Ons Eie Jun Jul epub

Junie/Julie 2018 Jaargang 53 3 6 Reënval op jou grond - Hoe dit grond se markwaarde beïnvloed 24 Agri NW se wenboer JP van den Berg deel sy geheim 44 Daai eerste skoot... Jou verantwoordelikheidwww.suidwes.co.za Junie Julie 2018 1

2 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

Junie/Julie 2018 Jaargang 53 3Voorblad foto: Fabian / Adobe Stock Images INHOUDSOPGAWE 06 24Ons Eie word deur Suidwes Beleggings AKTUEEL 28(Edms) Beperk uitgegee. 44 4 Soos ek dit sienAlgemene kontaknommers vir Suidwes 5 Geestelike Akker 3Groep Hoofkantoor: 018 581 1000 8 Lesse te leer uit Wes-KaapseOns Eie word ses keer per jaar na al sy droogtelede en ander belangegroepe versprei. 9 Stella Inligtingsdag 18 Uit die HoweRedakteur: 20 Toestand van ons paaie - watJohan van ZylE-pos adres: [email protected] staan jou te doenTelefoonnommer: 018 581 1194 42 Die oponthoud metGrafiese Ontwerper: vuurwapenlisensiesEdward AdendorffE-pos adres: [email protected]: 018 581 1193 31 Kredietlenings 40 Die rewolusionêre sweismasjienAdvertensiewerwing:Ruth Schultz LANDBOUKUNDIGE-pos adres: [email protected]: 081 480 6413 6 Reënval en grondpryse 7 Agri Employment down Die inligting hierin, hoewel dit met sorg 10 Pekanneute reekssaamgestel word, word verskaf sonder 12 Belangrikheid van stroperkaarteenige waarborge hoegenaamd en Suidwes 14 Voordele van oorlê-landeof die redakteur sal geen aanspreeklikheid 28 Faktore wat markpryse beïnvloedten opsigte daarvan aanvaar nie. Ditstaan outeurs vry om menings te lug, ALGEMEENmaar geen artikel verteenwoordignoodwendig die mening van die uitgewer, 22 Agri NW Jongboer Konferensiedie direksie of hoofbestuur van Suidwes 24 JP vd Berg - Agri NW se wenboerBeleggings (Edms) Beperk nie. Behalwe in 32 Suidwes vereer sy top verskaffersuitsonderlike gevalle, behou die uitgewer 34 Nampo - dit was 'n groot suksesdie reg voor om die nodige veranderinge 36 In jou tuinaan te bring aan enige bydrae wat vir 38 Suidwes Plaaskombuispublikasie voorgelê word. 40 Boererate 44 Belangrikheid van skootplasing Daar bestaan outeursreg in hierdie 46 'n Lekker biltongresep!werk. Enige ongemagtigde aanhaling 46 Bloemhof Bonanzaof reproduksie van die werk of enigegedeelte daarvan, sonder die vooraf Junie Julie 2018verkreë toestemming van die redakteur,is handeling wat outeursreg skaad en watdie oortreder regsaanspreeklik kan maak. Geen gratis plasings of krediet salgegee word vir geringe tipografiese foutewat nie die waarde van ‘n advertensieverminder nie.www.suidwes.co.za

AKTUEEL soos ek dit sien... onsEie ons boere se koppe is reg aangeskroef ADRESVERANDERINGEen van die grootste hoogtepunte op die spyte van al die aanslae en storms wat oor Indien u van adres verander het of landboukalender, beter bekend as Graan die vlaktes van die platteland aankom. Ons binnekort gaan verander, of indien u Suid-Afrika se Nampo Oesdag, is pas Suid-Afrikaanse boere streef daarna om te Ons Eie nie ontvang nie en dit graag agter die rug. Dit was verblydend om te sien groei en volhoubaar te wees. Ek het met heel- wil ontvang, stuur asseblief u ou en/of hoe hierdie geleentheid oor die jare bly groei wat boere en verskaffers tydens Nampo oor nuwe kontakbesonderhede (adres, en groei, ten spyte van moeilike en uitdagen- ʼn koppie boeretroos gesels. Die gevoel van telefoonnommers, en epos-adres) de ekonomiese en politieke omstandighede. doelgerigtheid en die positiewe uitkyk op die 52 jaar later is Nampo groter en beter as ooit. landbousektor was aansteeklik! en u rekening /lidnommer Trouens, dit is die grootste landbouskou in die aan Sunelle van Rooyen by: Suidelike halfrond! Dit is wel so dat daar vandag heelwat minder Posbus 5, Leeudoringstad, 2640 of produsente in Suid-Afrika boer as ʼn dekade e-pos na [email protected] Graan SA het pas bekendgemaak dat hul by- gelede, maar ek dink dit is nie nét negatief woningsyfer vanjaar op 82,817 te staan ge- nie. Hedendaagse boere maak planne om Kontak ons ook gerus in verband met kom het, in vergelyking met 78,648 vir 2017. volhoubaar te bly, om uit te brei, te groei en enige navrae oor die verspreiding van Dit sluit ook heelwat internasionale besoekers om vertakkings te ontwikkel. `n Mens kan se- in. Nampo het ook net meer as 750 uitstallers ker nie anders nie - verskeie elemente is teen Ons Eie. vanjaar gehuisves. ons en as ons nie anders daaroor gaan dink nie, sal ons uitsette nie anders wees nie. U kan ook vir Sunelle by Myns insiens, verteenwoordig Nampo elke 018 581 1002 skakel jaar die klimaat van die landbousektor. Uitstal- Dankie vir jou vertroue en deursettingsver- indien u die Ons Eie lers word meer en meer – so ook die verkope. moë. Dankie vir jou waardevolle bydrae ter wil ontvang. Nuwe tegnologie word jaar na jaar bekend- rugsteuning van die nasionale ekonomie. gestel. Slimmer en effektiewer boer, is die wagwoord - dié oplossings en sommer nog Johan van Zyl vele meer, was weer vanjaar ten toon gestel. Landbouprodusente het weer vanjaar gewys dat hulle bereid is om verder in dié sektor te investeer. Dat hulle nie sal gaan lê nie, ten BRIEWEBLAD Is daar dalk ʼn alternatief vir brandmerke? Ek het vandag vir die eerste keer op die gebied van diere merk nie, beskikbaar wat elke denkbare in- julle Ons Eie onder oë gehad en maar lewer slegs kommentaar uit ligting beskikbaar stel met dit heel interessant gevind. ‘n humanitêre oogpunt. Die beeste plant- en strooptyd. Hoekom kan Die artikel oor die rol van die kan nie praat nie en ek dink hulle tegnologie nie aangewend word vir produsent by die bekamping van verduur onbeskryflike pyn met die dier wat tog kan voel nie? veediefstal het my egter oombliklik die toedien van die brandmerke - Is daar iemand wat hierdie argu- in my spore gestuit. Ek weet hoeveel daardie ysters is vuurwarm! Ek was ment kan weerlê? Ek dink ook dat ‘n veediefstal plaasvind en op watter bevoorreg om tydens my kinderjare dier met ʼn brandmerkwond vatbaar wrede manier dit soms plaasvind. vir ‘n paar jaar op ‘n plaas te bly en sou wees vir infeksie en dan dae, Daar word met geen ontsag met die het met ‘n plaasmeisie getrou en het of selfs weke, met die pyn moet diere gewerk nie en soms word dikwels hierdie praktyk beleef. rondloop? Bewys ek deur hierdie hulle net ‘n paar kilometer van Nou weet ek ook dat om vandag skrywe my onkunde, of is daar die plase op brutale wyse geslag. te boer gepaardgaan met groot gronde vir wat ek sê? Daarom moet boere hulle diere merk risiko’s en dat insetkoste ‘n riller Groete vir identifikasie sodat wanneer is. Beeste moet gespuit en gedip Kallie du Plessis, hulle lewend teruggekry word, dit word, voer moet aangekoop word en Vanderbijlpark maklik uitgeken kan word. Ek besef om dan nog beeste op ander wyses as dit is vir ‘n boer ‘n groot verlies die brandmerk te identifiseer, kan Stuur briewe per e-pos na om diere op dié wyse te verloor. ook bydra tot verhoogde koste vir [email protected] Dit was nog altyd vir my ‘n wrede die boer. Veral met stoetdiere, voel praktyk om diere met brandysters ek dat die boer ander opsies moet te merk vir identifikasie, terwyl oorweeg, maar ek gooi nie die ander ons al so ver op tegnologiese gebied plaasdiere met dié voorstel weg gevorder het. Ek is nie ‘n kenner nie. Daar is stropers en trekkers4 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

Op die geestelike akker SUIDWES BETREUR AFSTER- WE VAN VOORMALIGEDie tye vra om stroom-op te lewe BESTURENDE DIREKTEUR deur Ds Johan Raubenheimer, Dit is met groot hartseer dat Suidwes Landbou kennis Leraar: NG Noord, Potchefstroom geneem het van een vanEk lees onlangs van die Kerk- As Paulus vanuit die haglike vader Aurelius Augustinus omstandighede van ‘n tronk sy voormalige Besturende Direk- (354-450 nC) wat eenmaal in Rome ‘n skrywe rig aan die oor die era waarin hy geleef het, mense van Filippi (Filippense teure, mnr Schalk Pienaar, se af- soos volg geskryf het: “Slegte tye, 4:8) en hulle aanmoedig om hulle harde tye, dis wat die mense aan- gedagtes te rig op die dinge wat sterwe. Schalk het op 6 Mei by hou sê, maar laat ons goed doen waar, edel, reg, rein, mooi en prys- sy huis in Hartbeespoort beswyk. en die tye sal goed wees. Ons is enswaardig” is, dan beteken dit “Ons innige meegevoel en sim- die tye, soos ons is, so is die tye!” net een ding – hy het ‘n bril op- patie aan sy vrou, Dailena, kinders, gesit wat hom nie laat vaskyk het familie en vriende. Mag julle die Dis nogal ‘n wekroep, nie waar teen sy omstandighede nie. nodige krag van bo ontvang in nie? As ons hoor hoe mense hierdie tyd van hartseer en smart,” daagliks om ons praat oor die tye Die tronkmure het nie sy be- sê dr Herman van Schalkwyk, waarin ons leef, dan sal `n mens dienings-impak bepaal nie. Nee, Groep HUB van Suidwes Landbou. sweer ons leef in die sogenaam- met daardie brief aan Timoteus de eindtye. Geen wonder mense skryf hy homself vry onder sy Schalk sal onthou word vir sy verlang terug na die sogenaamde omstandighede en het hy nog “goeie ou dae”, toe alles so duide- genoeg krag om ons vandag reuse rol en die verskil wat hy in lik en voorspelbaar en in ons ook daarmee aan te spoor om guns was nie. Alles het altyd so “stroom-op” te lewe. Om teen die die Suid-Afrikaanse landbousek- glad geloop, nie waar nie? As die grein, met integriteit, karakter en tor gemaak het. Schalk het vanaf 2000 as Hoofbestuurder van die stelling: “ons is die tye, soos ons baie waagmoed te begin lewe. Graanafdeling gedien en later vanaf 2001 tot vroeg 2012 die pos as is, so is die tye” waar is, dan sal Ons moenie dat die omstan- Besturende Direkteur van die Suidwes Groep beklee. ons beslis ‘n nuwe bril benodig vir dighede ons onderkry nie! die tye waarin ons vandag leef. changed myself first, then by Op hierdie nuwe pad moet jy Tydens ‘n reisbesoek na Londen example, I might have changed weerstand verwag, maar onthou Om “stroom-op” te in Engeland kom ek by die West- my family. From their inspiration altyd, ‘n oorlogskip se werklike ver- lewe beteken dat ons minster Katedraal op hierdie in- and encouragement, I would moëns word nie in die vei-ligheid sal moet kies om elke skripsie van ‘n Anglikaanse Bis- then have been able to better my van ‘n hawe beproef nie. Dit is eers dag bewustelik God kop af, wat eens op ‘n tyd ‘n leraar country, and who knows, I might daar buite in die rowwe waters en moes gewees het by daardie ge- have even changed the world.” vyandige gebied van uitdagings te vertrou... meente: “When I was young and en onsekerhede, dat ons vaar- free and my imagination had no ...if I had only dighede en vertroue in mekaar as Ons sal ‘n nuwe kyk, ‘n nuwe limits, I dreamed of changing the changed myself first, mede-burgers getoets word. ingesteldheid en houding moet world. As I grew older and wiser, inneem teenoor die tye, anders I discovered the world would not then by example, I As dinge vir jou en my onmoont- gaan die tye later teen ons ge- change. So, I shortened my sights might have changed lik lyk, dan moet ons net ons fokus tuig. Ons sal beslis as burgers somewhat and decided to change op God – vir wie die onmoontlike van hierdie mooi land moet leer only my country, but it too seemed my family. moontlik is - rig. Staan elke môre om “stroom-op” te leef, anders immovable. As I grew into my twi- op, beklee jouself met die woorde gaan die strome en winde van light years, in one last desperate Om “stroom-op” te lewe bete- van Filippense 4:8 en spreek die veranderinge ons meesleur, oor- attempt, I settled for changing ken dat ons sal moet kies om mildelike seën van God uit oor jou rompel en uiteindelik verswelg. only my family, those closest to elke dag bewustelik God te ver- familie, jou plaas en jou besigheid. me, but alas, they would have trou vir elke persoonlike- en be- Kies om “stroom-op” te lewe en none of it. And now I realize as I sigheidsbesluit in ons lewens. word daagliks daaraan herinner: lie on my deathbed, if I had only Ek sal elke môre daardie Filip- “Ons is die tye, soos ons is, so is pense 4:8-bril moet opsit om die tye”. deur my nuwe kyk, die nuwe moontlikhede raak te sien.www.suidwes.co.za Junie Julie 2018 5

LANDBOUKUNDIGDIE INVLOED VAN REËNVALOP GRONDPRYSE deurPinePienaar Professionele waardeerder & Agri-spesialis, AlpixDaar is baie tendense en sogenaamde Suid-Afrikaanse boere as van die beste boere Die reënvalsiklustendens beteken dat reën- siklusse in die landbou-omgewing waar- ter wêreld beskou. val vir die helfte van die tydperk oorwegendvan die produsent moet kennis neem om ondergemiddeld kan wees en die ander helfte,die betrokke gevolge te bestuur en die ge- Reënvalsiklusse is ‘n normale wêreldver- bo gemiddeld. Vir die somersaaigebiedeleenthede te kan benut. Droogte en reënval- skynsel en daar is alreeds in die Bybel na die beteken dit ongeveer 9 jaar bogemiddeld ensiklusse is seker die belangrikste hiervan. sewe maer en sewe vet jare verwys. Dus, ‘n 9 jaar ondergemiddelde reën. Daar word wel 14 jaar siklus. Die sikluslengte verskil egter altyd bygesê dat afwykings die reël bevestig Die invloed van droogte op grondpryse is vir verskillende wêrelddele en ook vir verskil- en dat uitskieter “nat jare” in die ondergemid-baie belangrik in die produsent se besluit- lende dele van Suid-Afrika. Tyson en Dyer (Cli- delde siklus sal voorkom, soos verlede jaarnemingsproses, veral as verdere onsekerheid matic change and variability in South Africa, en in dele van vanjaar. Let daarop dat daar niegeskep word deur politieke uitsprake van ont- 1986) het omvattende navorsing gedoen en gepraat word van droë en nat jare nie, maareiening sonder vergoeding. data gebruik wat sover terug as 1875 strek. eerder van oorwegend ondergemiddelde en bogemiddelde jare. Suid-Afrika is ‘n relatief droë land met ‘n Suid-Afrika is ‘n relatief droëgemiddelde reënval van 497mm per jaar. Dit land met ‘n gemiddelde Die vraag is nou natuurlik waar ons, asis slegs 60% van die 830mm vir die wêreld. somersaaigebiede, onsself tans in hierdieDie Suid-Afrikaanse reënval neem af van reënval van 497mm per jaar. siklus bevind? Bevindinge van Tyson en Dyeroos na wes, met ongeveer 100mm vir elke Dit is slegs 60% van die dui daarop dat die ondergemiddelde reënval-100km verder wes. Dit bring mee dat 65% 830mm vir die wêreld. siklus vir nog twee tot drie jaar kan voortduur.van Suid-Afrika minder as 500mm reën per Die siklus het dus die onderste draaipunt ver-jaar kry, wat dan ook die westelike somer- Die navorsing het bevind dat Noordwes, bygesteek, maar is nog nie in die oorwegendsaaigebiede insluit. Die dele wat verder wes Limpopo, Mpumalanga, KZN en die Vrystaat bogemiddelde siklus nie.geleë is, 21% van Suid-Afrika, kry minder as in ‘n 16 tot 20 jaar siklus geleë is, met die so-200mm reën per jaar. In teenstelling met die mersaaigebiede in ‘n ongeveer 18 jaar siklus. Die algemene verwagting is dat sulke on-afname in reënval, neem die evapotranspira- Die winterreënvalgebied (Wes-Kaap) is vol- dergemiddelde reënvalsiklusse ‘n negatiewesie (verdamping) egter toe van 1,100mm in gens hul navorsing in ‘n 20 jaar siklus en die invloed op grondpryse moet hê. Daar moetdie ooste, na 3,000mm in die weste. heeljaar reënvalgebiede (Suid- en Oos-Kaap- egter met oorleg gekyk word na die invloed se kusdele) neig na ‘n 10 tot 12 jaar tendens. van ‘n “droogte”. Die negatiewe invloed is Dit het uiteraard ‘n invloed op waarmee selde op die werklike kooppryse, maar welen hoe geboer word. Volgens navorsing het op die opportunistiese vra-pryse van grond.Suid-Afrika minder water per persoon as Na- Gedurende droogtetye is die neiging datmibië en Botswana. Die uitdaging vir boere in grondpryse eerder sywaarts, as boontoedie westelike dele is dus groot. Gelukkig word6 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

