Ons Eie - Feb-Mrt - Digitaal

FEB/MAR ‘20 | Jaargang 55 • 1 Lusern 1 6- hoe om dit optimaal te vestig Fotokompetisie 28 OFNOWTSOKEO2NM0BPNLE1T.E2I9S8RIE ! - die wenner is... Vuurwapenamnestie 38 - wat presies behels dit?

JAAR 2 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

Feb/Mar 2020 Jaargang 55 • 1 Voorbladfoto: Stephan Visser Ons Eie word deur Suidwes Beleggings (Edms) INHOUDSOPGAWE 12 Beperk uitgegee. 30 RUBRIEKE 36 Algemene kontaknommers vir Suidwes Groep 39 3Feb | Mar ‘20 Hoofkantoor: 018 581 1000 4 Op die Geestelike Akker 4 Redaksionele kommentaar Ons Eie word ses keer per jaar na al sy lede en ander belangegroepe versprei. ARTIKELS Redakteur: 10 Important facts: foot and mouth disease Johan van Zyl 12 Die stamboorder kompleks E-posadres: [email protected] Selnommer: 084 504 3544 wat ons mielies aanval 14 Onsigbare aalwurms gee soms Grafiese Ontwerper: Edward Adendorff hulle teenwoordigheid weg E-posadres: [email protected] 16 Vestiging van lusern Telefoonnommer: 018 581 1193 18 Haelversekering – goedkoper as wat jy dink 21 Kalium se belangrikheid in gewasproduksie Advertensiewerwing: 24 Ons wêreldklas laboratorium, tot u diens Ruth Schultz 26 Gapingsverhandeling in die termynmark E-posadres: [email protected] 32 Wat vereis beroepsveiligheid van Selnommer: 081 480 6413 die boer of besigheidseienaar? Die inligting hierin, hoewel dit met sorg saamgestel 36 Moenie geïntimideerd wees word, word verskaf sonder enige waarborge hoegenaamd en Suidwes of die redakteur sal geen aanspreeklikheid deur tegnologie nie ten opsigte daarvan aanvaar nie. Dit staan outeurs vry om menings te lug, maar geen artikel verteenwoordig NUUS noodwendig die mening van die uitgewer, die direksie of hoofbestuur van Suidwes Beleggings (Edms) Beperk 7 Ottosdal Draf & Trap nie. Behalwe in uitsonderlike gevalle, behou die uitgewer 8 Vrystaat Landbou – Nuwe die reg voor om die nodige veranderinge aan te bring aan enige bydrae wat vir publikasie voorgelê word. kommunikasiebeleid teen veediefstal 38 Vuurwapenamnestie Daar bestaan outeursreg in hierdie werk. Enige ongemagtigde aanhaling of reproduksie van die werk, – wat presies behels dit? of enige gedeelte daarvan, sonder die vooraf verkreë toestemming van die redakteur, is handelinge wat outeursreg skaad en wat die oortreder regsaanspreeklik kan maak. Geen gratis plasings of krediet sal gegee word vir geringe tipografiese foute wat nie die waarde van ‘n advertensie verminder nie. Kennisgewing: Betaal u maandrekening LEEFSTYL met ʼn EFT-oorplasing 28 Suidwes Fotokompetisie Geagte Suidwes-lid 30 Erdwurms – die natuur se ploeg 34 Suidwes Plaaskombuis Suidwes versoek u vriendelik om nie voortaan u 35 Suidwes Boekrak maandrekening met ʼn kredietkaart te vereffen nie, maar eerder ʼn EFT-oorplasing te doen. Kredietkaart- PRODUKNUUS betalings kos die maatskappy geweldig baie in terme van bankkoste. Help ons om Suidwes te verbeter. 33 Protek – Verbeter effektiwiteit van jou plaagbeheermiddels Bankbesonderhede vir die betaling van maandrekeninge: 40 Suidwes Meganisasie gebruikte goedere Kontak Suidwes vir die bankbesonderhede vir elke spesifieke bank by: 018 581 1000. www.suidwes.co.za

RUBRIEKE redakteursbrief nuwe jaar, nuwe hoop... Toe ons besig was om die vorige uitgawe op inligting verkry vanaf die “PICES”-opname Sonneblomsaad van die Ons Eie aanmekaar te sit, het baie vir die Vrystaat, KwaZulu-Natal, Mpumalanga, Die voorlopige oppervlakteskatting vir sonne- boere nog erg gebukgegaan onder die Limpopo, Gauteng en Noordwes provinsies. blomsaad is 551 500 ha, wat 7,01% of 36 150 ha wurggreep van die droogte. Dit is so lekker om Tydens die druk van hierdie uitgawe, was die meer is as die 515 350 ha aangeplant die vorige vandag te kan skryf dat die bordjies vir baie syfers nog nie bekend nie. seisoen. Die geskatte oppervlakte beplant met produsente verhang is, en dat ons bedienings- Kommersiële mielies sojabone is 757 000 ha, wat ’n toename van gebied sedertdien baie reën ontvang het. Die voorlopige skatting van die oppervlakte 3,63% of 26 500 ha verteenwoordig vergeleke Dit weerspieël ook in die onlangse skatting van onder mielies beloop 2,535 miljoen ha, wat met die 730 500 ha geplant die vorige seisoen. beplante oppervlakte wat vir somergewasse, kom- 10,21% of 234 800 ha meer is as die 2,300 miljoen Vir grondbone is die oppervlakteskatting mersiële mielies, sonneblomsaad en grondbone ha wat verlede seisoen aangeplant is, en ook 37,100 ha, wat 85,04% of 17 050 ha meer is as die gepubliseer is. Alle aanduidings is dat heelwat 0,64% of 16 000 ha meer as die voornemens om 20,050 ha geplant vir die vorige seisoen. meer hektare as verlede seisoen aangeplant is en te plant syfer van 2,519 miljoen ha soos vrygestel Die oppervlakteskatting vir sorghum het afge- dat produsente vol hoop is vir ʼn goeie seisoen. in Oktober 2019. Die voorlopige oppervlak neem met 28,12%, van 50,500 ha tot 36,300 ha Ek deel graag met u die huidige skatting, soos onder witmielies is 1,515 miljoen ha, wat ’n teenoor die vorige seisoen. op 29 Januarie gepubliseer. toename van 16,67% of 216,400 ha verteen- Vir droëbone is die geskatte oppervlakte be- Die voorlopige oppervlakteskatting vir Janu- woordig vergeleke met die 1,298 miljoen ha die plant 51,450 ha, wat 13,24% of 7 850 ha minder is arie is hoofsaaklik gebaseer op die resultate vorige seisoen. In die geval van geelmielies is as die 59 300 ha geplant vir die vorige seisoen. van ’n nie-ewekansige opname onderneem die oppervlakteskatting 1,020 miljoen ha, wat Mooi loop! deur die Direktoraat: Statistiek en Ekonomiese 1,84% of 18,400 ha meer is as die 1,002 miljoen Analise van die Departement van Landbou, ha geplant die vorige seisoen. Johan van Zyl Bosbou en Visserye. Die hersiene aangeplante Ander somergewasse oppervlakte en produksiesyfers sal deur die Let asseblief daarop dat net die nasionale Oesskattingskomitee op 26 Februarie 2020 vry- aangeplante area vir die voorlopige oppervlakte gestel word en sal hoofsaaklik gebaseer wees van die grondbone, sorghum en droëbone vir die huidige produksieseisoen hierin vervat is. Op die geestelike akker Leef voluit! Ds Grant Du Plessis, NG Kerk Leeudoringstad Waaraan dink ons as ons elke dag by die hek • Ons beplanning vir die jaar of seisoen; Elke oomblik van elke dag is ‘n kans om fees te vier. uitry? Waaraan dink ons as ons op pad werk toe, land toe, dorp toe, kerk toe ry? • Ons oorlewingsstryd; Johannes 10:10 sê: “Ek het gekom sodat hulle die lewe kan hê. En dit in oorvloed.” Dink net aan: • Wat nou in die landerye gedoen moet word. • Ons dagboeke; Net voordat Moses sterf sê hy vir die volk: “Kies Hierdie prentjies laat ons nie verder sien as die die lewe sodat jy en jou nageslag kan lewe. Om • Die lysies wat elkeen van ons het wat gedoen chaos wat in ons alle-daagse bestaan heers nie. die Here lief te hê, Hom te gehoorsaam en Hom moet word; U ken mos die Engelse spreekwoord: “Stop and aan te hang, sal vir jou lewe gee en jou lank laat smell the roses”. woon in die land…” • Die beloftes wat ons gemaak het aan ander en nou moet nakom; Ons moet leer om voluit te leef! Om te stop en te Om die lewe te kies is, om voluit te leef! Gebruik ruik en die eer aan God te gee! jou kans. 4AdresvFeerabn|dMerainrg‘2- 0en verspreiding-navrae kan gewrigwwwo.srudidawane:sS.cuon.ezlale by 018 581 1002 of [email protected].

