วัคซีน (Vaccine)

วคั ซีน (VACCINE)

วคั ซีน (VACCINE) วคั ซีน (องั กฤษ: Vaccine) หมายถึง การใหเ้ ช้ือหรอื สว่ นหน่ึงของเช้ือเขา้ ไปในรา่ งกาย เพื่อกระตนุ้ ใหม้ ีการสรา้ งภมู ิคมุ้ กนั โรคหรอื แอนติบอดี ซ่ึงอาจใหเ้ วลานานนบั สปั ดาห์ หรอื นบั เดือนกว่าจะมีภมู ิป้ องกนั โรคได้ การสรา้ งภมู ิคมุ้ กนั โรคอาจทาไดอ้ ีกวิธีหนึ่ง โดยการใหภ้ มู ิตา้ นทานสาเรจ็ หรอื ที่ แพทยเ์ รยี กว่า อิมมโู นโกลบลู ิน เขา้ ไปในรา่ งกายและสามารถต่อตา้ นเช้ือโรคไดท้ นั ที วคั ซีนไมไ่ ดห้ มายความถึงแต่การใหภ้ มู ิคมุ้ กนั แกเ่ ด็กเท่านน้ั แต่ในบางประเภทของ วคั ซีนมีความมงุ่ หมายใหใ้ ชใ้ นการสรา้ งภมู ิคมุ้ กนั ใหแ้ กผ่ ใู้ หญ่ดว้ ย ไดแ้ ก่ วคั ซีน ป้ องกนั ไวรสั ตบั อกั เสบเอและบี วคั ซีนป้ องกนั อีสกุ อีใส ไขห้ วดั ใหญ่ นิวโมคอคคสั และวคั ซีนป้ องกนั โรคงสู วดั เป็ นตน้

วคั ซีน มีกช่ี นิด? การแยกประเภทของวคั ซีนตามการผลิตสามารถแยกออกไดเ้ ป็ น 3 ประเภท คือ 1.วคั ซีนประเภทท็อกซอยด์ (Toxoid) เป็ นการนาพิษของเช้ือโรคมาทาใหห้ มดฤทธิ์แต่ยงั สามารถกระตนุ้ ใหร้ า่ งกายสรา้ งภมู ิคมุ้ กนั ได้ ไดแ้ ก่ วคั ซีนคอตีบ บาดทะยกั 2.วคั ซีนชนิดเช้ือเป็ น (Live Vaccine) เป็ นวคั ซีนที่นาเช้ือมาทาใหอ้ ่อนแรงจนไมส่ ามารถกอ่ โรคได้ แต่สามารถกระตนุ้ ภมู ิคมุ้ กนั ได้ ไดแ้ ก่ วคั ซีนหดั คางทมู หดั เยอรมนั อีสกุ อีใส งสู วดั ไขส้ มองอกั เสบ เจอี (ชนิดเช้ือเป็ น) 3.วคั ซีนชนิดเช้ือตาย (Killed Vaccine) เป็ นวคั ซีนที่ผลติ ข้ึนจากเช้ือโรคทง้ั ตวั หรอื บางสว่ นของเช้ือ ไดแ้ ก่ วคั ซีนตบั อกั เสบ เอ บี ไอกรน ไขห้ วดั ใหญ่ โปลโิ อชนิดฉีด

ตารางการใหบ้ รกิ ารสรา้ งเสรมิ ภมู ิคมุ้ กนั โรค อาย ุ วคั ซีนพ้ืนฐานเพื่อการสรา้ งเสริมภมู ิคมุ้ กนั โรค แรกเกิด BCG, HB 2 เดือน DTP-HB1, OPV1 4 เดือน DTP-HB2, OPV2 6 เดือน DTP-HB3, OPV3 9 เดือน M 1 ปี ครง่ึ DTP4, OPV4, JE1, JE2 2 ปี ครง่ึ JE3 (กรณีไมไ่ ดร้ บั /ไดร้ บั ไมค่ รบ) 4 ปี DTP5, OPV5 ป.1 MMR (BCG, dT, OPV ป.6 dT