LANDBOUKUNDIGof ondertoe, beweeg. Die tempo van styging het die stygende tendens in die lig van ‘n weeg. Besproeiingsgrond se waarde behoortneem dus eerder af en nie noodwendig die swak Suid-Afrikaanse- en wêreld- ekonomie op realistiese vlakke te stabiliseer.grondpryse as sodanig nie, tensy ‘n transaksie afgeneem. Die gemiddelde styging in land-teen ‘n abnormale hoë prys plaasgevind het. bougrondpryse oor hierdie tydperk (2001 Ter afsluiting, dit staan elke persoon vry om - 2018) was egter hoog en dui op ʼn styging te besluit hoe hy die toekoms gaan benader. Behalwe vir droogte, is daar is natuurlik ook van 11.46% per jaar. Die kombinasie van ‘n Wyse man het eenkeer gesê: “‘n Optimusander faktore wat ‘n invloed op grondpryse het. die 1.03% styging (1994 - 2001) en daarna bou ‘n vliegtuig, die pessimis bou ‘n valskermAspekte soos swak ekonomiese toestande 11.46%, bring die gemiddelde styging vanaf en die realis sorg dat hy albei kan vlieg.” Dieof resessie, rentekoerse, kredietregulasies en 1994 tot 2018 op 8.82% per jaar te staan. opportuniste gaan waarskynlik munt slaanpolitieke veranderinge speel ʼn groot rol. uit negatiewe sentiment oor onteiening en Gedurende droogtetye is derhalwe grond goedkoop opraap, om net Ontledings van grondpryse in Suid-Afrika as die neiging dat grondpryse later teen ‘n wins te verkoop. Die pessimistegeheel, sedert 1965 tot 2018, dui op ‘n gemid- eerder sywaarts, as boontoe gaan so gou moontlik van hul grond ontslaedelde styging van 8.61% per jaar. Daar was raak, weens stellings van onteiening sonderegter tye wat die styging laer was, maar ook tye of ondertoe, beweeg. vergoeding, en die realiste gaan met oorlegwat dit hoër was. Gedurende die tydperk 1965 grond met goeie potensiaal koop en uitbrei.tot 1994 was die jaarlikse styging 8.45%. (Sien Die situasie in 1994 – ten opsigte van on-gerus die onderstaande tabel.) sekerheid van eiendomsreg - is baie soos die huidige, waar uitsprake van onteiening Die tydperk 1994 tot 2001 dui op ‘n baie sta- sonder vergoeding, onsekerheid teweegdiger styging van slegs 1.03% per jaar. Die rede bring. Dit is dus baie moontlik dat ‘n afnamehiervoor is waarskynlik die onsekerheid oor in die grondprysstygings kan plaasvind. Letwat sou gebeur met ‘n nuwe regering aan be- wel, nie in pryse nie, maar in die persentasiewind en pessimistiese opsweping, wat gelei styging soos in die voorafgaande tabel (2017het tot vrese dat ‘n eienaar se tweede eiendom tot 2025), met ‘n herstelfase daarna. Die“gevat” gaan word. Die geskiedenis het die verwagting is egter ook ‘n terugkeer na dieteendeel bewys. langtermyn tendens van meer as 8% styging per jaar (2001 tot 2031). In ongeveer 2001 het die regering begin omplase aan te koop as gevolg van grondeise wat In die algemeen behoort grond met hoë po-begin plaasvind het. Die algemene neiging was tensiaal se waarde te styg, terwyl marginaledat pryse bo die normale markprys grond se pryse kan daal, of net sywaarts be-was. Daarna het die oplewing in die eiendoms-mark plaasgevind, wat deur laer rentekoerseondersteun is. Dit het ‘n verdere toename indie stygende tendens aangehelp. Sedert 2009SA AGRICULTURAL by Wandile Sihlobo, Head AgribusinessEMPLOYMENT DOWN Intelligence, AgbizThe Quarterly Labour Force Survey con- langa provinces declined 19% y/y, 19% y/y, tially weaken the performance of the agricul- ducted by Statistics South Africa showed 7% y/y, 6% y/y and 3% y/y, respectively. Mean- tural labour market in the coming quarters.a 3% year on year decline in agricultural em- while, the Free State, Eastern and Northern In terms of policy development, the businessployment in the first quarter of this year to Cape provinces saw job gains of 31% y/y, 4% sector has generally accepted the impending847,000 jobs. y/y and 3% y/y, respectively. introduction of the National Minimum Wage, but it will affect some subsectors within the This was underpinned by a reduction in In terms of sub-sector performance, the re- agricultural sector more than others depen-employment in the Western Cape, KwaZulu duction in annual employment was recorded ding on the labour intensity and average la-Natal, North West, Gauteng, Mpumalanga in almost all subsectors with the exception of bour skill required. For example, the horticul-and Limpopo. Whilst understanding the re- forestry, logging and related services. tural sector is one of the likely sub-sectors toduction in employment for the Western Cape, be impacted by the introduction of the Na-in other provinces this came as a surprise Looking ahead – the effects of the Western tional Minimum Wage, as it is labour inten-considering that the weather conditions have Cape province’s drought, combined with the sive relative to other sub-sectors.been relatively favourable in the eastern parts reduced area plantings in the summer cropof the country since the end of the 2015/16 growing regions of the country, could poten- 7drought. The reduction in employment mightbe temporary, but it is worth highlighting that Junie Julie 2018South Africa is still far behind its target ofcreating a million agricultural jobs by 2030 asenvisaged in the National Development Plan. The reduction in employment covered anumber of provinces, but the case of theWestern Cape province came as no surpriseas the provincial government and the Bu-reau for Food and Agricultural Policy studyalready signalled a possibility of 30,230 ag-ricultural job losses in the province this yeardue to drought. In the first quarter of 2018,the Western Cape’s agricultural employmentdeclined by 3% y/y. With that said, the pro-vince remains a leading agricultural employ-er, accounting for a 25% share in the nationalagricultural labour market. Agricultural employment in KwaZulu Natal,Gauteng, Limpopo, North West and Mpuma-www.suidwes.co.za

LdeiessWeetse-KleaearpusietdeurprofJanVenter, Politieke ontleder, droogte Noordwes-UniversiteitRiool word glo naby Kampsbaai in die see gestort.Foto: Johnny Miller.Kom ons bekyk die waterkrisis in die lik agt liter skoon water deur die vervaardig- 2. Skoon waterlewering aan huishou- Wes-Kaap en hoe dit die landboubedryf ing van die plastiekbottels vermors. Daar is dings is die verantwoordelikheid van die in Suid-Afrika beïnvloed. boonop verdere besoedeling van waterhulp- plaaslike regering. Dus, informele neder- bronne binne die proses. Die meeste van ons settings en die water- en rioolbehandel- Eerstens, kyk ek na die omvang van die behoort baie bewus te wees van plastiekbe- ingsaanlegte is munisipale verantwoor- probleem. `n Tyd gelede het 'n groep mense soedeling van waterbronne aangesien pla- delikheid. beweer dat rou riool in die Atlantiese Oseaan stiek altyd in die rivier, dam en uiteindelik in naby sommige van Kaapstad se bekendste die oseaan beland. 3. Oorsig en ondersteuning is die verant- strande gepomp word. Dit, na verskeie swem- woordelikheid van die provinsiale regering. mers in daardie omgewing siek geword het. Wat is die impak van hierdie probleem? Skakeling tussen die regeringsvlakke vind Met behulp van 'n hommeltuig het Johnny selde of ooit plaas. Miller, 'n Kaapstadse fotograaf, foto's van die Volgens die LUR vir Ekonomiese Geleent- see sowat 500 meter van Clifton se vierde hede, Alan Winde, is die geraamde impak Kaapstad en die Wes-Kaap is op die sta- strand en by Kampsbaai geneem. van die langdurige droogte in die Wes-Kaap dium die ergste voorbeeld van die gebrek ongeveer R5,9 miljard, wat 'n gemiddelde pro- aan goeie beplanning. Die Vaalrivierstelsel is Hierdie foto's het 'n melkerige wolk onder duksiedaling van ongeveer 20% verteenwoor- eweneens onder druk met besoedeling wat in die water onthul. Volgens Miller was dit riool- dig. Die beraamde aantal werksverliese in die die rivier lek. Dié stelsel voorsien die grootste uitvloei. Hierdie eis is egter betwis. landbousektor is volgens Winde ongeveer deel van Gauteng, dele van die Noordwes en 30,000. Die landbousektor moes noodge- dele van die Vrystaat met drink- en besproei- Elders lek riool eenvoudig in stormwater- dwonge sy waterverbruik met 60% sny, wat ingswater. Water in Suid-Afrika is 'n skaars aflope, wat weer direk in riviere vloei, wat dan gevolglik tot ʼn beduidende afname in plaas- hulpbron en dit is nie net 'n Wes-Kaapse pro- weer in die see beland. Trouens, die helfte van produksie gelei het, aangesien boere nou bleem nie. Te oordeel na die regering se op- Kaapstad se rivierstelsels is besoedel. Slegs gewasse met hoër winsmarges, soos vrugte, trede, sal ons as verbruikers ook skouer aan een uit die 27 riviere of waterhulpbronne het prioritiseer en groente en ander gewasse laat die wiel moet sit wat besparing van water 100% voldoen aan die intermediêre kontak- vaar. betref en dié tot verantwoording roep wat hul ontspanningsriglyn. pligte verontagsaam. 'n Filter word gebruik om Volgens 'n verslag van AfriForum word byna die groot en onbreekbare 50 miljoen liter rou riool en gryswater daag- rioolafval te skei, waarna die liks ongeveer 1,7km van die kus naby Kaap- res in die see gepomp word. stad in die Atlantiese Oseaan gepomp. Wie is verantwoordelik vir beide die pro- 'n Filter word gebruik om die groot en on- bleem en die oplossing? In normale omstan- breekbare rioolafval te skei, waarna die res dighede word die verantwoordelikheid vir in die see gepomp word. Saam daarmee watervoorsiening verdeel tussen verskillende word duisende liters gevaarlike chemikalieë regeringsfere, wat soos volg verdeel kan ook elke maand in die see gepomp. Nou in word: die uiterste droogte, het die stadsraad die konstruksie van drie ontsoutingsaanlegte 1. Grootskaalse water infrastruktuur is goedgekeur. Aangesien die filters nie altyd die verantwoordelikheid van die nasiona- 100% werk nie en chemikalieë nie altyd uit- le regering. Dit het intussen aan die lig ge- gefiltreer kan word nie, sal gefilterde of ont- kom dat die Departement van Water en soute water steeds chemiese besoedeling of Sanitasie so te sê bankrot is en dat daar groot voorwerpbesoedeling soos babadoeke beweerde grootskaalse korrupsie en wan- moet hanteer. aanwending van fondse plaasgevind het. Wat van gebottelde water? Onkunde oor die verborge koste in die bottelwaterbedryf, verhoog die omvang van die probleem. Die gebruik van gebottelde water mors nog meer water. Dit neem sewe tot agt liter water om `n liter gebottelde water te maak. So word eint-8 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

AKTUEELSuidwes kuier saammet die Stella-boere Suidwes Landbou het onlangs sy gewilde bousektor gedeel. Mnr Johan Jordaan, ʼnreeks Inligtingsdae na die Stella-omgewing akkerboukundige, het boere meer verteluitgebrei, wat deur nét meer as 40 boere by- oor die dienste wat Terratek, Suidwes segewoon is. Die trekpleister was sekerlik prof landboukundige dienste-afdeling, kan bied.André Duvenhage, wat as gasspreker by die Hy het ook raad gegee oor alternatiewe ge-geleentheid opgetree het. wasse wat in die Stella-omgewing oorweeg kan word. Mnr Bertus Pretorius het die Dr Herman van Schalkwyk, Groep HUB graanafdeling verteenwoordig en het boerevan Suidwes Landbou, het ʼn oorsig gegee op hoogte gebring met die jongste tendensevan die landboumaatskappy en het interes- en markte in die graanomgewing.sante ekonomiese inligting vanuit die land-WEES GEREED 041-754 OMSKEP ENIGE BAKKIEAangedrewe deur OF WA IN ‘N MOBIELE VUURVEGTER EENHEID Power Master IN ‘N OOGWINK Die nuwe en opgedateerde MAMBA eenheid kom nou met die volgende kenmerke: • Swaardiens 600 liter-laeprofieltenk • 20 m hoëdruk-spuitslang op slangtol met spesiale vryloopbus • Spuitafstand tot 20 m • Lewer 22 liter/minuut teen ‘n maksimum werksdruk van 40 bar • Toegerus met drukmeter • Venturi-toerusting verskaf, vul tenk binne 3 minute • Hoë kwaliteit staal en aluminium spuitstuk, verstelbaar van straal na sproei • Toegerus met drukontlasklepMamba is beskikbaar by deelnemende SuidWes handelstakke. Eksklusief versprei deurwww.suidwes.co.za Junie Julie 2018 9

LANDBOUKUNDIGPEKANNEUTE – GOEIE BOORD-PRAKTYKE IS ‘N MOET! deur kultivar-egte enthout versamel word, sal dit en onkruidonderdrukking. Deklae hoef nie Elize Botha, afkomstig wees van ‘n nie-jeugdige boom. noodwendig ‘n groot uitgawe te wees nie. Hortoloog Sodanig sal alle enthout wat in kwekerye ge- Baie produsente gebruik plantreste van hulle Terratek bruik word, slegs ‘tak hout’ wees en nie ‘groei graan as deklaag. Baie produsente wat dek- hout’ nie. Enting verwyder dus enige moont- lae geïnkorporeer het, meen dat dit ʼn onge-Om ‘n gesonde boord te hê, is net so be- likheid vir die boom om daardie natuurlike, looflike effek het en dat dit beslis die moeite langrik soos om vir jou bome genoeg ware sentrale leier te vorm. werd is vir veral vogbewaring in die boord. water te gee. Om gesonde boorde met‘n goeie drag te verseker, is goeie boordprak- ‘n Dekgewas, daarenteen, ‘n Dekgewas, daarenteen, is ‘n gewas wattyke ‘n moet! Hierdie praktyke sal goeie snoei- is ‘n gewas wat nie met die nie met die pekanneutbome kompeteer nie,praktyke, deklae, dekgewasse en voldoende pekanneutbome kompeteer maar wat tussen die rye geplant kan wordonkruidbeheer insluit. nie, maar wat tussen die rye om, onder andere, erosie en windskade te geplant kan word om, onder verminder. Dit sluit grasgewasse in. Daar Die ideale pekanneutboom is ‘n gesonde andere, erosie en windskade moet wel gelet word op die feit dat kweek ‘nboom wat oor ‘n goeie sentrale leier beskik, baie negatiewe effek op pekanneutproduksiemet sterk sytakke (Figuur 1) om maksimum te verminder. sal hê, omdat die aggressiewe wortelstelselproduksie te lewer en vir vergemaklikde die pekanneute se wortelsone sal binnedringoespraktyke. Om bome van so ‘n goeie ge- Pekanneutprodusente wat ge-ente bome en ernstige kompetisie en selfs wortelafster-halte te produseer, moet streng ag geslaan plant, moet dus poog om aangepaste sentrale wing, tot gevolg sal hê. Wanneer weidings-word op goeie snoei- en boordpraktyke. leier bome te ontwikkel. Dit kan gedoen word gewasse soos Smutsvinger aangeplant deur die voortdurende proses van tak seleksie word, word dit sterk aanbeveel om die gras Normaalweg sal pekanneut saailinge deur en manipulering van ‘n primêre leier. Dit is baie te sny voordat dit saadskiet en later buite be-die jeugfase gaan en goed ontwikkel in ‘n belangrik om die boom-pie vanaf ‘n jong ou- heer groei. Figuur 2 dui ‘n boord aan waar dieboompie met ‘n natuurlik gevormde sentrale derdom reg te snoei. Dit sal die verwydering produsent beide ‘n dekgewas en deklaag ge-leier. Die boompies sal ook goeie sytakke, van groot, dik takke en moontlike besmetting bruik om maksimum voordele daaruit te put.met groot invalshoeke, produseer. Sterk sy- in latere produksiejare verhoed. Die gesnoei-takke met ‘n groot invalshoek, sal verhoed de takke moet verkieslik uit die boorde ver- Figuur 2: Die toepassing van deklaagbewerkingdat dit maklik breek en sal ook sterk genoeg wyder word om te verseker dat ongewensde deur gebruik te maak van oesreste uit die graan-wees om ‘n swaar drag te hanteer. Wanneer produksie is baie voordelig. swamme, insekte enFiguur 1: ‘n Goedgesnoeide boom met ‘n sentrale ander plae nie daarin Terwyl boompies nog jonk is, moet die dek-leier (oranje) en sterk raamtakke (blou). broei nie. gewas en onkruide in die stroke, waar die bome geplant is, beheer word om kompetisie Boordsanitasie is dus te verhoed. Later sal die boom sy eie gebied afbaken en die dekgewas self beheer. Onkrui- die volgende punt van de moet op ‘n gereelde basis beheer word om kompetisie in terme van voedingstowwe en belang. Wanneer boord- water en die huisvesting van ongewensde or- ganismes, uit te skakel. inspeksies gedoen Dit is baie belangrik om ten alle tye ‘n skoon word, moet daar ook boord te handhaaf. Goedgesnoeide bome in ‘n skoon boord is wel meer moeite aan die gelet word op die alge- begin, maar sal oor die langtermyn gesonde bome van uitstekende kwaliteit bied, wat hele gesondheid van swaar dragte kan hanteer. bome en die algehele sanitasie van die boord. Indien daar siek, dooie of geskeurde takke aan bome is, moet dit net- jies afgesny en uit die boord verwyder word. Hierdie dooie plantma- teriaal kan dien as goeie broeiplek vir ongewens- de peste en moet liefs verwyder en vernietig word om ‘n skoon boordvloer te vorm. Baie mense verwar die terme dekgewas en deklaag met mekaar. Om dit in eenvoudige terme te verduidelik, is ‘n deklaag ‘n laag or- ganiese materiaal, bv. mieliereste, wat rond-om die boom se stam gestrooi word om te help met vogbewaring10 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

LANDBOUKUNDIG Dit is baie belangrik Junie Julie 2018 11 om ten alle tye ‘n skoon boord te handhaaf. Goedgesnoeide bome in ‘n skoon boord is wel meer moeite aan die begin, maar sal oor die langtermyn gesonde bome van uitstekende kwaliteit bied, wat swaar dragte kan hanteer.www.suidwes.co.za