Saam boer ons vir die toekoms™ VOORSTE AGRONOMIES OPBRENGS- STERK POTENSIAAL VOLLEDIGE BASTERREEKS GEÏNSPIREER DEUR DIE NATUUR, GEDRYF DEUR WETENSKAP WITMIELIEBASTERS MET UITSTEKENDE OPBRENGSPOTENSIAAL Pannar se witmieliepakket is wyd aangepas en lewer stabiele topprestasie oor verskillende omgewings en seisoene. Dié witbasters is die sleutel om die wisselvalligheid in produksie en winsgewendheid te beperk, terwyl die kundige advies van ons verkoopspan, verseker dat jy die maksimum opbrengs uit elke sak behaal. ®, TM, SM Trademarks and service marks of Dow AgroSciences, DuPont or Pioneer, and their afliated companies or their respective owners. © 2020 Pannar Seed (Pty) Ltd. 2020/WMAIZE/A/01 5 www.suidwes.co.za Feb | Mar ‘20

Joountsroptsassie JOU FAMILIE uppe marketing A25609/OE JOU PLAAS JOU DROOM Kom ons gesels ... Ons weet boerdery is nie net ’n werk nie. Dis ’n leefstyl. Dis hoekom ons daar is. Met ons passie vir innovasie, geanker in navorsing en ontwikkeling, @Bayer4Crops gerugsteun deur die raad van kundiges en ondersteun deur volgehoue @DEKALBSA vennootskappe, bly ons streef na ’n beter toekoms vir ons land en vir jou, die boer. Om die nasie te rugsteun het jy ’n vennoot nodig wat agter jóú staan Bayer (Edms) Bpk. Reg. Nr. 1968/011192/07 elke oomblik van die dag. Maak Bayer daardie vennoot in jou besigheid. Wrenchweg 27, Isando, 1601. Posbus 143, Isando, 1600. Jou trots is ons passie. Tel: +27 11 921 5002 www.cropscience.bayer.co.za www.suidwes.co.za www.bayer.co.za 6 Feb | Mar ‘20

KONTAKBLOK: Suidwes Handelstakke: Hoopstad Leeudoringstad 018 581 3301 Bamboesspruit Makwassie 018 065 0014 Bloemhof 018 571 0182 Onderdele 053 444 1419 Migdol 053 965 0730 Boshof 053 433 1348 Schweixer-Reneke 053 963 1041 Bothaville 053 541 0050 Werkswinkel 053 444 1312 Strydpoort 018 065 0012 Bultfontein 056 515 4576 Vryburg 053 927 2264 Christiana 018 011 9452 Leeudoringstad Wolmaransstad 018 596 1300 Hertzogville 053 441 3302 Hoopstad 053 421 9008 Onderdele 018 581 2066 Leeudoringstad 053 444 1907 Louwna 018 581 2022 Migdol Makwassie 053 970 4007 Migdol 018 597 4104 Onderdele 053 965 0608 Reivilo 053 965 0610 Schweizer-Reneke 053 953 0233 Schweizer-Reneke Stella 053 963 1294 Tosca 053 983 0025 Onderdele 053 963 1316 Africum: Vryburg 053 933 0012 Commodities Wesselsbron 053 927 2218 Werkswinkel 053 963 2200 Logistics 018 581 1000 Wolmaransstad 057 899 2137 Mills 018 581 1000 018 596 1076 Stella 018 596 1065 Onderdele 053 983 0194 Vryburg Onderdele 053 927 4033 Terratek, Raddix, Nvirotek & Wynland: Werkswinkel 053 927 4033 Terratek 018 581 1000 Wesselsbron Raddix 018 468 8660 Onderdele 057 899 1977 Nvirotek 012 252 7588 Wolmaransstad Wynland 021 873 3514 Onderdele 018 596 1098 Werkswinkel 018 596 2212 AgriCapital Hooftakke: Bethlehem Suidwes Meganisasietakke: Graan Silo’s: Bothaville 058 303 1363 Amalia Christiana 056 515 1094 Bothaville Bamboesspruit 053 964 0620 Delmas 053 441 2232 Bloemhof 018 571 0261 Hoopstad 013 665 0500 Onderdele 056 515 2577 Christiana 053 433 1002 Lichtenburg 053 444 1023 Hallatshope 053 441 2211 Schweizer-Reneke 018 632 0730 Werkswinkel 056 515 2577 Hertzogville 018 065 0013 Vryburg 053 963 2145 Hoopstad 053 421 9158 Wesselsbron 053 927 5681 Bloemhof Kameel 053 444 1012 Leeudoringstad 057 899 1381 Kingswood 053 989 0005 018 581 1072 Onderdele 053 433 0274 053 433 2141 Christiana Onderdele 053 441 2235 Hertzogville Onderdele 053 421 9218 Ottosdal Draf & Trap Naan en sy span van Bamboesspruit het hul grense so klein bietjie verskuif, en op 25 Januarie 2020 die manne en vroue gaan ondersteun by die jaarslikse Ottosdal Draf en Trap. Suidwes is baie trots op hierdie groep mense wat met trots en entoesiasme onder die Suidwes vaan- del ons gemeenskappe dien! Suidwesters – Doen so voort!! www.suidwes.co.za Feb | Mar ‘20 7