วคั ซีนป้ องกนั วณั โรค (BCG วคั ซีน) วคั ซีนน้ีประกอบดว้ ยเช้ือวณั โรคพนั ธ์ุ Mycobacterium bovis ท่ียงั มีชีวิตอยู่ แต่หมดฤทธิ์ในการทาใหเ้ กิดโรค ใน 1 ml ของวคั ซีนBCG ชนิดผงแหง้ ประกอบดว้ ยเช้ือ BCGมีน้าหนกั ระหว่าง 0.5-1 มก และมีจานวนเช้ือระหว่าง 2-10 ลา้ นตวั ต่อ ml บรรจหุ ลอดละ 10 dose ใชผ้ สมNSS 1 ml ฉีด BCG ทาง intradermal ครงั้ ละ 0.1 ml ในทกุ อายุ กอ่ นฉีดเขยา่ ขวดบรรจกุ อ่ นทกุ ครงั้ เพื่อใหว้ คั ซีนผสมเป็ นเน้ือเดียวกนั ภมู ิตา้ นทานจะเกิดข้ึนหลงั ฉีด เต็มที่ประมาณ 2 เดือน

วคั ซีนป้ องกนั โรคไวรสั ตบั อกั เสบบี (Hepatitis B vaccine) เป็ นวคั ซีนชนิดน้าเตรยี มจากโปรตีนผิวนอกของเช้ือไวรสั ตบั อกั เสบบี เด็กแรกเกิดทกุ คนตอ้ งไดร้ บั Intramuscular 3 doses 0, 1-2 เดือน , 6-12 เดือน ระดบั ภมู ิคมุ้ กนั โรคไดห้ ลงั เข็มที่2 เข็มที่3 กระตนุ้ ใหอ้ ยไู่ ดน้ าน อาจพบอาการปวด บวม บรเิ วณที่ฉีดหรอื มีไขต้ ่าๆ อาการมกั เรม่ิ 3-4 ชว่ั โมงหลงั ฉีด

วคั ซีนรวมป้ องกนั โรคคอตีบ-บาดทะยกั -ไอ กรน (DTP vaccine) ขนาด 10 doses ต่อ vial ฉีด IM 0.5 ml ตน้ ขา อายุ 2,4,6 และ 15-18 เดือน หลงั รบั วคั ซีนอาจมีไข้ บางรายอาจปวด บวม แดงรอ้ นบรเิ วณท่ีฉีด อาการมกั เรมิ่ 3-4 ชว่ั โมงหลงั ฉีด และมีอาการไมน่ านเกนิ 2 วนั ภมู ิคมุ้ กนั หลงั ฉีดจะเรม่ิ เกดิ ประมาณ 2 สปั ดาหห์ ลงั ฉีดสาหรบั โรคคอตีบและบาดทะยกั

วคั ซีนรวมป้ องกนั โรคคอตีบ-บาดทะยกั (DT หรอื dT) เป็ นวคั ซีนท่ีใหใ้ นผทู้ ี่มีขอ้ หา้ มใชใ้ นการฉีดวคั ซีนไอกรน DT สาหรบั เด็กอายนุ อ้ ยกว่า 7 ปี ฉีด 0.5 ml เขา้ กลา้ มเน้ือบรเิ วณก่งึ กลางตน้ ขา ดา้ นหนา้ คอ่ นไปทางดา้ นนอก dT ใชส้ าหรบั เด็กอาย ุ 7 ปี ข้ึนไป หรอื ผใู้ หญ่ ฉีด 0.5 ml เขา้ กลา้ มเน้ือบรเิ วณตน้ แขน เด็กทกุ คนท่ีอายนุ อ้ ยกว่า7 ปี ที่ไมส่ ามารถรบั วคั ซีนไอกรนไดค้ วรรบั DT แทน DTP ทกุ ครงั้ เมื่ออายุ 2,4,6,18 เดือนและ 4-6 ปี เด็กท่ีไดร้ บั DTP,DT ครบตามกาหนดควรรบั dT เมื่ออายุ 12-16 ปี และกระตนุ้ ทกุ 10 ปี

DT หรอื dT (ต่อ) สาหรบั หญิงมีครรภ์ หญิงมีครรภห์ ากไมเ่ คยรบั วคั ซีนมากอ่ น ใหเ้ ข็มแรกเม่ือฝากครรภค์ รง้ั แรก จนครบ 3 เข็ม โดยมีระยะห่าง 0,1,6 เดือนและกระตนุ้ ทกุ 10 ปี หากรบั มาแลว้ 1 เข็ม ใหฉ้ ีดอีก 2 เข็มโดยมีระยะห่าง 0,6 เดือน หากรบั วคั ซีนแลว้ 2 เข็ม ใหฉ้ ีดเพิ่มอีก 1 เข็มเวน้ ระยะห่าง 6 เดือน หากรบั วคั ซีนแลว้ 3 เข็มและเข็มสดุ ทา้ ยนานกว่า 10 ปี ใหฉ้ ีดซา้ อีก 1 ครง้ั