LANDBOUKUNDIGDIE BELANG-RIKHEID VANSTROPER-MONITORSEN -KAARTE deur Esmond Coen, GIS-Spesialis Terratek Stroperkaarte is ‘n weerspieëling van ‘n be- • Opbrengsmonitorskerm met 'n Gewoonlik moet 'n paar punte aan die be-trokke seisoen se produksieprestasie en gee GPS-ontvanger – geografiese posisio- gin en aan die einde van 'n strook verwydervir die produsent ‘n oorsig en ‘n samevatting nering en vaslegging van data; word. Dit staan beter bekend as begin- envan al die insette, bestuurmetodieke en klima- eindestrookvertragings. Beginstrookvertrag-tologiese invloede wat die gewasse gedurende • Kant posisiesensor – onderskei me- ings vind plaas wanneer die stroper begin oes,die produksieseisoen ondervind het. Stroper- tings wat tydens draaie aangeteken is; maar wanneer graanvloei nog nie gestabiliseerkaarte se inligting word verkry vanaf die stro- is nie omdat die hysbak geleidelik opvul. Netper se monitor en is van kardinale belang vir • Reisspoedsensor – bepaal die afstand so, vind die eindestrookvertragings plaas wan-optimale effektiwiteit en winsgewendheid. Dit wat die stroper beweeg tydens 'n sekere neer die stroper uit die land/gewas beweeg enis uiteraard ʼn baie belangrike stuk gereedskap, metingsinterval; die graanvloei geleidelik verminder tot nul, tot-wat gebruik kan word om meer winsgewend dat die hysbak weer heeltemal leeg is.te boer. • Die werkswydte, gewas, plaasnaam, landnommer en datum moet deur die Verskuiwing van roudata om die vertra- ging ʼn Stropermonitor bestaan uit die volgende stroperoperateur op die opbrengsmoni- te korrigeer, is die primêre data-filterproseduretoerusting, wat die opname van oesinligting torskerm ingevoeg word, wat ook vervat wat ingebou is in die sagteware, wat saammoontlik maak. Hierdie inligting word gebruik word in die stropermonitor se data. met stropermonitors voorsien word. Indienom stroperkaarte te formuleer. die foutiewe opnamepunte nie verwyder word 'n Binêre loglêer word gedurende die oes- nie, kan ‘n onakkurate beeld met die skep van Die toestel sluit in: proses geskep om die uitsette van alle sen- stroperkaarte verkry word. Kaartgemiddelde sors en data op te teken. Hierdie lêer kan of egalisasie word gewoonlik gedoen om da- • Graanvloeisensor – bepaal die graan- omgeskakel word na 'n teksformaat of as ʼn ta-interpretasie te verbeter. volume wat gestroop word; kaart vertoon word deur gebruik te maak van die opbrengsmonitorsagteware van die ver- Opbrengskaarte is een van die waardevolste • Graanvogsensor – kompenseer vir skaffer, of deur middel van GIS (Geografiese bronne van ruimtelike data vir presisieboer- graanvog veranderlikheid; Inligting Stelsel) sagteware. dery. By die ontwikkeling van stroperkaarte, is dit noodsaaklik om die foutiewe datapunte • Skoon graanhyser spoedsensor – word Die opbrengs, wat op elke oes liggingspunt te verwyder, sodat ‘n ware refleksie verkry kan gebruik deur sommige karteringstelsels, bereken word, kan op 'n kaart vertoon word word. om die akkuraatheid van die graanvloei te deur 'n GIS-sagtewarepakket. Die rou loglêer verbeter; bevat punte wat tydens die stroopproses aan- As voorbeeld, moet daar voorsiening ge- geteken word. Die sensormetings stem egter maak word vir die variasie in voginhoud van • GPS-antenna – ontvang die satellietsein; soms nie ooreen met die presiese oeslig- die gewasse op verskillende dele wat gestroop word, deur die skep van stroperkaarte. Die gings nie, aange- rede hiervoor is dat die opbrengsmassa op die sien die graan stroperkaarte as dieselfde vogpersentasie ver- deur die stro- toon moet word. per vloei en die proses vertraag Verwerkte opbrengskaarte kan gebruik word word (tensy in- om faktore wat die opbrengs beïnvloed, vol- tydse korreksie gens veranderlike opbrengsdoelwitte- en po- toegepas word). tensiaal, te ondersoek. Produsente, wat be- Om hierdie voor langstel in presisieboerdery, moet egter altyd die hand liggen- verskillende bestuursbenaderings evalueer de foute uit te en vergelyk om sodoende die praktyke/meto- skakel, word die dieke te identifiseer wat die grootste voordeel roudata verskuif in 'n spesifieke area bied. om te vergoed vir die vertraging Terratek bied ingeligde en wetenskaplike ad- en die punte wat vies en dienste vir die produsente om welva- ooreenstem met rend en volhoubaar te produseer. Kontak Ter- die omdraai van ratek gerus by (018) 581 1016 vir ’n ingeligde die stroper op en winsgewende konsultasie. die kopkante van die lande, word verwyder.12 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

uppe marketing A18084/ OE DKC68-58BR Uitstaande eienskappe: Uitstekende opbrengspotensiaal Een van die uitstaande kenmerke van hierdie geelmieliekultivar is die met goeie uitstekende opbrengspotensiaal en goeie graankwaliteit graankwaliteit. Die kultivar is geskik vir vroeë en laat aanplantings en het ’n goeie Lae kopplasing Goeie siekteweerstand staanvermoë en lae kopplasing sodat die plante moeiliker omval en makliker stroop. 6DKC68-58BR Opkoms is goed met ’n kort groeilengte uitstaande (tussen 60 – 80 dae). Siekteweerstand eienskappe is goed. DKC68-58BR bevat ook die bykomende voordele van YieldGard® Goeie opkoms met Goeie staanvermoë Maize II vir uitstekende insekweerstand en kort groeilengte Roundup Ready® Maize 2 vir breëspektrum onkruidbeheer. Kombineer die voordele en plant ’n stapelgeenbaster. Geskik vir vroeë en laat aanplantings Kontak ons op: 011 790-8200 of [email protected] PLANT JOU SUKSES MAIZE Monsanto , DEKALB®, Acceleron®, Roundup Ready® Maize 2 en YieldGard® Maize II is www.suidwes.co.za geregistreerde handelsmerke van Monsanto Technology LLC. Monsanto Suid-Afrika (Edms) Bpk, Posbus 69933, Bryanston, 2021. MAIZE II www.dekalb.co.za DEKALB SA @DEKALB_SA Junie Julie 2018 13

LANDBOUKUNDIG Hoe oorlê-lande tot j deur Dit moet nie verwar word met ‘n profiel wat Johan Jordaan, ‘n lae kleipersentasie het, maar wel ‘n goeie Akkerboukundige beperkende kleilaag het nie. Hierdie profiele Terratek stoor water goed, maar het nie noodwendig ‘n goeie waterhouvermoë nie. Die lae mielieprys en onvoorspelbare reën-val laat die vraag ontstaan of lande nie in Hoe dieper die beperkende laag, hoe meer‘n oorlêstelsel moet wees nie. Die grootste water kan gestoor word, wat ‘n aanduidingdryveer hiervoor is natuurlik om risiko te ver- gee van hoe groot jou “watertenk” is. Tipieselaag. Wat is dan die vereistes vir oorlêlande en beperkende lae soos rots, saproliet, sagte enhoe word die verskillende veranderlikes, wat harde karbonaat en kleilae, met ‘n hoë klei-in-daarmee gepaard gaan, bestuur? houd, vertraag of stop waterbeweging onder die profiel uit. Indien die laag diep genoeg is, ‘n Paar belangrike aspekte, wat oorweeg is dit ideaal vir ‘n oorlêstelsel. Grondvormsmoet word voordat lande oorgelê word, is wat geskik is, is Clovelly en Hutton met rotskontantvloei, addisionele bewerkings, ge- of saproliet as beperkende laag, asook Pine-leentheidskoste, verhoogde chemiese koste dene en Bloemdal met kleilae as beperking.om onkruid doeltreffend te bestry en genoeg Avalon en Bainsvlei met sagte plintiet bo diestoppel op die land om windskade te voor- beperkende laag is ook ideaal. Sagte kalk, askom. Al hierdie belangrike bestuursareas kan ‘n beperkende laag, met ‘n waterhouvermoënet suksesvol bestuur word as daar by die van 180mm/m sal ook in ‘n oorlêstelsel werk.belangrikste begin word, naamlik: is die grond Grondvorme soos Molopo en Kimberley isgeskik vir ‘n oorlêstelsel? voorbeelde hiervan. Grond moet geboor word en ‘n volledige Die grondprofiel se waterhouvermoë kangrondklassifikasie moet gedoen word, sodat bepaal word deur die diepte van elke grond-die grond se grondvorms, gronddiepte, be- laag, kleipersentasie daarvan en beperkendeperkende lae, kleipersentasie en waterhouver- laag. ‘n Avalon-grondvorm, wat uit drie laemoë, onder andere, bepaal kan word. Dit stel bestaan, naamlik Ortiese A, met 5-10% kleidie grondkundige in staat om die nodige ana- en 30 cm dik, geelbruin apedale B, met 10-lises te doen en die gebruikspotensiaal van 15% klei en 100 cm dik en sagte plintiet metdie grond vas te stel en dan sodoende te kan 20-25% klei en 50 cm dik, is voorbeelde hier-bepaal of die land geskik is vir ‘n oorlê-stelsel. van. Tabel 1 se waardes word gebruik om die waterhouvermoë van bogenoemde grond- vormbeskrywing in Tabel 2 te bereken: Tabel 1. Waterhouvermoë van grond met verskillende kleipersentasies (Bennie, A.T.P. 1985) Grondklassifikasie Slik en klei Waterkapasiteit Permanente verwelkpunt Plantopneembare water % mm/m mm/m mm/m Grondklassifikasie word gedoen tot ‘n diepte 0-5 70 40 30van 2.2m en selfs so diep as 3m, sodat die 150 50 100hele profiel beskryf kan word. Daardeur kan 5-10 160 50 110bepaal word of daar ‘n beperkende laag in die 10-15 180 60 120ondergrond voorkom. Die beperkende laag in 15-20 200 80 120‘n profiel, is ‘n laag wat water sal keer of baie 20-25 220 100 120stadig sal deurlaat. Met ʼn grondklassifikasie 25-30 240 130 110kan ‘n beter en meer ingeligte besluit geneem 30-40 260 160 100word. ‘n Grondprofiel van 1.5m en dieper, met 40-50 270 200 70die nodige keerlae, is ideaal vir ‘n oorlêstelsel. 50+Mielies het die vermoë om grondvog tot sodiep as 2m effektief te benut en selfs droog Tabel 2 as voorbeeldte trek. Grondvorms soos ‘n Avalon en Bains-vlei, het ‘n fluktuerende watertafel en sal goed Grondlaag Dikte Klei-inhoud Plantopneembare waterin ‘n oorlêstelsel inpas. Ander grondvormesoos Pinedene en Bloemdal en selfs Hutton cm % mmen Clovelly, met die nodige beperkende lae, isook geskik vir ‘n oorlêstelsel. Indien die boge- Ortiese A 30 5-10 30melde grondvorms wel voorkom, maar dit tevlak is (vlakker as 1m), bestaan die risiko dat Geelbruin apedale B 100 10-15 110die gewas in die daaropvolgende jaar kan ver-suip. Let daarop dat die grondvorm jou kan lei, Sagte plintiese B 50 20-25 60maar nie die enigste bepaler is of die betrokkearea vir oorlê geskik is nie. Totaal 180 200 Die hoeveelheid water, wat ‘n grondprofiel Noudat vasgestel is dat die profielbeskikbare waterkapasiteit 200mm is en dat daar ‘n be-kan vashou, word grotendeels deur die diepte perkende laag is, is dit moontlik om te besluit dat die grondprofiel geskik is vir ‘n oorlêstelsel.en kleipersentasie van die profiel bepaal. ‘nProfiel met ‘n hoë kleipersentasie sal meerwater kan vashou as ‘n profiel met ‘n laekleipersentasie, sonder ‘n beperkende laag.14 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

ALKATNUDEBELOUKUNDIGou voordeel kan wees Hoe word hierdie besluit bestuur? die primêre bewerking, 'n trekkerwiel geloop Dit is veral hier waar die produsent homself het nie. Plante wat op so 'n trekkerspoor ge- nie nou bankrot moet spaar nie. Proefresul- Indien daar verdigtingslae in die grond plant word, ontwikkel van die begin af swak tate dui op ‘n styging in opbrengs van tussenvoorkom, sal dit die infiltrasie van die water en sodoende word die oesopbrengs beïnvloed. 15% tot 30% op ‘n oorlêstelsel.vertraag en water kan verlore gaan as gevolg Die aangewese metode om kompaksie te be-van afloop. Die korrekte bewerking om ver- stuur, is by wyse van beheerde spoorverkeer. Ten slottedigtingslae op te hef ,verbeter beide die infil-trasie van water en die indringing van wortels. Wanneer die land in totaal of op die ry gerip Oorlêstelsels stabiliseer opbrengste en ver- word, begin die spoorverkeerstelsel ná die rip- hoog winsgewendheid indien die grond reg Aan die begin, of net voor die reënseisoen, bewerking. Alle bewerkings wat hierop volg, bestuur word. Daar is geen groter bevredig-is ‘n dieptandbewerking nodig om vog-infil- moet vir die res van die seisoen op hierdie ing aan die einde van die seisoen, as om dietrasie na die ondergrond te bewerkstellig. Die spore ry. Die implikasie is dat alle implement- resultate van ‘n goedbestuurde oorlêstelselbewerking kan ook verdigting van die vorige wydtes hiervolgens aangepas sal moet wees. met ‘n opbrengsmonitor te sien nie. Kontakseisoen ophef. Gedurende die oorlêtydperk gerus Terratek se kundiges by (018) 581 1016is vlaktandbewerkings soms nodig om on- Gedurende die daaropvolgende produksie- vir ’n ingeligde en winsgewende konsultasie.kruid te beheer, voordat dit te groot word en seisoen, moet ook aandag gegee word aansaad produseer. Dit kan ook met ‘n chemiese onkruidbeheer. Die verhoogde voginhoud enbespuiting beheer word, om te verseker dat bemesting van die grond gaan ook onkruid-maksimum stoppel op die land oorbly om groei bevoordeel.waaiprobleme te voorkom. Hierdie verhoog-de hoeveelheid organiese materiaal kan ook Chemiese beperkings, soos ʼn baie lae pH-help met vog-infiltrasie deurdat die afloop vlak, ondergrondse suurheid, lae kalium- envan reënwater vertraag word. Dit sal dalk fosfaatvlakke is steeds een van die grootstenodig wees om deur die oorlêseisoen weer ‘n beperkings in ‘n mielieproduksiestelsel en kanchemiese bespuiting te doen. Teen planttyd groot opbrengsverliese veroorsaak. Hiervanword die oorlêlande met ‘n residuele onkruid- is 'n lae pH-vlak en ondergrondse suurheiddoder bespuit om jong onkruid te beheer. Be- seker die grootste beperking. Dit kan baiehalwe dat onkruid waardevolle vog verbruik, goed bestuur word in ‘n oorlêstelsel deur pre-dien dit ook as ‘n gasheer vir talle insekte sisie-opnames in die oorlêperiode te doen enwat vermeerder en probleme in die volgende ook die regstellings vroegtydig, op grond vanaanplanting kan veroorsaak. Al hierdie be- differensiële regstellingskaarte, te maak. So-werkings moet verkieslik gedoen word deur doende word elke stuk grond, optimaal vol-beheerde spoorverkeer. gens potensiaal, benut. 'n Belangrike beginsel om ‘n oorlêstelsel te Daar moet wel in gedagte gehou word dat virlaat werk, is om nie te plant waar daar, sedert ‘n verhoogde opbrengs bemes word, deur hoër bemestingspeile op jou oorlêlande te gebruik.www.suidwes.co.za Junie Julie 2018 15

“Jou vennoot in volhoubare waarde en welvaartskepping”TERRATEK is ‘n verskaffer van landbou en omgewingskundige dienste en is Terratek glo dat elke landbouprodusenttoonaangewend wat betref die multi- en interdissiplinêre benadering tot die die reg het tot kwaliteit, waarde, diens,versameling en verwerking van inligting na bestuursinligting en kundigheid.Ons dienste sluit onder andere die volgende in: innovasie en volhoubaarheid in elke aspek van hul besigheid.Landbou-ekonomie: Vee-, wild- en weidingkunde:Kontantvloei en scenario beplanning; Voerontledings;Bedryfstakbegroting met: Voervloeibeplanning;gelykbreekpunte, Wildplaasbeplanning;kontantvloei, Rantsoenbalansering;kredietvloei en Vetmestingaanbevelings;geprojekteerde boerderywins en groei; Spesie- en geslagsamestelling van wildLangtermynbegroting vir een tot vyf jaar; Ander algemene veekundige dienste.Lewensvatbaarheidstudies;Meganisasiebeplanning; Geografiese InligtingsdiensteMelkbestuursontleding; Die GIS-afdeling werk saam met anderBesigheidsplanne met metings wat jouboerdery op ʼn feitebasis in perspektief plaas. Terratek spesialiste om aan jou ʼn afgeronde en interpreteerbare produkGrondkunde en Akkerbou: te lewer vir korrekte inset-, land- enKalkaanbevelings;Grondklassifikasie; kampbeplanning.Besproeiingskedulering;Voorlopige grondondersoeke; Skakel ons gerus byOptimale bemestingsaanbevelings;Bepaling van droëlandgrondwaterinhoud; 018 581 1016Penetrometer opnames - grondkompaksie;Grond chemiese opnames en analises / “Grid” steekproefneming;Bepaling van opbrengspotensiaal vir verskillende gewasse.Addisioneel tot die primêre landbougerigte vakgebiedvoorligting word ander professionele dienste soos opvolgbeplanning enbesigheidstrukturering ook aangebied. Hierdie dienste word aangebied in samewerking met ander geassosiëerde deskundiges.16 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