NUUS Nuwe kommunikasiebeleid in van veediefstal-eenhede,” sê Raath. Terug- VS in stryd teen veediefstal voer word dan gekry en aan die betrokke landbouer deurgegee. deur Vrystaat Landbou bougemeenskappe én die deurlopende monitering van veediefstal sake in. Raath meld ook dat waar daar dringende ’nNuwe kommunikasiebeleid is intervensie nodig is, dit so op die vorm geformuleer om die kopseer van “Die forum is ook deel van maandelikse aangedui moet word. ’n Voorbeeld is waar veediefstal in die Vrystaat meer vergaderings van die provinsiale prioriteits- die SAPD of die betrokke veediefstal-eenheid doeltreffend aan te spreek. Die Vrystaatse komitee vir landelike veiligheid en verga- nog nie die misdaadtoneel besoek het nie, Rooivleisprodusente-organisasie (RPO), derings elke twee maande van die Border sodat skakeling met die SAPD kan geskied. Nasionale Wolkwekersvereniging (NWKV) Safeguarding Forum met die SANW,” sê in die provinsie en Vrystaat Landbou (VL) hy. By laasgenoemde word oorgrenspro- Wie om wanneer te kontak het saamgespan om dit vir hul lede mak- bleme, uitdagings en tekortkominge by Alle insidente en inligting oor die manifesta- liker te maak om te weet watter riglyne die grens tussen Suid-Afrika en Lesotho, sie van veediefstal moet aan Dr Jane Buys, om te volg wanneer veediefstal-probleme asook hoë misdaadgebiede en inligting Veiligheidsrisiko-analis van VL, deurgegee ondervind word. oor toekomstige operasies, bespreek. word. “Inligting oor voorvalle word gebruik in die opstel van maandelikse veiligheids- Elk van hulle vervul ’n spesifieke rol in die Raath sê die forum het ook ten doel om oorsigte wat ook aan die prioriteitskomitee stryd teen veediefstal en dit is belangrik vir Veediefstal-inligtingsentrums by veral die van Landelike Veiligheid, onder leiding van landbouers en ander om te weet wie om voorste tien Vrystaatse veediefstalstasies die VSVVF, deurgegee word,” sê sy. Volgens wanneer te kontak. Sodoende sal kom- tot stand te bring, waar alle aspekte hierbo haar behels dit die identifisering van hoë munikasie verbeter en kan probleme met vermeld ook gedesentraliseer word. Hier misdaadgebiede, asook versoeke vir gesa- groter sukses aangespreek word. werk die VSVVF nou saam met die LUR vir mentlike operasies. Polisie, Paaie en Vervoer se sektretariaat Rol van Veediefstalvoorkomingsforum vir oorgrensbeveiliging om Imbizo’s onder Buys is aangewys as die skakelpersoon VL, die RPO én NWKV in die Vrystaat maak kommunale en opkomende landbouers namens die RPO, NWKV en VL met die me- deel van die Vrystaatse Veediefstalvoor- te hou. “Opleiding en bewusmaking oor dia oor veediefstal-statistieke, toenames of komingsforum (VSVVF), wat help om dieregesondheid, die merk van vee en afnames, die georganiseerdheid daarvan, doeltreffende maatreëls vir veeprodusente voldoening aan wetgewing saam met die asook die impak en omvang van die pro- in plek te stel om diefstal te voorkom, uit. SAPD geniet dan spesifieke aandag.” bleem in die Vrystaat. Sy sal ook alle navrae Neville Raath, Vise-voorsitter van die RPO vir artikels vanaf akademici, die media en Vrystaat, is die Voorsitter van die VSVVF, ter- ander wat fokus op veediefstal hanteer. wyl Herman Archer Voorsitter van die NWKV Vrystaat en Jakkals le Roux Voorsitter van Raath is aangewys as skakelpersoon VL se Landelike Veiligheidskomitee is. namens die RPO Vrystaat met die media. Hy sal alle inligting oor hoëprofiel-sake “Die forum skenk saam met die Suid-Af- Probleme met ondersoeke oor veediefstal met die media kommuni- rikaanse Polisiediens (SAPD), Suid-Afri- Die VSVVF het ’n pro forma saamgestel wat keer. Verder kan daar ook oor daaglikse kaanse Nasionale Weermag en Nasionale landbouers kan gebruik wanneer hulle nie veediefstal-inligting in die provinsie met Vervolgingsgesag aandag aan reaktiewe met die ondersoek van sake deur die SAPD, hom geskakel word. veediefstal-aanmelding wat voorkoming en veral veediefstal-eenhede, tevrede is nie. daarvan beïnvloed én om die suksesvolle “Hierdie riglyne sal aan lede van al die vervolging van veediefstalsake in howe “Die vorm moet skriftelik voltooi word en provinsiale organisasies, ook tydens VL binne die kriminele regstelsel te monitor en navrae word gerig deur die kantoor van die se streekkongresse, gekommunikeer te verbeter,” sê Raath. Volgens hom is be- RPO Vrystaat, spesifiek Carine Annandale word om hulle in te lig wie om te skakel wusmakingsveldtogte in die media, oplei- ([email protected]), na die wanneer uitdagings oor veediefstal dingswerkswinkels om veeprodusente te SAPD se provinsiale koördineerder ervaar word en wat die kommuni- bemagtig oor die identifikasie van diere kasiekanale behels,” sê Raath. en riglyne vir veediefstal-voorkoming alles deel van die VSVVF se werksaamhede. Dit sluit ook interaksie en besoeke aan land- 88 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

