วันสำคัญ-วันพืชมงคล

วันพชื มงคล พระราชพิธีพชื มงคล จรดพระนงั คัลแรกนาขวญั นางสาวบุหลง ศรกี นก พระราชพิธีตาง ๆ ซ่ึงสมเด็จพระมหากษัตริยาธิราชเจาทรงพระ กรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหแตงการขึ้นตามโบราณราชประเพณีน้ัน พระราชพิธีท่ีมีความสําคัญตอการทํานุบํารุงพืชพันธุธัญญาหารและความ บริบูรณแกอาณาประชาราษฎรที่ประกอบการกสิกรรมในพระราชอาณาจักร คือ พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เปนพระราชพิธีเกาแก ท่ีโปรดใหทําการพระราชพิธีสืบเนื่องตอกันมา จะมีความแตกตางกันบางใน รายละเอยี ด เชนแบบแผน พระราชพิธี สถานที่ประกอบพิธี และการเรียกช่ือ แตจุดมุงหมายและหลักของการพระราชพิธีนับวาไดมีการรักษาไวไมให เส่ือมสูญไป

มูลเหตุท่ีพระมหากษัตริยาธิราชเจาแตละพระองคโปรดเกลา โปรดกระหมอมใหดํารงพระราชพิธีนี้เปนพระราชกิจสําคัญสืบมาน้ัน มี พระบรมราชาธิบายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยู ในบท พระราชนพิ นธเ รอ่ื งพระราชพธิ ีสิบสองเดือน ความวา การแรกนาท่ีตองเปนธุระของผูซึ่งเปนใหญในแผนดินลงมือทํา เองเชนนี้ก็เพื่อจะใหเปนตัวอยางแกราษฏร ชักนําใหมีใจหม่ันในการทํานา เพราะเปนสิ่งท่ีสําคัญท่ีจะไดอาศัยเล้ียงชีวิตท่ัวหนา เปนตนเหตุของความ ต้งั มน่ั และความเจริญไพบูลยแ หงพระนครทั้งปวง พระราชพธิ คี รั้งกรุงสโุ ขทยั ในบทพระราชนิพนธพระราชพิธีสิบสองเดือนพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงสันนิษฐานความเปนมาของพระราชพิธีคร้ัง กรุงสุโขทัย วาเปนพิธีพราหมณเรียกช่ือวา พระราชพิธีเดือนไพศาลจรด พระนังคัลพระเจากรุงสุโขทัย เสด็จพระราชดําเนินไปทอดพระเนตรพิธี พรอมดวยพระมเหสีและพระบรมวงศานุวงศ มีการมหรสพตาง ๆ สมโภช ดวย พระราชพธิ คี รงั้ กรุงศรีอยธุ ยา กฎหมายเกาสมัยกรุงศรีอยุธยาวาดวยกฎมณเฑียรบาล กลาวถึง พระราชานกุ จิ ท่ีทรงปฏบิ ตั ิ มพี ระราชพิธีในเดือนไพศาข คือ เดือนหก ไดแก พระราชพิธีจรดพระนังคัล คือ การลงไถแรกลงมือไถนา พระเจาแผนดิน มิไดเสด็จพระราชดําเนินไปประทับทอดพระเนตรเหมือนครั้งกรุงสุโขทัย แตทรงแตงต้ังผูแทนพระองคไปประกอบพิธีแทนพระองคปรากฏชื่อ