VOOR PLANT VROEË MIDDEL BLOMSTADIUM VEGETATIEF, VEGETATIEF, MET PLANT TOPBEMESTINGKynoPlus®MIELIES KynoPop® KynoPlus® en Mielie OEMFF® B16 KynoPlus® -Vir verbeterde stikstof- uppe marketing A16511/OVKVir ‘n vinnige begin enmengselsOm gedurende stuifmeelstort,doeltreffendheid wat sterk saailinge. bestuiwing en bevrugting inbeskikbare stikstof in die Effektiewe bemesting die spesifieke voedings-grond verhoog. KynoPlus® - wanneer die voedings- behoefte te voorsien. behoefte van dieKynoPlus® - NPKS-plantermengsel mielieplant geweldig KynoPlus® -mengselsmengsels toeneem. Foli-Grande® of Om gedurende hierdie Foli-Plus®Om stikstof, fosfaat en stadium in die mielieplant Mielie OEMFF®kalium doeltreffend in se lewe ‘n goeie Het die nodige voeding-die grond te sit. potensiaal aan te lê. ’ n Blaarvoeding om die stowwe in, om graanvul effektiwiteit van die mielieplant te verbeter. te verbeter.Met Kynoch se innoverende en pasmaak-produkte kan jy Farmisco (Edms) Bpk. h/a Kynoch Fertilizerbemesting toedien volgens jou mielieplante se behoeftes en Reg. No. 2009/0092541/07groeistadiums. So verseker Kynoch dat jou mielieplante krywat hul nodig het, wanneer hul dit die nodigste het. Boonop KynoPlus® is geregistreer as kunsmis groep 1 – Reg. No. K8024,het jy gemoedsrus, omdat jy weet, met Kynoch op jou plaas KynoPop® Reg. No. K9101, Mielie OEMFF® Reg. No. K8702,van meet af aan, haal jy net die beste uit jou mielies en is jy Foli-Plus® Reg. No. K9397 en Foli-Grande® Reg. No. K8045verseker van verbeterde doeltreffendheid in graankwaliteit en (Alle produkte is geregistreer onder Wet 36 van 1947)opbrengspotensiaal.Kynoch – verbeterde doeltreffendheid deur innovasie.011 317 2000 | [email protected] | www.kynoch.co.zawww.suidwes.co.za Junie Julie 2018 17

Uit die HoweAKTUEELAs die byt groter as die blaf is – jouaanspreeklikheid as jou diere skade aanrig deur Derek Linde, Groep Hoof Regsbeampte & GroepsekretarisAs gereelde rubriek bespreek Derék en gepleit dat Burger op verskeie geleenthede oegsame gewig geheg het aan die getuies Linde interessante hofsake wat in die verlede, asook op die gegewe aand, die wat namens Van der Westhuizen getuig het maandeliks in die Suid-Afrikaanse volstruis provokeer het deur hom te terg. nie. Spesifiek, die getuienis wat oor Burger Hofverslae rapporteer word. se provokasie van die volstruis gehandel Burger beweer hy het het. Sodanige getuies het getuig dat Burger Sonder uitsondering, is meeste van ons weggehardloop vir die op gereelde basis die betrokke volstruis inwaarskynlik eienaars van diere. Mak of wild, volstruis en toe oor ‘n die verlede geterg het, tot bystanders se ver-ons kan nie altyd hul gedrag antisipeer nie stuk hout geval en sy maak. Hy het dit gedoen deur die volstruisen sekerlik nie beheer nie. Maar, wat sal die enkelligamente geskeur. met mieliepitte in sy hand te lok. Hy het danregsposisie wees indien ‘n dier skade aan ‘n hoed oor die volstruis se kop gegooi en die‘n ander se persoon of eiendom aanrig? In Burger het Van der Westhuizen aanvank- volstruis aan die nek gegryp waarna hy diedie onlangse saak van Van Der Westhuizen lik in die Hooggeregshof vir R6,75 miljoen volstruis se kop onder toe gedruk het. Die vol-v Burger 2018 (2) SA 87 SCA, het beide die gedagvaar en het met sy eis geslaag. Die struis sou dan tipies sy vlerke klap en “dansHooggeregshof en daarna, die Appèlhof, die Hooggeregshof het Van der Westhuizen se stappies” doen tot Burger en bystanders segemenereg weereens ontleed en, myns in- verweer van provokasie verwerp en beslis vermaak.siens, ‘n mooi historiese analise gedoen van dat Burger se besering die direkte gevolg vandie antieke Romeinse remedies wat vandag die aanval was. ‘n Bevel is gemaak dat Van Die Appèlhof het bevind dat die Hoog-nog toepassing vind. der Westhuizen aan Burger die eisbedrag geregshof inderdaad nie genoeg waarde aan van R6,75 miljoen as skadevergoeding moet bostaande getuienis geheg het nie en dat Die feite van die saak is kortliks (en ietwat betaal. Burger se ontkenning daarvan en eie weer-komies), dat die appellant, ‘n ene Gerhard van gawe, onwaarskynlik was. Van der Westhui-der Westhuizen, die eienaar was van ‘n aan- Van der Westhuizen het op sy beurt teen zen se appèl het dus geslaag en hy is skotvry,vallige volstruis, welke volstruis op ‘n goeie hierdie beslissing geappelleer na die Appèlhof maar nie voordat hy waarskynlik ‘n klompdag ene Willem Burger, die respondent, aan- in Bloemfontein en sy appèl grootliks baseer geld aan regskostes moes opdok nie.geval en gejaag het op Van der Westhuizen se op die feit dat die Hooggeregshof nie gen-plaas. Burger beweer hy het weggehardloop Die regs-relevansie van hierdie saak is be-vir die volstruis en toe oor ‘n stuk hout geval duidend, aangesien die Appèlhof moeite ge-en sy enkelligamente geskeur. Van der West- doen het en die antieke Romeinse geskiede-huizen het sy verweer baseer op provokasie nis van die aksies in sulke gevalle, nagevors18 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

AKTUEELhet. Die uiteinde is dat, in die geval waar diere toe dit populêr geword het vir mense om wil- die besoekers uit te wys en hul toestemmingskade aangerig, kan beklemtoon word dat die de diere aan te hou en in publieke arenas te te verkry dat hulle sodanige risiko vrywilligvolgende aksies steeds in Suid-Afrikaanse bring. Die aksie is ook ‘n vorm van skuldlose aanvaar en dus afstand doen van enige eise.reg ʼn rol speel. Hierdie aksies behels kortliks: aanspreeklikheid, gebaseer op eienaarskap ‘Toestemming tot benadeling’ is eweneens ‘n van die wilde dier. ‘n Belangrike vereiste om geykte Romeinse regsbeginsel, wat vandagAksie vir skade deur ‘n mak dier met hierdie aksie te slaag, is dat die eiser sal steeds toepassing vind. Dit is vir hierdie rede(actio de pauperi) moet bewys dat die eienaar die wilde dier dat ‘n sportman, soos ʼn bokser of rugbyspe- na ‘n publieke plek gebring het, of in ‘n plek ler, nie ‘n ander speler kan dagvaar indien hy Hierdie eis bestaan indien ‘n mak dier aangehou het waartoe die publiek toegang ‘n sportverwante besering opdoen nie, mitsskade aanrig, terwyl dit teen sy aard optree. het. Hierdie eis sal tipies ontstaan indien die skuldige speler binne die spelreëls gehan-Mak diere sluit perde, muile, honde, beeste, ‘n eienaar met ‘n giftige slang, dit in ‘n pu- del het. Skade-veroorsakende optrede deurensovoorts in. Baie belangrik, die eienaar van blieke plek bring. Of, as ʼn sirkusleeu losbars ‘n rugbyspeler buite die spelreëls (vuisgeveg,die mak dier is skuldloos aanspreeklik, dus of indien ‘n wildboer die publiek uitnooi om laat duikslag, ensovoorts), kan egter steedshoef die eiser nie te bewys dat die eienaar op sy plaas te kom jag. Terloops, wildsbok- tot vervolging lei.hoegenaamd nalatig was nie. Die aanspreek- ke, buffels ensovoorts word uit die aard vanlikheid is dus gevestig op eienaarskap en die saak as wilde diere geag. Die vereiste dat Mak of wild, ons kan nie altyddus hoef die eienaar nie eers teenwoordig te die wilde dier buite sy natuur moes optree, hul gedrag antisipeer nie...wees by die insident nie. Indien die mak dier is egter nié ‘n vereiste om met hierdie eis teskade aanrig, terwyl hy teen sy natuurlike slaag nie. Soos in die geval van die volstruis, Ons lede moet ook versigtig wees omaard opgetree het, behoort die eis te slaag. ʼn sal dit ‘n geldige verweer wees indien bewys vriende en familie (veral kinders) selfs nabyVoorbeeld hiervan is, indien ‘n persoon ‘n perd kan word dat die wilde dier deur die eiser ge- hul mak diere op plase toe te laat. Ekself wasstreel en die perd skop die persoon, het die provokeer was. voorheen by twee litigasiegevalle betrokke,Hof al beslis dat dit teen die perd se natuur- waarop suksesvol gesteun was. Die eerstelike aard is en dus kan ‘n skade-eis slaag. Iro- Is ek as eienaar van wilde diere dan heelte- een was toe ‘n eertydse kliënt deur ‘n Rottwei-nies, indien ‘n muil gestreel word en hy skop, mal aan die noodlot uitgelewer? ler by ʼn hondeskool gebyt was en die ander,het die Hof al beslis sal dit binne sy natuur- toe ‘n kliënt se kind deur ‘n donkie, op ʼn vriendlike gedrag is en sal ‘n skade-eis nie bestaan Ons lede, wat ook wildboere is, kan dié vraag se plaas, gebyt is. Die ironie en hartseer isnie, aangesien die redelikerwys voorsien het met reg afvra. Die goeie nuus is egter dat dat hierdie eise gewoonlik tussen jarelangedat die muil sou skop. Soos in die aangewe- lede hulself teen enige aanspreeklikheid kan vriende of familie ingestel word.se saak, sal nalatigheid of selfs opset (soos vrywaar indien ʼn lid van die publiek byvoor-provokasie) aan die hand van die eiser, as beeld op die wildsplaas jag en sou seerkry. Soos altyd, moet elke geval se feite op eiesuksesvolle verwere teen ʼn eis kan dien. Verkieslik moet sodanige vrywaring skriftelik meriete oorweeg word en moet liefs profes- wees en deur al die plaasbesoekers onderte- sionele regshulp ingewin word indien onsAksie vir skade deur ‘n wilde dier ken word (nie net die jagters nie). Dit kan ook lede met so ‘n situasie te doene kry.(actio de feris) met behoorlike kennisgewingbordjies op sig- bare plekke aangevul word. Die doel van die Hierdie eis het duisende jare gelede in re- vrywaring moet wees om die volle risiko aanpublikeinse Rome ontstaan, op ‘n stadium uppe marketing A16485 AFGEROND EN REG VIR DIE VOLGENDE VEILING! Herbivore All in One is nie net bekostigbaar nie, maar ook geredelik beskikbaar in die mark. Dankie EPOL! – Kobus en Koos du Toit. Modimolle, Limpopo HERBIVORE ALL IN ONE Herbivore All in One is ’n gerieflike en veilige proteïenbronproduk om diere ekonomies af te rond vir veilings saam met ruvoer en/of weiding.www.suidwes.co.za Vir meer inligting oor spesifieke voere en dienste, kontak: EPOL: +27(0)31 242-8600 | www.epol.co.za | RCL FOODS: www.rclfoods.com 19 Herbivore All in One (V22476) (Wet 36 van 1947) Junie Julie 2018

AKTUEELTOESTAND VAN ONS PAAIE– WAT STAAN JOU TE DOEN? deur Jandrie Roux, Regsbeampte: Invor- derings en Litigasie, SuidwesSlaggate! Ons almal ken dit. Ons almal nie. Indien die raad versuim om dit te doen en regering beveel om ʼn kontantterugbetaling tevloek dit. Seekoeie kan soms in die goed iemand word beseer as gevolg van die versuim, maak wat plaaslike boere opgedok het om dieswem en selfs verdwyn. Dit het deesdae die is die raad se optrede prima facie onregmatig. infrastruktuur reg te maak, wat die regeringtoonaangewende faktor geword wanneer bloot net versuim het om te doen. Die Hof seons roetebeplanning doen. Die meeste van uitspraak is baie verrykend, siende dat dit ge-ons het al ‘n band so afgeskryf of jy was dalk Die dae wat burgers net wone burgers toelaat om van die menige takeal in ‘n ongeluk betrokke as gevolg van ‘n kla oor die toestand van te hanteer wat die regering versuim het omslaggat. Almal se eenparige mening op hier- paaie, behoort eintlik verby te doen en om dan die regering te forseer omdie gebied is dat die regering net mooi niks daarvoor te betaal.daaraan doen nie. te wees. Ons het egter die Maar, volgens Regter Roberson se uitspraak, Deskundiges op padveiligheid erken on- gesag van die howe aan ons kan jy egter nie net willens en wetens belas-teenseglik die slegte toestand van Suid-Afri- kant en ons moet dit tot ons tingbetalers se geld eis nie. Alle herstelwerkka se paaie as ‘n bydraende faktor tot motor- moet eers aan die betrokke departement rap-ongelukke. Eise teen verskeie padowerhede almal se voordeel gebruik. porteer word, welke departement dan 30 daehet toegeneem sedert beperkings op die het om te reageer en twee verskillende kwota-Padongelukkefonds se uitbetalings ingestel sies moet ook bekom word. Eers dan kan jy eis.is. Owerhede is ook huiwerig om die hoe- Padowerhede moet behoorlike en vol-veelheid eise en koste daaraan verbonde, te Kan ek dan vir skade eis? doen- de onderhoudsprosedures toepas. Dieopenbaar. Hulle skik dikwels eise om te ver- Die aanspreeklikheid van padowerhede val dae wat burgers net kla oor die toestand vanhoed dat presedente geskep word. onder die Siviele Reg en meer spesifiek, die paaie, behoort eintlik verby te wees. Ons hetDie vraag na die regsplig op padowerhede Deliktereg. Die Deliktereg is dié deel van die egter die gesag van die howe aan ons kant enontstaan waar skade gely is en eise op grond reg wat die standaarde van optrede stel en dit ons moet dit tot ons almal se voordeel gebruik.van nalatigheid volg. Die Suid-Afrikaanse is ook die deel van die reg waaronder eise ge-howe hanteer elke saak op meriete en verkies maak word teen padowerhede. Indien onreg-om nie voor te skryf wat die regsplig behoort matige gedrag lei tot skade of nadeel, sal daarte wees nie. Die gronde vir ‘n regsplig kan ‘n reg ontstaan om kompensasie te eis.statutêr (deur ‘n spesifieke wet voorgeskryf) Dit is nodeloos om te noem dat die proseswees of gebaseer op die regsoortuiging van om sodanige eis, by wyse van siviele litigasie,die samelewing. Die hoogste gesag vir ‘n in te stel langdurig, frustrerend en baie duur salstatutêre regsplig in hierdie konteks, spruit wees. Dit sal dus raadsaam wees om met uuit Artikel 24 van die Grondwet, soos vermeld prokureur te konsulteer indien u werklik skadein die Handves van Menseregte: gely het ten einde u behoorlik te adviseer in dieElkeen het die reg– lig van die meriete van u saak teenoor die pre-(a) op ʼn omgewing wat nie skadelik vir hul sedente reeds geskep.gesondheid of welsyn is nie; Mag ek slaggate self regmaak?Die provinsiale rade is ook onderhewig aandie Afdelingsraad Ordonnansie 18 van 1976. Die Oos-Kaapse Hooggeregshof het in dieHiervolgens rus daar ‘n statutêre plig om te saak: Agri Oos-Kaap v LUR vir Departementsorg dat defekte nie ontwikkel op die paaie vir Paaie en Openbare Vervoer, dié provinsiale20 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

Eersteklas-geelbasters virvooruitstrewende boerderyeDIE PANNAR GEELBASTERVOORDEEL:Diverse groeiklasse en ’n uitstekende prestasierekord■ Ultravinnig onder besproeiing en in die oostelike produksiestreke.■ Medium-vinnig en medium in die oostelike en westelike produksiestreke.■ Bied ’n goeie risikoverspreidingstrategie wat gunstig is vir suksesvolle, volhoubare boerdery.Ons Geelmieliebasters Groeiseisoenklas Saam boer ons vir die toekoms™ Ultravinnig Vinnig Medium-vinnig Medium [email protected] 3292 PAN 6126 PAN 3R-500R* PAN 4A-156 PAN 5A-154 PAN 6B-410B www.pannar.comBG 3492B PAN 3D-736BR PAN 3R-700BR* PAN 4A-172 PAN 5A-182 PAN 6R-680RBG 3592R PAN 3R-524R* PAN 3P-502R PAN 4R-672R PAN 5A-190 PAN 6R-710BR TMBG 3792BR PAN 3R-724BR* PAN 3Q-740BR PAN 4B-376B PAN 3R-586R PAN 4R-776BR PAN 3R-786BRDie BG 3792BR platform lewer uitstekende opbrengsprestasie in die LNR-proewe onder besproeiing.PAN 5A-182 doen besonder goed in die LNR-proewe vir die oostelike en westelike produksiestreke.*Onderhewig aan registrasie.® Geregistreerde handelsmerke van PANNAR BPK, © 2018 PANNAR BPK 2018/WMAIZE/A/03/REVwww.suidwes.co.za Junie Julie 2018 21