{12-15 Mei 2020}

ARTIKELS IMPORTANT FACTS TO REMEMBER ABOUT FOOT AND MOUTH DISEASE by Sello Maboe, Onderstepoort Biological the spread, making early reporting of What eventually happens to the sick Products (OBP) anything suspicious very critical. animals? The disease has no treatment but death Foot and Mouth disease (FMD) is a Geographical occurrence is not very common amongst the infected highly contagious viral disease of clo- According to the OIE, the disease is esti- animals, with the exception of young ven-hoofed livestock (cattle, sheep, mated to circulate in 77% of the global animals and other immunocompromised goats and pigs) as well as cloven-hoofed livestock population, in Africa, the Middle herd mates and depending on the strain in- game. To date, the only confirmed reservoir East and Asia, as well as in a limited area volved. Animals that recover from infection in wildlife is the African buffalo, from which of South America. may sometimes carry the virus and initiate ‘spillage’ into domestic livestock happens new outbreaks of the disease later on. from time to time. This is essentially How do I know if my animals are infected? applicable to the FMD situation in South Once animals are infected, they take a few Can humans contract the disease? Africa and other parts of Africa where the days to show signs, but this is the most Humans are not susceptible to the disease South African Territory (SAT) serotype of dangerous period as they can infect other and it has never been reported in humans, the FMD virus occurs. This situation is not animals without the owner being aware making it of little public health concern. applicable to other serotypes, which are that they are sick. It is however important to note that maintained and spread from cattle, with after handling an infected animal one no buffalo involved. Some of the animals may display more can harbour the virus in one’s respiratory than is considered normal salivation, tract for close to 24 to 48 hours. This This means the buffalo from which mouth discomfort, tongue or lip smack- means it is possible to pass the virus spillage into domestic livestock often ing, chewing and muzzle and lip lesions onto susceptible animals from humans happens do not get ill from the virus. (which may start as blisters). The animals harbouring the virus. It is for this reason Under normal circumstances, i.e. if the may also be lame and reluctant to stand it is generally recommended that if one disease doesn’t spill out from infected and/or walk. These animals may also be has been in contact with infected or even zones of the country, South Africa is seen kicking the air and also showing possibly infected animal(s), one needs to considered to have a zone free of FMD, some feet lesions. They tend to feed less avoid handling susceptible animal species without vaccination, until recently when because of the pain of the erosions in the for at least 5 days. our status was suspended. This develop- oral cavity. The disease can be tentatively ment is hopefully only temporary until diagnosed based on the clinical signs but Is the disease preventable? we can successfully prove to the World an accredited laboratory confirmatory The good news is that, like most diseases, Organization for Animal Health (OIE) that diagnosis is crucial. it is preventable. Farmers can start by we have the disease under control. general principles preventing exposure of susceptible animals to the virus. Amongst FMD is considered a herd disease, which What about products of susceptible the highly effective preventative measures means even if only one animal is found animals? a farmer can consider: to be sick, the rest of the herd is consi- Products from susceptible animals are also dered infected. The ease of rapid spread capable of containing the virus. This includes • a controlled introduction of new animals of the disease is one of the reasons meat, milk, and their by-products. In fact, the vi- into existing herds, from a reputable governments swiftly move in to contain rus can be found in all bodily fluids of animals. 10 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

ARTIKELS source, with a known health status • a tighter control over people’s access to your livestock and equipment • regular cleaning and disinfection of livestock pens, buildings, vehicles and equipment • monitoring and reporting of diseases to your veterinary support structures • appropriate disposal of manure and dead animals Disinfecting hands and clothes used will further reduce the risk of transmission to susceptible animals. This is a globally accepted biosecurity measure for many other infectious diseases too. In addition to the above control measures, Government gazetted Map 3: Current Limpopo outbreak a temporary ban on the gathering of susceptible animals. The gazette can be obtained from the Department of Agriculture’s All owners, managers and persons working with cloven hoofed website www.daff.gov.za/daffweb3/Home/Foot-and-mouth. animals must be vigilant and use good biosecurity practices to More information and updates can also be found on the National keep their herds safe. Animal Health Forum website www.nahf.co.za. If you suspect your animals may have FMD, please notify your Vaccination against FMD is controlled by government and cur- State Veterinarian, nearest veterinarian, Animal Health Tech- rently only used in predetermined high-risk areas. The vaccine is nician, or Extension Officer. Do not move any animals from the therefore only procured by state veterinary officials through the property until the State Veterinarian has confirmed the animals Onderstepoort Biological Products (OBP). It is in the interest of do not have FMD. South Africa’s international trade to not go beyond the need to vaccinate only where it is absolutely necessary. Owners are responsible for the health of their animals and may be prosecuted under the Animal Disease Act, 1984 (Act No. 35 One of the things farmers can do to help maintain animals in an of 1984) and the Consumer Protection Act, 2008 (Act No. 68 of advantageous state of health is by making every effort to keep 2008) if they propagate the spread of FMD. livestock healthy and nutritionally sound, in the unlikely event animals get exposed to more contagious diseases. Farmers are advised to vaccinate their livestock against other livestock diseases for which vaccines are available. What can farmers do to help with the current situation? Certain areas (see Map 2 below) of South Africa have been legislated as the FMD controlled areas where control measures such as vaccination and movement control are implemented. Please contact your local state veterinarian, Animal Health Technician or Extension Officer to find out if your animals are within the FMD controlled area and what control measures you must adhere to. Map 2: FMD control zones in South Africa 11Feb | Mar ‘20 It is important to note that Map 3 below outlines the current outbreak, which the veterinary authorities are confident will be brought under control. It is for that reason that the current outbreak locations are not included in the traditional long-term control zones as outlined in Map 2. www.suidwes.co.za