ตําแหนงวา พระจันทกุมาร พระอินทกุมาร มีนางเทพีแทนพระมเหสี ตําแหนง พระจันทกุมาร และพระอินทกุมาร ผูทําหนาที่แรกนานี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงสันนิษฐานวานาจะเปนผูมี หนาท่ีในกรมสรรพากรบัญชาการตลาดท้ังปวง เพราะในวันท่ีประกอบ พระราชพิธีไดรับพระราชทานคาอากรตลาดยกพระราชทานภาษีบรรดา สินคาที่มาทางเรือ ทางเกวียนเขามาถึงพระนครในวันที่ทําการพระราชพิธี จะตกเปนของผูทําการแรกนาท้ังสิ้นการท่ีทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรด กระหมอมพระราชทานเชนน้ี เปนธรรมเนียมตอมาจนสมัยกรุง รัตนโกสนิ ทรในรชั กาลที่ ๔ จงึ โปรดใหยกเลิก พระราชพิธีในสมยั กรุงรัตนโกสนิ ทร พระราชทานแรกนาในสมัยตนกรุงรัตนโกสินทรต้ังแตรัชกาลที่ ๑ จนถึงรัชกาลท่ี ๓ ปรากฏหลักฐานในหมายรับสั่งกําหนดการพระราชพิธี เรียกช่ือวา พระราชพิธีจรดพระนังคัล โปรดใหเจาพระยาพลเทพ ผูดํารง ตําแหนงเกษตราธิบดีเปนผูแรกนา(ในสมัยกอนยังไมเรียกพระยาแรกนา)ทํา พิธีท่ีทุงวัดสระเกศ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวพระราชดําเนินเปนคร้ัง คราว คราวหน่ึงในรัชกาลที่ ๒ พระราชดพิธีจรดพระนังคัลตรงกับเวลาท่ี ทรงปฏิสังขรณวัดแจง คือ วัดอรุณราชวรารามปจจุบัน โปรดเกลาฯ ใหยก การพระราชพธิ ีมาตง้ั การทป่ี รกหลงั วัดเพื่อทอดพระเนตร พระราชพิธีจรดพระนังคัลซึ่งเปนพิธีพราหมณน้ีเมื่อรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ผูทรงเปนปราชญในทาง พระพุทธศาสนา ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหปรับเปลี่ยนพระราชพิธี

ตาง ๆ ครั้งใหญโดยเพ่ิมพิธีของสงฆเพื่อความเปนสิริมงคล พระราชพิธีจรด พระนังคัลไดเพ่ิมพิธีสงฆดวย คือ การเจริญพระพุทธมนตเรียกวาพระราช พิธีพืชมงคล กําหนดใหทําการพระราชพิธีกอนวันหนึ่งรวมเปน ๒ พิธี เรียกช่ือวา พระราชพิธีมงคลแลจรดพระนังคัล พระราชพิธีจรดพระนังคัล พระราชพิธีพระนังคัลแรกนาขวัญ ทําพิธีแรกนาท่ีทุงสมปอยบาง ทุงพญา ไทบาง ทุงสมปอย คือ ราชตฤณมัยสมาคม สวนทุงพญาไท คือบริเวณ โรงพยาบาลพระมงกุฎเกลาในปจจุบันน้ี จนถึงรัชกาลที่ ๗ ในพุทธศักราช ๒๔๖๘ จึงกําหนดเรียกวา พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ระหวางพุทธศักราช ๒๔๗๓-๒๔๗๙ ปรากฏหลักฐานในหมายกําหนดการ พระราชพิธี เรียกวา พระราชพิธีแรกนาขวัญ โดยที่ยังมีพระราชพิธีสงฆอยู ดวยเชนเดิม มีขอสังเกตวา ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พุทธศักราช ๒๔๗๕ พระราชพิธีเน่ืองดวยราชประเพณีโบราณไดถูกยกเลิกไปหลายพิธี แตพระราชพิธีน้ียังคงไดรับการสืบทอดไวมีการประกอบพิธีติดตอกันมา มิไดขาดตอน แมในบางครั้งท่ีมีคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองคก็จะใหมี การทําการพระราชพิธีในพระปรมาภิไธยของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว แตม กี ารเปล่ียนแปลงลกั ษณะของการพระราชพธิ แี ละชื่อเรยี กดังน้ี พระราชพิธีแรกนาขวัญ พระราชพิธีพืชมงคล รัฐพิธีพืชมงคล และพระราช พิธีพืชมงคลจรดพระนงั คลั แรกนาขวญั ในพุทธศักราช ๒๔๗๙ พบหลักฐานในหมายรับสั่งเรียกชื่อการ พระราชพิธีน้ีวา พระราชพิธีแรกนาขวัญ โดยที่ยังคงมีพระราชพิธีสงฆอยู

ดวยเชนเดิม มีขอสังเกตวา ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พุทธศักราช ๒๔๗๕ พระราชพิธีเนื่องดวยราชประเพณีโบราณไดถูกยกเลิกไปหลายพิธี แตพระราชพิธีนี้ ยังคงไดรับการสืบทอดไวมีการประกอบพิธีติดตอกันมา มิไดขาดตอน แมในบางคร้ังที่มีคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองคก็จะใหมี การทําพระราชพิธีในพระปรมาภิไธยของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว แต มกี ารเปลี่ยนแปลงลักษณะของการพระราชพธิ ี *****************