ALGEMEENJongboer Konferensie –innovering is sleutel tot suksesDaar is inderdaad hoop vir die toe- steek iets in hulle. Ek sien ambisie, harde Dr van Schalkwyk het hom geluk gewens en koms in die landbousektor, veral werk en uithouvermoë - alles wat nodig is om gesê dit is ʼn voorreg dat vanjaar se Agri NW omdat vandag se jong boere die ‘n sukses van ‘n boerdery te maak. Dankie vir Jongboer van die Jaar uit Suidwes Landbou belangrikheid van verandering, inno- die geleentheid om julle te kan bystaan met se bedieningsgebied kom. vasie en kreatiwiteit raaksien en ook in hul inligting en advies, professionele dienste en boerderypraktyke implementeer. Dit was die kwaliteit produkte. Mag elkeen van julle daar- Twee ander finaliste het ook in die kompe- algemene gevoel onder landbouprodusente na streef om elke dag jou heel beste te gee.” tisie meegeding. Mnr Marnus Bothma boer die tydens die jaarlikse Agri Noordwes Jongboer afgelope veertien jaar in die Mareetsane-dis- van die Jaar Konferensie. Die dag se paneelbespreking het kundige trik. Hy behartig die boerdery selfstandig en advies oor die optimale bestuurspraktyke en is die alleeneienaar van die plaas. Sy boerdery Suidwes Landbou, as hoofborg van die kon- kostedoeltreffendheid in boerdery opgelewer. bestaan uit 48% mielie- gewasse, 5,1% son- ferensie, het onlangs dié spoggeleentheid Dr Herman van Schalkwyk het as fasiliteer- neblomgewasse, 4,8% grondboongewasse, in samewerking met Agri NW by die Uurpan der opgetree met dr Flippie Cloete (Terratek: 10,6% kommersiële beesboerdery, 30% voer- Lodge buite Schweizer-Reneke aangebied. Landbou-ekonoom), mnr Johan Jordaan kraalboerdery en 0,9% wildboerdery. Marnus Tydens sy groeteboodskap, het dr Herman (Terratek: Akkerboukundige), mnr Marnus is van mening dat jong boere daarop moet van Schalkwyk, Groep Hoof Uitvoerende Be- Bothma (finalis) en mnr JP van den Berg (fi- fokus om inno- verend te dink en om daarna ampte van Suidwes, gesê dat landboupro- nalis) as paneelgaste. te streef om ʼn meer positiewe beeld van die dusente- en maatskappye deesdae meer landbouer na buite uit te dra. Hy sê ook dat in- uitdagings in die gesig staar as ooit tevore. Tydens die geleentheid is die drie boere, wat novasie die sleutel is om volhoubaar te produ- “Dit is belangrik dat ons mekaar in hierdie tyd as finaliste meeding, bekendgestel. Mnr JP seer, wat tot voedselsekuriteit sal bydra. ondersteun, help en bystaan. In die verlede van den Berg is uiteindelik as Agri Noordwes het die landbousektor verskeie aanslae oor- se Jongboer van die Jaar aangewys. JP boer Die derde finalis, mnr Gerhard Strydom, boer leef en selfs sterker aan die ander kant uitge- vir die afgelope nege jaar in die Tosca/Verge- die afgelope sewentien jaar in die Venters- kom. Ons jong boere is belangrik, want hulle leë-distrik. Hy boer op ʼn deel van die plaas en dorp-distrik. Die boerdery word in same- werk- is ons toekoms. Juis daarom is dit belangrik bestuur die hele boerdery self. Die boerdery ing met sy pa en twee broers bedryf. Gerhard dat ons hulle met inligting, kennis, advies en bestaan uit ʼn 70% saadaartappelboerdery, is verantwoordelik vir die besproeiing-, bees-, ondersteuning bemagtig. Hulle moet nie net 25% kommersiële beesboerdery, 2% Blou- en eksotiese wild-, skaapboerdery-, en diamant die volhoubaarheid van die landbousektor en Witbuffelgrassaadboerdery, 2% hoenderslag- delwery. Hy is van mening dat jong boere ʼn kar- voedselsekuriteit verseker nie, maar dit selfs pale en 1% wildboerdery. JP is van mening dinale rol in die mentorskap van opkomende tot hoër hoogtes neem.” dat landbou die hartklop van enige land se boere het om te vervul om sodoende volhou- ekonomie is en dat jong boere op hoogte bare voedselproduksie en ook werkskepping Dr van Schalkwyk het die jong boere ge- moet bly en moet fokus op die snelverander- op die platteland te bevorder. komplimenteer met dit wat hy waarneem: ende tegnologie en die toepassing en imple- “Ek het volle vertroue in ons jong boere. Daar mentering daarvan in hul ondernemings. Bo: Sprekers was onder andere dr Flippie Cloete, dr Herman van Schalkwyk en Johan Jordaan.Bo: Die drie finaliste wat in vanjaar se AgriNoordwes Jongboer van die Jaar-kompetisiemeegeding het, is tweede van links na regs:Marnus Bothma, JP van den Berg en GerhardStrydom. By hulle is Hansie Viljoen, Voorsittervan die Suidwes Direksie (links) en dr Hermanvan Schalkwyk, Hoof Uitvoerende Beampte vandie Suidwes Groep (regs).22 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

VANDAG SE KINGJAMES 43708/ABOERE ISMEER ASNET BOERE.Die moderne boer staar talle uitdagings in die gesig en moet verskillende baadjies dra om hulle te oorkom. Jy sien om na jouplaas, jou werkers, jou bates, jou huis en jou gesin. Santam verstaan hoe baie van jou verwag word en daarom neem ons’n wetenskaplike benadering tot die beskerming van jou oeste, sowel as jou persoonlike en boerderybates. Want ons glo jyverdien uitsonderlike versekering. Santam. Regte, egte versekering.Bel jou makelaar of gaan na www.santam.co.za/products/agriculture vir meer inligting.wSwanwta.msuisid’nwgeemsa.cgtoig.dzeafinansiële-diensverskaffer (lisensienommer 3416). Junie Julie 2018 23

ALGEMEENABSOLUTEBETROKKENHEIDIS DIE GEHEIMEBESTANDDEEL VIRONS WENBOER24 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

ALGEMEENDié derde generasie boer het ʼn unieke ge- direkteure van Wesgrow Potatoes, vir ses dag moet besproei as gevolg van die dors leentheid vir die gebied waarin hy woon maande lank, eerstehandse ervaring oor die sandgrond, doen ek steeds ongeveer ʼn 30% raakgesien, die spreekwoordelike bul aartappelbedryf opgedoen het. “Ek het vir dié vrywillige waterbesparing op my beskikbare by die horings gepak en hy pluk vandag die tydjie op die plaas gewerk en het daar en dan waterkwota. Aartappels gebruik gelukkig vrugte (of eerder aartappels) daarvan. ʼn liefde vir aartappels ontwikkel. Ek het so baie min water per hektaar, so met fyn be- veel as moontlik probeer leer. As dit nie vir dié planning, kan mens heelwat water spaar.” JP van den Berg (31) van die Tosca/Verge- geleentheid was nie, dan weet ek nie,” sê hy leë omgewing, is vanjaar as 2018 se Agri dankbaar. Ek het nie veel hektare tot my Noordwes Jongboer van die Jaar aangewys. beskikking nie, so ek moes En, met goeie reg. ʼn Dinamiese jong boer wat JP se pa, Koos van den Berg, het aanvanklik iets anders doen om myself sy boerdery en die lewe met passie, balans sy lande uitverhuur. JP is in 2009 plaas toe uniek in die mark te maak. en doelgerigtheid aanpak. en het in 2012 sy eerste 12 hektaar saadaart- appels geplant en geoes. “Die eerste jaar Vir JP gaan dit nie oor volumes nie, omdat Dit is maar ʼn stywe stoot na JP se plaas toe. het maar sukkel-sukkel gegaan, maar hulle hy meen die “groot ouens” tussen 300 en 400 Dit lê sowat 180km noord van Vryburg, teen- sê mos aanhouer wen. Daarna het dit beter hektaar aartappels aanplant. “Ek het nie veel aan die Botswanagrens. Eers ʼn ent teerpad gegaan.” Hy plant vandag 34 verskillende hektare tot my beskikking nie, so ek moes – ʼn lang ent, dan ʼn klompie kilometer kalk- saadaartappel kultivars op 63 hektaar onder iets anders doen om myself uniek in die mark pad en dan nog ʼn entjie in die diksand. Mooi spilpuntbesproeiing. te maak. Ek het toe op die verskillende kul- wêreld, waar jy op jou hoede moet wees vir tivars begin fokus. Daar is gelukkig nie veel trek koedoes wat oral te siene is. JP meen Die Tosca omgewing het nie noodwendig ouens wat soveel kultivars soos ek plant nie. self dis soms maar ʼn uitdaging om so ver sterk water nie, so JP moes eers heelwat Dit maak die verskil. Dit, in opsig self, kom van alles en almal af te bly. “Maar hierdie is navorsing gedoen het oor dié plan. “Ek is met baie uitdagings, want die verskillende ons plek – ons hoort hier,” sê hy met ʼn skewe wel gelukkig om bogemiddelde waterbeskik- kultivars mag nie deurmekaar raak of ver- glimlag onder sy hoed uit. baarheid te hê. Ek het juis die mielies gelos, meng word nie. Dit behels baie noukeurige omdat dit baie meer water verbruik as die arbeid en kontrole,” sê hy. JP het sy B.Agric graad en ʼn Honneurs- aartappels. Ten spyte van die feit dat ek elke graad in Natuurlewebestuur aan die Univer- JP verpak in die omgewing van 65 ton per siteit van die Vrystaat voltooi, voordat hy dag, wat deur ʼn Suid-Afrikaanse aartappel- ʼn geleentheid gekry het om by een van die maatskappy opgekoop word en weer as saadaartappels geplant word, of dan in die mark as tafelaartappels aangebied word. Een van die aartappel kultivars wat hy aanplant, het ʼn unieke pers kleur en lyk amper soos ʼn tipe tropiese vrug as jy dit sou oopsny. Dié tipe is glo baie ryk aan voedingswaardes en hou verskeie gesondheidsvoordele in. Dit hetwww.suidwes.co.za Junie Julie 2018 25

ALGEMEEN onder andere kankerwerende eienskappe, dit per week in my kantoor. Baie jong boere dink verlaag hoë bloeddruk, dit veg teen hartsiek- om te boer, is om die heeltyd buite te wees. tes en bied beskerming aan die lewer. Pers Weet wat in jou finansies aangaan, doen be- aartappelskyfies sal dalk ʼn paar wenkbroue planning en kry maniere om jou balansstaat lig, maar is ten minste ʼn gesonder opsie te laat klop. Indien mens vooruit wil boer, kan saam met daai sappige kaasburger. mens mos eintlik nie anders as om dit so te doen nie. Tweedens, gaan dit oor goeie ver- JP oes en verpak sy totale oes oor drie houdings. Dit moet met werkers, die plaaslike maande in die winter. Hiervoor, maak hy gemeenskap, insetverskaffers en finansier- van 125 seisoenwerkers en 15 permanente ders gekweek word. Ek kan nie genoeg klem werkers gebruik. “Ons moet wikkel. Ons kan hierop lê nie,” sê JP. nie na Augustusmaand verpak nie, want dan raak dit te warm vir aartappels en loop mens die risiko dat hulle begin ont- kiem en ʼn afname in kwaliteit wys. Dit is egter lekker om te sê dat sowat 90% van my be- staande seisoen- werkers, jaar-na- jaar terugkeer om weer by my te kom werk. Dit wys mos hulle is gelukkig!” JP sê die rede Volgens een van die paneellede wat JP hiervoor is dat hy tydens die Agri Noordwes se Jongboer van sy werkers baie goed behandel en dat hy elke die Jaar-kompetisie beoordeel het, dr Flippie dag by al hulle fasette van werk betrokke is. Cloete van Terratek, is JP is ʼn toonbeeld van “Ek gee vir hulle drie etes per dag, omdat ons ʼn hoogs suksesvolle jong boer. “Deel van sy baie afgeleë is. Daar is nêrens in die nabye sukses kan heel moontlik toegeskryf word omgewing ʼn winkel waar hulle kan koop nie, aan sy liefde vir die landbou, behoefte om te so ek sorg dat hulle goed eet en dat hulle kry leer, deursettingsvermoë, doelgerigtheid, posi- wat hulle nodig het. Ek betaal hulle ook goed tiwiteit en bowenal, sy nederigheid. Al hierdie en is op sosiale vlak (by hul sokkerklub) be- aspekte vind inslag by sy bestuursbenadering, trokke.” Hy het ook ʼn bonusstruktuur in plek ʼn benadering wat spreek van deursigte be- wat werkers vir verskeie doelwitte wat bereik planning en berekende besluite.” word en inisiatiewe wat geneem word, be- loon. Ek kan nie op een gegewe tyd by al die Die huweliksklokke het in 2015 vir JP en sy afdelings teenwoordig wees nie en het dus vrou, Linné gelui. Sy is ʼn mediese dokter van op dié manier van insentiewe besluit. Hier- beroep en praktiseer op Vryburg. Hulle sien deur neem die werkers eienaarskap, want mekaar net naweke en beskou dit as een van hulle jaag daardie bonusse. Hierdie mega- die grootste afstand-uitdagings wat hulle in nisme laat my boerdery vlot verloop. die gesig staar. “Ons het nog nie kinders nie, so voordat dit gebeur, moet ons eers so aan- JP sê dit is vanselfsprekend dat opbrengs gaan. Ons sal maar moet sien wat die plan is vir hom belangrik is, maar hy lê klem daarop wanneer die eerste pienkvoet ʼn verskyning dat die verskillende saadpersentasies baie maak. My vrou is dus nie baie betrokke by die belangrik is. Hy verwag vanjaar ʼn oes van 65 daaglikse dinge van die boerdery nie, maar ek ton per hektaar vir G-1 saadaartappelmoere staan kort-kort verstom oor hoe baie sy van en minstens 50 ton per hektaar vir G-0 aart- ons boerdery weet. Ons is in ‘n bevoorregte appelmoere. posisie dat sy haar talente kan gebruik om ook ʼn inkomste te genereer. Sy maak my trots JP se boerderyvertakking bestaan uit 70% en ek het baie waardering vir haar,” sê hy. saadaartappels, 25% kommersiële beesboer- dery, 2% Blou- en Witbuffelgrassaadboerdery, Om verskeie geleenthede te ondersoek, was 2% hoenderslagpale en 1% wildboerdery. nog altyd vir JP ʼn groot trekpleister. Hy sê as dit aanloklik lyk, doen hy navorsing daaroor Hy sê hy en van die permanente werkers en sal voluit daarvoor gaan as dit die moeite hou hulself buiteseisoen met ʼn klein hoen- werd lyk. “Dit is vir my vreeslik belangrik om derboerdery besig. “Ek doen dit bloot om aan ʼn gesonde balans in die lewe te handhaaf. Fi- ons eie behoeftes te voorsien en dan ook nansiële vooruitgang is nie waarvoor ek lewe vir die werkers en hul families. Dit is nogal nie – om lewensvreugde te hê, is waarna ek bevredigend. streef. Dit wat ek het, is net genade. Ek bedank graag my pa en ma vir geleenthede, my vrou JP meen die geheim agter die sukses van en familie vir die ondersteuning, vir almal in sy boerdery, is die feit dat hy by alle fasette die plaaslike gemeenskap, vir Suidwes Land- van die boerdery intensief betrokke is. “Ek is bou, Wesgrow en elke werker op ons plaas. ʼn perfeksionis en vat geen kortpaaie nie. Ek Sonder julle, is ek niks.” streef na net die beste kwaliteit, niks minder nie. Ek is betrokke by die beplanning, voorbereiding, aanplantings, monitering, oes en verpakkings. Ek is ook vir etlike ure26 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

Innoverend Genetika Kwaliteit Die alles-in-een-saadverskafferMieliepakkette vir effektiewe risikobestuurOpbrengs van ‘n mieliekultivar is baie belangrik vir ‘n mielieprodusent, maar om die regtemieliekultivar vir die produsent se omgewing te bepaal, met die eienskappe om ander risikos totdie minimum te beperk is ook belangrik.K2 Saad is dus daarop gefokus om ‘n pakket aan boere te voorsien wat voldoen aan alle aspekteom sodoende die risiko van mielieboerdery tot die minimum te beperk.K2 Saad bied ‘n verskeidenheid geel- en witmielie basterpakkette. Die groeiklasse wat wisseltussen ultra-vroeg to medium-laat kan bydra tot die verspreiding van risikos.Kontak gerus jou naaste K2-verteenwoordiger vir meer inligting. Posbus 159, Oudtshoorn, 6620, Suid-Afrika • Tel: 044 203 9800 • Tel: 018 293 1233 • Tel: 010 140 0839 • Tel: 012 252 6849 • www.saadbemarking.co.za

LANDBOUKUNDIGFaktore wat markpryse beïnvloed deur gewasse aangeplant en geoes word. Graan- se prys, bv die VSA graanprys, deur dit om Bettie Dunhin, pryse fluktueer die meeste gedurende dié te skakel met die betrokke wisselkoers, om Bestuurder: tyd, omdat die verwagte aanbod geweldig sodoende ‘n vergelykende plaaslike prys te Makelary kan wissel as gevolg van die verandering in kry. Elke invoer- en uitvoermark se som word weerstoestande, produksie-omstandighede so gemaak. Ligging, vervoerkoste en enigeWat het die handelsoorlog tussen en die omvang van verwagte aanplantings. moontlike premies word in die prys ingewerk die VSA en China, die stakings in en die goedkoopste alternatief word met die Suid-Amerika se hawe, die moontlike Verwagte Oesgrootte plaaslike prys vergelyk. Dit bepaal onder-sanksies teen Iran, voëlgriep in Japan en die Die verwagte oesgrootte is die direkte gevolg skeidelik van waar ingevoer word en waar-droogte in Australië met ons plaaslike Safex van klimaatstoestande, produksie-omstan- heen uitgevoer word.pryse te doen? Die antwoord is kortliks: alles. dighede en die heersende prysvlakke. HoërDaagliks word prysbewegings deur plaaslike, prysvlakke sal aanplantings aanmoedig. Gapingsverskille (spreads)sowel as internasionale, faktore beïnvloed. Sodra voorraadvlakke styg, kan prysvlakke weer afneem. Vraag- en aanbodsyfers bepaal ‘n Gapingsverskil op die termynbeurs is Fundamentele Faktore dan of voorraadvlakke ‘n tekort, of ‘n surplus, die prysverskil tussen enige verder maand Die mark hou altyd asem op wanneer be- impliseer. Die tekort of surplus wat ontstaan, (toekomstige verhandelingsmaande) en dielangrike verslae soos byvoorbeeld die Wêreld bepaal dan weer waar plaaslike pryse moet kontantmaand (huidige maand). HierdieVraag en Aanbod Verslag (WASDE) en die verhandel teenoor pariteitsvlakke. prysverskil kan positief of negatief verhandel.Nasionale Oesskattingskomitee (NOK) se Pariteite Indien die kontantmaand hoër verhandel asverslag gepubliseer word. Al die faktore, wat Plaaslike pariteitsvlakke word afgelei van die verder maande, verhandel die gapingsver-die produksie van graan direk beïnvloed en VSA-pryse deur dit om te skakel met die hui- skil negatief. Dit word ‘n “inverse” mark ge-derhalwe bydra tot sekere prysbewegings, dige rand/dollar wisselkoers, ten einde ‘n ge- noem. Dit beteken dat daar ‘n tekort op dieword fundamentele faktore genoem. lande plaaslike prys te kry (Randfontein-prys). kontantmaand is en dat die mark ‘n premie bo Sodoende word prysvlakke vergelyk om kom- die verder maande betaal. In ‘n “inverse” mark,Die volgende faktore is van die vernaamste peterend te wees op die uitvoermark of om word geen drakoste (rente en stoorkoste)fundamentele faktore wat prysbeweging prysvlakke te bepaal indien daar ‘n plaaslike terugverhaal nie, aangesien die prysverskilbeïnvloed, naamlik: negatief is. tekort is en mielies ingevoer moet word. VSA- • Klimaatstoestande; pryse word gebruik omdat die VSA bykans Indien die kontantmaand teen laer pryse ver- • Verwagte oesgroottes; 36% van die wêreld se mielies produseer. handel as in die verder maande, verhandel die • Pariteite; Pariteite is een van die mees volatiele funda- gapingsverskil positief. Dit word ‘n “contango” • In- en uitvoere; mentele faktore, omdat dit deur VSA-pryse en markgenoem. Ditbetekendatdaardeurlopend • Gapingsverskille (beter bekend die wisselkoers gedryf word. Dit veroorsaak voorraad beskikbaar is. Die verskil tussen die as “spreads”); soms dat pryse kan styg al is daar surplus maande verteenwoordig rente en stoorkoste. • Produsente verkope voorraad beskikbaar en andersom. Hoe groter die verskil is, hoe meer rente Klimaatstoestande en stoorkoste word deur die verskil betaal. Weerstoestande is die enkel belangrikste In- en uitvoere Met ander woorde, indien ‘n koper graan infaktor wat prysbeweging beïnvloed. Gewas- Sodra plaaslike voorraad na ‘n surplus of Julie koop, maar eers later (byvoorbeeld inverbouing regoor die wêreld word gekenmerk tekort neig, sal plaaslike prysvlakke onder- Desember) gaan gebruik, dra die koper diedeur unieke produksiesiklusse wanneer die skeidelik nader na uitvoer- of invoerpariteit rente en stoorkoste vanaf Julie tot Desember. verhandel. Die standaard pariteitsvlakke Die verskil in die hoër Desemberprys, minus word bepaal deur die VSA se graanpryse te die aanvanklike Julie aankoopprys, is die gebruik, omdat hulle die grootste produse- gapingsverskil waarmee die mark die koper rende land in die wêreld is. Pariteitsvlakke is se werklike rente en stoorkoste subsidieer. suiwer die verwerking van die betrokke land Hoekom is gapingsverskille belangrik? Dit gee die mark die opsie om die beskikbaarheid van graan te verander. In die 2017/18-mie- lieseisoen was die plaaslike mielieproduksie die grootste in die geskiedenis. Die verwag- ting was dat plaaslike pryse onder druk gaan kom as gevolg van die groot surplus voorraad en die verwagting was dat die mark laer as die uitvoerpariteitsvlak kan daal. Dit het nie gebeur nie, omdat die gapingsverskille die mark die geleentheid gebied het om die oes- druk in Julie uit te rol na die verder maande en sodoende gehelp het om die druk van die kontantmaand af te haal. Dit is belangrik om te onthou dat die voorraad nie wegraak nie,28 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