DIE STAMBOORDER KOMPLEKS deur Annemie Erasmus, LNR– Instituut vir Die Chilo-boorder (Chilo partellus – Figuur WAT ONS MIELIES AANVAL Graangewasse, Potchefstroom 2) het ‘n kort lewenssiklus wat lei tot groot- skaalse oorvleueling van generasies en ‘n E-pos: [email protected], aanhoudende toename in larwale getalle. Chilo-boorders kan tot vyf generasies per InSuid-Afrika is sekere insekplae seisoen hê. Motte lê eiers bo en onder blare. belangrik wat mielies aanval en Eiers is skubvorming wat dakpansgewys ge- hou so ekonomiese implikasies in rangskik word en vertoon soos geel vlekkies vir die verbou van die gewas. Om die regte op blare. Larwes is roomwit van kleur met insekbeheer toe te pas is dit belangrik vier rye kolletjies, twee op die rug en een op om die insek wat die skade vooroorsaak elke sy. Larwes migreer na die kelk en voed reg te identifiseer. Sodra die insek reg vir ongeveer 10 tot 14 dae in die kelk voordat geïdentifiseer is, is dit net so belangrik om hulle uitklim en die stam binnedring. Op die biologie en lewenssiklus daarvan te enige stadium is sowat 30% van die larwes ken om die regte beheermaatreëls op die agter die blaarskedes wat dit moeilik maak korrekte tyd toe te pas. om hulle chemies doeltreffend te beheer. Skadesimptome stem ooreen met die van In hierdie artikel word drie van die belang- die mieliestamboorder. Larwes word passief rikste mielie-insekplae bespreek om iden- en oorwinter in stamme of agter blare- tifikasie van die plaag makliker te maak skedes. ‘n Ware diapouse (oorwinter) larwe sou een van die plae in die veld raakgeloop soos in die geval van die mieliestamboorder word. Van die belangrikste insekplae op is nie teenwoordig nie. mielies is die stamboorders. In Suid-Afrika bestaan die stamboorderkompleks uit drie Die ekonomiese drumpelwaarde vir die spesies naamlik: beheer van die twee genoemde stamboor- ders is wanneer 10 % van die plante in die 1. die Afrika-mieliestamboorder (Busseola land kelkskade toon. Eers dan sal dit ekono- fusca), mies regverdigbaar wees om ’n insekdoder toe te dien. Die boer moet dus nie al met 2. die Chilo-boorder (Chilo partellus) en die eerste tekens van stamboorderskade spuit nie. Aangesien ’n groot deel van die 3. die pienkstamboorder (Sesamia calamistis). lewensiklus van albei stamboordersoorte in die kelke deurgebring word en dáár Die Afrika-mieliestamboorder, Busseola relatief maklik deur insekdoder bereik kan fusca (Figuur 1) is benoem en beskryf word, is kelktoediening die doeltreffendste deur Fuller in 1901, maar so vroeg as 1891 metode om stamboorder te beheer. is stamboorderskade alreeds deur J.B. Hellier in die Kaapkolonie gerapporteer Die pienkstamboorder (Sesamia calamistis as “die ruspe wat jong mielieplant aanval” – Figuur 3) kom meestal voor in kusstreke en “later aan ‘n ruspe wat die koppe waar dit ‘n belangrike plaag is, maar sy be- aanval”. Die mieliestamboorder is die langrikheid het ook binnelands toegeneem mees belangrike plaag op mielies. Daar onder spilpunt verbouing. Motte lê hul kom twee tot drie duidelike afgebakende eiers in groepe tussen die blaarskede en motvlugte per seisoen voor. Mielieplante die stam van die mielieplant. Larwes wat word gewoonlik besmet deur óf die eerste onder die blaarskede uitbroei, penetreer die óf tweede generasie afhangend van die stam direk terwyl die onder skutblare die plantdatum. Wyfiemotte lê eierpakkies mieliekop binnedring. Hierdie gedrag verskil agter die blaarskede. Pasuitgebroeide lar- van die mieliestamrusper en chilo-boorder wes is donkerbruin van kleur en word ligter waar larwes na die kelk beweeg en nie namate hulle ouer word. Pas nadat larwes die stam direk binnedring nie. “Dooiehart” uitgebroei het, migreer hul opwaarts na die simptome is die eerste simptome wat kelk waar hulle begin voed, en veroorsaak waargeneem word omdat larwes die stam skade wat vertoon as “venstertjies” op direk binnedring en nie skade aanrig aan die kelkblare. Groter larwes vreet regdeur die kelk nie. Generasies oorvleuel tot so ‘n mate kelkrol sodat kelkblare ‘n ry gate vertoon dat spesifieke generasies nie onderskei kan as hulle uitgroei, en staan bekend as word nie. Larwes ontwikkel dwars deur die “hael”skade. Indien die groeipunt van die jaar en gaan nie in ‘n rustoestand in nie. plant beskadig word, lei dit tot “dooiehart” simptome. Larwes bly in die plantkelk vir Hierdie spesie is ook moeilik om te beheer ‘n lang tydperk voordat hulle in die stam aangesien larwes nie in die kelke voed inboor. Die duur van die larwale stadium is waar dit met kelkbespuitings beheer kan ongeveer ses weke waarna larwes papies word nie. Die toename in belangrikheid van word. Larwes oorwinter in stoppelreste pienkstamrusper kan moontlik verklaar wat die hoofbron van besmetting in die word deur die toename in verbouing van volgende seisoen is. saad- en suikermielies onder spilpunt- besproeiing in die binne-land. Die meer 1122Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

algemene voorkoms van mielies op spilpunte buite die normale reënseisoen, die teenwoordigheid van opslagmielies in die omge- wing van spilpunte, asook koring as tussengasheer bied ideale omgewings vir hierdie plaag om deur die winter te oorleef en vir motte om eiers te lê. In vergelyking met die eerste beheer tegnieke waar perde nog voor Figuur 2. Chilo partellus lewensiklus, 1) motte lê eier in 2) eier- die ploeg ingespan moes word, word daar vandag van Bt-tegnologie pakkies bo en onder blare wat dakpansgewys gerangskik word. gebruik gemaak om stamboorders te beheer. Sedert die koms van Eiers broei uit en gee oorsprong aan 3) larwes wat vreet in die kelk geneties-gemanipuleerde Bt mielies om die drie belangrikste stam- en later migreer na die stam. Larwes word 4) papies in die stam boorders te beheer het minder aandag geval op insekdoders en die waarna motte uitkom wat die tweede generasie van die seisoen ontwikkeling daarvan. Gedurende 1994 is verskillende “events” van tot gevolg het. Bt mielies wat Cry proteïne uitdruk vir die eerste keer in Suid-Afrika ge-evalueer om stamboorders, B. fusca en C. partellus te beheer. Die mees effektiewe “event” wat beide B. fusca en C. partellus beheer het was die “event” wat Cry1Ab proteïne uitgedruk het. Kort daarna, in 1998, is die eerste Bt mielies in Suid-Afrika gekommersialiseer. Sewe jaar na die vrystelling van Bt mielies is die eerste teken van B. fusca oorlewing op Bt mielies gerapporteer. Die swak aan- planting van toevlugs-oorde was een van die hoofredes vir weer- standontwikkeling maar dit kan nie gesien word as die enigste oorsaak nie. Die riglyne vir die plant van die toevlugs-oord is opsie: 1. ‘n 5% toevlugs-oord van nie-Bt mielies waar stamboorders nie-chemies beheer mag word nie, of 2. ‘n 20% toevlugs-oord van nie-Bt mielies waar chemiese beheer wel toegepas mag word. Hierdie riglyne geld vandag nog en moet toegepas word indien Bt mielies geplant word. Na die bekommernis van weerstandsontwikkeling is daar gekyk na nuwe “events” wat wel die weerstandbiedende larwes kan beheer. ‘n Nuwe “event” wat die Cry1A.105 + Cry2Ab2 proteïen uitdruk is geïdentifiseer wat wel weerstandbiedende B. fusca larwes beheer wat in 2011 vrygestel is. Weerstandsontwikkeling het groot navors- ingsvrae tot gevolg gehad wat veroorsaak het dat daar weer oor B. fusca se ekologie besin moet word om sodoende nuwe tegnologie se lewensduur te verleng. Figuur 3. Sesamia calamistis lewensiklus, 1) motte lê eier in 2) eierpakkies agter blaarskede. Eiers broei uit en gee oorsprong aan 3) larwes wat direk die mieliestam penetreer. Larwes word 4) papies in die stam waarna motte uitkom wat die tweede generasie van die seisoen tot gevolg het. Figuur 1. Busseola fusca lewenssiklus, 1) motte lê eier in 2) Figuur 4. Stamboorder simptome, 1) “venstertjies” op kelkblare eierpakkies agter blaarskede. Eiers broei uit en gee oorsprong sigbaar, 2) “hael” skade sigbaar op kelkblare, 3) skade binne die aan 3) larwes wat vreet in die kelk en later migreer na die stam. mieliestam en 4) “dooiehart” simptome van kelkblare wat afsterf. Larwes word 4) papies in die stam waarna motte uitkom wat die tweede generasie van die seisoen tot gevolg het. Vir die laaste siklus van die seisoen word 3) larwes nie papies nie maar 5) diapouse larwes wat in mieliestoppel oorleef deur die winter om oorsprong te gee aan die volgende seisoen se motte nadat hierdie larwes na die eerste lentereën papies geword het. www.suidwes.co.za 13Feb | Mar ‘20

