003_คุณค่าประเพณีสงกรานต์

คุณคาประเพณีสงกรานต กองอนศุ าสนาจารย กรมยุทธศึกษาทหารบกประเพณีสงกรานต เปนประเพณที ถ่ี อื ปฏบิ ตั แิ ละสืบทอดกันมาอยา งยาวนาน ตามคติทางศาสนาพราหมณที่ชนชาวไทยรับเอามาประยุกตกับพิธีทางพระพุทธศาสนา เพื่อเปนอุบายในการปกครอง ไมวาจะเปนการครองตน ครองคน หรือครองงาน ประเพณสี งกรานตน ้ี จึงยอมมคี วามหมายและมคี ุณคา ตอผูปฏิบัติชมุ ชน และสังคมเปน อยางยงิ่ กลา วคอื วันสงกรานต์เป็นวนั แหง่ ความรัก ตามบทกลอนทีว่ ่า วันแหงความรกั ยง่ิ ใหญม ิใชฝน วนั แหงความผกู พันที่มัน่ หมาย พอ แมลูกปยู าท้งั ตายาย ไมเสอื่ มคลายความรักนี้ท่ีผูกพัน ความผูกพันในครอบครัวอย่างแท้จริง สมัยก่อนพ่อแม่จะเตรียมเสื้อผ้าใหม่พร้อมเคร่ืองประดับให้ลูกหลานไปทา� บญุ ลกู หลานกจ็ ะเตรียมเสอื้ ผ้าเครื่องนงุ่ ห่มใหผ้ ใู้ หญ่ไดส้ วมใสห่ ลังการรดน้�าขอพร ปจ จบุ ันเมื่อถงึ วนั สงกรานต์ทกุ คนจะหาโอกาสกลบั บา้ นไปหาพอ่ แมร่ ดนา�้ ขอพร เพอ่ื เปน็ สริ มิ งคลในการเรมิ่ ตน้ ปใี หมแ่ ละเปน็ กา� ลงั ใจกนั และกนัในการด�ารงชวี ติ อยูต่ ่อไป78 นิตยสารยทุ ธโกษ ปที ี่ ๑๒๐ ฉบับที่ ๓ ประจ�ำ เดือนเมษ�ยน - มถิ นุ �ยน ๒๕๕๕

วนั สงกรานต์เปน็ วนั แหง่ การแสดงความกตญั ู ตามบทกลอนทวี่ ่า วันแหงการปรนนิบัตจิ ัดตกแตง ไดแ สดงกตัญรู ูอุดหนนุและตอบแทนผทู ่ีมีพระคณุ ใหไ ดบุญทานอุทิศนจิ นิรันดรโดยการปรนนิบัตติ ่อพ่อแมแ่ ละผู้มพี ระคุณทมี่ ีชีวิตอยู่ และท�าบญุ อทุ ิศส่วนกุศลใหแ้ ก่ผู้ที่ลว่ งลบั ไปแล้ววนั สงกรานต์ เปน็ วนั ทกี่ ่อใหเ้ กิดความสมคั รสมานสามัคคีในชมุ ชน ตามบทกลอนท่ีว่า วนั แหงการกอ รักสมัครสมาน รวมประสานสามัคคีท่ปี ระสงคการละเลน ชน่ื ฉ่า� ดังจ�านง รวมดา� รงรักษาประเพณีเช่น การได้พบปะสังสรรค์ร่วมกันท�าบุญ และการละเล่นสนุกสนานรื่นเริงในยามบ่ายหลังจากการท�าบุญโดยการเล่นรดนา�้ ในหมูเ่ พ่อื นฝงู และคนรจู้ ัก และการละเล่นตามประเพณที ้องถิ่นวนั สงกรานต์เปน็ ประเพณีท่ีกอ่ ใหเ้ กิดความเอื้ออาทรต่อสิง่ แวดล้อม ตามบทกลอนทว่ี า่ วันแหง การเอ้อื