การมีส่วนร่วมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 3. การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณที่ประสบความสําเร็จในระดับ ทอ งถ่ินมากกวา ระดับรัฐบาล เพราะมกี ารกาํ หนดเปาหมายของผมู สี วนไดส ว นเสยี ไดชดั เจนมากขนึ้ เปด โอกาส ใหประชาชน ชุมชน แสดงความคิดเห็นหรอื คัดคานไดทุกข้ันตอน เง่อื นไขความสาํ เร็จทเ่ี กิดข้ึนในทองถิ่นขนาดเล็กประกอบดวย การบรหิ ารของนายกเทศมนตรที เ่ี ปน กลาง ความพรอมทางการเงินทไี่ ดรบั การสนบั สนนุ และการปลอดการเมืองระหวา งกลมุ 4. ลักษณะงานทนี่ ํา PB เขา มาใชไ ดสว นใหญจ ะเปน งานสาธารณะ (Public work) 5. ไมมีแนวทางท่ีเปนบรรทัดฐานสําหรับการจัดทํางบประมาณแบบมีสวนรวม ขึ้นกับความ เขม แข็ง 6. การสง เสริมใหบ คุ ลากรภาครฐั มีความรู ความเขา ใจ ตระหนักถึงความสาํ คญั ของการมสี ว น รวม ภาคประชาชนและประชาสงั คม 1. สรางกระบวนการเคล่ือนไหวทางสงั คม (Social Movement) ใหตระหนักถงึ ความสําคัญ และแนวทางทเ่ี หมาะสมของการมีสว นรว มของประชาชน 2. ความพรอมของประชาชน ภาคประชาสงั คมมกี ารสรา งความสัมพนั ธกับชมุ ชนอยาง ตอ เนอ่ื ง ภาคประชาชนจดั ตัง้ หรอื รวมกลมุ เพอ่ื เปนตวั แทน 3. บทบาทและความเขมแข็งขององคกรพัฒนาเอกชน (NGOs.) 4.2.2 การเปรยี บเทยี บการมีสว นรว มในกระบวนการงบประมาณของตางประเทศกบั ประเทศไทย 4.2.2.1 กระบวนการงบประมาณของประเทศไทย (ระดับรฐั บาล) ปงบประมาณของประเทศไทย กําหนดไว 12 เดือน (ระยะเวลาตั้งแตวันที่ ๑ ตุลาคมของป หนึ่งถึงวันท่ี ๓๐ กันยายน ของปถัดไป โดยใหป พ.ศ. ถัดไปเปนชื่อสําหรับปงบประมาณนั้น) ระยะเวลา กระบวนการงบประมาณของประเทศไทยเริ่มตนข้ึนกอนปงบประมาณประมาณ 15 เดือน กระบวนการ งบประมาณประกอบดว ย 1) การวางแผนงบประมาณ ระดับรัฐบาล : รูปแบบการมีสวนรวม : การรับฟง โดยประชาชนมีสวนรวมใน กระบวนการวางแผนงบประมาณโดยการติดตามมติคณะรฐั มนตรี ผา นชองทางตา งๆตามระยะเวลา ดงั น้ี - คณะรัฐมนตรีใหความเห็นชอบการจัดทําขอเสนอเปาหมาย ยุทธศาสตรจัดสรร งบประมาณรายจาย กรอบแนวทางจดั ทําแผนพัฒนาพื้นท่ี และนโยบายการจดั ทํางบประมาณ ซึ่งเปนจากการ ประชุมรวมระหวาง สํานักงบประมาณ (สงป.) สํานักงานสภาพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ (สศช.) และ สํานักงานสภาความมั่นคง (สมช.) (ประมาณเดือน มิ.ย.-ก.ค. ปงบประมาณกอนหนา หรือ 15 เดือนกอนข้ึน ปงบประมาณท่ีจดั ทํา) - คณะรัฐมนตรีใหความเห็นชอบ การกําหนดนโยบายและวงเงินงบประมาณ กระทรวงการคลัง สงป. สศช. ธนาคารแหงประเทศไทย (ประมาณเดือนธ.ค.ปงบประมาณกอนหนา หรือ 12 เดือนกอ นขึ้นปงบประมาณ การเผยแพร : ชองทางเว็บไซต Thaigov สํานกั งบประมาณ และขาวสารตามสื่อ ตางๆ สํานักงานเลขาธิการสภาผูแ ทนราษฎร 41 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ระดบั จังหวดั และกลุมจังหวัด : รปู แบบการมสี วนรวม : การรวมหารือ การจัดทํา แผนพัฒนาจังหวัดและกลุมจังหวัดจะมีผูแทนภาคประชาสังคมเขารวมประชุมรับฟงความคิดเห็น กอนสงให คณะรฐั มนตรีพจิ ารณาใหความเหน็ ชอบ และสงใหส ํานกั งบประมาณพิจารณาจดั สรรงบประมาณ จะเห็นไดวา ภาคประชาสังคมมีสวนเก่ียวของเฉพาะในสวนของการจัดทําแผนพัฒนาฯ เทาน้ัน ยังไมไดมีสวนเกี่ยวของกับ การจดั การงบประมาณของทอ งถิ่นของตน 2) การจดั ทาํ งบประมาณ สวนราชการและหนวยงานจัดทํารายละเอียดคําของบประมาณสงใหกับสํานัก งบประมาณพิจารณา และสํานักงบประมาณจัดทํารายละเอียด สงใหคณะรัฐมนตรพี ิจารณาอนุมตั ิ (ประมาณ เดอื น เม.ย.ปง บประมาณ หรอื 6 เดอื นกอนขนึ้ ปงบประมาณ การเผยแพร : ชอ งทางเวบ็ ไซต Thaigov สํานัก งบประมาณ และขา วสารตามสอ่ื ตางๆ สํานักงบประมาณเปดรับฟงความคิดเห็นการจัดทํารางพระราชบัญญัติงบประมาณ รายจายประจําป พ.ศ.2562 ตามรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2560 มาตรา 77 (ซ่ึงเปนปแรกของ การจัดใหมีการรับฟง ความคดิ เห็น) โดยจดั ประชุมสวนราชการ หนวยงาน ซงึ่ มเี ง่ือนไขเก่ียวกับการปรับเปล่ียน รายละเอียดงบประมาณคอนขางมาก ไมค ลองตวั กบั สว นราชการ และเปดรบั ฟง ความคดิ เห็นทางเว็บไซตสํานัก งบประมาณ ระหวางวันที่ 11-27 เม.ย.2561 (2 สัปดาห) ซึ่งรายละเอียดท่ีเผยแพรทางเว็บไซตประกอบดวย กรอบวงเงินงบประมาณ และการจัดสรรงบประมาณระดับหนวยงาน และการจัดทํารางพระราชบัญญัติ งบประมาณรายจายประจําปงบประมาณ พ.ศ.2563 ก็ไดดําเนินการในลักษณะเชนเดียวกัน ซึ่งการเปดรับฟง ความคิดเห็นจากสว นราชการนี้ถือวาเปด โอกาสใหมีสว นรวม ระดบั ท่ี 2 การรวมหารอื การจัดทํารายงานสรุปความคิดเห็น และจัดทํารายละเอียดงบประมาณแลวจึงนําเสนอให คณะรฐั มนตรีพิจารณาเพ่ือเสนอฝายนิตบิ ัญญัตติ อไป เผยแพรรางพระราชบัญญัตงิ บประมาณรายจายประจําป ประกอบดวยรายละเอียดงบประมาณจําแนกตามหนวยงาน ผลผลิต งบรายจาย ชองทางเว็บไซต Thaigov สาํ นกั งบประมาณ และขาวสารตามสอื่ ตา งๆ 3) การอนมุ ัติงบประมาณ เมื่อฝายนิติบัญญัติรับรางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําปมาแลว ก็จะ ตั้งคณะกรรมาธิการวิสามัญพิจารณารางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําป ซึ่งการประชุมฯจะ ถายทอดสดใหประชาชนรับฟง และจัดใหมีการแถลงขาวรายสัปดาห หรือ เว็บไซตของรัฐสภา ถือวาเปด โอกาสใหม ีสวนรว ม ระดับการรบั ฟง ภาพท่ี 4.1 ชองทางการเผยแพรข อมลู การประชมุ ของคณะกรรมาธกิ ารฯงบประมาณผานทางเว็บไซต สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 42 สาํ นกั งบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ เม่ือฝายนิติบัญญัติมีมติอนุมัติ และ “พระราชบัญญัติงบประมาณรายจา ยประจําป” ไดประกาศใชก็ไดมีการเผยแพรรายละเอียดงบประมาณ จําแนกตามหนวยงาน ผลผลิต งบรายจาย และ เอกสารรายจายลงทุนทางเว็บไซตสํานักงบประมาณ และขาวสารตามสื่อตางๆ (ประมาณปลายเดือนสิงหาคม ปง บประมาณนัน้ ) ภาพท่ี 4.2 ชอ งทางการเผยแพรเอกสารงบประมาณผา นทางเวบ็ ไซตของสาํ นักงบประมาณ จะเห็นไดวา กระบวนการงบประมาณต้ังแตขั้นวางแผน จนถึงอนุมัติงบประมาณ สวนใหญประชาชนจะมีสวนรวม ระดับการรับฟง อยางไรก็ตามรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยฯ กําหนดใหมีการรับฟงความคิดเห็นของผูมีสวนไดสวนเสียซ่ึงการจัดทําพระราชบัญญัติงบประมาณรายจาย ประจาํ ปงบประมาณ พ.ศ. 2562 ถือเปนปแ รกท่มี ีการเปดรับฟง ความคิดเห็น ผศู กึ ษามีความเห็นวา - ผูแสดงความคิดเห็นสว นใหญเปนผูบริหารและเจาหนาที่ของสวนราชการที่จะรับรู เพียงงบประมาณของสวนราชการหรอื หนวยงานตนเองเทาน้ัน แตไมทราบวงเงินรวม เชน วงเงินของแผนงาน บรู ณาการเชงิ ยุทธศาสตร จึงแสดงความเห็นเฉพาะทีเ่ ก่ยี วขอ งในฐานะสว นราชการผูป ฏิบตั ิ ไมใ ชป ระชาชน - ประชาชนไดรับขอ มลู ที่เปด เผย ประกอบดว ย กรอบวงเงนิ งบประมาณจําแนกตาม แผนงาน กระทรวง สวนราชการ รัฐวิสาหกิจ หนวยงานอ่ืน และขอมูลการจัดสรรงบประมาณใหแกองคกร ปกครองสวนทองถิ่นที่ประกอบดวย ภาพรวมรายไดสุทธิของรัฐบาล ประมาณการรายไดขององคกรปกครอง สวนทองถ่ิน เงินอุดหนุนท่ีจัดสรรใหกับองคกรปกครองสวนทองถิ่น และจําแนกตามสวนราชการ รัฐ การกําหนดระยะเวลาระหวางวันที่ 10 – 25 เม.