วคั ซีนป้ องกนั โรคโปลโิ อ (OPV) 5 doses : อาย ุ 2,4,6,8 เดือน และ 4-6 ปี มี 2 ชนิด OPV ชนิดรบั ประทาน หา้ มใชใ้ นหญิงมีครรภ์ ผมู้ ีภมู ิคมุ้ กนั ต่า IPV ชนิดฉีด ใชไ้ ดใ้ นผมู้ ีภมู ิคมุ้ กนั ต่า หา้ มใชใ้ นผทู้ ี่แพย้ า streptomycin, neomycin, polymycin OPV ใหโ้ ดยการรบั ประทาน doseละ 0.1-0.5 ml (2-3 หยด) เกบ็ วคั ซีนไวใ้ นตแู้ ช่แข็ง แต่ขนาดนามาใชค้ วรแช่นา้ แข็ง(อณุ หภมู ิ 2-8 ) หลงั เปิ ดขวดใชใ้ หห้ มดภายใน 24 ชวั่ โมง

วคั ซีนรวมป้ องกนั โรคหดั -คางทมู หดั เยอรมนั (MMR) เป็ นวคั ซีนมีชีวิตชนิดผงแหง้ ละลายใน diluent ตามคาแนะนาจากบรษิ ทั ผผู้ ลิต หลงั ผสมใชภ้ ายใน 6 ชวั่ โมง และเก็บในตเู้ ยน็ เรมิ่ เม่ืออายุ 9-12 เดือน กระตนุ้ ท่ีอาย ุ 4-6 ปี กรณีระบาดสามารถใหไ้ ดต้ งั้ แต่อาย ุ 6 เดือน แต่ตอ้ งฉีดอีก 2 เข็มที่อาย ุ 12 เดือน และ 4-6 ปี เนื่องจากเด็กอายนุ อ้ ยกว่า 9 ปี ภมู ิคมุ้ กนั ของแมร่ บกวนการกระตนุ้ การสรา้ งภมู ิของวคั ซีน ฉีดเขา้ ใตห้ นงั ขนาด 0.5 ml บรเิ วณกึ่งกลางตน้ ขา ดา้ นหนา้ ค่อนไปดา้ นนอก หรอื ตน้ แขน

ขอ้ หา้ มใช้ MMR vaccine หา้ มใชใ้ นหญิงมีครรภ์ ไดร้ บั ยาสเตียรอยดม์ ากกว่าหรอื เท่ากบั 2 มก/กก หรอื 20mg/วนั มากกว่า14 วนั ผปู้ ่ วยเหลา่ น้ีควรงดวคั ซีนมีชีวิตจนกว่าจะครบ 1 เดือนหลงั หยดุ ยา หลงั ให้ Chemotherapy ไมน่ อ้ ยกว่า 3 เดือน ผลขา้ งเคียงหลงั ฉีดวคั ซีน มกั เกิด 5-12 วนั หลงั ฉีด และมีไขน้ าน 1-2 วนั ผ่ืนคลา้ ยโรคหดั เกดิ 7-10 วนั หลงั ฉีดวคั ซีน มกั เกิด 1-2 วนั แลว้ หายเอง ต่อมน้าเหลอื งโต, ต่อมน้าลายอกั เสบ , ลมพิษ ,บวม, แดงบรเิ วณฉีด

วคั ซีนป้ องกนั โรคหดั (M) เป็ นวคั ซีนผงแหง้ ชนิดแช่แข็ง ใหว้ คั ซีนขนาด 0.5 ml ครง้ั เดียว บรเิ วณกึง่ กลางตน้ ขาดา้ นหนา้ คอ่ นไปดา้ นนอก หรอื ตน้ แขน เด็กทกุ คนควรไดร้ บั วคั ซีนหดั อยา่ งนอ้ ย 2 ครง้ั เม่ืออายุ 9-12เดือน และอาย ุ 4-6 ปี โดยครง้ั แรกอาจฉีดในรปู M หรอื MMR ก็ไดแ้ ต่ครง้ั ที่2 ควรให้ MMR