อาทรส่ิงแวดลอ ม และเตรียมพรอ มตอ การปรับปรงุ สถานรบั ปใหมของไทยแทแ ตโ บราณ จติ เบกิ บานพัฒนารม อารามเพราะในวันนี้ทุกคนจะช่วยกันท�าความสะอาดบ้านเรือน สิ่งของเคร่ืองใช้ทุกอย่างให้สะอาดหมดจดเพอื่ จะไดต้ อ้ นรับปีใหม่ด้วยความแจม่ ใส เบกิ บาน นอกจากน้ียงั ควรช่วยกนั ท�าความสะอาดวดั วาอาราม ที่สาธารณะและอาคารสถานที่ของหน่วยงานตา่ ง ๆ ด้วยวนั สงกรานต์ เปน็ วนั ท�าบุญครัง้ ส�าคัญครงั้ หนึง่ ของพทุ ธศาสนิกชน ตามบทกลอนทวี่ า่ วันแหงการท�าบญุ อนุ ซึ้งซา น วันท�าทานรกั ษาศลี ทุกถิน่ ที่วนั ปฏิบตั ิธรรมน�าใจแจม ใสดี เพอื่ สงศรีพทุ ธศาสนพ ิลาสรมยโดยการทา� บญุ ตกั บาตร เลย้ี งพระ ฟง เทศน์ ปฏบิ ตั ธิ รรม และสรงนา�้ พระ ศรทั ธาในการทา� บญุ ใหท้ าน ซงึ่ ถอื เปน็การเกือ้ กลู สูงสดุ ของมนษุ ยชาติ และการถือศลี ปฏบิ ัตธิ รรมซง่ึ เป็นเหตแุ ห่งความเจริญรุ่งเรอื งของชวี ติ และสามารถสืบทอดพระพทุ ธศาสนามาได้จนถงึ ปจจุบันกอ่ นวนั สงกรานต์ การเตรยี มเสอ้ื ผา้ ทจ่ี ะสวมใส่ เม่อื ถงึ วันสงกรานต์เป็นการเตรียมความพร้อมใน ไปท�าบุญ รวมทั้งเครื่องประดับ เมอ่ื ถึงวนั สงกรานต์ เปน็ เวลาด้านต่าง ๆ เพื่อความเป็นสิริมงคล ตกแต่งต่าง ๆ นอกจากนี้ ยังมีผ้า ที่ทุกคนจะยิ้มแย้มแจ่มใส ท�าใจให้และต้อนรับชีวิตใหม่ที่จะเร่ิมต้น ส�าหรับไปไหว้ผู้ใหญ่เพ่ือรดน้�าขอพร เบิกบาน เพื่อท�ากิจกรรมต่าง ๆ ซ่ึงในวันปีใหม่ที่ก�าลังจะมาถึง กิจกรรม ด้วย มีดังตอ่ ไปน้ีทที่ า� ได้แก่ การเตรียมอาหารในการ การท�าบุญ ตกั บาตรตอนเชา้การทา� ความสะอาดบา้ นเรอื น ไปท�าบุญ ทั้งของคาวของหวานท่ี หรอื น�าอาหารไปถวายพระทวี่ ดัที่อยู่อาศัย เครื่องใช้ข้าวของต่าง ๆ พิเศษ ได้แก่ การเตรียมขนมท่ีถือ การท�าบุญอัฐิ อาจจะท�ารวมทั้งสถานท่ีสาธารณะต่าง ๆ เช่น เป็นเอกลักษณ์ของวันตรุษและวัน ตอนไหนกไ็ ด้ เช่น หลงั จากพระภิกษ-ุวดั ศาลา บริเวณชุมชน เปน็ ต้น สงกรานต์ น่ันคือ ข้าวเหนียวแดง สามเณรฉันเพลแล้ว หรือจะนิมนต์ ส�าหรับวันตรุษ และขนมกวนหรือ พระมาสวดมนต์ ฉันเพลท่ีบ้าน แล้ว กะละแม ส�าหรับวันสงกรานต์ บงั สกุ ุลกไ็ ด้ นิตยสารยทุ ธโกษ 79 ปีที่ ๑๒๐ ฉบับท่ี ๓ ประจ�ำ เดือนเมษ�ยน - มิถนุ �ยน ๒๕๕๕

