย็ ังเปน็ ส่วนของ ราก ลาต้น ใบ ดอก ผล ฯลฯ ซึง่ ยังไม่ได้ผ่านขั้นตอนการแปรรูปใด ๆ แต่ในทางการค้าสมุนไพรมกั จะถูกดัดแปลงในรูปแบบ ตา่ ง ๆ เช่น ถูกห่ันให้เปน็ ช้นิ เลก็ ลง บดเปน็ ผงละเอยี ด หรอื อดั เปน็ แทง่ อย่างไรกต็ ามในความรสู้ กึ ของคนทัว่ ๆ ไป เมอื่ กลา่ วถึงสมนุ ไพร มักจะนกึ ถงึ เฉพาะ ต้นไมท้ ี่นามาใชเ้ ปน็ ยาเทา่ นั้น ท้งั นี้อาจเปน็ เพราะว่าสัตว์ หรอื แร่ มกี ารนามาใชน้ ้อย และใช้ ในโรคบางชนดิ เทา่ นั้น ศูนยก์ ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอทุง่ ช้าง

ศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอทุ่งชา้ ง ประเภทของสมนุ ไพร พืช สัตว์ แรธ่ าตุ

ศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอาเภอทุ่งชา้ ง ประเภทสมุนไพร สมนุ ไพรจากพืช 1. สมนุ ไพรจากพชื แบ่งออกเปน็ 5 ประเภท คือ 1.1 ประเภทตน้ เช่น ตน้ พิกุล ตน้ ขี้เหลก็ ต้นมะตูม 1.2 ประเภทเถา, เครือ เช่น เถาบอระเพด็ , เถาคนั แดง 1.3 ประเภทหวั ,เหงา้ เชน่ หัวแห้วหมู, เหง้าขา่ , เหงา้ ขิง 1.4 ประเภทผกั เชน่ ผกั บงุ้ ผักหนอก ผักชี ผักกาดนา้ 1.5 ประเภทหญ้า เช่น หญา้ แพรก หญ้าคา หญา้ ใต้ใบ

ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอทุ่งชา้ ง ประเภทสมนุ ไพร 2. สมุนไพรจากสัตวแ์ บง่ ออกเปน็ 3 ประเภท คอื 2.1 ประเภทสตั วบ์ ก เช่น ควายเผอื ก หมี งูเหลอื ม 2.2 ประเภทสตั ว์นา้ เชน่ ปลาหมกึ หอยสังข์ เตา่ 2.3 ประเภทสัตวอ์ ากาศ เชน่ นกนางแอน่ ผ้ึง 3. สมุนไพรจากแร่ธาตุ แบง่ ออกเปน็ 2 ประเภท คือ 3.1 ประเภทแร่ธาตุที่สลายตัวยาก เชน่ เหลก็ ทองคา เงิน 3.2 ประเภทแร่ธาตุทส่ี ลายตวั เร็ว หรอื สลายตวั อยูแ่ ล้ว เชน่ สารส้ม พมิ เสน เกลอื

ความสาคญั ของพชื สมนุ ไพร ด้านสาธารณสขุ (1) สนับสนุนและพฒั นาวิชาการและเทคโนโลยพี ื้นบา้ นอนั ได้แก่ การแพทยแ์ ผนไทย เภสัช กรรมแผนไทย การนวดไทย (2) สนับสนุนและส่งเสรมิ การดแู ลรกั ษาสุขภาพของตนเอง โดยใช้ สมนุ ไพร การแพทยพ์ ื้นบา้ น การนวดไทย ในระดับบคุ คล ครอบครัว และชมุ ชน ให้เป็นไปอยา่ งถูกต้องเปน็ ระบบ สามารถ ปรับประสานการดแู ลสขุ ภาพแผนปัจจบุ ันได้ อาจกล่าวได้ว่าสมนุ ไพรสาหรับสาธารณสุขมลู ฐาน คอื สมุนไพรทใี่ ช้ในการส่งเสริมสขุ ภาพ และการรกั ษาโรค/อาการเจ็บป่วยเบ้ืองต้น เพื่อใหป้ ระชาชนสามารถพงึ่ ตนเองได้มากข้นึ ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอทุง่ ชา้ ง