ย. 2561 (26 วัน) และมีเพียงชองทางเว็บไซตเทานั้น ผูศึกษามีความเห็นวา ระยะเวลาการเปดรับฟงความคิดเห็นเกือบ 1 เดือนนาจะเพียงพอ แตขอมูลและชอง ทางการประชาสัมพันธมีเพียงเว็บไซตเทาน้ันทําใหกลุมเปาหมายจํากัด อยางไรก็ตาม สรุปไดวามีการเปด โอกาสใหม สี ว นรว ม ระดับการรับฟง 4) การบรหิ ารงบประมาณ เม่ือพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําปประกาศใช สวนราชการหรือ หนว ยงานสามารถเบิกจายงบประมาณเพื่อดําเนินงานตามแผนงาน/โครงการที่กาํ หนดไว ผลการใชจา ยเงินของ สวนราชการ/หนวยงานจะแสดงตามรายงานผลการรับรายงานผลการเบิกจายของกรมบัญชีกลาง ซึ่งแสดง ขอมูลเปนจํานวนเงินภาพรวม โดยจะรายงานทุก 2 สัปดาหและรายเดือน ถือวาเปดโอกาสใหมีสวนรวม ระดับการรับฟง สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร 43 สํานกั งบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ภาพท่ี 4.3 ชอ งทางการเผยแพรผ ลการเบิกจายงบประมาณผานทางเวบ็ ไซตกรมบญั ชีกลาง การประเมนิ ผลการใชจ า ยและการตรวจสอบ ตรวจสอบ เชน รายงานตางๆที่ประชาชนสามารถเขาถึงเพ่ือติดตาม ประเมนิ ผลการใชจาย และการ (1) ขอมูลการใชจาย (ฉบับประชาชน) จากระบบ “ภาษีไปไหน?” ของสํานักงาน รัฐบาลดิจิทัล (องคการมหาชน), สพร.) ซ่ึงจะใหขอมูลเก่ียวกับรายรับ รายจาย ผลการจัดซ้ือจัดจาง งบประมาณพืน้ ที่ ภาพท่ี 4.4 ชองทางการเผยแพรขอมลู รายรับ-รายจา ยงบประมาณผานทางเว็บไซต (2) รายงานการตรวจสอบการดําเนินงานของสวนราชการหรือหนวยงานจัดทําโดย สํานักงานการตรวจเงินแผนดิน (สตง.) ที่ใหขอมูลเก่ียวกับการตรวจสอบการใชจายและความคุมคาของ งบประมาณ ผลการศึกษาพบวา จํานวนโครงการท่ีตรวจสอบแลวและเผยแพรย ังมจี ํานวนนอย สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผูแ ทนราษฎร 44 สํานกั งบประมาณของรัฐสภา

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ภาพท่ี 4.5 ชอ งทางการเผยแพรรายงานการตรวจสอบการใชจ ายงบประมาณผานทางเว็บไซต (3) รายงานผลการดําเนินงานสว นราชการและหนว ยงานของรัฐ จดั ทาํ โดยสาํ นกั งาน คณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ ภาพที่ 4.6 ชองทางการเผยแพรผลการประเมนิ การปฏบิ ัตงิ านหนวยงานผา นทางเว็บไซตสํานักงาน กพร. สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 45 สํานักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ (4) รายงานผลการดําเนินงานตามแผนพัฒนาฯ ฉบบั ตางๆ จดั ทําโดย สาํ นกั งานสภา พัฒนาการเศรษฐกจิ และสงั คมแหงชาติ ภาพท่ี 4.7 ชองทางการเผยแพรผลการประเมนิ แผนพฒั นาฯผา นทางเวบ็ ไซตสํานักงาน สศช. (5) รายงานผลการดําเนนิ การตา งๆของจังหวัด และองคกรปกครองสวนทองถิ่นแต ละแหง ซึ่งอาจตดิ ประกาศไวทสี่ ถานทท่ี าํ การ หรือเผยแพรผานทางเวบ็ ไซตของหนวยงาน สํานักงานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 46 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ อยา งไรกต็ าม จากขอมลู ขางตนสามารถสรุปกระบวนการงบประมาณระดับรฐั บาลไดดงั นี้ การจดั เตรียมงบประมาณ (มิ.ย.-ธ.ค.) (1) จัดทําขอ เสนอ เปา หมาย ยทุ ธศาสตรการจดั สรร งบประมาณ (2) กค. สงป. สศช. ธปท. กาํ หนดนโยบายและวงเงนิ งบประมาณ (3) สว นราชการสงคาํ ขอ งบประมาณ (ธ.ค.) สงป.เปด รบั ความฟง ความเห็น การอนุมตั ิงบประมาณ (ม.ิ ย.-ตนกันยายน) (4) ฝา ยนติ บิ ญั ญตั ิพิจารณาและ อนมุ ัตงิ บประมาณรายจา ย ประจาํ ป การบรหิ ารงบประมาณ (ตลุ าคม-กันยายนปถ ัดไป) (5) จดั สรรงบประมาณและสว น ราชการดาํ เนินการ การตดิ ตาม ประเมนิ ผล (6) การตดิ ตาม ประเมินผลการใชจ า ยงบประมาณ ภาพที่ 4.8 การบริหารจัดการแผนและงบประมาณระดบั รัฐบาลตามกระบวนงบประมาณ ผลการศึกษา การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณของประเทศไทย พบวา ระดับรัฐบาล : ประชาชนยังมีขอจํากัดเก่ียวกับการเขาถึงและเขาใจขอมูลงบประมาณ เน่ืองจากขอมูลท่ีเผยแพรโดยสวนราชการท่ีรับผิดชอบโดยตรงมีจํานวนมาก มีความเปนวิชาการสูง ละเอียด และเขาใจยากสําหรับประชาชน นอกจากน้ี กระบวนการงบประมาณระดับรัฐบาลท่ีผานมายงั ไมไดเปด โอกาส ใหประชาชนเขามามีสวนรวมมากนัก แมวาประชาชนจะมีสวนรวมในการกําหนดแผนพัฒนา แผนยุทธศาสตร สาํ นกั งานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร 47 สาํ นกั งบประมาณของรฐั สภา

การมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ตางๆแลว ก็ตาม การจดั ทํางบประมาณจดั ทําตามแผนพัฒนาตางๆของหนว ยงานราชการ การจดั ทาํ งบประมาณ ทเ่ี ปนภารกิจพ้ืนฐานหรือแผนงานบูรณาการยังมิไดเ ปดโอกาสรับฟง ความคิดเห็นจากภายนอก แตจ ะเปดเผยให ประชาชนทราบหลังการจัดทําเอกสารรางพระราชบัญญัติรายจายประจําปแลวเสร็จ เนื่องจากกฎหมายหรือ วิธีการปฏิบัติอื่นไมไดระบุเรื่องการเผยแพรไว ประชาชนจึงไมสามารถแสดงความคิดเห็นไดโดยตรง ทําไดแค เพียงผานตัวแทนโดยผานระบบรัฐสภาและรับฟงการใหขอมูลของภาครัฐเทาที่ตองการจะเผยแพรเทานั้น นอกจากนี้ แมว ารฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รไทย พ.ศ.2560 ไดกําหนดใหป ระชาชนเขามสี วนรวม แตข อ มูล ท่นี ํามาเผยแพรกย็ งั เปน เปน วงเงนิ อยางกวา งๆ มีมรี ายละเอียดงาน โครงการ กลา วโดยสรุปคือ การมีสวนรว มของประชาชนในระดับรฐั บาลสวนใหญเ ขารว มไดเพียงระดับ รับฟง สวนระดับทองถิ่น ประชาชนจะมีสวนรวมผานภาคประชาสังคมเพ่ือแสดงความคิดเห็นไดเพียงชวงการ จัดทําแผนพัฒนาฯ ยังไมไดมีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณ สามารถสรุประดับการมีสวนรวมของ ประชาชน ตามภาพที่ 4.2 อยา งไรกต็ าม สว นราชการบางหนว ยไดเปดโอกาสใหการมีสวนรว มของประชาชนทง้ั กอนเร่ิม ดําเนินโครงการโดยจัดทําแผนความตองการ หรือหลังจากท่ีไดรับอนุมัติงบประมาณโดยใหประชาชนเขารวม บรหิ ารโครงการดวย เชน (1) ดานบริหารจัดการน้ํา ดําเนินการโดย กรมชลประทาน ดําเนินการจัดต้ัง คณะกรรมการบรหิ ารจัดการนํ้าระดับประเทศ และระดับพน้ื ที่ จัดตั้งกองสงเสริมการมีสวนรวมของประชาชน ซึ่งเปนหนวยงานภายใน จัดใหมีการรับฟงความคิดเห็นตามแผนพัฒนาแหลงนํ้าแตละลุมนํ้า ดําเนินการแกไข และลดผลกระทบตา งๆ วิธีการส่ือสาร : ประกาศในระบบเครือขายสารสนเทศที่สํานักปลัดสํานัก นายกรฐั มนตรีจดั ใหมีขึน้ ปญหาและอุปสรรค : จํานวนผูแสดงความคิดเห็นยังไมครอบคลุม เจาหนาท่ีขาด ทักษะดา นการมีสวนรว ม การประชาสัมพันธไ มท วั่ ถึง ภาคประชาชนเขา ใจวา เปนหนาทีข่ องรัฐ ไมส นใจเขา รวม แสดงความคดิ เหน็ (2) ดานโครงสรางพื้นฐาน เชน ถนน ดําเนินการโดย กระทรวงคมนาคม ดําเนินการ ตามระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรวี าดวยการรับฟงความคิดเห็นของประชาชน พ.