ARTIKELS ONSIGBARE AALWURMS GEE SOMS HULLE TEENWOORDIGHEID WEG deur Dr Sonia Steenkamp, simptome veroorsaak nie. Ongelukkig is die eiertjie vervel het en dring die wortel LNR Graangewasse, Potchefstroom dit ook so dat aalwurmsimptome verwar van die plant binne. Binne in die plant kan word met versuiping of ander siektes ondergaan die larfie nog drie vervellings Hulle is klein, hulle is skelm en (baie keer ook in kolle), voedingstekorte en om die volwasse wyfie te vorm. Die wyfie hulle is perfek aangepas vir hulle meganiese skade (wat dan meestal deur begin aan die plantselle rondom haar kop omgewing. Juis daarom kan hulle die hele land gesien sal kan word). voed en veroorsaak daardeur dat die selle maklik vir die produsent ore aansit terwyl vergroot om dan vir die res van haar lewe hulle onder die dekmantel aanteel en Aalwurmpopulasies is nooit eweredig vir haar van kos te voorsien en nie meer na hartelus skade aanrig. Tog, as mens in ‘n land versprei nie. Daar is altyd kolle regtig vir die plant te funksioneer nie. presies weet waarvoor om te kyk, gee hulle waar die populasie se digtheid hoër is as hulleself weg. Dit is juis gedurende hierdie op ander plekke, veral as daar laagtes of Figuur 2. Knopwortelaalwurm skade simp- tyd van die seisoen dat die tekens van versuipkolle in die land is. Die plante self tome (galle) wat op aartappelknolle voorkom. aalwurmbesmetting begin om kop uit te gee die plek of plekke weg waar so ‘n kol steek, omdat die meeste aalwurmspesies, of kolle aalwurms voorkom. Bogrondse Hierdie vergrote selle maak dan deel uit as daar in November/Desember geplant gedeeltes van plante wat in sulke besmette van die knoppe of “galle” wat duidelik op die is, al minstens een of twee lewenssiklusse kolle staan is geel, somtyds verdwerg en ondergrondse gedeeltes van plante gesien deurgegaan het. kan verlepperig lyk, al is daar voldoende kan word (Fig. 3). Let egter op dat hierdie water vir die plante beskikbaar (Fig. 1). galle op besmette mielies net duidelik sal Al moeilikheid is wanneer die simptome Let egter op dat as plante wat hierdie wees terwyl die plant nog in saailingsta- eers kopuitgesteek het, dit klaar te laat simptome toon, in spesifieke rye voorkom dium is. Hoewel nie onmoontlik nie, word is om in die huidige seisoen aalwurm- of net by enkel plante in ‘n ry tussen in hierdie galle normaalweg nie maklik op doders toe te dien, omdat die meeste se gesonde plante gesien word, dit nie op aal- volwasse mielieplante waargeneem nie. weerhoudingstydperke die produsent wurmbesmetting dui nie, maar eerder op noodsaak om reeds met plant toe te dien. moontlike chemiese- of meganiese skade. As aalwurmprobleme hierdie seisoen geïdentifiseer word, kan daar eers in die Figuur 1. ‘n Aalwurmbesmette mielieland. nuwe seisoen werkgemaak word. Die grootste sondebokke is maar knopwor- telaalwurm en letselaalwurm wat alge- meen op die eenjarige gewasse parasiteer. Bykomend, is peulaalwurm (peulaalwurm oorleef suksesvol op ander gewasse maar beskadig net grondbone) een van die grootste kopsere vir ‘n grondboonboer. Die simptome van hierdie drie belangrike aalwurmspesies sal uitgelig word omdat dit hierdie drie is wat elke boer beslis êrens in sy boerdery sal teëkom. Bogrondse simptome van aalwurm- Tekens van aalwurmskade op die onder- Figuur 3. Pampoen wat deur knopwortel- besmetting grondse gedeeltes van die plant aalwurms aangeval is. Op die bogrond is waar die heel eerste Knopwortelaalwurm (Meloidogyne spp) tekens van aalwurmbesmetting sigbaar Knopwortelaalwurm kom die algemeenste is en is van toepassing op feitlik alle voor en die simptome van hulle skade kan aalwurmspesies (insluitende die aalwurm- redelik maklik gesien word op al die on- spesies wat nie hier bespreek word nie). Die dergrondse gedeeltes (insluitende knolle; enigste uitsondering is die peulaalwurm Fig. 2) van die plant. Die eiertjie broei in die wat grondbone beskadig en nie bogrondse grond uit nadat die larfie reeds een keer in 14 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