ความสาคญั ของพชื สมนุ ไพร ดา้ นเศรษฐกจิ ในปจั จุบนั พืชสมนุ ไพรจดั เป็นพืชเศรษฐกจิ ชนดิ หน่งึ ทีต่างประเทศกาลงั หามาลงทุนและ คดั เลือกสมนุ ไพรไทยไปสกดั หาตัวยาเพอ่ื รักษาโรคบางโรคและมีหลายประเทศที่นาสมุนไพรไทย ไปปลกู และทาการคา้ ขายแขง่ กบั ประเทศไทย สมุนไพรหลายชนิดทเี่ ราส่งออกเป็นรูปของวตั ถุดบิ คือ กระวาน ขม้นิ ชนั เร่ว เปลา้ นอ้ ยและมะขามเปียก เป็นต้น ซ่ึงสมนุ ไพรเหล่านต้ี ลาดตา่ งประเทศ ยังคงมีความตอ้ งการอีกมาก เพ่อื หาความเป็นไปได้ในการพฒั นาคณุ ภาพและแหลง่ ปลูกฃองสมุนไพร เพ่อื สง่ ออก จงึ ได้กาหนดชนดิ ของสมุนไพรท่ีมศี ักยภาพ 13 ชนิด คอื มะขามแขก กานพลู ดองดงึ เทยี นเกล็ดหอย เรว่ กระวาน ชะเอมเทศ ขมน้ิ จนั ทรเ์ ทศ ใบพลู พริกไทย ดปี ลแี ละนา้ ผง้ึ ศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอท่งุ ชา้ ง

ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั อาเภอทุ่งชา้ ง 1. น้ามันหอมระเหย ( Essential oil) พืชสมุนไพรหลายชนดิ สามารถนามาสกัด นา้ มันหอมระเหยได้โดยวธิ ีการกลน่ั ซึ่งจะไดน้ ้ามนั หอมระเหยมีกล่ินหอมแตกตา่ งกนั ไป ตามชนิดของพืชสมนุ ไพร น้ามันหอมระเหยนี้มีสาระสาคญั ท่สี กดั ออกมา ซึ่งจะใช้ประโยชน์ได้ตรงตามวตั ถปุ ระสงค์ รวมทัง้ การใชใ้ นปริมาณทน่ี อ้ ยกวา่ เมื่อเทียบกบั การนาพชื สมุนไพรมาใช้ในรปู อื่น ตวั อยา่ งของพชื สมุนไพรทน่ี ามาสกดั นา้ มันหอมระเหย เช่น - นา้ มนั ตะไคร้หอม ใช้ในอตุ สาหกรรมผลติ สบู่ แชมพู นา้ หอมหรอื ใช้ ทาสารไล่แมลง - นา้ มนั ไพล ใช้ในผลิตภัณฑค์ รมี ทาภายนอก ลดอาการอักเสบจากการฟกชา้ - น้ามนั กระวาน ใช้แตง่ กล่ินเหลา้ เครอ่ื งดม่ื ต่าง ๆ รวมถึงอตุ สาหกรรมน้าหอม - น้ามันพลู ใชใ้ นอตุ สาหกรรมเคร่อื งสาอางหรือใชเ้ ป็นเจลทาภายนอกแก้คัน ประโยชนข์ องสมนุ ไพร

ศูนยก์ ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อาเภอทุ่งชา้ ง 2.ยารับประทาน ประโยชน์ของสมนุ ไพร พชื สมุนไพรหลายชนดิ สามารถนามาใชร้ ับประทาน เพอ่ื รกั ษาอาการของโรคได้ อาจใช้สมุนไพรชนดิ เดียว หรอื หลายชนิดรวมกนั ก็ได้ ทัง้ นี้ขน้ึ อย่กู บั สารสาคัญ ทีม่ ีอยู่ ในพชื สมุนไพร ชนดิ นน้ั ท่ีออกฤทธเิ์ พอ่ื การบาบัดรักษาเช่น -แก้ไข้ = บอระเพด็ ฟ้าทะลายโจร - แก้ทอ้ งอดื = ทอ้ งเฟอ้ กะเพรา ไพล ขิง - ระงับประสาท = ข้ีเหล็ก ไมยราพ - ลดไขมัน ในเสน้ เลือด = คาฝอย กระเจ๊ียบแดง กระเทยี ม

3.ยาสาหรบั ใช้ภายนอก ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อาเภอทุ่งชา้ ง เปน็ พชื สมนุ ไพรทส่ี ามารถนามาบาบัดโรคทเ่ี กิดขึ้นตาม ประโยชน์ของสมนุ ไพร ผิวหนัง แผลท่เี กิดขนึ้ ตามรา่ งกาย รวมท้งั แผลในปาก อาจใช้ สมนุ ไพรชนิดเดียว หรอื หลายชนดิ รวมกันก็ได้ ลักษณะของ การนามาใช้มีหลายลกั ษณะมีทัง้ ใช้สด บดเปน็ ผง ครีม ทงั้ น้ี ขึ้นอยู่กบั สาระสาคญั ท่ีมีอยใู่ นพชื สมนุ ไพร และความสะดวก ในการนามาใช้ ตัวอย่างของพืชสมนุ ไพรทนี่ ามาใช้เปน็ ยาสาหรบั ใช้ภายนอก เชน่ - รกั ษาแผลในปาก = บัวบก หวา้ โทงเทง - ระงบั กล่ินปาก = ฝรง่ั กานพลู - แก้แพ้ = ผกั บงุ้ ทะเล ตาลงึ เทา้ ยายม่อม เสลดพังพอน - รกั ษาแผลน้ารอ้ นลวก = บัวบก ยาสูบ ว่านหางจระเข้ - แกง้ ูสวดั = ตาลงึ พดุ ตาน ว่านมหากาฬ เสลดพังพอน

ศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอท่งุ ชา้ ง 4.ผลติ ภณั ฑ์เสริมอาหารและเครอ่ื งดืม่ พชื สมุนไพรหลายชนิดสามารถนามาทาเปน็ ผลิตภัณฑ์จาก ธรรมชาติ ผูบ้ ริโภคจึงรู้สกึ ปลอดภัยในการนามารบั ประทาน เชน่ - ดดู จบั ไขมนั จากเสน้ เลือด ลดนา้ หนัก = บกุ - เปลีย่ นไขมนั เปน็ พลงั งาน ลดนา้ หนัก = ส้มแขก - เคร่อื งด่มื บารงุ สุขภาพ = หญ้าหนวดแมว คาฝอย หญา้ หวาน ประโยชนข์ องสมนุ ไพร

ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอท่งุ ชา้ ง 5.เครอ่ื งสาอางค์ การนาพืชสมุนไพรมาใช้เปน็ เคร่อื งสาอางค์ มีมานานแล้ว และในปจั จบุ ัน ได้รับการยอมรับมากขน้ึ เนื่องจากปลอดภยั กว่าการใช้สารสงั เคราะหท์ างเคมี ทาใหม้ ผี ลิตภัณฑท์ ีผ่ ลติ ขึ้น โดยมสี ่วนผสมของพืชสมุนไพรเกดิ ขึ้นมากมาย เชน่ แชมพู ครมี นวดผม สบู่ โลช่ัน ตัวอย่างพืชสมนุ ไพรทน่ี ามาใช้เป็น เครอื่ งสาอางค์ เชน่ อัญชนั วา่ นหางจระเข้ มะคาดคี วาย เหด็ หลินจือ เป็นต้น ประโยชนข์ องสมนุ ไพร

ศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอท่งุ ชา้ ง 6 ผลติ ภณั ฑ์ป้องกนั กาจดั ศัตรพู ชื เป็นสมุนไพรที่มีฤทธิ์เบอ่ื เมาหรอื มรี สขม ซง่ึ มคี ุณสมบัตใิ นการปราบหรือควบคมุ ปริมาณการ ระบาดของแมลงศัตรูพืช โดยไมม่ พี ษิ ตกคา้ งใน ผลผลิต ไม่มพี ษิ ต่อผูใ้ ชแ้ ละสภาพแวดลอ้ ม สมุนไพร กาจัดหนอน เช่น เถาบอระเพ็ด ลูก ควนิ ิน เมลด็ มันแกว้ ประโยชน์ของสมนุ ไพร

ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอทุ่งชา้ ง วธิ ีการนาสมุนไพรมาใช้ประโยชน์ วิธีเตรียมยาสมนุ ไพร ตารบั ยาจากสมุนไพร ซงึ่ เปน็ ยาแผนโบราณมกั มีสว่ น ประกอบหลายชนิด บางตารบั อาจมากถงึ 30-40 ชนิด ซง่ึ ใน จานวนน้ีแบง่ เปน็ ได้ 2 ประเภท คอื 1. ตัวยาสาคัญ หรอื ตัวยาตรง อาจจะมหี ลายชนดิ ซ่งึ แบง่ ประเภท ไดอ้ กี คือ เปน็ ตัวยาหลัก และตัวยาชว่ ย 2. ตวั ยาแตง่ กล่นิ รส หรือตวั ยาชูกลนิ่ ชูรส การปรงุ ยา ตอ้ งมีสูตรตารับท่ีแนน่ อนชัดเจน และจะต้องเขา้ ใจสตู รตารับ

ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอาเภอทุ่งชา้ ง สตู รตารับยามีลักษณะดังน้ี 1. ชนิดและลักษณะของสมนุ ไพร สมนุ ไพรหลายชนิดมชี ื่อพ้องกัน บางชนดิ มีฤทธ์เิ ปน็ ยา บางชนดิ ไมม่ ีฤทธ์ิ ทางยา และบางชนดิ อาจเปน็ พิษ เช่น โคคลาน เม่อื ทราบชนดิ แล้วตอ้ งทราบวา่ ใช้ ส่วนไหน ของพืชหรือสตั ว์ เช่น สว่ น ราก ใบ ดอก ผล หรือทง้ั ตน้ (ทัง้ หา้ ) เพราะ แตล่ ะสว่ นของพชื อาจมีสารที่เป็นยามากนอ้ ยหรอื ตา่ งชนิดกัน ต่อไปก็ต้องทราบ วา่ ใชส้ ว่ นน้นั สด ๆ หรอื แหง้ สุดทา้ ยตอ้ งทราบว่าก่อนนามาผสมเปน็ ยา ตอ้ งผา่ น วธิ ีการใดๆ กอ่ นหรอื ไม่ เช่น การป้งิ ใบชุมเห็ดเทศกอ่ นเอามาชงน้าดืม่ 2. ขนาดหรอื น้าหนักของสมุนไพร 3. วิธกี ารปรุง

ศูนย์การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอาเภอทุ่งชา้ ง สตู รตารบั ยามีลักษณะดังนี้ 4. นา้ กระสายยา ซง่ึ เป็นของเหลวทใี่ ช้ละลายหรอื สกดั ตัวยาจากสมนุ ไพร หรือใชเ้ พ่ือเสรมิ ตัวยาหลกั ใหอ้ อกฤทธิแ์ รงและเร็วย่ิงข้ึน หรือเพยี งใชใ้ นการ เตรียมยาเพือ่ ความสะดวกในการกนิ ตวั อยา่ ง น้ากระสายยา เช่น น้าสะอาด เหล้า นา้ ปนู ใส นา้ ซาวขา้ ว เปน็ ตน้ สว่ นวธิ ีการปรงุ ยาทีก่ าหนดไวใ้ นตาราแผน โบราณ และวธิ กี ารทพี่ ระราชบญั ญัติยากาหนดให้ ปรงุ เปน็ ยาแผนโบราณได้ใน ปจั จบุ ันน้ีมี 24 วธิ ี แตท่ พ่ี บบ่อย ๆ และประชาชนสามารถเตรียมใช้ไดเ้ อง คือ ยาลูกกลอน ยาชง ยาตม้ และยาดอง

ศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอท่งุ ชา้ ง เทคนิคการเตรยี มยาสมนุ ไพร 1. ยาตม้ วธิ นี ี้เหมาะกบั สมนุ ไพรที่มีสารสาคัญละลายออกมาในนา้ เป็นวิธีที่ เตรียมงา่ ย การดดู ซมึ คอ่ นขา้ งดี แตร่ สชาติไม่คอ่ ยดี ขอ้ ควรระวัง 1. ควรตม้ กินเฉพาะแต่ละวัน ไมค่ วรเก็บคา้ งคนื 2. ภาชนะท่ใี ชต้ ้ม ควรใช้หม้อดิน หมอ้ เคลอื บหรอื หมอ้ สแตนเลส ห้ามใช้ โลหะ เหล็ก หรอื อะลูมเิ นยี ม เพราะกรดหรือสารฝาดในสมนุ ไพร จะทาปฏิกริ ิยากบั โลหะจาพวกนื้ มีผลต่อยาต้มหรอื บางคร้ังโลหะจะละลายออกมา เปน็ พษิ ตอ่ ผ้ใู ช้ ในระยะยาวได้

ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอาเภอทุ่งชา้ ง เทคนิคการเตรียมยาสมนุ ไพร 2. ยาชง เหมาะสาหรับสมนุ ไพรที่มีสารสาคญั ละลายในน้าได้ดี วธิ เี ตรยี มงา่ ยและ สะดวกกว่ายาตม้ มกั มกี ล่ินหอม แต่สกัดสารสาคัญไดน้ ้อยกว่าวิธีต้ม วธิ ีการเตรียม การเตรยี มพืชสมนุ ไพร นาสว่ นที่ใช้มาล้างให้สะอาด หัน่ ใหม้ ขี นาดพอประมาณ ตากแดดหรอื อบจนแหง้ เก็บในภาชนะท่ีปดิ สนทิ ชงโดยต้มนา้ เดอื ดลงในแก้วท่ีมีผงยา ปดิ ฝาทง้ิ ไว้ 3 - 5 นาที รนิ เอาสว่ นใสดม่ื หา้ มทิง้ ไวน้ าน เกินกว่า 5 นาที

ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอทุ่งชา้ ง เทคนิคการเตรียมยาสมนุ ไพร 3. ยาดองเหล้า เหมาะสาหรบั สมุนไพรทมี่ ีสารสาคัญท่ีไมล่ ะลายน้า ดังนัน้ จงึ ไม่อาจ เตรยี มโดยการต้มหรอื ชงได้ ขอ้ ควรระวงั สตรมี ีครรภ์ ผปู้ ่วยความดนั โลหิตสงู ผู้ปว่ ยโรคหัวใจ ผทู้ ่แี พ้เหล้า ควรหลีกเลีย่ งการใชย้ า เตรยี มวิธนิ เ้ี พราะอาจเกิดอนั ตรายได้

ศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอท่งุ ชา้ ง อาการแพท้ ี่เกดิ จากสมุนไพร ผน่ื ขึ้นตามผิวหนงั ประสาทความรู้สกึ ทางาน ไวเกินปกติ เบอ่ื อาหาร คลืน่ ไส้ อาเจยี น (หรืออยา่ งใดอยา่ งหน่งึ ) ใจส่นั ใจเตน้ หรอื ร้สู กึ วบู วาบ คลา้ ยหัวใจหยดุ เตน้ หอู ้อื ตามวั ชาทีล่ ้ิน ชาท่ีผิวหนัง ตวั เหลอื ง ตาเหลอื ง ปัสสาวะสเี หลอื ง เขย่าเกิดฟอง สีเหลือง อาการน้แี สดงถงึ อันตรายรา้ ยแรง ต้องรบี ไปพบแพทย์ Finished?

ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอาเภอทุ่งชา้ ง โรคท่ีไมค่ วรใช้สมนุ ไพรดว้ ยตนเอง เปน็ โรคร้ายแรง โรคเรื้อรัง หรอื โรคทยี่ ังพสิ ูจนไ์ มไ่ ด้ แนช่ ดั ว่ารกั ษาด้วยสมนุ ไพร ไดเ้ ช่น งพู ษิ กัด สนุ ขั บ้ากดั บาดทะยกั กระดกู หกั มะเรง็ วัณโรค กามโรค ความดันโลหิตสงู เบาหวาน โรคเรื้อน ดซี ่าน หลอดลมอกั เสบเรอ้ื รัง ปอดบวม (ปอดอักเสบ) อาการบวม ไทฟอยด์ โรคตาทุกชนิด

ศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอทุ่งชา้ ง โรคทไ่ี มค่ วรใช้สมนุ ไพรดว้ ยตนเอง (ตอ่ ) (1) ไขส้ งู (ตัวร้อนจัด) ตาแดง ปวดเมอ่ื ยมาก ซึม บางที่พดู เพ้อ (2) ไขส้ งู และดซี า่ น (ตวั เหลอื ง) ออ่ นเพลียมาก อาจเจบ็ ในแถวชายโครง (3) ปวดแถวสะดอื เวลาเอามอื กดเจ็บปวดมากขนึ้ หน้าทอ้ งแขง็ อาจทอ้ งผูก และมีไขเ้ ลก็ น้อย หรอื มาก (อาจเปน็ โรคไสต้ ่งิ อกั เสบอย่างแรงหรอื ลาไส้สว่ น อื่นอักเสบ) (4) เจบ็ แปลบในท้องคล้ายมอี ะไรฉกี ขาด ปวดทอ้ งรนุ แรงมากทอ้ งแข็งอาจ มีตัวร้อนและคลืน่ ไส้อาเจียนดว้ ย บางทมี ปี ระวัติปวดทอ้ งบ่อย ๆ มากอ่ น

ศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อาเภอทุ่งชา้ ง โรคท่ไี มค่ วรใช้สมนุ ไพรดว้ ยตนเอง (ต่อ) (5) อาเจยี นหรือไอเปน็ โลหิต (อาจเป็นโรครา้ ยแรงของกระเพาะอาหาร หรือปอด) ต้องให้คนไขน้ อนพกั นง่ิ ๆ กอ่ น ถา้ แพทย์อย่ใู กล้ควรเชิญมา ตรวจท่ีบ้าน ถ้าจาเป็นตอ้ งพาไปหาแพทย์ ควรรอให้เลอื ดหยดุ เสยี กอ่ น และควรพาไปโดยมกี ารกระเทอื นกระแทกนอ้ ยท่สี ดุ (6) ท้องเดนิ อยา่ งแรง อุจจาระเป็นนา้ บางทีมีลักษณะคลา้ ยน้าซา ขา้ ว บางทถี ่ายพุ่ง ถ่ายติดต่อกันอย่างรวดเรว็ คนไขอ้ อ่ นเพลียมาก ตาลกึ หนงั แหง้ (อาจเปน็ อหิวาตกโรค) ต้องพาไปหาแพทย์โดยดว่ น ถ้าไปไมไ่ หว ต้องแจ้งแพทยห์ รืออนามยั ทใี่ กลบ้ ้านทีส่ ดุ โดยเรว็