ศ.2548 เชน การสํารวจท่ีดนิ งานทางตางๆ ปญ หาและอปุ สรรค : มีการคดั คานจากบางกลมุ ทไี่ มย อมรับฟง ขอ มูลแตอยางใด สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 48 สํานกั งบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ (3) ดานพลังงาน ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดลอม ดําเนินการโดย กรมสงเสริม คุณภาพส่ิงแวดลอม ดําเนินการตามระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการรับฟงความคิดเห็นของประชาชน พ.ศ.2548 ปญหาและอุปสรรค : ขาดความชัดเจนในการจําแนก ผูมีสวนได สวนเสีย - เจาหนาที่ขาดทักษะการมีสวนรวม (สรุปจาก “สรุปความเห็นของหนวยงานที่เก่ียวของตอรางพระราชบัญญัติ การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการนโยบายสาธารณะ พ.ศ. ในการประชุมคณะกรรมาธิการขับเคลื่อน การปฏริ ูปประเทศดานการบรหิ ารราชการแผน ดนิ วันพุธที่ 20 เมษายน 2559”) ระดับทองถิ่น : กระบวนการงบประมาณของทองถิ่นเปดโอกาสเพียงใหสงตัวแทนภาค ประชาสังคมเขารวมแสดงความคิดเห็นในการทําแผนยุทธศาสตร 5 ป และแผนพัฒนา 3 ป แตในชวงอนุมัติ หรือบริหารงบประมาณไมพบวาเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวม และจะไดรับฟงขอมูลผลการดําเนินงาน ตางๆเมื่อส้นิ ปงบประมาณ กลาวโดยสรุป การเปดโอกาสใหประชาชนเขามามีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณเปน เร่ืองที่ดี เพราะจะไดงบประมาณท่ีตรงตามความตองการของประชาชน แตระดับรัฐบาลการกําหนดกลุมผูมี สว นไดสวนเสียจากนโยบายเปนไปไดย าก ดังน้ัน ในขั้นตอนการบริหาร ตดิ ตาม หรือประเมินผล จึงควรใหภ าค ประชนเขา มารวมตรวจสอบการใชจายงบประมาณใหเปนไปอยา งโปรงใส กระบวนการงบประมาณแบบมีสวนรวมแตละระดับจึงมีขอดีและขอจํากัดแตกตางกันไป อาจกําหนดกลมุ เปาหมายที่มีความเชย่ี วชาญเฉพาะดานหรือเฉพาะเร่ืองเพ่ือใหความเหน็ ประกอบการพจิ ารณา จัดสรรหรือบริหารงบประมาณ ปจจัยท่ีกําหนดความสําเร็จของการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการ งบประมาณที่สําคญั ประกอบดว ยขอ ดี และขอ จํากดั ตางๆ ทัง้ ในระดบั รฐั บาล และทอ งถน่ิ ดงั ตารางท่ี 4.2 สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร 49 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ตารางท่ี 4.2 การเปรียบเทียบขอ ดีและขอจํากัดงบประมาณแบบมสี ว นรว ม การมสี วนรวมของประชาชน ขอดี ขอ จาํ กดั งบประมาณระดับกรม/เทียบเทา ประชาชนในฐานะผูจ า ยภาษี -การกําหนดกลุมผูมีสวนไดสวน รบั ทราบถงึ กระบวนการทาํ งาน เสียทําไดยาก ไมเปนไปตามหลัก ของภาครัฐ ข อ ง ก า ร มี ส ว น ร ว ม ที่ ต อ ง ครอบคลมุ อาจใชไดแคแนวทางรวมรับฟง หรอื รวมหารือเทาน้ัน -การเปดโอกาสใหทุกภาคสวนเขา มารวมอภิปรายสาธารณะแมวา จะไดมุมมองที่ครบถวน และผู อภิปรายบางสว น ไม มี ค ว า ม เช่ยี วชาญดานงบประมาณ - ใชเ วลานาน งบประมาณระดับพนื้ ท่ี / จงั หวัด งบประมาณที่จดั สรรตอบสนอง - เ จ า ห น า ที่ ข อ ง รั ฐ ท่ี มี ห น า ที่ ความตองการ หรือแกไขปญ หาใน โดยตรง ยังขาดความเขาใจ พื้นที่ไดต รงจุด เ ก่ี ย ว กั บ ก า ร มี ส ว น ร ว ม อ ย า ง แ ท จ ริ ง ห รื อ ไ ม มี ก ฎ ห ม า ย ระเบยี บบงั คบั จงึ จดั ใหม ีการมีสวน รวมในระดับต่ําท่ีสุด หรือ ประชา พิ จ า ร ณ แ ต ไ ม ส รุ ป ผ ล ก า ร พจิ ารณาใหป ระชาชนทราบ -ประชาชนในพ้ืนที่ไมสนใจที่จะ รวม เพราะไมเช่ือมั่นวาความ คิ ด เ ห็ น ข อ ง ต น จ ะ นํ า ไ ป สู ก า ร ปฏิบัติได -ใชเ วลานาน 4.2.2.3 กระบวนการงบประมาณของประเทศไทย กับการเปดโอกาสใหประชาชนมีสวน รว มในกระบวนการงบประมาณในบริบทขององคกรระหวางประเทศ กองทุนการเงินระหวางประเทศ (IMF) องคการเพ่อื ความรวมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (OECD) และ องคการความรวมมือทางดานงบประมาณระหวางประเทศ (International Budget Partnership, IBP) ซ่ึงทั้ง 3 หนวยงานใหความสําคัญกับธรรมาภิบาลการงบประมาณท่ีเนนกระบวนการ งบประมาณที่มีความชดั เจน นาเชื่อถือ โปรงใส และมีการเปดเผยเอกสารงบประมาณและขอมูลที่เก่ียวของให มคี วามโปรงใส และเขาถึงได สํานักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 50 สํานักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ท้ังนี้ องคการความรวมมือทางดานงบประมาณระหวางประเทศ (International Budget Partnership, IBP) ไดจัดทํารายงานการสํารวจการเปดเผยงบประมาณ (Open Budget Survey) ของประเทศ ตางๆ โดยการกําหนดคําถามเกี่ยวกับประเด็นตางๆ ที่ครอบคลุมประเด็นความโปรงใสทางงบประมาณ การมี สวนรวมของประชาชน และการตรวจสอบจากสถาบันนิติบัญญัติ และสถาบันการตรวจสอบ ซ่ึงดัชนีการ เปดเผยงบประมาณ (Open Budget Index, OBI) คํานวณจากคาเฉล่ียของคะแนนท่ีไดรับแตละคําถาม ผล คะแนนที่ผานมา พบวา ตารางท่ี 4.3 คะแนนดัชนีการเปด เผยงบประมาณ ประเทศ / เกาหลีใต ฟล ปิ ปนส ไทย ป พ.ศ. ความโปรงใส การมสี ว นรวม ความโปรงใส การมสี ว นรวม ความโปรง ใส การมีสว นรวม 2560 60 39 67 41 56 7 2558 65 83 64 67 42 42 *หลักเกณฑค ะแนนการมีสว นรวมของประชาชนป 2560 และ 2558 มกี ารเปลยี่ นแปลง ระดับคะแนนการมีสวนรวม OBI กําหนดไว 3 กลุม ไดแก กลุมท่ี 1 คะแนน 0-40 เทากับ ระดบั ตํ่า (Low) กลุม ท่ี 2 คะแนน 41-60 เทา กับระดับจํากัด ( Limit) กลุมท่ี 3 คะแนน 61-100 เทา กบั ระดับ เพียงพอ (Sufficient) คะแนนเฉล่ียการมีสวนรวมของทั่วโลก ป 2560 เทากับ 12 ไมมีประเทศใดท่ีไดคะแนน สูงกวา 60 ผลสาํ รวจพบวา ประเทศทมี่ ีคะแนนการมสี ว นรว มที่อยรู ะหวา ง สวนประกอบของการใหคะแนนความโปรงใสและการมีสวนรวมของประชาชนตาม หลักเกณฑรายงานของ OBI สาเหตุท่ีเลือก เกาหลีใต และฟลิปปนส เพราะมีคะแนนสูง และอยูในภูมิภาค เอเชยี จากการคน ควา รายงานตา งๆทป่ี รากฏอยูในเว็บไซตห รือชองทางอื่นๆของหนว ยงานท่ี เกี่ยวของกบั กระบวนการงบประมาณ สามารถสรุปไดดงั น้ี สาํ นกั งานเลขาธิการสภาผูแ ทนราษฎร 51 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ กระบวนการ กระบวนการและรปู แบบรายงานของ กระบวนการ/รายงานท่ีมขี องประเทศไทยปจ จุบัน ความเห็นและรายงานท่คี วรจดั ทาํ เพิ่ม หรอื เพมิ่ เนือ้ หา งบประมาณ ประเทศเกาหลีใต ประเทศฟล ปิ ปน ส รายงาน / ชองทางการเผยแพร รายงาน / สาระสําคญั หนวยงานท่รี ับผดิ ชอบ ใหกับประชาชน หนวยงานท่รี บั ผดิ ชอบ วางแผนงบประมาณ - ระดับพน้ื ท่ี การจดั ประชุมและทศั นศึกษา -โครงการจดั ทาํ งบประมาณแบบมี -จดั ทําแผนพัฒนา 4 ป ติดประกาศในทท่ี าํ การ รายงานสรุปผลการรับฟง เปดเผยผลการรบั ฟง รวมกบั ทองถ่ินเพอื่ ทราบความ สวนรวมในระดบั รากหญา -แผนพัฒนาทองถน่ิ และ ตามทีก่ ฎหมายกาํ หนด ความคิดเหน็ ความคิดเห็น/ประชา ตองการ รวบรวมขอ มลู กอนการ -มกี ารจดั ทําตราความโปรงใส ตรา แผนพัฒนาจงั หวดั พจิ ารณผ า นสื่อท่ี จดั ทํารายละเอียดใหผ เู ชย่ี วชาญ การจัดการท่ีดี ประชาชนเขาถึงไดงาย