ถอื เปน็ การทำ� บญุ อกี ลกั ษณะหนงึ่ ทไี่ ด้ ทงั้ บุญและความสนุกสนาน การปลอ่ ยนก ปลอ่ ยปลา เปน็ การท�ำบุญท�ำทานอีกรูปแบบหน่ึง โดยเฉพาะการปล่อยนก ปล่อยปลา ท่ีติดกับดัก บ่วง ให้ไปสู่อิสระ หรือ ปลาท่ีอยู่ในน�้ำต้ืน ๆ ซ่ึงอาจจะตาย ได้ หากปลอ่ ยให้อยู่ในสภาพแบบเดมิ การท�ำบุญอัฐิ อาจจะนิมนต์ ผา้ สบงหรอื ถวายผา้ ไตรตามแตศ่ รทั ธาพระไปยังสถานที่เก็บหรือบรรจุอัฐิ ด้วยหากไมม่ ใี ห้เขียนชอื่ ผ้ทู ลี่ ว่ งลบั ไปแล้ว - การสรงน�้ำพระพุทธรูป การรดนำ�้ ผใู้ หญ่หรอื การรดนำ้�ลงในกระดาษ เมื่อบังสุกุลเสร็จจึง อาจจะจัดเป็นขบวนแห่ หรือเชิญ ขอพร เป็นการแสดงความเคารพเผากระดาษแผน่ น้นั เสีย เช่นเดียวกับ มาประดิษฐานในทอ่ี ันเหมาะสม การ ต่อผู้ใหญ่ของครอบครัว หรือผู้ใหญ่การเผาศพ สรงน�้ำจะใช้น�้ำอบ น�้ำหอม หรือ ท่ีเคารพนับถือ การรดน�้ำผู้ใหญ่ น�้ำทีผ่ สมด้วยน�ำ้ อบ น�้ำหอมประพรม อาจจะรดน้�ำท้ังตัวหรือรดเฉพาะท่ี ทอี่ งคพ์ ระ ฝ่ามือกไ็ ด้ ดังน้นั จึงควรมีผา้ น่งุ ห่มไป มอบใหด้ ว้ ย เพอ่ื จะไดผ้ ลดั เปลย่ี นหลงั จากเสรจ็ สน้ิ พิธีแลว้ การเล่นรดน�้ำ หลังจากเสร็จ พิธีการต่าง ๆ แลว้ เป็นการเล่นรดน้�ำ เพื่อเช่ือมความสัมพันธ์ระหว่างญาติ การสรงน�้ำพระ มี ๒ แบบ มิตร โดยการใช้น�้ำสะอาดผสมน้�ำอบคอื การสรงนำ้� พระภกิ ษสุ ามเณร และ หรือน้�ำหอม หรือจะใช้น้�ำอบก็ได้การสรงน้ำ� พระพทุ ธรปู การก่อพระเจดียท์ ราย จะทำ� รดกนั เบา ๆ ด้วยความสุภาพ - การสรงน้�ำพระภิกษุ ในวนั ใดวนั หนง่ึ ระหวา่ งวนั ที่ ๑๓ - ๑๕ การเลน่ รนื่ เรงิ ตา่ ง ๆ เชน่ เขา้สามเณร จะใชแ้ บบเดยี วกบั อาบนำ�้ คอื เมษายน โดยการขนทรายมาก่อเป็น ทรงแม่ศรี สะบา้ ลูกช่วง สุดแล้วแต่การใชข้ นั ตกั รดทต่ี วั ทา่ น หรอื ทฝ่ี า่ มอื เจดยี ์ขนาดตา่ ง ๆ ในบริเวณวัด โดยมี ความนิยมของทอ้ งถิ่นน้นั ๆก็ได้ แล้วแตค่ วามนยิ ม หากเป็นการ วตั ถปุ ระสงคเ์ พอื่ ใหว้ ดั ไดใ้ ชป้ ระโยชน์ ประเพณีปฏิบัติเหล่าน้ี อาจสรงนำ�้ แบบอาบนำ้� พระ จะมกี ารถวาย ในการก่อสร้าง หรือถมพื้นต่อไป จะมคี วามแตกตา่ งกนั ออกไปบา้ งตาม80 นติ ยสารยทุ ธโกษ ปที ่ี ๑๒๐ ฉบับท่ี ๓ ประจ�ำ เดือนเมษายน - มถิ ุนายน ๒๕๕๕