ศูนย์การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอท่งุ ชา้ ง โรคทไี่ มค่ วรใช้สมนุ ไพรดว้ ยตนเอง (ตอ่ ) (7) ถ่ายอุจจาระเป็นมูกและเลอื ด บางทีเกอื บไมม่ เี นอ้ื อจุ จาระเลย ถา่ ย บอ่ ยมาก 8) สาหรับเดก็ โดยเฉพาะอายุภายใน 12 ปี ไขส้ ูง ไอมาก หายใจมเี สียง ผดิ ปกติคล้าย ๆ กบั มี อะไรตดิ อยใู่ นคอบางทีมีอาการหนา้ เขยี ว ตอ้ งรบี พา ไปหา แพทยโ์ ดยดว่ นที่สดุ 9) อาการตกเลือดเป็นเลอื ดสด ๆ จากทางไหนก็ตาม โดยเฉพาะทางชอ่ ง คลอดตอ้ งพาไปหาแพทยโ์ ดยเร็วทส่ี ุด

ศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั อาเภอท่งุ ชา้ ง คณุ สมบตั ขิ องสมนุ ไพรรอบบ้าน ตะไคร้ ชอื่ วทิ ยาศาสตร์Cymbopogon citratusStapf. วงศ์ GRAMINEAE รูปลักษณะ : ไม้ลม้ ลกุ ท่มี ีอายไุ ดห้ ลายปี ชอบดินรว่ นซยุ ปลูกได้ ตลอดปี ใบสเี ขียวยาวแหลม ดอกฟสู ขี าว หัวโตขน้ึ จากดินเป็นกอๆ กล่นิ หอมฉุน คอ่ นข้างรอ้ น สรรพคณุ ของตะไคร้ : มีส่วนชว่ ยในการขับเหงอื่ เป็นยาบารงุ ธาตุไฟ ให้เจริญ (ตน้ ตะไคร้) มีสรรพคณุ เปน็ ยาบารุงธาตุ ช่วยในการเจริญอาหาร ชว่ ยแก้อาการเบื่ออาหาร (ต้น) สารสกัดจากตะไครม้ สี ่วนช่วยในการ ปอ้ งกันโรคมะเร็งลาไส้ใหญ่

ศูนย์การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อาเภอท่งุ ชา้ ง คณุ สมบัตขิ องสมุนไพรรอบบ้าน ขงิ ชอ่ื วิทยาศาสตร์ : Zingiber officinale Roscoe. ช่ือวงศ์ : ZINGIBERACEAE ลกั ษณะทั่วไป : ไมล้ ้มลุก สูง 0.3-1 เมตร มีเหง้าใต้ดนิ เปลอื กนอกสนี า้ ตาลแกมเหลอื ง เนอื้ ในสนี วลแกมเขยี ว มกี ล่นิ เฉพาะ แตกสาขา คลา้ ยนว้ิ มอื ใบเดีย่ ว เรยี งสลบั รูปขอบ ขนาน แกมใบหอก กว้าง 1.5-2 ซม. ยาว 15-20 ซม. ดอกช่อแทงออกจากเหงา้ กลีบ ดอกสเี หลอื งแกมเขยี ว ใบประดบั สีเขียวอ่อน ผลแหง้ มี 3 พู สรรพคุณ : เหงา้ แกท่ งั้ สดและแหง้ ใชเ้ ป็นยาขบั ลม ช่วยให้เจริญอาหาร แก้อาเจยี น แก้ไอ ขบั เสมหะและขบั เหง่อื ผงขงิ แหง้ มฤี ทธ์ิ ขับน้าดชี ่วยย่อยไขมนั ลดการบีบตัวของลาไส้ บรรเทาอาการปวดท้อง

ศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอาเภอทงุ่ ช้าง คุณสมบตั ขิ องสมุนไพรรอบบา้ น กล้วยนา้ ว้า ชอื่ วิทยาศาสตร์ : Musa sapientum L. วงศ์ : Musaceae ลกั ษณะ : ไม้ล้มลุก สูง 2-4.5 เมตร มลี าต้นใต้ดิน ลาตน้ เหนอื ดินเกดิ จากกาบใบหมุ้ ซอ้ นกนั ใบเดยี่ วเรยี งสลับซอ้ นกนั รอบต้นท่ีปลายยอด รูปขอบขนาน กวา้ ง25-40 ซม. ยาว 1- 2 เมตร ผวิ ใบเรยี บมัน ทอ้ งใบ สอี ่อนกวา่ ดอกชอ่ เรียกวา่ หัวปลี ออกท่ปี ลายยอด ใบประดับหมุ้ ชอ่ ดอกสแี ดงหรอื ม่วง กลบี ดอกสีขาว บางผลเป็นผลสด ประโยชน์ทางสมนุ ไพร : ผลดิบ มีสารแทนนนิ รกั ษาอาการทอ้ งเสยี และบดิ โดยกินครัง้ ละคร่งึ หรือหนึ่งผล

ศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อาเภอทุ่งชา้ ง คณุ สมบตั ิของสมนุ ไพรรอบบา้ น กระเทยี ม ชือ่ วทิ ยาศาสตร์ : Allium sativum L. วงศ์ : Alliaceae ชอ่ื สามญั : Common Garlic , Allium ,Garlic , ลกั ษณะ : ไมพ่ มุ่ สงู 2-4 เมตร กงิ่ อ่อนมีหนาม ใบประกอบชนิดมีใบยอ่ ย ใบเดยี ว เรยี งสลับ รูปไข่ รูปวงรหี รอื รูปไขแ่ กมขอบขนานกวา้ ง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เนือ้ ใบมีจุดนา้ มนั กระจาย ก้านใบมีครีบเลก็ ๆ ดอกเดีย่ วหรอื ชอ่ ออกที่ปลายก่ิงและทซ่ี อกใบ กลบี ดอกสขี าว กลนิ่ หอม ร่วงง่าย ผลเปน็ ผล สด กลมเกลีย้ ง ฉ่านา้ ประโยชน์ทางสมนุ ไพร : ตารายาไทยใชน้ ้ามะนาวและผลดองแห้งเปน็ ยาขับ เสมหะ แก้ไอ แก้โรคเลือดออกตามไรฟัน เพราะมวี ติ ามนิ ซี น้ามะนาวเป็น กระสายยาสาหรบั สมนุ ไพรท่ใี ช้ขับเสมหะ เช่น ดปี ลี กนิ รว่ มกับยาขับ ลม

ศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอทงุ่ ช้าง คณุ สมบตั ิของสมุนไพรรอบบ้าน กระชาย ชื่อวิทยาศาสตร์ : Boesenbergia rotunda (Linn.) Mansf. ช่อื วงศ์ : ZINGIBERACEAE ลกั ษณะท่ัวไป : ไมล้ ม้ ลุก ไม่มีลาต้นบนดนิ มีเหงา้ ใตด้ นิ ซง่ึ แตกรากออกไป เป็นกระจกุ จานวนมาก อวบนา้ ตรงกลางพองกว้างกว่าสว่ นหัวและท้าย ใบ เด่ยี ว เรียงสลบั ในระนาบเดียวกัน รปู ขอบขนานแกมรปู ไข่ ตรงกลางด้านใน ของกา้ นใบมีรอ่ งลกึ ดอกชอ่ ออกแทรกอยู่ระหวา่ งกาบใบที่โคนตน้ กลบี ดอก สขี าวหรือชมพูอ่อน ใบประดบั รปู ใบหอก สมี ว่ งแดง ดอกย่อยบานครั้งละ 1 ดอก ผลของกระชายเปน็ ผลแหง้ สรรพคณุ : เหงา้ ใช้แก้โรคในปาก ขบั ปัสสาวะ รักษาโรคบดิ แกป้ วดมวนท้อง ขับระดขู าว

ศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอทุ่งชา้ ง คุณสมบัตขิ องสมนุ ไพรรอบบ้าน ไพล ชอ่ื วิทยาศาสตร์ : Zingiber purpureum Roscoe วงศ์ : Zingiberaceae ลักษณะ : ไม้ล้มลกุ สูง 0.7-1.5 เมตร มเี หง้าใตด้ นิ เปลอื กนอกสีน้าตาลแกม เหลือง เนอ้ื ในสเี หลอื งแกมเขยี ว มีกลน่ิ เฉพาะ แทงหนอ่ หรือลาต้นเทียมข้นึ เปน็ กอ ประกอบด้วยกาบหรือโคน ใบซอ้ นกัน ใบ เด่ียว เรยี งสลับ รูปขอบขนานแกมใบหอก กว้าง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ชอ่ แทงจากเหงา้ ใตด้ นิ กลบี ดอกสีนวล ใบประดับสีม่วง ผล เปน็ ผลแหง้ รูปกลม ประโยชน์ทางสมุนไพร : ใช้เหง้าเป็นยาขบั ลม ขับประจาเดือน มฤี ทธ์ริ ะบายออ่ น ๆ แก้บิดสมานลาไส้ ยาภายนอกใช้เหง้าสดฝนทาแกเ้ คล็ดยอก ฟกบวม เส้นตึง เม่อื ย ขบ เหน็บชา สมานแผล ในเหงา้ มนี า้ มนั หอมระเหยซึง่ มคี ณุ สมบัตลิ ดอาการอักเสบ และบวม จงึ มกี ารผลติ ยาขผี้ ึ้งผสมนา้ มันไพล แกเ้ คล็ดขดั ยอก น้ามันไพลผสม แอลกอฮอลส์ ามารถทากันยงุ ได้ นอกจากนพ้ี บว่าในเหงา้ มีสาร 4-(4- hydroxy-1- butenyl) veratrole ซึง่ มฤี ทธขิ์ ยายหลอดลม

ศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอท่งุ ช้าง คุณสมบัตขิ องสมุนไพรรอบบา้ น ฟา้ ทะลายโจร ชือ่ วทิ ยาศาสตร์ : Andrographispaniculata (Burm.) Wall. ex Nees วงศ์ : Acanthaceae ลกั ษณะ : ไมล้ ้มลกุ สูง30-60 ซม.ทั้งต้นมีรสขม ลาตน้ เปน็ ส่ีเหลี่ยม แตกกิง่ ออกเปน็ พมุ่ เลก็ ใบเดย่ี ว เรยี งตรงข้าม รปู ไขห่ รอื รปู ใบหอก กว้าง 2-3 ซม. ยาว4-8ซม. สเี ขยี วเขม้ เปน็ มัน ดอกช่อ ออกทป่ี ลายกง่ิ และซอกใบ ประโยชน์ทางสมุนไพร : ใช้เฉพาะใบหรือทงั้ ต้นบด ซ่ึงเก็บก่อนทจี่ ะมดี อกเป็นยาแก้เจบ็ คอ แกท้ อ้ งเสีย แกไ้ ข้ เปน็ ยาขมเจริญอาหาร หรอื ใชใ้ บแหง้ บดเป็นผงละเอยี ดปนั้ เปน็ ยา ลกู กลอนขนาดเสน้ ผ่าศนู ย์กลางประมาณ 0.8 ซม. กนิ ครัง้ ละ 3-6 เม็ด วนั ละ 3-4 ครง้ั กอ่ นอาหารและก่อนนอน สาหรบั ผงฟ้าทะลายทบ่ี รรจุแคปซูล ๆ ละ 500 มลิ ลกิ รัม ให้กิน ครง้ั ละ 2เมด็ วันละ 2 ครงั้ ก่อนอาหารเชา้ และเย็น อาการขา้ งเคียงท่ีอาจพบคือ คลื่นไส้

ศูนยก์ ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอทุ่งช้าง คณุ สมบตั ิของสมุนไพรรอบบ้าน ผกั คาวทองหรอื ผักพลคู าว ช่ือวิทยาศาสตร์ Houttuynia cordata Thunb. วงศ์ . Saururaceae ลักษณะ : เป็นพชื ลม้ ลกุ อายุหลายปี สูง 15-30 ซม. ลาต้นกลม สเี ขยี ว รากแตกออก ตามขอ้ มกี ลิ่นคาวทง้ั ตน้ ใบ เปน็ ใบเด่ียว ออกเรยี งสลบั รูปหัวใจ กว้าง 4-6 ซม. ยาว 6-10 ซม. ปลายใบเรียวแหลม โคนใบเว้ารปู หวั ใจ ขอบใบเรยี บ แผ่นใบเรยี บ สเี ขยี ว ดา้ นบนของใบเป็นสเี ขียวเขม้ ด้านลา่ งออกสีมว่ ง กา้ นใบยาวและโคนเปน็ กาบหุ้มลาต้น ดอก ออกเป็นชอ่ ที่ปลายยอด มใี บประดบั สขี าว 4 ใบ ทีโ่ คนชอ่ ดอก ปลายมน ดอกเลก็ จานวนมาก สีขาวยออกเหลือง ผล เป็นผลแหง้ แตกออกได้ เมลด็ รี สรรพคณุ : เปน็ สมุนไพรทั้งต้น เก็บในฤดูร้อน และฤดหู นาว ถอนทัง้ ต้นและราก ล้างใหส้ ะอาด ตากแหง้ เก็บไวใ้ ช้ ช่อดอก ดอกย่อย ช่อดอกแก่ ผล เมลด็ กระจายพันธ์ุในอนิ โดจนี , จีน, ประเทศไทย พบตามทช่ี ืน้ แฉะรมิ นา้ ทางภาคเหนือ หรอื ปลกู ไวเ้ ป็นยาหรืออาหาร

ศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอท่งุ ช้าง Thank You ศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอทุ่งช้าง