ARTIKELS Indien die galle op peulgewasse voorkom, dit dikwels deur simptome van ander In lande met erge besmetting kan die kan dit somtyds verwar word met die stik- siektes of meganiese skade verdoesel produsent 40% tot 60% van sy oes op so ‘n stofbindende bakteriese knoppies wat op word. In hierdie geval is dit beter om die manier verloor. Die grootste probleem met dieselfde plek voorkom (Fig. 4). ‘n Maklike teenwoordigheid van hierdie aalwurm deur peulaalwurmbesmetting is egter dat hier- manier om tussen galle en knoppies te aalwurm-analise te bevestig. die aalwurm die saad verkleur (are word onderskei is om dit oop te druk. Bakteriese swart) en voortydig laat ontkiem voordat knoppies is rooi of groen aan die binnekant Peulaalwurm (Ditylenchus africanus) die boer nog kan oes. Dit veroorsaak dat en galle is nie. Die beste manier is egter Peulaalwurm kom regoor die grondboon- die grondboonbesending afgekeur word na om die knoppie/gal te probeer afvryf. As produksiegebied voor en word deur saad ‘n laer graad toe (in erg besmette lande kry dit maklik afkom sonder om die wortel te oorgedra. Daar is geen weerstandbiedende die grondbone ʼn persgraad). ‘n Produsent beskadig, is dit ‘n bakteriese knoppie. As dit grondboon kultivar op die mark beskikbaar kan dus heelwat verloor in hierdie proses. nie so maklik afkom sonder om die wortel nie, wat beteken dat waar daar ookal te vernietig nie (‘n gal bestaan immers uit grondbone geplant word, hierdie aalwurm As produsente enige van hierdie simptome selle van die plant self) is dit ‘n gal. sal voorkom. Die getalle van peulaalwurm optel of verdere navrae het, is hulle welkom in ‘n spesifieke land sal die felheid van die om my te kontak by 083 452 5926 of e-pos skade bepaal. Hierdie aalwurm dring die [email protected]. peul binne waar die peul en die anker heg. Die selle by hierdie aanhegtingspunt word sodanig beskadig en verswak dat die peule afbreek en in die grond agter bly as die grondbone gelig word (Fig. 5). Dit is die heel eerste teken van peulaalwurmbesmetting. Figuur 4. ‘n Grondboon met stikstofbindende bakteriese knoppies en galle wat deur knop- wortelaalwurms veroorsaak is. Letselaalwurm (Pratylenchus spp) Figuur 5. Peule wat deur peulaalwurm besmet is Dit is nie so maklik om die letsels van breek af by die aanhegtingspunt van die anker letselaalwurm skade op wortels en on- aan die peul en vertoon bruin op hierdie punt. dergrondse plantdele te eien nie, omdat PRESIES WAT DIERE NODIG HET. By EPOL verstaan ons dat ’n boer se lewende hawe sy bestaan is ... sy toekoms. As een van die leiers in die dierevoerbedryf, verskaf ons topgehalte, wetenskaplik- geformuleerde en gebalanseerde voer vir ’n reeks spesies, insluitende braaikuikens, lêhoenders, suiwel, varke, wild, perde, skape en volstruise. Daarbenewens, verskaf ons navorsings- en ontwikkelingspan, verkoopspanne en gekwalifiseerde dierevoedingkundiges uitstekende diens, tegniese advies en pasgemaakte oplossings om te verseker dat jy en jou diere net die beste uit ons reeks produkte kry. EPOL bied: Innoverende voer- en voedingstegnologie. Wetenskaplik-geformuleerde presisiediëte. Optimale koste gebaseer op die produksiedoelwit. Diereprestasie en -gesondheid. uppe marketing A25683 Kontak jou naaste tegniese adviseur om jou te help om die beste oplossing vir jou behoeftes te bepaal. 15Feb | Mar ‘20 Vir meer inligting oor ons spesifieke voere en dienste: EPOL: +27 (0) 31 242-8600 | [email protected] | www.epol.co.zawww.suidwes.co.za RCL FOODS: www.rclfoods.com

ARTIKELS Foto’s: Vicus van Zyl, Rietvallei VESTIGING eerder in Maart plaasvind. Hierdie planttye word aanbeveel omdat onkruidgroei laag is, VAN om sodoende die jong lusernplant ‘n voorsprong te gee. LUSERN Die vrugbaarheidstatus van die land moet bekend wees en chemiese ontledings van deur Esmond Coen, Bestuurder: Terratek die grond is hoogs aanbeveelbaar. Indien daar reg begin word met die voedingstatus by vestiging, kan die opbrengs en lewensduur van die lusern positief beïnvloed word. ‘n Lusern is een van die heel beste voerge- Goeie voedingstatusbasis om vanaf te werk is as volg: wasse en het ‘n baie hoë voerwaarde en hoë opbrengs. By die vestiging van Plantvoedingstof en pH regstellings moet gedoen word voor aanplantings gemaak kan lusern is daar ‘n paar wenke wat gegee word. Kalk- en kunsmisregstellings moet ingewerk word voordat saadbedvoorbereiding kan word vir die suksesvolle verbouing gedoen word. Fosfate en Kalium is nie baie beweeglik in die grond nie en om dié rede en benutting van lusern. Die produksie moet dit reeds in die wortelsone wees. Indien die regstellings nagelaat word om dit na en lewensduur van lusern sal afhang van plant te probeer doen, sal die onbeweeglike plantvoedingstowwe nie in die wortelsone die klimaat, grond, grondvrugbaarheid, beskikbaar wees nie. bemesting, onkruidbeheer en bestuur. Daar is verskillende kultivars van lusern met hul eiesoortige eienskappe. Die gebruiksaan- Lusern benodig goed gedreineerde grond wending van die lusern is ‘n bepalende faktor vir die kultivarkeuses. Die hoofonderskeid- vir maksimum produksie. Waterversuipte ing tussen die kultivars is volgens die dormansie en groeipatroon. Lusern is gewoonlik grond skep gunstige toestande vir wor- dormant in die winter, maar sommige variteite is nie noodwendig nie. telvrot en ander swamsiektes wat saai- linge laat vrek, opbrengste verminder en Die dormante kultivars kan beweiding beter weerstaan wat dan die nie-dormante kul- gevestigde plante kan doodmaak. Swak tivars meer geskik maak vir hooimaak. Lusernkultivars wat beskikbaar is, word in vyf gronddreinering verminder ook die bewe- dormansieklasse verdeel. Die dormansieklasse is as volg: Dormant, Semi-Dormant, ging van suurstof na die wortels, wat die Intermediêr Dormant, Nie- Dormant en Hoogs Nie- Dormant. Elke dormansieklas se stand en opbrengste verlaag. Lusern be- kultivars het sy eie voor- en nadele soos siekteweerstandigheid en vatbaarheid en die nodig 800-1200mm water gedurende die gebruiksapplikasie daarvan. groeiperiode, afhangend van die klimaat. Die water-tot-opbrengs verhouding van Om die regte plantpopulasies gevestig te kry, word die volgende spasiëring en saai lusern is 75mm per 1 ton droë materiaal digthede aanbeveel: geproduseer. Dit kan ons ‘n goeie riglyn gee vir ‘n waterbegroting indien lusern Wateraanwending Plantmetode Spasiëring tussen rye Saaidigthede onder besproeiing verbou gaan word of ‘n (mm) (kg/ha) opbrengspotensiaal vir droëland lusern. Besproeiing Breedwerpig 20 - 25 Besproeiing Plant in rye 150 - 400 Lusern word gewoonlik in Maart tot Junie Breedwerpig 15 - 20 geplant, afhangend van die temperatuur. Droëland Plant in rye 300 - 400 Waar die wintertemperature laag daal Droëland 15 - 20 gedurende Juniemaand, moet vestiging 10 - 15 ELEMENT WAARDE Saad moet behandel word met Molibdeen en Boor voor plant en daarna kan daar elke pH(KCl) 5 – 5.5 derde of vierde jaar, Molibdeen- en Booraanvullings gedoen word. Die behandelings kan Fosfor (P) tydens die inokulasie van ‘n goeie Rhizobium bakterieë gedoen word. Die landboukalk Kalium (K) 20 – 35 mg/kg en Molibdeen kan laaste bygevoeg word in die okulasieproses om die saad te verkorrel. Kalsium (Ca) 120 – 125 mg/kg Saad moet nie dieper as 15mm geplant word nie en die saadbed kan voor en na plant Magnesium (Mg) gerol word om goeie grondkontak en ontkieming te verseker. Swael (S) 350 mg/kg 80 (> 60) mg/kg Goeie beheer van onkruid en grasse kan die lewensduur en kwaliteit van lusern bevoordeel. 20 – 30 mg/kg Daar is goeie geregistreerde onkruidbeheermiddels vir beide breëblaar en grasse. Verwagte opbrengste van droëlandlusern is 5-15 ton/ha terwyl besproeiings lusern 15-30 ton/ha is. Kontak gerus Terratek by (018) 581 1016 vir ’n ingeligte en winsgewende konsultasie. Natrium (Na) <35 mg/kg 1166Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