วคั ซีนป้ องกนั โรคไขส้ มองอกั เสบ (JE) เช้ือท่ีนามาผลิตมาจาก 2 สายพนั ธ์ุ คือ Nakayama และ Beijing ใชฉ้ ีดเขา้ ใตผ้ วิ หนงั เด็กต่ากว่า 3 ปี ฉีดครงึ่ โดส 0.25 ml (Beijin) 0.5 ml (Nakayama) อายมุ ากกว่า 3 ปี ฉีดเต็มโดส เด็กต่ากว่า3 ปี ฉีดบรเิ วณก่งึ กลางตน้ ขาดา้ นหนา้ ค่อนไปดา้ นนอก มากกว่า 3 ปี ฉีดบรเิ วณตน้ แขน ฉีด 2 เข็มแรก ห่าง 1-4 สปั ดาห์ และเข็มที่3 ห่างจากเข็มแรก 1 ปี หลงั ฉีดอาจมีอาการปวด บวม คนั แดง หรอื เจ็บบรเิ วณที่ฉีด บางครง้ั อาจมีไขต้ ่าๆ จะ เกิดนอ้ ยลงในเข็มท่ี 2

วคั ซีน JE (ต่อ) ไมค่ วรใหว้ คั ซีนในกรณีต่อไปน้ี ผปู้ ่ วยมีไขส้ งู หรอื มีการติดเช้ืออยา่ งรนุ แรง หญิงตง้ั ครรภ์ ภมู ิคมุ้ กนั จะเกิดข้ึนหลงั ฉีดวคั ซีนเข็มท่ี 2 ประมาณ 1 เดือน เก็บรกั ษาไวท้ ่ีอณุ หภมู ิ 2-8 องศาเซลเซียส หลงั ผสมน้ายาทาละลายแลว้ เก็บได้ 1 วนั

อาการท่ีเกิดข้ึนภายหลงั ไดร้ บั วคั ซีน(AEFI)  Toxoid  ฉีดแลว้ มีไข้ บวมแดงเฉพาะท่ี เคยฉีดหลายครง้ั ยงิ่ มีอาการมาก  Inactivated หรอื Killed vaccine  ผลิตจากเช้ือทงั้ ตวั  ฉีดแลว้ มีไข้ บวมแดงเฉพาะที่ เรม่ิ เรว็ หลงั ฉีด 3 - 4 ชว่ั โมง นาน 1 - 3 วนั  ผลิตจากบางสว่ นของเช้ือ  ไมค่ อ่ ยพบอาการขา้ งเคียง  Live attenuated vaccine  อาการขา้ งเคียงพบไดช้ า้ เหมือนเป็ นโรคอ่อนๆ

ผลขา้ งเคียงของการฉีดวคั ซีน ผลขา้ งเคียงท่ีเกดิ จากการใหว้ คั ซีนแบ่งไดด้ งั น้ี 1. ผลขา้ งเคียงจากปฏิกริ ยิ าวคั ซีน หรอื สว่ นประกอบ 2. ผลขา้ งเคียงจากการบรหิ ารจดั การและการใหว้ คั ซีน 3. สาเหตอุ ่ืนแต่บงั เอิญเกดิ หลงั รบั วคั ซีน 4. ไมท่ ราบสาเหต ุ เช่น อาการเป็ นลม มกั พบในวยั รน่ ุ

วคั ซีนโควิด-19 มีกปี่ ระเภท โดยทว่ั โลกมีเทคโนโลยที ี่ใชผ้ ลิตวคั ซีนโควิด-19 ทงั้ หมด 6 ประเภท ไดแ้ ก่ 1. Viral-Vector Vaccine คือ วคั ซีนท่ีใชเ้ ช้ือไวรสั ที่ทาใหเ้ ช้ืออ่อนลง ไมก่ อ่ ใหเ้ กดิ โรค มาตดั ต่อใสร่ หสั พนั ธกุ รรม เพื่อกระตนุ้ ใหร้ า่ งกายสรา้ งภมู ิคมุ้ กนั ไดแ้ ก่ Oxford ChAdOx1 ของบรษิ ทั AstraZeneca กระตนุ้ ภมู ิคมุ้ กนั ไดม้ ากกว่า 200 titers 2. mRNA Vaccine คือ การใชร้ หสั พนั ธกุ รรมบางสว่ นของเช้ือไวรสั มาฉีดกระตนุ้ ใหร้ า่ งกาย สรา้ งภมู ิคมุ้ กนั ไดแ้ ก่ Pfizer-Biontech, Moderna กระตนุ้ ภมู ิคมุ้ กนั ไดม้ ากกว่า 300 titers 3. Protein-nanoparticle Vaccine คือ วคั ซีนที่ใชโ้ ปรตีนสว่ นหน่ึงของไวรสั รว่ มกบั สว่ นอ่ืนๆ ฉีดกระตนุ้ เพ่ือใหร้ า่ งกายสรา้ งภมู ิคมุ้ กนั ไดแ้ ก่ Novavax กระตนุ้ ภมู ิคมุ้ กนั ไดม้ ากกว่า 3,000 titers