พิจารณา -ประกาศไมนอ ยกวา 3 แหง และทาง เว็บไซตทเ่ี ปนทางการ - ระดบั ประเทศ เปดอภปิ รายสาธารณะโดยแบง เชิญผูเชีย่ วชาญจากองคก รประชา วงเงนิ งบประมาณ เผยแพรม ติ รายละเอียดโครงการท่ี เพิม่ รายละเอียด หวั ขอ ซ่งึ เปนโครงการทมี่ ตี น ทุน สังคมตางๆมาใหค าํ แนะนาํ ในการ คณะรัฐมนตรี ผานทาง ตองใชวงเงนิ สงู โครงการลงทุนที่สําคัญที่ สงู และกระทบตอประชาชน จดั ทํางบประมาณของหนวยงาน เว็บไซต (สงป.) มตี น ทนุ สูง และจดั ลาํ ดับความสาํ คญั -แผน แผนบริหารการคลงั แหง ชาติ มีการประชมุ เพอ่ื จดั ทาํ แผน ประมาณการการคลงั เอกสาร แผนการใชจา ยระยะปาน วธิ ีการคํานวณทช่ี ดั เจน งบประมาณระยะ ประกอบดว ย แผนบริหารการคลงั งบประมาณระยะปานกลาง ระยะ 5 ลวงหนา กลาง 5 ป (MTEF) และวงเงินแตล ะป ปานกลาง ภาพรวม และกรอบงบประมาณ ป ระดับประเทศและ รายจา ยลว งหนา 5 ป กรอบ หนว ยงาน งบประมาณรายสาขา -แผนหลกั / na. na. แผนพัฒนาดา นตางๆ เว็บไซตห นว ยงานท่ี แบบรายงานทีส่ รปุ วงเงิน รวบรวมลิงค (Link) แผน แผนปฏิบตั กิ าร เชน การวิจัย ทองเที่ยว รับผดิ ชอบ งบประมาณและผลการ และผลการพฒั นาดา น โลจสิ ติกส ฯลฯ ประกาศตามทกี่ ฎหมาย ดาํ เนนิ งานแตล ะพน้ื ที่ ตา งๆไวแหลง เดียว แผนพฒั นาทองถน่ิ / - กาํ หนด เพ่อื ใหส ะดวกตอการ แผนพัฒนาจงั หวัดระยะ คน หาของประชาชน 3 ป สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 52 สาํ นกั งบประมาณของรฐั สภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ กระบวนการ กระบวนการและรปู แบบรายงานของ กระบวนการ/รายงานท่มี ขี องประเทศไทยปจจบุ ัน ความเห็นและรายงานทค่ี วรจัดทาํ เพ่ิม หรอื เพ่มิ เนื้อหา งบประมาณ ประเทศเกาหลใี ต ประเทศฟล ปิ ปน ส รายงาน / ชอ งทางการเผยแพร รายงาน / สาระสาํ คญั หนว ยงานที่รับผดิ ชอบ ใหกบั ประชาชน หนวยงานทร่ี บั ผิดชอบ การจัดทํา -จัดประชุมหารอื ระหวา งสภาที่ -อยูระหวา งหาขอ มลู - สาํ นกั งบประมาณ รายละเอียด รายรับ งบประมาณ ปรึกษาดานนโยบายการคลงั เพ่อื พิจารณาคําขอตัง้ เผยแพรท างเวบ็ ไซต งบประมาณฉบบั รายจา ยในรูปแบบท่ี หารอื เร่ืองงบประมาณและ งบประมาณ (สงป.) ประชาชน ประชาชนเขา ถงึ งาย จัดทาํ /ปรับปรงุ กรอบ MTEF -รา งงบประมาณสังเขป รายละเอียดโครงการ กิจกรรมการดําเนินงาน -หนว ยงานจัดสรรงบประมาณ -รางพระราชบัญญัติ เผยแพรท างเวบ็ ไซต สําคัญและวงเงนิ สงู ระยะเวลาแลวเสรจ็ ภายใตก รอบวงเงนิ ทีไ่ ดร ับจดั สรร งบประมาณรายจาย (สงป.) ประจําป ลาสดุ ทเี่ ผยแพรอ ยูใน การอนุมตั ิ ฝา ยนติ บิ ญั ญตั จิ ะจดั ใหมกี าร อนมุ ตั ิโดยฝา ยนติ ิบัญญตั ิ -คําแถลงและเอกสาร เว็บไซตส ํานกั งบประมาณ ประชาพิจารณร ับฟงความคิดเหน็ ประกอบรายจา ย งบประมาณคอื จากผูเชีย่ วชาญทไ่ี ดรบั คัดเลอื กมา งบประมาณประจาํ ป ปง บประมาณ 2558 ฝา ยนติ ิบญั ญตั พิ จิ ารณา เผยแพรท างเว็บไซต งบประมาณฉบับประชาชน งบประมาณฉบับประชาชน โดยมคี ณะกรรมาธกิ าร ของสาํ นกั งบประมาณ วสิ ามัญฯ -พระราชบญั ญตั ิ งบประมาณรายจาย ประจําป งบประมาณฉบบั ประชาชน -รายจายงบลงทุน (เลมสีเขียว) สํานักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 53 สํานกั งบประมาณของรัฐสภา

การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ กระบวนการ กระบวนการและรูปแบบรายงานของ กระบวนการ/รายงานท่มี ขี องประเทศไทยปจ จบุ ัน ความเหน็ และรายงานทค่ี วรจดั ทําเพิ่ม หรือเพ่มิ เนือ้ หา งบประมาณ การบริหาร ประเทศเกาหลใี ต ประเทศฟล ิปปน ส รายงาน / ชอ งทางการเผยแพร รายงาน / สาระสําคญั งบประมาณ หนวยงานท่รี ับผดิ ชอบ ใหกับประชาชน หนวยงานทร่ี ับผิดชอบ รายงานทเ่ี ขาใจงา ย และ หนวยงานดําเนนิ การตามท่ีกําหนด หนว ยงานดาํ เนินการ หนวยงานดําเนนิ การ -รายงานสรุปการรบั จาย เผยแพรผ านสือ่ ทีเ่ ขา ถึง การติดตามและ ไว ตามท่กี ําหนดไว เผยแพรทางเวบ็ ไซต รายไตรมาส และรายป งา ย ประเมินผล -ระบบบญั ชีแบบดจิ ทิ ัล ทีช่ ว ย -รายงานการเบิกจา ย ของหนวยงานท่ี วิเคราะหขอ มูล และชวยเรือ่ งการ จาก-ระบบ GMFIS รบั ผดิ ชอบ มีสว นรว ม -รายงานการจดั ซอ้ื จดั สํานกั งานรฐั บาลอเิ ลก จา ง ทรอนิกส ระบบ BUB open data ระบบภาษไี ปไหน? รายงานทมี่ ีเนื้อหาเชิงลกึ ควรเพม่ิ ระบบรายงาน www.bub.ph รายงานการประเมินผล ตางๆทใี่ หป ระชาชน สัมฤทธ์ิและรายงานความ สามารถเขาถึงสถานะ ระบบ KPART -จัดตง้ั ทีมรวมตรวจสอบระหวา ง ระบบ PART และ ไมเผยแพร คุมคา โครงการตา งๆได ประชาสังคมและหนวยงาน EV-MIS ของ สงป. โดยเฉพาะอยางยิ่ง ตรวจสอบ โครงการสําคญั หรอื ทีม่ ี -จัดประชมุ และรายงานทุกไตรมาส วงเงนิ สงู ขอมูลความกา วหนา ของโครงการดู ไดจากเวบ็ ไซต openbub.gov.th รายงานการตรวจสอบ เผยแพรผ านทาง รายงานการตรวจสอบที่ รายงานท่เี ขา ใจงา ย ผาน สตง./ เวบ็ ไซต แตมีจํานวน จํากดั ครอบคลมุ มากขึน้ ส่ือทีเ่ ขา ถึงไดง า ย สํานักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 54 สํานักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 4.3 ปญหาและอุปสรรคดานการมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 4.3.1 ขาดการมีสวนรว มของประชาชนในงบประมาณพ้ืนฐานและบรู ณาการ การแบงลักษณะการใชจายตามกลุมแผนงานนั้นทําใหการจัดสรรงบประมาณมีอยูในหลาย แผนงานแตถูกจัดสรรใหกับพื้นที่เดียวกัน และหนวยงานผูรับผิดชอบแตละแผนงานแตกตางกัน ประชาชนใน พื้นท่ีจะไมทราบทิศทางการพัฒนาพ้ืนท่ีของตนเองอยางชัดเจน ทั้งนี้แมวา พระราชกฤษฎีกาวาดวยการ บริหารงานจังหวัดและกลุมจังหวัดแบบบูรณาการ พ.ศ.2551 กําหนดใหการดําเนินการใดๆภายในจังหวดั ของ สวนราชการอ่ืนใดตองอยูในแผนพัฒนาจังหวัด แตในทางปฏิบัติยังมีการจัดสรรงบประมาณพื้นฐานและ งบประมาณบูรณาการในพ้ืนท่ีเดียวกนั แมไมซาํ้ ซอนแตห ากมีการบรู ณาการกันอาจทาํ ใหประหยัดงบประมาณ เชน องคกรปกครองทองถ่ินแหงหนึ่งอาจไดรับจัดสรรงบประมาณสรางถนนโดยถูกจัดสรรใหอยูภายใตแผน งบประมาณพ้ืนฐาน (Function) งบประมาณบูรณาการเชิงยุทธศาสตร (Agenda) และรายจายพื้นที่ (Area) ซึ่งขนาดของถนนและท่ีตั้งอาจไมทับซอนกัน อยางไรก็ตาม หากมีการจัดทําแผนลวงหนา หรือแผนปฏิบัติการ ถนนแตล ะเสนอาจจะเช่ือมตอกัน ทําใหเ กิดความคุม คาขนึ้ ได หรือถนนบางสายทางอาจไมจําเปนตองสรา งเพ่ิม ดังนั้น หากนํางบประมาณแบบมีสวนรวมมาใชอยางจริงจังโดยสวนราชการสวนกลาง สวน ภูมิภาค และสวนทองถ่ิน จัดทํากรอบการพัฒนาระยะปานกลางโดยครอบคลุมทุกบริบทตางๆ และการเปด โอกาสใหประชาชนเขามามีสวนรวมการเสนอความตองการ การกําหนดหนาที่และความรับผิดชอบ ระหวางรัฐบาลกลาง และทองถ่ินจะตองมีความชัดเจน เชน งบประมาณแผนงานบูรณาการภาคควร สงเสริมการสรางถนนเช่ือมตอระหวางภาค งบประมาณจังหวัดดําเนินการถนนภายในจังหวัด และองคกร ปกครองสวนทองถ่ินดูแลตามศักยภาพของทองถิ่น โดยประชาชนควรเขามีสวนรวมต้ังแตการจัดทํากรอบ การพฒั นาจนถึงการติดตาม ประเมินผลของโครงการตางๆ 4.3.2 การจัดสรรงบประมาณรายจา ยพืน้ ที่ (Area) ยงั มีสัดสว นจาํ กัด การจัดการงบประมาณแบบมีสว นรวมของประชาชนจะเปนงบประมาณทตี่ อบสนองกับความตองการ ของประชาชนมากทส่ี ุด ซึง่ ควรใหท องถ่นิ กําหนดความตองการเอง แตในทางปฏบิ ตั ิการดําเนนิ แนวคดิ ดังกลา ว ยงั เปนไปอยางจาํ กัด ตารางท่ี 4.4 การจดั สรรงบประมาณตามกลมุ งบประมาณ พ.