แต่ละท้องถ่ิน การจะยึดถือปฏิบัติ สงกรานต์กันไปทกุ ที พระ โตะ๊ หมบู่ ชู า บา้ นเรอื น ทง้ั ในและอย่างไรน้ันข้ึนอยู่กับความเหมาะสม นอกบา้ นและความต้องการของชุมชนเป็น สง่ิ ทไ่ี ดจ้ ากการทำ� บญุ สงกรานต์สำ� คัญ ๑. เป็นการแสดงความ สงกรานตใ์ นปจั จบุ นั และอนาคต เคารพบชู าตอ่ สิ่งท่ีตนเคารพ ต่อบดิ า ทา่ มกลางกระแสโลกาภวิ ตั น์คณุ คา่ และสาระจากวนั สงกรานต์ มารดา และผูใ้ หญ่ทีเ่ คารพนบั ถอื ท่ีแผ่ขยายครอบคลุมไปทั่วโลกจากภาพรวมของกิจกรรม ๒. เป็นการชำ� ระจิตใจ และ โดยเฉพาะที่ส่งผลกับประเทศไทยต่าง ๆ ในวันสงกรานต์ จะเห็นได้ว่า รา่ งกายให้สะอาด ก่อให้เกิดภาวะวิกฤตกับวัฒนธรรมสงกรานต์เป็นประเพณีที่งดงาม ๓. เป็นการรักษาประเพณี ไทยเป็นอย่างมาก ประเพณีอ่อนโยน เอื้ออาทร และเต็มไปด้วย มาแตเ่ ดมิ ส ง ก ร า น ต ์ ก็ ต ก อ ยู ่ ใ น วั ฏ จั ก ร นี้บรรยากาศของความกตัญญู ความ ๔. เปน็ การสนกุ สนานรนื่ เรงิ เช่นเดียวกัน มีความเปลี่ยนแปลงเคารพซ่ึงกันและกัน เป็นประเพณี ในรอบปี และพักจากงานประจ�ำ เกิดขึ้นหลายประการท่ียังความที่ให้ความส�ำคัญของความสัมพันธ์ ชั่วคราว เพอื่ จะไปพักผ่อนหยอ่ นใจ เป็นห่วงให้เกิดข้ึนแก่ทุกคนท่ีรักระหวา่ งเพอ่ื นมนษุ ยใ์ นสงั คม โดยใชน้ ำ�้ ๕. เป็นการเตือนสติว่า และเห็นคุณค่าของประเพณีนี้เป็นส่ือในการเชื่อมความสัมพันธ์ มนุษย์น้ันผ่านไป ๑ ปีแล้ว และ จึงมีความพยายามท่ีจะรณรงค์ระหวา่ งกนั มใิ ชเ่ ทศกาลแหง่ นำ้� อยา่ งท่ี ในรอบปีท่ีผา่ นมา เราไดท้ �ำอะไรบา้ ง ทุกรูปแบบเพื่อให้ทุกคนท่ีเป็นหน่วยงานของรัฐบางแห่งก�ำลัง และควรจะท�ำอะไรต่อไปในปีท่ีก�ำลัง คนไทย รวมทั้งชาวต่างชาติได้รับรู้ด�ำเนินการเพื่อสร้างจุดขาย สร้าง จะมาถึง ถึงความหมาย ความส�ำคัญ และรายได้เข้าประเทศ จนสร้างความ ๖. เป็นการเตรียมตัวบวช