วคั ซีนโควิด-19 มีกป่ี ระเภท โดยทวั่ โลกมีเทคโนโลยที ี่ใชผ้ ลิตวคั ซีนโควิด-19 ทงั้ หมด 6 ประเภท ไดแ้ ก่ 4. DNA Vaccine คือ วคั ซีนที่ออกแบบช้ินสว่ น DNA ดว้ ยวิธีสอดแทรกยีนที่สรา้ ง แอนติเจนเขา้ ไป และใชว้ ิธีฉีดทางกลา้ มเน้ือ หรอื ผวิ หนงั เพื่อใหแ้ สดงออกเป็ น โปรตีนแอนติเจนที่ตอ้ งการได้ 5. Inactivated Vaccine คือ วคั ซีนท่ีทาใหเ้ ช้ือไมส่ ามารถกอ่ โรคได้ ดว้ ยสารเคมี หรอื แสง UV 6. VLP (Virus Like Particle) คือ วคั ซีนอนภุ าคคลา้ ยไวรสั

\"วคั ซีนโควิด-19\" ประเภทใดถกู ใชไ้ ปแลว้ มากท่ีสดุ จากภาพรวมการเลือกฉีดวคั ซีนโควิด-19 ทว่ั โลก พบว่า วคั ซีนประเภท mRNA ถกู นามาฉีดใหก้ บั ประชากรมากท่ีสดุ รองลงมาคือ Inactivated Vaccine สว่ นแบบอ่ืนนน้ั ยงั อยใู่ นขนั้ ตอนวิจยั พฒั นา และหากไดผ้ ลการกระตนุ้ ภมู ิท่ีดี กม็ ีโอกาสจะนามาใชใ้ น อนาคต ขอ้ มลู เดือนมกราคม 2564 ทว่ั โลกจองวคั ซีนแลว้ 8.2 พนั ลา้ นโดส แคนาดา และองั กฤษ เป็ นประเทศที่จองวคั ซีนไดม้ ากกว่าประชากรในประเทศถึง 3 เท่า สหรฐั อเมรกิ า จองได้ 1.7 เท่าของประชากร

\"วคั ซีนโควิด-19\" ประเภทใดถกู ใชไ้ ปแลว้ มากที่สดุ มมุ มองของผผู้ ลิตวคั ซีนจากสถาบนั Serum Institute ในประเทศอินเดีย ผผู้ ลิตวคั ซีนใหก้ บั โลกสงู สดุ ปี ละ 2 พนั ลา้ นโดส คาดการณว์ ่า ระยะเวลาเรว็ ท่ีสดุ ท่ีทวั่ โลกจะไดร้ บั วคั ซีนโควิด-19 อยา่ งเพียงพอ จะอยใู่ นปี 2024 เม่ือพิจารณาภาพรวมของประเทศที่ไดฉ้ ีดวคั ซีนโควิด-19 ใหก้ บั ประชากรไปแลว้ ทง้ั หมดราว 15 ลา้ นคน วคั ซีนโควิด-19 ประเภท mRNA ไดฉ้ ีดไปมากที่สดุ ในจานวน ราว 8 ลา้ นคน และตวั เลขยนื ยนั การแพว้ คั ซีนมีจานวน 8 คน ถือเป็ น 1 ในลา้ น และไดร้ บั การรกั ษาอยา่ งปลอดภยั ในสว่ นประเทศไทยเอง ตงั้ เป้ าว่าจะฉีดวคั ซีนใหค้ รอบคลมุ คนไทยเกินครงึ่ คิดเป็ นตวั เลข 33 ลา้ นคน

อา้ งอิง - http://www.khonkaenram.com/th/services/health- information/health-articles/vaccine - https://www.thairath.co.th/lifestyle/health-and-beauty/2020409 - http://cms576.bps.in.th/group1/vaccin