LANDBOUKUNDIGmaar die beskikbaarheid verskuif net na ‘n Tegniese Faktore Hierdie uitdagings word vererger deur dieander maand toe, maw as niks anders fun- ongunstiger produksietoestande wat pro-damenteel verander het nie, het die probleem Die ontleding van prysbewegings en -pa- dusente die laaste paar jaar ondervind het.net aangeskuif. trone deur middel van grafieke, word teg- As produsente die produksie-uitdagings vol niese faktore genoem. Baie rolspelers in die van uiterstes oorleef het, moet hy sy graan Hoe groter die gapingsverskille dus is, hoe mark baseer koop- en verkoopbesluite slegs bemark in ‘n mark wat deur groot variasiesmeer sal hierdie geleentheid in die mark ge- op die tegniese faktore en neem glad nie die gekenmerk word. Dit is duidelik dat daarbruik word. Hoe kleiner die gapingsverskille fundamentele faktore in besluitneming in daagliks baie faktore is wat pryse beïnvloed.is, hoe minder sal die opsie gebruik word, ag nie. Daar is egter ‘n ongeskrewe reël dat Sommige hiervan kan die produsent bestuuromdat die verskil nie die rente en stoorkoste fundamentele faktore altyd tegniese faktore en sommige faktore maak graanpryse baiegoed maak nie. oorheers. onvoorspelbaar en wisselvallig. Produsente verkope Tegnies word daar ook baie patrone geïden- Hierdie variasie in graanpryse skep egter ‘n tifiseer wat prysbeweging kan voorspel. Met geleentheid wat produsente kan gebruik om Graanpryse fluktueer die meeste wanneer die interpretering van patrone is dit baie be- graan winsgewend te produseer. Alles begingewasse aangeplant en geoes word. Pro- langrik dat die patroon voltooi moet word egter by die produsent se gelykbreekvlak,dusente-verkope plaas dus die meeste druk en duidelik sigbaar moet wees en dat dit nie waarvan ’n realistiese doelwitprys afgelei kanop pryse in oestyd. Sekere gewasse se dra- vooruit geraai word nie. word. ‘n Wisselvallige graanmark skep vankoste is duur en produsente verkoop die tyd tot tyd geleenthede (genoem vensterge-graan soos wat dit gestroop word, terwyl an- Opsommend leenthede).der gewasse teruggehou word en eers laterbemark word. Die terughouding van graan Sedert die totstandkoming van die vrye- Deur goed ingelig te wees en ‘n bemarkings-kan dus pryse aan die begin van oestyd mark is graanprodusente aan ‘n omgewing plan te hê, kan graan deurlopend bemarkondersteun, maar kan ook die teenoorgestel- van uiterstes en groot variasies blootgestel. word en opwaartse prysbewegings benutde effek hê aan die einde van die bemarkings- word. Alternatiewe strategieë kan gevolgjaar as almal weer op dieselfde tyd bemark. ‘n word wanneer die onvoorsiene wel gebeur.Bemarkingsplan kan die produsent help om Suidwes Landbou se Graan-afdeling kangraan deurlopend te bemark deur opwaartse u behulpsaam wees met markinligting enprysbewegings te gebruik en sodoende die strategieë om van u bemarking ‘n suksesoesdruk te vermy. te maak. Kontak gerus u graanverkryger of Safex-makelaar vir meer inligting.www.suidwes.co.za Junie Julie 2018 29

Innoverend Genetika Kwaliteit Die alles-in-een-saadverskafferSonneblompakkette vir ekonomiese en volhoubare produksieK2 Saad fokus daarop om produsente by te staan met hul keuse van gewasse ten eindeekonomies en volhoubaar te kan produseer.Die sonneblomreeks sluit onder meer konvensionele kultivars asook basters met beproefdetegnologie in.Vir volhoubare produksie bied K2 Saad dus ‘n volledige sonneblompakket wat nasionaalverkrygbaar is.Kontak gerus jou naaste K2-verteenwoordiger vir meer inligting. Posbus 159, Oudtshoorn, 6620, Suid-Afrika • Tel: 044 203 9800 • Tel: 018 293 1233 • Tel: 010 140 0839 • Tel: 012 252 6849 • www.saadbemarking.co.za

PRODUKNUUSKredietlewens-versekering of'n lewenspolis –albei het sy plekDie besluit wat jou geld kan kos of bespaar... deur Dawie Barnard, Hoof Uitvoerende Beampte, Raddix GroepFinansiële adviseurs is oor die algemeen nele lewensmakelaar jou probeer oortuig om moet word aan die hand van ʼn behoorlike baie goed daarvoor toegerus om risiko- jou KLV-polis met ʼn lewenspolis te vervang. boedelontleding. Dit is ook noodsaaklik dat ʼn en beleggingsprodukte te ontleed, maar Dit noop my om na die pen te gryp, want daar finansiële adviseur geraadpleeg word, wat die as dit by kredietlewensversekering kom, is verskille tussen die twee: landbousektor verstaan en presies weet hoe trap sommige lekker klei, tot nadeel van baie die landbousiklusse ʼn impak op die boedelbe- kliënte. KLV se fokus is om die las van uitstaande planning van elke boer uitoefen. skuld by jou finansierder af te los, in die geval Tydens ʼn gesprek met ʼn kollega, wat vir ʼn an- van dood. Hierdie dekking verlaag onmiddel- Risikoprodukte word aanbeveel op grond der praktyk buite die landbousektor werk, was lik die druk op jou boedel by afsterwe, maar van die kliënt se unieke situasie en in sommige dit vir my duidelik dat die persepsie bestaan die dekking word maandeliks aangepas by gevalle kan ʼn kombinasie van die tradisionele dat lewensversekering vir ʼn “hele lewe” is en jou uitstaande skuldvlakke, wat oor jare be- lewensproduk en KLV aanbeveel word. Wan- dat dit ʼn onbaatsugtige geskenk is van die duidende premiebesparings teweeg bring, in neer KLV met ʼn tradisionele lewens- produk versekerde lewe aan sy of haar geliefdes na vergelyking met die sedering van ʼn tradisio- vervang word, kan dit die kliënt oor die langer die dood. Onlangse ontwikkeling in produkte nele lewenspolis. duur veel meer uit die sak jaag as wat nodig in die lewensversekeringsbedryf toon egter is. Praat dus eerder met ʼn finansiële advi- dat risikoprodukte in die lewensbedryf ook in Om ʼn hele lewenspolis te sedeer vir KLV, hou seur, wat die landbou-omgewing verstaan en hierdie geval aangepas het by die omgewing. egter die implikasie in dat, ongeag of jy stroop wat deeglik onderlê is in die verskille tussen Dit raak al hoe duideliker dat behoeftes vir (en jou skuldvlakke daarna daal), jy dan groepsgedrewe kredietlewensversekering en lewensdekking gedurende ʼn persoon se leef- steeds sal aanhou om die verhoogde dekking individuele lewensversekering. Die impak op tyd sal verskil en dat produkontwikkeling en en premie te betaal. Indien die polis nie korrek jou beursie en die beursies van jou gesins- - advies met die verskillende behoeftes belyn gestruktureer is nie, is dit moontlik dat jy deur lede, word direk deur hierdie besluit geraak. moet word. onbehoorlike boedelbeplanning jou naas- bestaandes na jou afsterwe in ʼn ongunstige Raddix is in die bevoorregte posisie om me Die spreekwoordelike alles-onder-een-kom- boedelbelastingsituasie kan laat. Nadia Swanepoel, as finansiële adviseur, in bers benadering kan jou baie duur te staan ons diens te hê en haar blootstelling in die kom, veral in ʼn landbou-omgewing, waar ons In die somerreënvalstreke, waar daar veral landbousektor is vir ons kliënte van groot aan verskeie veranderlikes soos graanpryse, met graan geboer word, is daar baie duide- waarde. Nadia kan by (018) 468-8660 en/ klimaatstoestande, makro-faktore en wis- like siklusse waar die opneem van krediet of [email protected] vir ʼn gratis konsultasie selende insetkoste uitgelewer is. meer prominent raak en met strooptyd weer gekontak word. gevolglik afneem. In hierdie gevalle is dit Met ʼn nader kykie na kredietlewensverseker- noodsaaklik dat die vervanging van KLV, met ing (KLV), gebeur dit steeds dat jou tradisio- ʼn tradisionele lewenspolis, deeglik oorweegwww.suidwes.co.za Junie Julie 2018 31

ALGEMEEN“Dit is nie die werkgewer wat die lone en SUIDWES VEREER SY salarisse betaal nie. Die werkgewer han- TOP VERSKAFFERSteer wel die proses, maar dit is die kliënt watlone en salarisse betaal” – Henry Ford. Dit wasdie aanhaling deur dr Herman van Schalkwyk,Groep Hoof Uitvoerende Beampte van Suid-wes Landbou, tydens ʼn geleentheid waar dietop handelsverskaffers vereer is. Uit 630 verskaffers wat sowat 28,000lynitems aan Suidwes Landbou se handels-takke lewer, is die top 20 verskaffers van2017 geïdentifiseer en tydens ʼn glansgeleent-heid vereer. Die erkenningsgeleentheid isvoorafgegaan deur ʼn gesellige Gholfdag bydie Orkney Gholfklub waar almal die geleent-heid gehad het om weer as besigheidsven-note saam te kuier. Dr van Schalkwyk het beklemtoon dat, in-dien die regte produkte nie op die rakke, teendie regte pryse is nie, sal Suidwes nie kliëntehê nie en dus ook nie ʼn besigheid nie. “Baiedankie aan elkeen van julle. Dankie vir julharde werk om produkte betyds by Suidweste kry, die onderhandelings vir die regte pryse,die beskikbaarheid, die logistiek en deur dieekstra myl te stap, sodat Suidwes se handels-takke ons gemeenskappe kan dien.” Agrinet het met die louere weggestap asalgehele wenner vir 2017 se verskaffer vandie jaar. Die wenners was: Winkelverskaffer van die jaar en algehele wenner – Agrinet. Me Yollande Brits ontvang die toeken- ning van dr Herman van Schalkwyk (Groep HUB) en mnr Frans Marx (Onder- voorsitter van die Suidwes Direksie). Agrinet Direkte insetverskaffer Brandstof- en smeer- van die jaar – Gavilon. middelverskaffer van Mnr Willem Engelbrecht die jaar – Mack’s Pe- ontvang die toekenning troleum. Mnr Simon van dr Herman van Bosch ontvang die Schalkwyk (Groep HUB) toekenning van dr en mnr Rocky le Roux Herman van Schalk- (HUB Handel). wyk (Groep HUB) en mnr Rocky le Roux Gavilon (HUB Handel). Mack's Petroleum Stoorverskaffer van Dieregesondheid- die jaar – Molatek. verskaffer van die Mnr Henk van der jaar – Ascendis Westhuizen ontvang Animal Health die toekenning van dr (Cipla). Me Chrisna Herman van Schalk- Oelofse ontvang die wyk (Groep HUB) en toekenning van dr mnr Rocky le Roux Herman van Schalk- (HUB Handel). wyk (Groep HUB) en mnr Rocky le Roux Molatek (HUB Handel). Ascendis Animal Health32 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

VERVOER VAN: GESAKTE PRODUKTE IMPLEMENTE KUNSMIS LUSERN GRAAN KALK GIPSAFRICUM LOGISTIEK Kontak: Albert Jacobsz 33LOGISTIEKE AFDELING VAN DIE SUIDWES GROEP Tel: 018 581 1168 • Sel: 076 871 3759 Junie Julie 201E8-pos: [email protected] REGOOR SUID-AFRIKA

DANKIE VIR “Ons stalletjie was ‘n baie groot trek- 201 pleister. Ons personeel was vol en- ergie en die positiwiteit het uit hulle www.suidwes.co.za gestraal. Die kliënte wat by ons stalletjie was, was baie beïndruk en ek het heelwat komplimente gekry oor ons personeel se harde werk en die algemene atmosfeer wat Suidwes Landbou se Nampo-stalletjie ge- bied het. Dit sou egter nie ʼn sukses kon wees sonder u, ons kliënt, nie. Dankie vir u onder- steuning tydens Nampo! Ons maak vogende jaar weer so.” Dit is die woorde van dr Herman van Schalk- wyk, Groep HUB, oor Suidwes se vertoning tydens vanjaar se Nampo Oesdag. Baie lang ure, harde werk en seer spiere is in vanjaar se Nampo-stalletjie ingesit. Die Handelsaf- deling, Terratek, NviroTek, Protek, Agrifriend Equipment, Agrinet, AgriCapital, Menslike Hulpbronne, Plaagbeheer, Africum Mills en die Graandivisie was in hul volle glorie daar. Suidwes Landbou het vanjaar vir die eerste keer ʼn nuwe baadjie by Nampo aangetrek - in die vorm van ons eie saal, so skuins agter die Nampo-saal. Tafels is vir die grasperk gebou, tente is opgeslaan, miljoene rande se voorraad is uitgepak en gemerk, dansers het gedans, Jay du Plessis (Suidwes se ambas- sadeur) het ondersteuners gelok, die kasre- gisters het gesing en personeel het duisende kilojoules verbrand! Sowat 1,370 lynitems is oor vier dae by Suidwes Landbou se stalletjie aangebied. Kliënte het nie teruggehou nie en personeel moes met tye bontstaan om die rakke aan te vul met nog voorraad. ʼn Totaal van 2,402 transaksies is deur die kasregisters. Nam- po-gangers was dit eens dat ons stalletjie beïndruk het en dat die komplimentêre kop- pies boeretroos, die gesellige atmosfeer, lek- ker musiek, rusplek vir seer voete en ʼn gesel- sie met Jay, ʼn wenresep was. Baie dankie vir u lojale ondersteuning! ʼn Facebook aanhaling van een van ons kliënte lees as volg: \"Suidwes Landbou en Jay, jul was die grootste trekpleister vir Nampo 2018. Baie geluk met jul pragtige uitstalling!!! Julle was by verre die stalletjie met die meeste gees!!!\"34 Junie Julie 2018