ศ.2560-2562 กลุม งบประมาณ พ.ศ.2560 พ.ศ.2561 พ.ศ.2562 จาํ นวน รอ ยละ จํานวน รอ ยละ จาํ นวน รอ ยละ แผนงานบคุ ลากรภาครฐั 766,378 28.0 1,021,488 35.2 1,060,961 35.4 รายจา ยบริหารจดั การหนีภ้ าครัฐ 243,482 8.9 260,819 9.0 259,610 8.7 งบกลาง 346,016 12.7 97,824 3.4 105,500 3.5 รายจายกระทรวง/หนวยงาน 672,928 24.6 577,064 19.9 767,684 25.6 (Function) - แผนงานพื้นฐาน 552,922 20.2 303,137 10.5 311,802 10.4 - แผนงานยุทธศาสตร 120,006 4.4 273,926 9.4 455,883 15.2 รายจา ยบรู ณาการ (Agenda) 431,673 15.8 572,482 19.7 482,526 16.1 รายจายพื้นที่ (Area) 272,524 10.0 370,324 12.8 323,718 10.8 วงเงินงบประมาณทั้งสิน้ 2,733,001 100.0 2,900,000 100 3,000,000 100.0 สํานกั งานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร 55 สํานกั งบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ภาพที่ 4.8 สดั สว นงบประมาณรายจา ยดา นตางๆ ท่ีมา : ระบบขอมลู การใชจ ายภาครฐั ระบบภาษีไปไหน https://govspending.data.go.th/dashboard/4 รปู แบบของงบประมาณแบบมีสว นรวมจะไดผลดีเม่ือสามารถระบุความตองการของกลุม เปาหมาย ผมู ี สวนได สวนเสีย และผูท่ีเก่ียวของไดอยางชัดเจน ซ่ึงงบประมาณแผนงานบูรณาการเชิงพ้ืนที่แตละปมีสัดสวน เพียงรอยละ 10 ของวงเงินงบประมาณทั้งหมด แตกลุมงบประมาณกระทรวง/หนวยงาน และงบประมาณ บูรณาการมีสัดสวนสูงถึงรอยละ 41 ของวงเงินงบประมาณทั้งหมด ดังน้ัน ควรเพ่ิมสัดสวนของงบประมาณ รายจา ยพื้นที่ใหมากข้ึน 4.3.3 ระยะเวลาการจัดทํางบประมาณไมเอ้อื ตอการมีสวนรวมของประชาชน กระบวนการงบประมาณแตล ะขัน้ ตอน (การวางแผน การจัดทาํ และการอนุมตั )ิ มรี ะยะเวลา จํากัดประมาณ 4-6 เดือน การกําหนดแนวทางหรือนโยบายการจัดสรรงบประมาณประกาศใหสวนราชการ จัดทําคําขอเดือนกุมภาพันธ เพ่ือสงใหสํานักงบประมาณพิจารณา ซึ่งการจัดทํางบประมาณโดยหนวยงาน ระดบั กรม หรือสว นกลางอาจขาดความใกลช ิดกับประชาชนไมทราบความตองการของประชาชนที่แทจริง ไมมีเวลาเพียงพอที่จะหารือกับประชาชน ประกอบกับระยะเวลาการจัดสงคําขอจํากัด หนวยงานระดับกรม อาจกําหนดโครงการข้ึนโดยกําหนดภารกิจตอบสนองภารกิจกรมมากกวาแกไขปญหาของประชาชนในพ้ืนที่ เพื่อใหทันระยะเวลาที่สาํ นักงบประมาณกําหนด ท้ังน้ี รัฐบาลกลางประเทศเกาหลีใตใชระยะเวลาเฉพาะจัดทํา แผนและประชมุ รว มกบั รฐั บาลทองถน่ิ ประมาณ 4 เดอื น 4.3.4 ความรูความเขาใจของประชาชน และเจาหนาทขี่ องรฐั เก่ียวกับการมสี วนรวม การมีสวนรวมของประชาชนยังมีขอบเขตจํากัด เน่ืองจาก ประชาชนยังขาดความรู ขาดการ รวมกลุมประชาสังคม หรือเรียกรองจากภาครัฐมากเกินไป ภาครัฐอาจดําเนินการสํารวจและรับฟงความ คิดเห็นเพียงเพื่อใหครบตามข้ันตอนตามที่กฎหมายกําหนดไวเทานั้น ไมไดตระหนักถึงความสําคัญของการมี สวนรว มของประชาชน สาํ หรับการตดั สนิ ใจขั้นสดุ ทายเปนหนา ท่ีของรฐั บาล การมสี วนรวมรบั ฟงความคิดเห็น ของประชาชนในขั้นกอตัวของงบประมาณจะทําเฉพาะโครงการตางๆท่ีกฎหมายกกําหนดไวเทานั้น ลักษณะ งานท่ีกฎหมายไมไดกําหนดไวก็อาจไมดําเนินการใหเกิดการมีสวนรวม สงผลใหโครงการถูกตอตาน หรือไม ประสบความสาํ เรจ็ สญู เสียงบประมาณจํานวนมาก ประเทศเกาหลีใตมีการจัดทํางบประมาณลวงหนากอนประมาณ 1 ปงบประมาณ ทําใหมีระยะเวลา การรับฟงความคิดเห็นของประชาชนจากทองถิ่น และผูเช่ียวชาญสามารถใหความเห็นกับงบประมาณระยะ ปานกลางได สาํ นักงานเลขาธิการสภาผแู ทนราษฎร 56 สํานักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 4.3.5 การรับฟงความคดิ เห็นจากภาคประชาชนยังไมครอบคลุมและทั่วถงึ การรับฟงความคิดเห็นเก่ียวกับรางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจายประจําปงบประมาณ พ.ศ. 2562 ตามมาตรา 77 รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2560 จัดใหมีการรับฟงความคิดเห็นสวน ใหญจากผูบริหาร ขาราชการ และเจาหนาที่ของหนวยงาน หลักเกณฑที่ใหหนวยงานแกไขรายละเอียด กําหนดใหการปรับเปลี่ยนงบประมาณเปนไปอยางคอนขางจํากัด และเปดใหประชาชนท่ัวไปแสดงความ คิดเห็นผานระบบอินเตอรเน็ต มีผูเขามาแสดงความคิดเห็นนอย นอกจากน้ี เอกสารประกอบการแสดงความ คิดเห็นมีเพียงกรอบวงเงินและยุทธศาสตรการจัดสรรงบประมาณ ทําแคกฎหมายกําหนดไว แตยังไมเปดเผย ขอมลู เชงิ ลึกใหก บั ประชาชนอยางเพยี งพอ และยังไมครอบคลมุ ประชาชนทกุ กลมุ 4.3.7 ขอมลู จากรายงานตา งๆยงั อยูอยูระดับจาํ กดั องคการทางดานความรวมมือเร่ืองงบประมาณระหวางประเทศ (IBP) ซึ่งจัดทําดัชนีการ เปด เผยงบประมาณของประเทศสมาชกิ ทุก 2 ป ซง่ึ ดา นการมสี วนรวมของประชาชนเปน องคประกอบหน่ึงของ คะแนนการเปดเผยงบประมาณ (OBI) ป 2561 ประเทศไทยไดรับคะแนนดานการมีสวนรวมเทากับ 7 จาก 100 คะแนน (คะแนนเฉลี่ยท่ัวโลก 12 คะแนน ฟลิปปนส 41 คะแนน) แสดงใหเห็นวา ประชาชนยังเขามีสวน รวมในกระบวนการงบประมาณอยูในระดับต่ํา IBP ไดใหคําแนะนําตางๆ เชน ควรกําหนดใหมี (1) กลไกหรือ กระบวนการนํารองในการแลกเปลยี่ นความคิดเหน็ เก่ียวกับงบประมาณชาติทั้งในแงบัญญัติและติดตามผลการ ปฏิบัติการ สําหรับสมาชิกรัฐบาลและผูบริหารดานตางๆ (2) ออกกฎหมายที่เปดโอกาสใหภาครัฐและ หนวยงานภาคประชาสงั คมมีบทบาทในการตรวจสอบ/พจิ ารณาการรางพระราชบัญญัติงบประมาณรายจา ย 4.4 ขอเสนอแนะแนวทางการมีสว นรวมของประชาชนทเี่ หมาะสมสาํ หรับการจดั สรรงบประมาณ 4.4.1 รปู แบบการมสี วนรวมชองประชาชนสําหรับแตละกลุมงบประมาณ กระบวนการงบประมาณของประเทศไทยท้ังในระดับรัฐบาลและระดับทองถ่ินควรให ความสําคญั กบั การมสี ว นรว มของประชาชนในขนั้ ตอนตา งๆ ดังน้ี 1) งบประมาณระยะปานกลาง ควรมีการประชมุ รว มระหวางนกั วิชาการ ผูเชย่ี วชาญ รัฐบาล เพ่ืออภิปรายการประมาณการรายรับ-รายจายจะสงผลใหการวางแผนการคลังมีความถูกตอง สมบูรณ มากยงิ่ ขึน้ 2) งบประมาณแผนงานพื้นฐาน แผนงานบูรณาการเชิงยุทธศาสตร และแผนงาน บูรณาการเชิงพ้ืนที่ ควรมีการบูรณาการเปาหมายเชิงพ้ืนท่ี หากมีพื้นที่ดําเนินการเดียวกันควรกําหนดกําหนด บทบาท ภารกจิ ของแตล ะสวนราชการใหชัดเจน และใหป ระชาชนไดมีสวนรว ม จะสงผลใหจ ดั สรรงบประมาณ ไดตรงตามความตองการหรือแกไขปญหาไดถูกตอง ตรงจุด ซ่ึงระดับต่ําสุดท่ีควรใหประชาชนเขามามีสว นรวม สามารถสรุปไดดงั ตารางท่ี 4.5 สํานกั งานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 57 สํานกั งบประมาณของรฐั สภา