คุณค่าของประเพณีสงกรานต์ท่ีเข้าใจผิดให้เกิดขึ้นแก่ประชาชน ถ้าเป็นผู้ชายโดยเอาระยะเวลาน้ี แทจ้ รงิทวั่ โลก ไมเ่ วน้ แมแ้ ตค่ นไทยดว้ ยกนั เอง บวชกัน เพราะหลังสงกรานต์ต้อง หากคนไทยทุกคนเข้าใจซ่ึงก�ำลังจะห่างไกลและหลุดลอย เตรยี มตัวทำ� นาแลว้ ถึงคุณค่า และแนวทางปฏิบัติของไปจากรากเหง้าเดิมของประเพณี ๗. เป็นการท�ำความสะอาด ประเพณีสงกรานต์ และร่วมมือกัน นิตยสารยทุ ธโกษ 81 ปที ่ี ๑๒๐ ฉบับท่ี ๓ ประจำ�เดอื นเมษายน - มถิ ุนายน ๒๕๕๕

ปฏิบัติให้ถูกต้องเพื่อสืบทอดความ เน้ือตัว ฯลฯ ตลอดจนกระท่ังการ อาทร ความเคารพซ่ึงกันและกันหมายและคุณค่า ความเบี่ยงเบน ขยายความหมายของการเล่น เพื่อสานความสัมพันธ์ระหว่างความรุนแรงต่าง ๆ ท่ีเกิดข้ึนก็จะ สาดน�้ำให้เป็นจุดขายของประเพณี เพ่ือนมนุษย์ด้วยกัน มากกว่าจะหมดไป โดยเฉพาะเกย่ี วกับการเล่น สงกรานตจ์ นเกนิ จรงิ ทง้ั ๆ ทกี่ ารเลน่ เป็นเพียงการเล่นสาดน้�ำอย่างสาดนำ�้ ทเ่ี กนิ เหตุ ซงึ่ นอกจากจะเตม็ รดน้�ำเป็นหน่งึ ในกิจกรรมท่ีแสดงถึง อึกทึกครึกโครมเท่าน้ัน โดยละเลยไปด้วยพฤติกรรมที่เสี่ยงอันตราย ความเอาใจใส่ ความเออ้ื อาทร และ คุณค่า สาระที่เป็นแก่นแท้ของทั้งการใช้น้�ำสกปรก การใช้น้�ำแข็ง ความหวังดซี ง่ึ กนั และกนั เท่านนั้ ประเพณีสงกรานต์ท่ีงดงามมาขว้างปา การใช้อุปกรณ์ฉีดน�้ำท่ีมี เราคนไทยควรใช้ประเพณี และทรงคุณค่ามาแต่อดีต ฉะนั้นแรงดันสูงจนก่อให้เกิดอันตราย สงกรานตน์ ี้ เป็นโอกาสในการสร้าง ขอไดโ้ ปรดพิจารณาว่าการใช้แป้งใช้สีทาตามหน้าตาและ ความรัก ความกตัญญู ความเอื้อ ถา้ ละทิ้งเพราะโง่เขลาเบาความคดิ โดยไม่ตดิ ใจนกึ เฝ้าศึกษา ทง้ั เฉยเมยประเพณีทีท่ �ำมา ซึ่งรกั ษาวัฒนธรรมเลศิ ลำ�้ ชน อีกทง้ั หลงยีย่�ำทำ� เลยเถดิ ใจเตลิดก่ไู มก่ ลบั กอ่ สับสน เกินประมาณการละเลน่ เป็นมงคล ยอ้ มใจตนดว้ ยเหล้ายาพาพกิ าร สงั วรเถิดสาธุชนคนไทยพุทธ ทา่ นต้องหยดุ กิจกรรมนำ� ร้าวฉาน ถือสายกลางพอสนุกสขุ สำ� ราญ เท่ยี วสงกรานตป์ ีไหนไหนช่นื ใจเอย82 นติ ยสารยุทธโกษ ปที ี่ ๑๒๐ ฉบบั ท่ี ๓ ประจำ�เดอื นเมษายน - มถิ ุนายน ๒๕๕๕