'N SUKSESVOLLE NAMPO!018www.suidwes.co.za Junie Julie 2018 35

Hajonudiwgeinwteerntkueivnir! deur Juliemaand is snoeityd! Dis die koudste Vrugtebome word gesnoei om die maksi- Annatjie Liebenberg, maand, maar die vooruitsig van Lente is mum hoeveelheid lig en lug na die middel van Produkbestuurder, reeds te bespeur. Tuiniers se hande jeuk al die boom toe te laat. Sny alle dooie of siekte- Handel om weer in erns te begin tuinmaak. Dis nou besmette hout uit. Beskerm jou vrugtebome tyd vir instandhouding. Hou die beddings met nette en maak seker dat alle stutte in Winter is nou hier! Hard gerypte grasperke, skoon en gooi ‘n deklaag van kompos onder plek is.toegesneeude tuine en warm kaggelvure is die plante. Verwyder blare met swartvlek ofaan die orde van die dag. Die tuin vra nou net roes, en vernietig. Dit moenie in die kom- Die baie droë materiaal in die tuin lok rotteom onderhou te word, ten opsigte van voed- poshoop kom nie om die verspreiding van en muise. Dit kan beheer word met ‘n vloei-ing en deklae. die fungi te voorkom. Bome en struike, wat bare knaagdoder soos Protek KillAll liquid, of ons plant vir hulle lentebloeisels, moet nie Ultrakill Liquid Rat & Mouse bait van Coopers. Handige winterwenke: nou gesnoei word nie, maar eerder nadat dit Uile is ook ons vriende in die beheer van rotte - Gee binnenshuise plante voldoende klaar geblom het in die groeiseisoen. As jy die en muise en ‘n uilhok, waar hulle kan nes- voeding soos Efekto Nitrosol. Spuit Avi- plante nou snoei, sny jy die lentebloeisels af maak, is ideaal om uile na jou tuin te lok. gard Mercaptothion van Protek op struike en veroorsaak dat die plant eers heelwat later om dopluise, wolluise en ander plantluise sal blom. Dit is nou stil in die tuin en is 'n goeie tyd te beheer. om strukturele veranderinge in jou tuin te In warmer areas kan rose en vrugtebome maak. Onthou om nou jou besproeiingstel- - Krismisrose kan nou gesnoei word vanaf die tweede helfte van Julie gesnoei sel te hersien. en steggies kan gemaak word. Gebruik word. Waar dit nog straf ryp, moet die snoei Dynaroot van Starke Ayres om wortel- oorstaan tot Augustus. groei te stimuleer. Sny net takke terug wat die vorige seisoen geblom het. Hoekom snoei? - Winterblommende plante moet week- liks water kry. Spuit vroegoggend in areas Rose en vrugtebome word gesnoei om waar ryp voorkom. Pluk die dooie blom- die vorm van die struik/boom te behou, die me gereeld uit om nog meer blomme te hoogte te beperk en om lelike ou hout te ver- stimuleer. wyder. Snoei stimuleer groei en verminder die - Geharde plante wat in die somer blom, aantal blom- of vrugdraende takke, met gro- moet elke tweede week water kry en een ter blomme of vrugte as resultaat. keer per maand 'n plantvoeding om deur- lopende groei te bewerkstelling. - Roosbome word eerstens tot die ver- - Moenie blare wat doodgeryp het afsny langde hoogte afgesnoei. voor alle gevaar van ryp verby is nie. Hier- die blare beskerm die plant en verseker - Daarna word die ou hout uitgesny. dat die stamme, wortels en bolle nie seer- Selekteer die sterkste 3 tot 4 stamme kry in die koue nie. wat oorgehou moet word en wat in 'n - Die stadig groeiende groente word nou kelkvorm groei. Snoei die ander stamme groter en kan binnekort geoes word. weg en sny takke aan die hoofstamme teenaan die hoofstam af. - Snitte moet met 'n hoek van 90 grade gedoen word, aangesien dit die kleinste snywond veroorsaak. - As die hoofstam vurk, moet een van takke ook weggesny word. Die boonste punte van die hoofstamme moet ten min- ste 20cm van mekaar wees. - Maak seker die hoogte is na wense en behandel alle snywonde met Steriseal.36 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

GEE KNAAGDIERE • Verwyder hondekosʼN UITKLOPHOU aangesien dit Vit K bevat, ‘n teenmiddel vir teenbloedstolmiddelsRotte en muise is baie • Gebruik vloeibare lokaasaktief gedurende die winter waar kos volop is en pille,aangesien hulle op soek is na graan, pasta of wasblokkieskos en ‘n geskikte plek om te waar daar ‘n voedseltekort isbly, gewoonlik in ons huiseof tuine. Daar is ‘n afname in • Vir veilige toediening, maakdie beskikbaarheid van kos gebruik van ‘n lokaasstasiein die winter en ons huisebied ’n alternatiewe spens Geregistreer in terme van Wet 36vir hierdie plae. Benewens van 1947die gesondheidsgevare wat Kill All Pellets: brodifacoumhulle meebring, kan hierdie (teenbloedstolmiddel) 0.02 g/kgknaagdiere groot skade aan SKADELIK, L7162 Kill All Wax Blocks:ons eiendom rig. brodifacoum (teenbloedstolmiddel) 0.05 g/kg SKADELIK, L7265Protek se knaagdierdoders Kill All Liquid: brodifacoumverskaf die oplossing! (teenbloedstolmiddel) 0.5 g/l BAIEVoordele: GIFTIG, L7163 Registrasiehouer:• Beheer noorweegse rotte, Almond Agro Chemicals (Edms) Bpk, reg no 1997/006442/07, Posbus 188, dakrotte en huismuise Van Riebeeckpark, 1629, Rodex Rat & Mouse Grain Bait: brodifacoum• Gerieflike en maklike (teenbloedstolmiddel) 0.05g/kg toediening SKADELIK L9293 Rodex Rat & Mouse Paste Bait: brodifacoum• Enkelvoeding (teenbloedstolmiddel) 0.05g/kg SKADELIK L9566 Registrasiehouer:• Gereed vir gebruik pille, Innovative Pest Management, reg wasblokkies, graan, pasta no 2001/00587/07, Posbus 3131, en vloeibare lokaas Kenmare, 1745, Versprei deur: Protek, ‘n divisie van PE BEE Agri (Edms) Bpk, Posbus 72, Heidelberg, 1438.Handige wenke: Tel no (011) 812-9800 of• Moet nooit knaagdoders 0861 PROTEK met kaal hande hanteer nie (0861 77 68 35), www.protek.co.zaProtek Rodenticides Quarter Page Ad.pdf 1 2018/05/30 1:54 PMRaak met een voeding ontslaevan rotte en muise met Protekse knaagdierdoders. C M Y CM MY CYCMY K Om meer uit te vind oor ons volledige reeks produkte, kontak ons by 0861 PROTEK (0861 77 68 35) www.protek.co.za Junie Julie 2018

Suidwes PlaaskombuisVandeesmaand deel Annelien met ons die 1 kop brokkoli; ½ koppie fyn kapokaartappels; volgende resep: 250 ml (1 koppie) groente-aftreksel; 100g cheddar, verouderd of gorgonzola / Lamsbladpastei met bloukaas, maar dan net 50g, omdat spuitbare kors 3 - 6 brandrissies, ontpit en fyngekap dit so sterk is; (opsioneel). Lamsblad is een van daardie snitte wat nie Smeer ‘n tertbak of oondvaste bak van on-maklik in repe gesny kan word nie. Daarom is Kook die vleis, aartappeltjies en uitjies tot geveer 25cm deursnit met botter uit. Plaasek lief daarvoor om die blad eers in die oond sag in die aftreksel. Voeg laaste die brokkoli eenkant.te rooster en dan uitmekaar te trek. Die vleisie en sous by.word dan saam met groente en ’n heerlike Smelt die botter in kookwater wat op diesousie verder gaargemaak, om ’n heerlike Sous: stoof geplaas word in ‘n diep kastrol. Sodraeenskottelgereg te vorm. Ek is baie lief om die botter gesmelt is en die water liggiesFenegriek in my kerriedisse te gebruik. Die 70g (4 eetlepels) koekmeel; kook, verwyder van die hitte. Onthou as dieFenegriek is baie gesond en kan by enige water te veel kook, gaan die beslag nie mooibakkerswinkel gekoop word. 60ml (4 eetlepels) botter; rys nie, want te veel vog het verdamp.Wat jy nodig het: 250ml (1 koppie) pansous van Voeg die koekmeel en sout by, roer die lamsblad, vet afgegooi; beslag totdat dit ‘n bal onder in die kastrol 1 x lamsblad; vorm. Plaas die deeg oor in ‘n mengbak en 250 ml (1 koppie) groente-aftreksel; druk die deeg oop sodat dit vinniger kan sout en peper na smaak; afkoel. Roer en druk elke twee minute plat, 15ml (1 eetlepel) knoffel; totdat die mengsel genoegsaam afgekoel het 15ml (1 eetlepel) knoffel; sodat die eier nie kan stol nie. 15ml (1 eetlepel) Fenegriek; 60 ml (4 eetlepels) roosmaryn; Klits die eiers een-vir-een met ‘n klitser by 15ml (1 eetlepel) borrie; die deeg om ‘n sagter beslag te vorm. Klits 30 ml (2 eetlepels) olyfolie. deeglik voor die volgende eier bygevoeg 15ml (1 eetlepel) kerriepoeier; word. Met die laaste eier, voeg dan ook die Steek gaatjies in blad en vryf al die bestand- kapokaartappels by. Klits tot glad. Maak se-dele in die blad in. Plaas blad in ʼn prutpot en 15ml (1 eetlepel) roosmaryn, droog; ker dat die mengsel teen hierdie tyd koudmaak oornag stadig gaar, of in die oond by is en roer dan die kaas met die hand by die150°C vir 4 ure tot vleis van been loskom. 250ml (1 koppie) room, laaste beslag.Haal al die vleis van die been af. bygeroer as dis gaar is; Plaas die beslag in ‘n versiersak. Jy het nieGroente: sout en peper na smaak. ‘n spesiale spuitpunt nodig nie. Sny net die punt van ‘n sakkie af en druk die vulsel uit in ‘n 500g piekel uitjies, skoongemaak; Smelt botter in kastrol en voeg koekmeel spiraal of in klein hopies, of maak soos dit vir by. Braai die mengsel totdat dit bruin is - jou mooi sou lyk. Sterpunte werk nie lekker as 500g baba-aartappels, halveer; amper strooikleurig. Voeg die pansous en daar kaas in die beslag is nie. Jy kan wel die groente-aftreksel by en kook tot verdik. Voeg kaas uitlaat vir ‘n gladder spuitbare tekstuur. al die geurmiddels by en meng goed. Giet sous oor groente en kook net totdat die sous Spuit die beslag nou op die vleis en bak dan verdik het. Brokkoli moet nog bros wees en 35-45 minute teen 200 °C. nie pap nie. Roer die room by en bedien met koeskoes, stampmielies of mielierys. Bedien met ‘n heerlike tuinslaai. Skep die vulsel in ‘n gesmeerde oond skot- Vir nog heerlike resepte, besoek: tel of pasteibak en maak die spuitdeeg aan. www.annelienpienaar.co.za Voorverhit die oond na 200°C. Volg Annelien se “Boerekos met Spuitdeeg 'n Twist” TV-reeks op VIA, kanaal 147, elke Maandagaand 18:00 of 140g koekmeel; Sondae om 16:30 ʼn knippie sout; 75g botter; 200g kookwater (ja, jy lees reg, weeg die water); 3 x jumbo eiers;38 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za



ALGEMEENBoererate… Wintershande As jy probleme met wintershande onder- Eet meer vis! vind, is daar egter ʼn paar oplossings:Dit is mos nou daardie tyd van die jaar dat Kinders wat minstens een keer per week winterhande en -voete voorkom. Maar, • Gooi ‘n halwe koppie melk, die sap van 1 vis eet, slaap beter en het IK-tellings wat presies is dit en wat is die oorsake suurlemoen, 1 eetlepel spiritus en 1 teele- wat gemiddeld vier punte hoër is as die- daarvan? Wintershande en -voete is die bran- pel gliserien in ‘n botteltjie. Skud goed so- gene wat minder gereeld of glad nie vis eet dende, jeukende geswel van hande en / of dat dit meng. Smeer dit aan. nie.Die meeste van die ou rate kan vandag voete as gevolg van blootstelling aan koue. natuurlik nie meer met die moderne genees- Die koue veroorsaak dat die bloedtoevoer • Koop “Circulation Formula” van Dr Vogel, middels kompeteer nie, maar hulle kan in ingekort word deurdat die klein bloedvaatjies of “Emulsifying Ointment BP”, of “Miracle noodgevalle dikwels as goeie plaasvervang- saamtrek en dan kry die vel en weefsel van Comfrey of Traxa”. ers dien, wanneer ander geneesmiddels ont- die hande of voete nie genoeg bloed, suurstof breek. en voedingstowwe nie. • Koop leë kapsules en vul hulle met “Cay- enne Peper”. Drink een daagliks. Navorsing deur die Universiteit van Penn- Wintershande en -tone ontwikkel dan wan- sylvania het onlangs bevestig dat omega-3’s neer jou yskoue hande en tone te vinnig warm • Maak ‘n wattetjie nat met Lennon se tot beter slaappatrone lei, wat weer uitvloei word. Wanneer `n mens van ʼn koue omge- Witdulsies en smeer dit aan. Dit sal vir die op beter konsentrasievermoë en selfs ʼn ver- wing binnenshuis kom, word `n mens se lig- eerste rukkie jeuk, maar daarna kalmeer hoogde IK-telling. Sowat 540 kinders is in die gaam baie vinnig warmer, wat jou are wyer dit. studie betrek. maak. Bloed vloei dan skielik na jou vingers en tone, selfs te vinnig, wat dan veroorsaak • Meng 1 botteltjie turlington, 1 blik boor- Die navorsers het voorgestel dat kinders op dat die bloed uit die fyner aartjies lek. Dit salf, 1 blik sinksalf en dieselfde hoeveel- ’n jong ouderdom aan vis blootgestel word. veroorsaak dan die rooierigheid en jeukerig- heid Vaseline as boorsalf goed saam en Kinders is sensitief vir vreemde reuke en as heid, beter bekend as inflammasie. smeer dit aan jou voete. hulle nie vroeg aan vis gewoond raak nie, kan hulle deur die reuk afgesit word. Die belangrikste voorkomende maatreël is • Meng ‘n klein blikkie Camphor-room egter om jou hande en voete warm te hou. met 5 pakkies Grandpa-poeier. Smeer dit Die navorsing is in die joernaal, Scientific Re- Wanneer dit wel koud is, moet dit stadig en 3 keer per dag aan jou hande en voete. ports, gepubliseer. egalig warmgemaak word. Lou water is die eerste prys. • Meng kerswas en paraffien 50/50. Smeer dit soggens en saans aan. • Gebruik melksalf of meng olyfolie en suiker. Vryf dit goed in en spoel die suiker af. Droog liggies af en vryf die hande tot al die olie ingevryf is.Een van die indrukwekkendste masjiene gelaat, wat beteken jy kan in klein ruimtes en 254 volt en die masjien is slim genoeg om wat hierdie jaar by Nampo vertoon is, werk sonder suurstofgebrek. Die waterstof homself aan te pas by die voltlewering.weeg maar 8,5 kg en pas agter jou bakkie se is hoogs vlambaar en word omgeskakel insitplek in, maar daar is sekerlik nie ‛n boer in ‛n plasma met ‛n hittestraal van tot 8 000˚C. Saam met die Multiplaz 3500, kry jy tweedie land wat nee-dankie sal sê vir die handige Deur bloot die intensiteit van die masjien te handtoestelle. Die rooi handtoestel is virMultiplaz 3500 plasmasweis- en snymasjien stel, kan enige iets van 0,4mm dun, tot 5cm sweiswerk en die groen handtoestel is virnie! Jy kan al jou duur gasbottels, sweis of twee duim dik gesweis word. Jy kan dus plasmasnywerk. So, jy kan ook maar joustawe, soldeersel, spesiale gesigmaskers en letterlik van ‛n koeldrankblikkie se wand, tot suurstof- en asetileenbottels wat jy vir jou ouverskille masjiene vir verskillende take, asook jou trekker se onderstel, of jou koolstoof se snyer nodig gehad het wegsit. Gooi net 60mlmassiewe kragrekenings, aan jou knaendste gietysterblad herstel, as jy wil. Dit werk vir ys- water agter in die Multiplaz 3500 handtoestelbuurman skenk en nooit weer sukkel met eni- terhoudende en nie-ysterhoudende metale. en laat waai!ge staalwerk nie. Jy kan dus koper aan staal vassweis, of alu- minium aan vlekvrye staal. As daar ‛n gaping Die water hoef ook nie behandel of gedis- Ruimtetegnologie in ‛n boks tussen die twee stukke metaal voorkom, kan tilleer te wees nie, sê Gert. “Gebruik sommer jy dit sommer met ‛n stuk bloudraad aanme- damwater of boorgatwater of bottelwater as Gert Blom, die invoerder van die Multiplaz kaar insmelt. jy dit in die bakkie het. Die masjien is gebouproduk, sê dié tegnologie is deur die Russe vir Afrika.” Hy sê die operasionele koste isontwikkel om sweiswerk in die ruimte te Hier is wat jy alles met die Multiplaz kan doen: ongeveer R3,90 per uur vir sweis en snywerkkan doen. Die Amerikaners het die tegnolo- kos maar 90 sent per uur. Die Multiplaz 3500gie verfyn en vir gewone mense verpak. Die • wolframtraegassweiswerk (TIG of tung- sal homself dus sommer gou betaal.Multiplaz 3500 is ‛n groen produk wat geen sten inert gas);gifgasse vrystel nie. Water word in suurstof Suidwes Landbou het die alleenreg bekomen waterstof verdeel. Die suurstof word vry- • metaal-traegassweiswerk (MIG of metal om die Multiplaz 3500 vir landboudoeleindes 40 inert gas); in Afrika te versprei en bied ‛n geldterugwaar- borg, asook ‛n 48-uur diensruilooreenkoms • plasmaboogsweis (plasma arc welding), aan. “As die masjien nie doen wat ons sê hy kan doen nie, dan bring jy hom terug en ons • silwersoldeerwerk; gee jou geld terug. Hy moet darem net nog lyk soos wat hy gelyk het. As hy sou breek, • sweis-soldeerwerk (brazing); sorg ons dat jy binne 48 uur ‛n werkende masjien het, want ons weet, as dié masjien • plasmasnywerk; gaan staan, is dit so goed soos vyf of ses an- der masjiene wat gelyktydig gaan staan.” Die masjien gebruik maksimum 3,5kW krag en net 12 Ampère om die dikste staal Vir navrae oor die Multiplaz 3500, kan Willie te sweis. Dit beteken jy het nie driefase krag Wigget by 018-5811087, of Sane Kritzinger nodig nie; jy kan selfs sonkrag gebruik, of ‛n by 018-5811085 gekontak word. kragopwekker of twee trekkerbatterye as jy ‛n 24 volt-omskakelaar het. Met die masjien met erkenning aan ProAgri kan jy ook nog met ‛n verlengde kabel, 20 me- ter ver onder die planter inkruip, sonder om www.suidwes.co.za spanning te verloor. Hy wJuernkietusJsuelnie120001v8olt

BEST-IN-CLASSThe Multiplaz innovation starts with the idea ofusing distilled water and alcohol for weldingand distilled water for cutting as the basicworking liquids. Both amazing and simple, thepatented design is unmatched worldwide.Exclusively available fromwww.suidwes.co.za Junie Julie 2018 41