การมสี ว นรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ตารางท่ี 4.5 ระดับท่เี ปนมาตรฐานการมีสวนรว มข้นั ตํ่าท่ีควรดําเนนิ การในกระบวนการงบประมาณ กระบวนการ งบประมาณ / วธิ กี าร / รายงาน งบประมาณ คา ใชจ ายท่ตี อ ง ภารกิจพื้นฐาน บูรณาการเชงิ บูรณาการเชิง ทาํ EIA ตาม งบดาํ เนินงาน ยทุ ธศาสตร พ้ืนท่ี กฎหมาย เชน การอบรม งบลงทนุ สมั มนา งบวิจยั 1.การวางแผน - กอตัวของ รวมหารือ รวมหารือ รวมหารือ รวมหารือ รว มหารือ งบประมาณ รายงานการหารือ (หนวยงานสํา แผนพัฒนา (กฎหมาย สํารวจความ ทองถน่ิ กาํ หนดใหม สี วน ตอ งการลว งหนา แผนพัฒนา รว ม แตไ มไดใ ห กอ นขอต้งั จังหวัด แสดงรายงานให งบประมาณ) แผนพัฒนา ประชาชน ทองถ่นิ รับทราบ) แผนปฏิบัติการ ระดบั ตางๆ 2.การจัดทํา รว มรบั ฟง งบประมาณ รางพระราชบญั ญตั ิงบประมาณรายจายประจําป และ งบประมาณฉบับประชาชนท่เี ขา ใจงา ย 3. การอนุมัติ รว มรับฟง งบประมาณ แถลงขาวการพจิ ารณางบประมาณรายจา ยประจําปข องฝา ยนติ ิบญั ญัติ / พระราชบญั ญตั งิ บประมาณ รายจายประจาํ ป 4. การบรหิ าร รว มหารอื - รวมรบั ฟง รวมรบั ฟง รว มรับฟง งบประมาณ รายงานความ รายงานความ รายงานความ รายงานความ คบื หนาโครงการ คบื หนา โครงการ คบื หนา โครงการ คบื หนาโครงการ รายงานการ รายงานการ รายงานการ รายงานการ เบกิ จา ย เบิกจา ย เบกิ จาย เบกิ จา ย 5. การติดตาม รวมรับฟง รว มรับฟง รวมรบั ฟง รว มรบั ฟง รวมรบั ฟง และประเมินผล รายงานผลการ รายงานผลการ รายงานผลการ รายงานผลการ รายงานการ ดาํ เนนิ การ ดาํ เนินการ ดาํ เนนิ การ ดาํ เนินการ ตรวจสอบ จากตารางขางตน ผศู กึ ษาไดเสนอระดับของการมีสวนรว ม โดยแบงออกเปน 2 ระดับคือ 1. งบประมาณระยะปานกลาง 3-5 ป ควรเปด โอกาสใหผูท ่ีมคี วามรู ความเชยี่ วชาญ เขารวม แสดงความคิดเห็น โดยเปด เผยวิธีการคํานวณทีช่ ดั เจน ตรวจสอบได 2. งบประมาณรายจา ยประจาํ ป - ควรใหประชาชนรวมหารือ แสดงความคิดเห็น จัดทํารายงานสรุป ช้ีแจงผลการ ตัดสินใจ สรางกลไกใหประชาชนสามารถติดตามการดําเนินการไดอยางแทจริง ไมใชเพียงแค “การจัดประชา พจิ ารณ” เพอื่ ใหเปน ไปตามที่กฎหมายกําหนดไว สํานักงานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 58 สํานักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ - งบประมาณท่ีเปนงบดําเนินการตางๆ เชน คาใชจายในการอบรมสัมมนา ประชาชน ควรมีการสํารวจ การรับฟงความตองการของประชาชน และมีการจัดทําแผนการดําเนินงานท่ี ชัดเจน เม่ือสิ้นสุดโครงการแลว ควรมรี ะบบประเมินผลผลสาํ เรจ็ เชงิ คณุ ภาพทเี่ กิดขน้ึ - งบลงทุนตางๆท่ีอยูในแผนงานพื้นฐาน หรือแผนงานบูรณาการเชิงยุทธศาสตร กอ นดาํ เนนิ งานจัดทําแผนงานบรู ณาการ ควรจดั ใหมีการรว มหารือ เพือ่ ทราบปญหาทแ่ี ทจริงกอ นนํามากําหนด แนวทางการแกไ ขปญ หาหรือการพัฒนา - แผนงานบูรณาการเชิงพ้ืนท่ี ปจจุบันประชาชนหรือภาคประชาสังคมมีโอกาสเขา รวมไดเพียงการกําหนดแผนพัฒนาจังหวัด แตย ังไมเปดโอกาสใหป ระชาชนเขารวมในกระบวนการงบประมาณ ดังน้ัน ควรจดั ใหมีกลไก หรือระบบรายงานท่จี ะใหป ระชาชนเขารวมรับฟง หรือ หารือ กิจกรรม/โครงการตางๆ ทจ่ี ังหวัด หรือองคกรปกครองทองถ่นิ ดําเนนิ การ - 4.4.2 แนวทาง/เคร่ืองมือที่ประเทศตางๆนํามาใชใ นการจดั ทาํ งบประมาณแบบมสี วนรวม ตวั อยา งเครื่องมือท่ปี ระเทศตางๆไดนํามาใชใ นการจดั ทาํ งบประมาณแบบมีสวนรวม เชน กลุมประเทศสหราชอาณาจักร การเปด เผยขอมลู การใชเ งินภาษอี ยางเปน ระบบและเขาใจไดง า ย ประชาชนสามารถรับรูได การใชจายของรัฐบาลแตล ะป ผา นชอ งทางเวบ็ ไซต ทีม่ า http://app.wheredoesmymoneygo.org/ ภาพที่ 4.9 การใชเ งินภาษีของกลมุ ประเทศสหราชอาณาจักร ประเทศสหรฐั อเมริกา ตัวอยางงบประมาณแบบมีสวนรวมของทองถ่ินรูปแบบใหมของ New York City Council จะเปดใหประชาชนโครงการและความคิดเห็นในการใชงบประมาณของเมืองผานเว็บไซตภายใตแนวคิด Real Money. Real Projects. Real Power. โดยประชาชนที่เสนอโครงการหรือความคิดเห็นจะตองลงทะเบียน เพื่อแสดงตัวตนวาเปนชาวเมือง และแสดงโครงการผานการระบุตําแหนงพรอมใหรายละเอียดคราวๆ วา ตองการใหใชเงินไปกับการทําอะไร การเสนอโครงการตางๆ จะแบงเปนหมวดตางๆ เชน โรงเรียนและ สาํ นักงานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 59 สาํ นกั งบประมาณของรฐั สภา

การมสี วนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ การศึกษา ส่ิงแวดลอม ผูสูงอายุ ถนนและทางเทา เปนตน หากประชาชนท่ีอาจจะไมมีโครงการของตัวเอง สามารถโหวตโครงการของคนอ่นื ๆทชี่ อบหรืออยากสนบั สนนุ ได ท่มี า : https://council.nyc.gov/pb/ ภาพท่ี 4.10 การเปดรบั ฟง ความคิดเหน็ ตามโครงการงบประมาณแบบมีสวนรวมของ New York City Council ประเทศเกาหลใี ต มแี นวทางประกอบดวย 1) ศูนยร ายงานความสญู เสยี ทางงบประมาณ (Wasted Budget Center) เปนแนวทางของกระทรวงยุทธศาสตรและการคลัง (Minister of Strategy and Finance) ที่เปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมการบริหารงบประมาณ โดยรายงานความสูญเสียทางงบประมาณ มี วัตถุประสงคใหประชาชนสามารถแจงหรือรองเรยี นหากพบเหน็ การใชง บประมาณท่ีอาจเกิดความสูญเปลาท้ัง ในระดับรัฐบาลกลางและรัฐบาลทองถิ่น หรือแนะนําทางเลือกตางๆที่สามารถประหยัดงบประมาณรายจายได หากการรายงานพิสูจนวาเปนความจริงและนําไปสูการประหยัดงบประมาณหรือเพิ่มรายไดใหกับรัฐบาลได ประชาชนท่ีรายงานจะไดรับผลตอบแทนจากการรายงาน ที่ผานมาแมวาจะตองเสียงประมาณเพ่ือเปนเงิน รางวัล แตก็ทําใหเพ่ิมรายได หรือประหยัดงบประมาณไดจํานวนมาก เมื่อพิจารณาสถิติการรายงานตางๆ ระหวางป 2002 – 2012 พบวา จํานวนกรณีการรายงานมีแนวโนมเพมิ่ ขึ้นอยางมาก และงบประมาณดานการ ประชาสัมพันธก็มีแนวโนมท่ีลดลง แสดงใหเห็นวา ประชาชนมีการตื่นตัวที่จะเขารวมตรวจสอบโดยไมตองใช การประชาสัมพันธเทา กับอดตี ทีผ่ า นมา ภาพท่ี 4.11 สถติ ิการรายงานของศูนยรายงานความสญู เสียของงบประมาณของเกาหลีใต สาํ นกั งานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร 60 สาํ นักงบประมาณของรฐั สภา