AKTUEELOponthoud met vuurwapenlisensies– wie dra die skuld? deur dr Herman Els, Uitvoerende Voorsitter van die Nasio- nale Jag- en SportskietverenigingDie sogenaamde “nuwe” vuurwapenwet is reeds in 2000 gepromulgeer en is al vir amper 14 jaar, sedert 1 Julie 2004, in werking. Dit is egter so dat die prosedure om aansoek te doen om ʼn vuurwapen te be- sit, heelwat meer dokumentasie vereis as wat die vorige wetgewing gedoen het. Prosesse vereis meer verantwoordelikheidsaanvaard- ing en meer dokumentasie van die aansoeker, maar met goeie rede. Indien die nodige dokumentasie en motiver- ings in plek is, behoort jou aansoek sonder enige haakplekke te slaag. Die groot aantal vuurwapens, wat jaarliks slegs by Huntex verkoop word en waarvoor lisensies toege- staan word, is ʼn duidelike bewys hiervan. Indien die nodige dokumen- hoop dat die aansoeke van semi-outomatiese absoluut die moeite werd. Derhalwe moet `n tasie en motiverings in plek is, gewere en haelgewere spoedig beter sal ver- mens seker maak van die korrektheid van jou loop. papierwerk, soos vooraf uiteengesit is. Daar behoort jou aansoek sonder is op die webtuistes van SA Jagters, CHASA, enige haakplekke te slaag. Ons ervaring wys ook dat die volledige in- en die NHSA (Natshoot), meer as voldoende houdelike van motiverings, die hoofrede is voorbeelde van die papierwerk wat benodig Dit is egter ʼn feit dat aansoeke vir lisensies waarom vuurwapenlisensie-aansoeke suk- word om suksesvol vir vuurwapenlisensiesoor die afgelope vier jaar redelik spoedig sesvol is (aanheg van relevante foto’s werk aansoek te doen.verloop en dat in meer as 95% van gevalle, beslis). Dit wys egter ook dat die gebrek aan ‘nwaar aansoekers moeite met hulle motiver- eerlike en deeglike motivering, gepaardgaan- Ten opsigte van die hernuwing van lisen-ings doen, hulle aansoeke binne 6 tot 8 weke de met gebrekkige opleidingsertifikate, aan- sies word die leser daaraan herinner dat her-goedgekeur word. Sommige aansoeke word soeke gewoonlik laat misluk. nuwingsaansoeke nie later as 90 dae voorselfs binne 4 weke goedgekeur! Die probleem die vervaldatum van die lisensie, ingehandigwat in die eerste drie maande van hierdie jaar Vir die afgelope 24 maande moet word nie. Maak seker dat u eerder ookmet die druk van lisensies ervaar was, skyn is die aansoeke vir semi- aansoek doen vir hernuwing van bevoegd-ook verby te wees en persone, wat reeds lank outomatiese gewere en hede by dieselfde geleentheid, eerder as omwag vir lisensiekaartjies, met sukses aansoek te wag om dit later te wil doen.gedoen vir die herdruk daarvan. Die absolute haelgewere egter ‘n kopseer.meerderheid van aansoekers vir wie lisensies Die Grondwethof het onlangs 'n uitspraak insedert Maart en April vanjaar toegestaan is, die appèlsaak van die SAPD teen SA Jagtershet ook reeds hulle lisensiekaartjies ontvang. se saak oor die hernuwing van vuurwapen- lisensies gelewer. Dit hou egter verreikende Motiverings hoef nie langdradig te wees nie. gevolge vir vuurwapeneienaars in wat nie Evalueerders wil sien wat die aansoeker met betyds lisensies hernu het nie, maar daar is die vuurwapen gaan doen, waar die vuurwa- egter glo aanduidings dat 'n amnestie tyd- pen in sy of haar vuurwapenbattery inpas en perk aangekondig sal word. Lees gerus meer of die aansoeker wel deelneem aan jag en/of hieroor in die volgende uitgawe van die Ons sportskiet, soos die aansoeker in sy of haar Eie tydskrif. motivering aandui. Onthou, dis net by aan- Vir die afgelope 24 maande is die aansoeke soeke vir vuurwapenlisensies vir selfverde-vir semi-outomatiese gewere en haelgewere diging, waar `n persoon behoefte aan dieegter ‘n kopseer. Die werklike redes vir die vuurwapen moet bewys.afkeur van heelwat van hierdie aansoeke,is egter nie duidelik nie. Baie swak redes en By aansoeke van toetreejagters en/ofsoms selfs lagwekkend, word dikwels deur die -sportskuts, wil evalueerders gewoon kanSentrale Vuurwapenregister verstrek in geval- sien dat die persoon toegang het tot jagge-le waar sodanige aansoeke afgekeur word. leenthede, of dat hy reeds saam met ouersErvaring wys egter ook dat in soveel as 99% of vriende gejag het, of al saam met ouers ofvan gevalle, waar appèl teen hierdie afkeur- vriende gewoon skyf geskiet het.ings met swak redes aanhangig gemaak was,daardie appèlle suksesvol was. Doen dus bietjie moeite met jou papierwerk en met jou motivering by vuurwapenlisen- Daar was egter baie onlangs skuiwe in die sie-aansoeke, of kry iemand om jou te helptopstruktuur van die SVR gemaak en daar is met die skryf van motiverings, of om die moti- vering vir jou te skryf. Ons ervaring bewys dis42 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

ALGEMEENANULITTRTILTEIOSUASUMCEEAGLOSE,SexAtLrOaNdGeWlicAiYouTOs MmAeKaIlNsG. V27132, V27136, V27133, V27131, V27235, V27236, V27134, V27135 (Act 36 of 1947)Irresistible Sauce for Dogs and Cats make a delicious complementto a daily dry food diet. Squeeze over their food as an easy way tobreak the routine or when you simply want to show ’em some love.www.suidwes.co.za www.montego.co.za 43 Junie Julie 2018

ALGEMEENJou verantwoorde-likheid om 'n goeieskoot te skiet deur RooibokGroot hoeveelhede wild word jaarliks as Die koedoe is besig om onrustig te raak, Jaco Kruger, gevolg van verbroude skote gekwes. Dit kan die bokkoors pla nog en hy staan half gebuk- Wapenspesialis, egter voorkom word. Praktiese skietvaar- kend, maar hy voel nou bietjie meer stabiel. Suidwes Handel dighede, of die gebrek daaraan, is dikwels Hy besluit om vinnig te skiet. Toe die skoot die oorsaak van ’n gewonde dier en onnodige klap, slaan die koedoe in sy spore neer. DieDie mens as jagter mag van die vergun- lyding. jagter is verstom – dit is nie die verwagte ning gebruik maak wat jaggeleenthede reaksie van ’n dier wat in die hart/long area hom bied om ’n dier dood te maak. Sommige jagters dink dat die skiet van ’n geskiet word nie. Hy stap nader en tot sy ont- Wow! Besef ons altyd hoe ’n groot voorreg en paar skote na ’n papierteiken, vanuit ‘n ge- steltenis sien hy op ’n paar treë hoe die koe- gepaardgaande verantwoordelikheid dit is? maklike sitposisie oor ’n skietbank, voldoende doe sy kop begin optel, hy is nie gereed nie en Die oomblik wat die jagter aanlê vir daardie voorbereiding vir ’n jagtog is. ’n Paar goeie voor hy ’n opvolgskoot kan skiet, kom die bok belangrike “eerste skoot” op ‘n dier, rus daar groeperings op die teiken beteken bloot maar vinnig regop en binne oomblikke verdwyn hy ook ‘n reuse verantwoordelikheid op sy skou- net dat die kombinasie van geweer, teleskoop tussen die bome en bosse. ers om ’n vinnige dood vir sy prooi te verse- en ammunisie akkuraat is. Dit weerspieël nie ker. Die jagter wat dié verantwoordelikheid die jagter se praktiese skietvaardigheid in die Wat het hier gebeur? Hierdie jagter was nie met die nodige erns benader nie, behoort jagveld nie! Die ware toets hiervoor, is om “goed voorbereid”. Sy toerusting was reg, hy mooi te besin oor sy rol as “moderne jagter” onder veldtoestande ’n eenskoot-doodskoot het selfs ’n rus gebruik om ’n méér stabiele na hy die volgende uittreksel uit die erekode na ’n wildsbok te skiet. skietposisie te kry, maar hy het steeds die van die SA Jagters- en Wildbewaringsvereni- koedoe gekwes. ’n Moontlike verklaring is ’n ging gelees het: Ek illustreer dit met die volgende voorbeeld: kombinasie van die geweerloop, wat op die ’n Jagter berei homself voor om ‘n koedoe tak gerus het (’n baie algemene, maar fatale “met deernis te jag en net uit die natuur te in die bosveld te gaan skiet. Vorige jagervar- fout), sy skietposisie, wat nie gemaklik was neem wat ek kan benut;” ing het hom geleer dat die hart en longe die nie en die gevolg was ’n skoot wat te hoog “my vuurwapens met kundigheid en oor- grootste vitale area bied en hy maak seker getref het. deel te benut en met eerbied vir die lewe dat hy weet waar om uit enige hoek daarna aan te wend;” te mik. Hy skiet ’n paar keer op die skietbaan Die koedoe se rugwerwelkolom is moont- Dit bring my by die belangrikheid van skoot- om te verseker dat sy ammunisie akkuraat is. lik raakgeskiet, sonder om die rugmurg te plasing. Die presiese plasing van die skoot Net voor die jag op die plaas, skiet hy weer breek en dit tydelik te verlam. Dit is ’n ver- word deur twee belangrike faktore bepaal: ’n paar skote na ’n teiken om te bevestig dat skynsel wat gereeld voorkom met nekskote • Eerstens, die teoretiese kennis van die sy geweer nie uitgestel is na die reis, oor die op die groter wildsbokke en bokke waarvan jagter oor die anatomie van die dier – om grondpaaie, na die jagveld toe nie. die nekwerwelkolom rakelings getref is. Hulle te weet waar die lewensbelangrike or- word dikwels nie opgespoor nie, ondanks gane geleë is en waar om die koeël te laat Uiteindelik breek die oomblik aan en die lang spoorsny en opvolgaksies. Bogenoem- tref, om dié organe te bereik en genoeg- koedoebul, waaroor hy so lank gedroom het, de voorbeeld is tipies van ‘n verbroude skoot, saam te beskadig om die dier so vinnig is in sy teleskoop. ’n Akute aanval van “bok- wat toegeskryf kan word aan ’n gebrek aan moontlik te dood; koors” pak hom beet en, alhoewel die koedoe praktiese skietvaardighede. • Tweedens, die jagter se praktiese skiet- op `n relatief kort afstand staan, kan hy om vaardigheid – om die skoot in veldtoe- die dood nie die geweer stil genoeg hou om ’n Verantwoordelike jagter moet sy be- stande akkuraat te skiet. met vertroue ‘n akkurate skoot te skiet nie. perkinge in terme van sy skietvaardighede in Die koedoe is nog onbewus van die jagter, die jagveld ken. Die nodige kennis word net Foto’s: Sensational Hunting SA maar die wind is onvoorspelbaar en die jagter opgedoen deur gereeld te oefen en deur ver- weet sy geluk kan enige oomblik draai. Hy be- antwoordelike optrede in die jagveld. 44 weeg vinnig na die naaste boom en kies die eerste beste tak en rus die geweer se loop op www.suidwes.co.za die tak. Junie Julie 2018Eland Koedoe

ALGEMEEN Hoekom die beklemtoning van die “eerste Ek gee erkenning aan Andre van der Merweskoot”? Met die eerste skoot, is die jagter in van die SA Jagters- en Wildbewaringsvereni-beheer van die situasie en kan hy tot ’n groot ging, wat bogenoemde gebeure beskryf het.mate die omstandighede bepaal, voor hy Ek deel sy woorde omdat dit weereens ‘n baiebesluit om die sneller trek. Hy kan wag tot die groot indruk op my gemaak het. Ek het weerdier stilstaan, besluit waar sy mikpunt is, ’n besef hoe groot die verantwoordelikheid isgunstige skietposisie inneem en ’n goed ge- wat ons as jagters saam met ons dra. Onsplaaste skoot skiet. is van die min lande in die wêreld waar ons so vrylik kan jag. Ons is bevoorreg om langs die vuur te kan sit en stil te word na ‘n jagtog en aan hierdie dinge te dink. Gryp die voorreg aan en doen dit op ‘n verantwoordelike wyse. Geniet die jag en maak seker van daai eerste skoot!Gemsbok Springbok Indien die eerste skoot verbrou word, het diejagter beheer verloor oor die situasie en gaandie omstandighede waaronder ’n opvolg-skoot/skote op ’n gewonde dier geskiet word,gewoonlik baie moeiliker wees. Die dier weetnou van jou, dit is skrikkerig en jy gaanwaarskynlik baie vinnig uit ’n onstabiele skiet-posisie moet skiet. Die bokkoors is nou ookvervang met pure senuwees, want jy sien hoejy betaal vir ’n bok wat gaan wegkom. Aller-mins bevorderlike omstandighede vir akku-rate skootplasing! Stuur jou jagfoto in en wen! DriissntSagatmbauonupiovsrstʼnimeojrowkluidukaeesinnleeoeesrokberopdkeute!m,aukravk-seorʼntdnvoegai-rebfesnoewitttkykoedrorueuvnivraipdtsan,.eanlDrjkeodiwʼntueeieejjkaawrajggaemintsanoere!g.siesuTilonduyeodren--n Sjothuaunr .jvoauniznyslk@ryswuiidnwgensa.:co.za Junie Julie 2018

ALGEMEENDis mos tyd vir biltong! deur Verwyder senings van vleis. Behou vet. Sny Annelien Pienaar, vleis in 2cm repe saam met die grein van die Boerekos met 'n Twist vleis.Die reuk van geroosterde koljander is Sprinkel die worcestersous oor die vleis en mos net ongelooflik. Ek kan myself werk die sous goed deur. Laat die vleis dan nie biltong sonder koljanderstukkies staan vir ‘n uur, terwyl die koljander geskroei voorstel nie. Dié resep is baie eenvoudig en word. ek dink die langste van die hele proses is die ongeduld vir die vleis om te droog. Ek het al- Meng die bruinsuiker, grow- tyd teen dag drie skelm-skelm klein stukkies we sout, koeksoda, koljander, van die onderste punte begin afsny om te swartpeper en paprika saam. proe. Totdat pa my uitgevang het en ek groot raas gekry het. Ek doen dit egter vandag nog In ‘n plastiek- of erdeskottel, steeds! sprinkel die vleis met die sout mengsel en draai om, herhaal Porsies: 2kg biltong tot al die vleis gesout is en die lae opmekaar lê. Bedek met 5kg bees binneboud of rug-steaks of kleefplastiek en hou koud in wildsvleis van keuse; yskas vir 16 ure. Draai die vleis halfpad deur die 16 ure om, so- 375ml (1 ½ koppie) dik worcestersous; dat sout eweredig kan versprei. 200g (1 koppie) sagte bruinsuiker; Hang biltong ver uitmekaar en hang in ʼn vertrek met goeie 100g growwe sout; ventilasie. Gebruik ook ‘n staan- waaier, indien nodig. Geen di- 30ml (2 eetlepels) koeksoda; rekte sonlig nie, bedek met ʼn net. Droogtyd sal ongeveer 5 125ml (1/2 koppie) geroosterde kol- dae met die waaier wees. jander, grof gemaal; Bron: Boerekos met ʼn Twist, Human en Rous- 45ml (3 eetlepels) growwe swartpeper; seau, 2017 45ml (3 eetlepels) gerookte paprika. Suidwes Hierdie jaar het Suidwes se Handelspan op Visstokke is gepak, lusernbale en palette isondersteun Bloemhof die geleentheid gebruik om ‘n win- gebruik om die atmosfeer nog beter te maakhengelaars kel by Verlatenkraal op te rig om aan al wat en almal het soos een man gehelp waar hul vissermanne is se behoeftes te kon voorsien. kon. Al die harde werk was verseker die moei- by die Dit sluit in die verkoop van worsbroodjies, te werd. Hengelaars het deurlopend na die Bonanza! sosaties en ontbytpakkies, sowel as visgerei, winkel gestroom om die nodige items te kom kamptoerusting, hout, ys, koeldrank en som- koop. Ons het baie komplimente gekry oorEn so was dit weer daardie tyd van die mer nog vele meer. die dorp se “koöperasie” wat hengelaars se jaar in Bloemhof - dit was Bonanza-tyd! tydjie by die dam so vergemaklik het en die Die Bloemhof Bonanza, ʼn alombekende Volgens mnr Nardus Pienaar, takbestuurder kreatiewe manier waarop ons die produkte visvangkompetisie, is vanjaar weer in sy volle op Bloemhof, was die voorbereiding vir so ‘n aangebied het.” glorie deur Suidwes Landbou verteenwoordig. mobiele winkel astronomies. “Daar is reeds twee maande gelede planne in plek gestel Suidwes bedank graag elke hengelaar wat Dié visvangkompetisie het vinnig een van om dié taak aan te pak. Daar is twee dae voor ‘n draai by ons stalletjie kom maak het. Tot Suid-Afrika se grootste visvangkompetisies die tyd voorraad met vier bakkies aangery en volgende jaar dan. Selfde plek, selfde tyd! geword, met hengelaars wat van regoor die het ons tot laat gewerk om alles in plek te kry. land en self van die buiteland kom meeding vir pryse ter waarde van duisende rande.46 Junie Julie 2018 www.suidwes.co.za

PIO-ONE-01www.suidwes.co.za Junie Julie 2018 47

‘N KRAGTIGE ERFENIS - oNS HELP Tindrum 18/082BoERE oM DIE WÊRELD TE VoED.Die Steiger en Quadtrac storie gaan meer as ‘n halfeeu terug na 1963. Die wêreld hou aan om meer te eis van jou plaas. Meer kos.Meer graan. Meer brandstof. En dit alles op minder beskikbare grond. Case IH help jou om aan hierdie eise te voldoen met innoverendetegnologie gebore uit boere se werklike behoeftes. Met toerusting wat ongeëwenaarde krag en prestasie lewer, gebou met die wete datjy maksimum produktiwiteit onder alle toestande benodig - en ‘n operateur omgewing wat jou daardeur lei. Die Steiger-reeks trekkerslaat jou toe om te boer soos jy goeddink en maak seker jy’s altyd gereed vir die uitdagings wat voorlê. Die staal in jou strategie. Tel 011 9222 300 · Faks 011 9222 358www.northmec.co.za · www.caseih.com