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 2) การเปดใหประชาชนเขาถึงระบบการจัดทําแผนระยะปานกลางหรือแผนทองถ่ิน เกาหลใี ตจ ดั ใหมีการศึกษาดูงานดานระหวางผบู รหิ ารทองถิ่นพบกับผูบรหิ ารประเทศ 3) การใหนักวิชาการหรอื ผูเชยี่ วชาญรวมดาํ เนินการจัดทาํ แผนระยะปานกลาง 4) จัดทําโครงการสงเสริมการรวมกลุมเพื่อใหเกิดภาคประชาสังคมตรวจสอบ รวมกับกลไกการตรวจสอบอยางเปนทางการของเกาหลีใต คือ สํานักงานคณะกรรมการตรวจสอบ (Board of Audit and Inspection, BAI) ท่ตี รวจสอบการทํางานของสถาบนั ภาครัฐ และอาํ นวยความสะดวกใหป ระชาชน เขามามีสวนรวมผานชองทางตางๆ เชน เว็บไซต และ หนวยงาน National Assembly Budget Office (NABO) เพื่อสนบั สนนุ ดา นขอมูลใหก ับสมาชิกนิตบิ ญั ญตั ิในการตดั สนิ ใจทางงบประมาณ ประเทศฟล ิปปนส มีแนวทางประกอบดวย 1) การใหประชาชนเขา รว มตรวจสอบผลการดาํ เนินงาน 2) จดั ทํางบประมาณฉบับประชาชนที่เขาใจงาย ประกอบดว ยขอมูลรายรับรายจา ย 5 ป สมมุติฐานการคํานวณตางๆ สดั สวนงบประมาณ ทมี่ า : Department of Budget Management, Philippines ภาพท่ี 4.12 งบประมาณฉบับประชาชนป 2018 ของประเทศฟล ิปปน ส 3) การกําหนดตราสญั ลกั ษณตา งๆเพื่อจัดอนั ดับหนว ยงานที่มคี วามโปรง ใสดา น งบประมาณ สํานกั งานเลขาธิการสภาผูแ ทนราษฎร 61 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมสี วนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ บทท่ี 5 สรปุ ผลการศึกษา ขอเสนอแนะ และอภปิ รายผล 5.1 สรปุ ผลการศกึ ษา การสรางธรรมาภิบาล (Good Governance) เปนเปาหมายที่สําคัญของการบริหารจัดการท่ีดี โดยเฉพาะภาครัฐที่จะตองมีการจัดสรรทรัพยากรที่มีอยูอยางจํากัดใหเกิดประโยชนสูงสุดตอชุมชนสังคมและ ประเทศชาติ ปจจัยสําคัญประการหน่ึงท่ีจะทําใหเกิดฉันทามติระหวางภาครัฐและประชาชนไดค ือ “การมีสวน รวม” โดยเฉพาะอยางย่ิง งบประมาณรายจายประจําปที่จะเปนเครื่องมือ หรือ สะพานเชื่อมระหวางนโยบาย สาธารณะกับประชาชน เพ่ือใหการนํานโยบายสาธารณะประสบความสําเร็จ ลดคาใชจายและความสูญเสีย งบประมาณ การใชจ า ยงบประมาณในอดตี มีกรณีทีท่ าํ ใหเ กดิ การสูญเสยี งบประมาณจากการขาดการมสี ว นรวม ของประชาชนตั้งแตเร่ิมโครงการ อยางไรก็ตาม รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560 ไดกําหนด ประเด็นการมีสวนรวมในการพัฒนาประเทศดานตางๆ และกฎหมาย ระเบียบอีกหลายฉบับก็ไดกําหนดไว เชนกัน ที่ผานมาภาครัฐมักจะใหความสําคัญกับโครงการที่กฎหมายกําหนดไววาใหตองมีการวิ เคราะห ผลกระทบดานตางๆ แตสวนใหญภาครัฐมักทําเพียง “การใหขอมูล หรือ รับฟงความคิดเห็น หรือ ประชา พจิ ารณ” ตามทีก่ ฎหมายกาํ หนดไวเทานั้น ซ่ึงกฎหมายไมไดก ําหนดหลักเกณฑห รือแนวทางไวทาํ ใหเม่ือดําเนิน โครงการมีการตอ ตา น เผชิญหนา สงผลใหเกิดความสูญเสียงบประมาณ “ระบบงบประมาณแบบมีสวนรวม (Participatory Budgeting)” จะทําใหประชาชนมีสวนรวม เกี่ยวกับการใชจาย ติดตาม ตรวจสอบ ทําใหการใชจายมีเหตุผล โปรงใส ตรวจสอบได การศึกษาคร้ังน้ี จึงมี วัตถุประสงค เพื่อศึกษาการมีสวนรวมของประชาชนตามกรอบกฎหมาย การมีสวนรวมในกระบวนการ งบประมาณของประเทศไทยและตางประเทศ ปญหาและอุปสรรคดานการมีสวนรวมในกระบวนการ งบประมาณ และขอ เสนอแนะที่เปนประโยชนตอ การจัดสรรงบประมาณรายจา ยประจําป การทบทวนวรรณกรรม ไดศึกษากระบวนการงบประมาณ ความหมาย หลักการและปจจัยท่ีสําคัญ ของการมีสวนรวม ตัวแบบของการมีสวนรวม เทคนิคการมีสวนรวม งบประมาณแบบมีสวนรวมของ ตางประเทศ กฎหมาย ระเบียบท่ีเกี่ยวของกับการมีสวนรวมตางๆ งานวิจัย และตัวอยางเครือ่ งมือตางๆท่ีใชใ น ตา งประเทศ ผลการศึกษา สามารถแบงออกไดเปน 4 ประเดน็ คอื 1. ภาครัฐยังไมไดใหความสําคัญกับการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ มากนัก ท่ีผานมาดําเนินการเพียง “ระดับใหขอมูลขาวสาร หรือรวมแสดงความคิดเห็น หรือ ทําประชา พิจารณ” เพ่ือใหเปนไปตามกรอบกฎหมายเทานั้น กฎหมายและระเบียบที่เก่ียวของกับการมีสวนรวมของ ประชาชนมีอยูไมนอยกวา 8 ฉบับ สวนใหญสงเสริมใหประชาชนมีสวนรวมในกระบวนการนโยบายสาธารณะ โดยไมไดระบุแนวทางดําเนินการอยางชัดเจน นอกจากนี้ กฎหมายและระเบียบตางๆไมไดกําหนดประเด็น “การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ”ไว ทําใหถูกละเลยเรื่องงบประมาณ หรือ จัดลําดับความสําคัญการมีสวนรวมฯโดยดําเนินการเพียงเทาท่ีกฎหมายกําหนด หากจําแนกกระบวนการ งบประมาณออกเปน 2 ระดับ คือ ระดับรัฐบาล และทองถิ่น จะพบวาระดับรัฐบาลประชาชนจะมีสวนรวมใน ระดับรับฟงหรือใหขอมูลขาวสารเทาน้ัน ยกเวนโครงการที่กฎหมายกําหนดใหตองทําประชาพิจารณ เชน โครงการตามแผนบริหารจัดการนํ้า บางโครงการของกระทรวงคมนาคม และกระทรวงพลังงาน สวนระดับ ทองถ่ินจะมีสวนรวมผานตัวแทนภาคประชาสังคมเพื่อรวมแสดงความคิดเห็นในการจัดทําแผนพั ฒนาจังหวัด สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 62 สาํ นักงบประมาณของรัฐสภา

การมีสวนรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ หรือทองถ่นิ เทาน้นั โดยท้งั 2 ระดบั อํานาจตดั สนิ ใจสดุ ทายยงั เปน ของภาครัฐ จึงทําใหป ระชาชนไมส นใจที่จะมี สวนรวมในกระบวนการงบประมาณเทา ท่คี วร 2. รูปแบบงบประมาณในตางประเทศมีความแตกตางกันตามกลุมประเทศ เชน หากเปน ประเทศกําลังพัฒนาระดับของการมีสวนรวมจะอยูในระดับรวมรับฟง แตหากเปนประเทศที่พัฒนาแลว ประชาชนจะตื่นตัวท่ีจะมีสวนรว มในกระบวนการงบประมาณมากกวา การมีสวนรว มสว นใหญจะเหมาะสมกับ งบประมาณทองถิ่น เพราะกําหนดกลุมเปาหมายไดงายกวา ปจจัยที่ทําให PB ประสบความสําเร็จคือ ยิ่งให ประชาชนเขารวมโครงการตั้งแตเร่ิมโครงการโอกาสจะสําเร็จสูง การกําหนดกลุมเปาหมายชัดเจน นอกจากน้ี ยังมีปจจัยอื่นๆ เชน ความจริงใจของผูบริหารทองถิ่น ความเขมแข็งของพรรคการเมืองคูแขง ชาติพันธุ นอกจากนด้ี ัชนีความโปรงใสของงบประมาณ (OBI) มีการมสี วนรวมเปนหนึ่งในตัวช้ีวัด โดยเนนการวดั คุณภาพ รายงานตางๆ จํานวน 8 ฉบับ แมวาประเทศไทยมีจํานวนรายงานท่ีจัดทําและเปดเผยตอสาธารณะมากขึ้น คะแนนความโปรงใสงบประมาณปพ.ศ.2560 ดีขึ้น แตเน้ือหาเชิงลึกของรายงานตางๆยังถูกประเมินวาจํากัด (Limited) ในขณะท่ีประเทศท่ไี ดคะแนนสูงในเอเชยี คือ เกาหลใี ต และฟลิปปน ส จงึ นาํ เครื่องมอื แนวทางตา งๆ ที่เปน Best Practice มาศึกษาเปรียบเทียบกิจกรรมและรายงานตา งๆกบั กระบวนการงบประมาณของไทย 3. กระบวนการงบประมาณของประเทศไทยท้ังในระดับรัฐบาล และระดับทองถิ่นยังเปด โอกาสใหประชาชนมีสวนรว มรับฟง หรือ แสดงความคิดเห็นอยางจํากัด อยางไรก็ตาม แมวาในการมีสวนรวม ของประชาชนในกระบวนการจัดทาํ จนถึงอนุมัติงบประมาณมีอยูอยางจํากัด ภาครัฐควรสง เสริมใหประชาชนมี สวนรว มในชว งของการบรหิ าร ติดตาม และประเมนิ ผลการดําเนินงานของภาครัฐใหมากยิง่ ขน้ึ เพราะจะทําให การใชจ า ยงบประมาณโปรง ใส ลดปญ หาคอรรัปชน่ั 4. ขอคนพบอื่นๆท่ีเปนอุปสรรคและความลมเหลวดานการมีสวนรวมจากการจัดสรร งบประมาณ เชน (1) งบประมาณท่ีจัดสรรลงพื้นท่ีเดียวกันมีอยูหลายแผนงานทําใหประชาชนไมทราบ งบประมาณแทจรงิ ท่ีลงพ้ืนที่ ไมรูวาจะเขา ไปมสี ว นรว มไดอ ยา งไรบาง (2) คาใชจ ายหรือโครงการตามแผนงาน พื้นฐาน และแผนงานบูรณาการไมไดถูกออกแบบใหประชาชนมีสวนรวม บางกรณีจึงเกิดความสูญเปลา (3) งบประมาณที่จัดสรรใหทองถ่ิน มีสัดสวนเพียงรอยละ 10 ของวงเงินงบประมาณเทาน้ัน ทั้งท่ีตามทฤษฎี การบรหิ ารตา งๆระบุวา งบประมาณแบบมสี วนรวมจะกอใหเกิดความเหมาะสม คุม คา โปรงใส (4) การตดั สินใจสุดทายเปนของรัฐ แมว า จะมีการเปดรับฟงความคิดเหน็ ของประชาชน ทาํ ใหประชาชนเบื่อหนาย ไมอยากเขามารวมในกระบวนการงบประมาณ (5) การรับฟงความคิดเห็นตามมาตรา 77 รัฐธรรมนูญฯ ยังไม ครอบคลุมผมู ีสว นไดส วนเสีย 5. แนวทางการมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณท่ีเหมาะสมสําหรับการ จัดสรรงบประมาณระดับข้ันตํ่าสุดของการมีสวนรวมในกระบวนการงบประมาณ โดยผูศึกษาไดจัดเปนกลุม งบประมาณ เชน งบดําเนินงาน งบลงทุน แผนงานพ้ืนฐาน แผนงานบูรณาการเชิงยุทธศาสตร แผนงานบูรณา การเชิงพื้นที่ โดยเปรียบเทียบกับกระบวนการงบประมาณและระดับการมีสวนรวม ซึ่งที่ผานมายังอยูในระดับ การรับฟง นอกจากน้ี ยังพบวาเคร่ืองมือการจัดการงบประมาณแบบมีสวนรวมของตางประเทศที่ควร นํามาประยุกตใชกับการบริหารจัดการงบประมาณของประเทศไทย เชน (1) ศูนยรายงานความสูญเสียทาง งบประมาณของประเทศเกาหลใี ต (2) แนวคดิ wheredosemymoneygo ของกลุม ประเทศสหราชอาณาจักร เพ่ือใหผูเสียภาษีไดรับทราบขอมูลการใชจายภาษีของตนเอง (3) การจัดทํางบประมาณฉบับประชาชนที่เขาใจ งาย เปนตน สํานักงานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร 63 สํานกั งบประมาณของรฐั สภา

การมสี วนรวมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ 5.2 ขอ เสนอแนะ ผูกาํ หนดนโยบาย : เชงิ นโยบาย 1. ควรกําหนดกลไกการมีสวนรว มของประชาชนไวต้งั แตร ะดับการวางแผน 2. กําหนดลักษณะขอมูล ชองทางการเขาถึงขอมูล และผลการรับฟงความคิดเห็นของ ประชาชนใหประชาชนเขา ถึงและเขาใจไดง า ย 3. การนําแนวคิด Open data – Open government มาปรับใช เพ่ือใหเกิดความเขาใจอัน ดรี ะหวา งประชาชนและภาครฐั เพ่มิ โอกาสความสําเรจ็ ของการดาํ เนินงานหรอื โครงการของภาครัฐ 4. ควรจัดตั้งกองทุนเฉพาะสําหรับการดําเนินการมีสวนรวม โดยแยกจากงบประมาณปกติ ของหนวยงาน เพื่อใหการบริหารงาน จํานวนเงิน วิธีการเปนไปอยางมีเอกภาพ และเกิดประสิทธิภาพจากการ ใชจาย เนื่องจากผูบริหารกองทุนจะทราบวงเงินที่เหมาะสมกับวิธีการที่ใชในภาพรวม และคาใชจายเก่ียวกับ การมีสวนรวมไมอยูใ นกรอบวงเงินงบประมาณของสว นราชการเจาของโครงการ 5. การพิจารณาตนทุนของการเปดใหมีสวนรวม มีทั้งที่เปนทางตรง เชน คาใชจายการจัด ประชุม คาใชจายในการสรางความรูใหกับชุมชน และคาใชจายทางออม เชน การทําใหโครงการลาชาออกไป การเปล่ียนวิธีการดําเนินการ อยางไรก็ตามตองเทียบระหวางประโยชน และตนทุนใหมีความเหมาะสม เลือก ชอ งทางสอ่ื สารตา งๆทีป่ ระหยดั แตเ ขาถงึ ประชาชนไดจํานวนมาก เชงิ การปฏบิ ัติ 1. ภาครัฐตองเรงสรางบุคลากรท่ีสามารถจัดประชุมและกระตุนท่ีประชุมใหเกิดการมีสวน รวม หรือที่เรียกวา นักอํานวยความสะดวก(Facilitator) ท่ีใหประชาชนหรือภาคประชาสังคมอยากมีสวนรวม แสดงความคิดเห็นและสนับสนนุ กจิ กรรมตา งๆในกระบวนการงบประมาณ 2. สวนราชการควรจัดทําขอมูลและสรางเคร่ืองมือตางๆโดยใชเทคโนโลยีที่เหมาะสมให ประชาชนเสนอโครงการ ติดตาม ตรวจสอบการดําเนินโครงการตางๆ รวมถึงเปดชองทางใหประชาชนแจง รองเรยี นการดําเนนิ การท่ผี ิดปกติ ทัง้ น้ี เทคโนโลยีที่นาํ มาใชจ ะตอ งใหประชาชนเขา ถึงงา ย เชน เว็บไซต 3. การกําหนดปฏทิ นิ งบประมาณใหร ะยะเวลาสอดคลอ ง และเพยี งพอตอ การดาํ เนินกระบวน การมสี ว นรว มของประชาชน ซึง่ อาจจะกาํ หนดการจดั ทําแผนระยะกลางหรือยาวไวด วย ภาคประชาชนและประชาสงั คม : 1. เรง สรา งจติ สาํ นกึ ตระหนกั ถงึ การมสี ว นรวมในการบรหิ ารงานของรฐั รวมกลุมประชาสังคม กําหนดความตองการ ติดตามและตรวจสอบการใชจายงบประมาณ 2. ภาคประชาสังคมตองเรงสรางความรูความเขาใจเก่ียวกับการมีสวนรวมในกระบวนการ นโยบายสาธารณะและกระบวนการงบประมาณท่ีเหมาะสมกับทองถ่ินหรือประเทศของตนเอง เน่ืองจากไมมี ระบบงบประมาณแบบมสี ว นรว มท่ีเปนสูตรสําเรจ็ 3. แมวาการดําเนินโครงการบางอยางจะตองใชระยะเวลาการดําเนินการมากกวา 5 ป นับตั้งแตประชาชนหรือชุมชนโหวตเลือกโครงการน้ันๆ ดังน้ัน ประชาชน ผูนําชุมชน หรือภาคประชาสังคม จะตองมคี วามตอเนือ่ งในการตดิ ตาม ตรวจสอบเพ่อื ประเมินผลลัพธของโครงการนัน้ อยางแทจริง สาํ นกั งานเลขาธกิ ารสภาผูแทนราษฎร 64 สาํ นกั งบประมาณของรัฐสภา

การมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ บรรณานุกรม เจมส แอล. เครยตัน. 2551. คูมือการมีสวนรวมของประชาชน การตัดสินใจที่ดีกวาโดยใหชุมชนมีสวนรวม. แปลโดยศ.นพ.วนั ชัยวฒั นศพั ท, ดร.ถวลิ วดี บรุ ีกลุ , ผศ.ดร.เมธิศาพงษศักดศ์ิ ร.ี ขอนแกน : โรงพมิ พศิริภัณฑ ออฟเซท็ . ถวิลวดี บุรีกุล.2552. พลวัตรการมีสวนรวมของประชาชน: จากอดีตจนถึงรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550. พมิ พค รง้ั ที่ 1. กรุงเทพฯ : บรษิ ัท เอ.พี.กราฟค ดไี ซนและการพิมพ จาํ กดั ทิพวรรณ หลอสุวรรณรัตน. งบประมาณแบบมีสวนรวม:บทเรียนจากตางประเทศและความทาทายสําหรับ ประเทศไทย. กรุงเทพ : วารสารการจดั การภาครัฐและภาคเอกชน ปที่ 20 ฉบับที่ 12556. ปธาน สุวรรณมงคล. 2558. การบริหารงานภาครฐั กับการสรางธรรมาภิบาล. กรุงเทพ : สถาบนั พระปกเกลา . พระราชบญั ญตั กิ ารจดั ทาํ ยทุ ธศาสตรช าติ พ.ศ.2560. ราชกิจจานุเบกษา เลม 134 ตอนที่ 79 ก 31 กรกฎาคม 2560 พระราชบญั ญตั ิวิธกี ารงบประมาณ พ.ศ.2561. ราชกจิ จานเุ บกษา เลม 135 ตอนท่ี 92 ก 11 พฤศจกิ ายน 2561 รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ.2560. ราชกิจจานเุ บกษา เลม 134 ตอนที่ 40 ก. 6 เมษายน 2560 ศาสตรา สุดสวาท ฐิติมา ชูเชิด. 2560.การประเมินความโปรงใสทางงบประมาณตามหลักสากลเพ่ือสงเสริม ความย่ังยนื ทางการคลงั . ศูนยบริการวิชาการ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร. 2555. รายงานฉบับสมบูรณ เร่ือง การจัดการ งบประมาณแบบมีสว นรว ม (Participatory Budgeting) เสนอสาํ นกั งบประมาณ. สกณุ ี อาชวานันทกุล. 2558. Digital Future. กรงุ เทพ : สํานกั พมิ พ Open World. สํานักกรรมาธิการ 2 สํานักงานเลขาธิการสภาผูแทนราษฎร ปฏิบัติหนาท่ีสํานักงานเลขาธิการสภาขับเคลื่อน การปฏิรูปประเทศ. รายงานของคณะกรรมาธิการขับเคลื่อนการปฏิรูปประเทศ เรื่อง “การปรับปรุง ระบบกฎหมายที่เกี่ยวของเพื่อเสริมสรางธรรมภิบาล ประสิทธิภาพ และการพัฒนาบุคลากรภาครัฐ : รางพระราชบัญญัติการมีสว นรว มของประชาชนในกระบวนการนโยบายสาธารณะ พ.ศ. ..... สาํ นักงบประมาณ. 2542. งบประมาณแบบมงุ เนน ผลงาน. กรงุ เทพ : สาํ นกั งบประมาณ. _____________. 2561. รายงานประจาํ ปง บประมาณ พ.ศ.2560 . กรงุ เทพ : สํานกั งบประมาณ. สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ. 2560. หลักเกณฑการพิจารณารางวัลเลิศรัฐ สาขาการบริหาร ราชการแบบมีสว นรวม ประจําป พ.ศ.2561 . กรุงเทพ : บรษิ ทั วิชัน่ พริ้น แอนด มีเดยี จํากดั สาํ นักงานพัฒนารัฐบาลดิจทิ ลั , สืบคน 24 พฤศจกิ ายน 2561. https://govspending.data.go.th/about อรทัย กกผล. 2552. คูมอื การมสี ว นรวมของประชาชนสําหรับผบู รหิ ารทอ งถ่ิน. กรงุ เทพ : สถาบันพระปกเกลา. World Bank. Participatory Budgeting International Budget Partnership. Open Budget index. สบื คน 5 มกราคม 2562. https://www.internationalbudget.org สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู ทนราษฎร 65 สํานกั งบประมาณของรัฐสภา