Ontsluit jou potensiaal met DEKALB®-innovasie A25610/rev Die innoverende tegnologie en opbrengspotensiaal wat deel uitmaak van DEKALB®-genetika, verseker dat produsente kan uitsien na ’n mielie-oes om op trots te wees. Omdat ons kliënte vir ons belangrik is, word ons tegnologie en navorsing gerugsteun deur kundige advies en professionele diens om sodoende ons produsente se volle potensiaal te ontsluit. PLANT JOU SUKSES DEKALB® is ’n geregistreerde handelsmerk van Monsanto Technology LLC. Bayer (Edms) Bpk Posbus 143, Isando, 1600. www.dekalb.co.za DEKALB South Africa DEKALB SA dekalbsa @DEKALB_SA

ARTIKELS HAELVERSEKERING – goedkoper as wat jy dink deur Suidwes Makelaars teen minimale addisionele Die vrystellingopsie se premie is effens inset koste. Om by die duurder, maar die produsent het geen Die Suidwes bedieningsgebied het in bogenoemde vrae aan te bybetaling nie. Indien die skade 5% of die Somer 2019/2020-seisoen in sluit bied dit ʼn inkomste minder van versekerde waarde is, het die meeste areas goeie reënval ontvang. tot koste verhouding van produsent geen eis nie, want die skade is Die reën was ook heelwat vroeër as die 100:1. Haelversekering laer as die vrystelling. vorige seisoen en kon daar immers in bied dus ʼn bekostigbare en hierdie seisoen vroeër geplant word. effektiewe risikoverskans- Die voordeel van die vrystellingsopsie is op ingsmeganisme. 6% skade in die bogenoemde voorbeeld sal As daar deur die gebiede gery word, kan skade R240,000 wees. Die skade is reeds jy sien die veld is groen en daar is mooi Produsente word dus meer as die totale premie op ʼn minimum gewasse op die lande. Dit is ʼn prent wat aangeraai om die berekeninge vir oes- eis. Daarom is die vrystelling ʼn goeie opsie lank terug gewaar is en die potensiaal vir versekering saam met ʼn makelaar te doen om te oorweeg. groot oeste met goeie reën is iets wat ons voor daar besluit word om nie versekering almal weer hoop gee en opgewonde maak. op gewasse uit te neem nie. Versekeraars bied ook baie goeie terme Sekere produsente sien potensiaal tot die met hulle betaal datums en kan die premie opperste kurwe van agt ton se opbrengste Die verskil tussen ʼn bybetaling- en vry- eers teen 30 Junie betaal word. per hektaar op hulle mielies. stellingopsie Die verskil tussen ʼn bybetaling- en vry- Verder kan gewasse verseker word vir In die gebiede waar die reën later geval stellingopsie word in die volgende gevalle- haelskade op enige stadium van die oes het, sien ons meer sonneblom wat geplant studie uiteengesit: en is daar net ‘n 7 dae wagperiode van word asook die potensiaal vir bone. toepassing. ʼn Produsent neem haelversekering soos Om ten einde inkomste te genereer vanuit in Tabel 1 uiteengesit. Die produsent se Dekking staak op die volgende datums: die land gaan daar altyd ʼn mate van risiko land word deur ʼn haelstorm getref en na Sonneblom – 31 Augustus geneem moet word. Vir produsente wat taksasie word vasgestel dat daar 25% se nie Multi-Risiko dekking opgeneem het nie, skade (100 hektaar) aan die land is. Mielies – 30 Junie is daar wel nog die opsie van haelverseker- ing op gewasse. Hierdie dekking sal tipies Die Bybetalingopsie Soja-bone – 30 Junie verliese as gevolg van haelneerslae, brand, Die eis: ryp en transito dek. Versekerde Waarde x % Skade = Eis voor Oesversekering plaas minder druk op die bybetaling (BTW Uitgesluit) produsent en die finansierings vennoot. Algemene argumente vanuit die mark Dit help alle partye om te glimlag as die neig na die persepsie dat haelversekering R4,000,000 x 25% = R1,000,000 weer opsteek. ʼn duur opsie is en word dit soms glad nie deur produsente in ag geneem nie. Die Eis – Bybetaling = Eis na bybetaling (BTW Vir enige verdere inligting wat benodig argument word verder gevoer dat mielies Uitgesluit) word kan Suidwes Makelaars gekontak en sonneblom taai plante is en nie verse- word of Francois Fourie direk op 071 311 kering nodig het nie, maar daar bestaan R1,000,000 – R200,000 (5% van verse- 3295 of [email protected] tog kritiese groeistadiums waar die plante kerde waarde) = R800,000. uiters vatbaar is vir veral hael- en rypskade. Die bybetalingopsie het wel ʼn goedkoper Maar, wat is dan die kostekomponent vir premie, maar die produsent is met enige sulke dekking? Hoe relatief is dit tot die eis aanspreeklik vir ʼn 5% bybetaling op inkomste komponent? versekerde waarde. Indien die skade 5% of minder is, het die produsent geen eis nie, Die onderstaande tabel illustreer die gemid- want die skade is laer as die bybetaling. delde koste vir haelversekering op mielies. Die Vrystellingopsie Uit die tabel kan waargeneem word dat Die eis: op die duurste opsie, 5% Vrystelling, die Versekerde Waarde x % Skade = Eis (BTW versekeringskoste per hektaar ongeveer Uitgesluit) R100 beloop. Hierdie tipe dekking sal die produsent ʼn maksimum dekking bied R4,000,000 x 25% = R1,000,000 van R4,000,000 op die versekerde lande Lande in Opbrengs Prys per Versekerde Tarief Premie Polis Hektaar per Hektaar Ton in Waarde (Uitgesluit Struktuur Rand in Ton BTW en SASRIA) 400 4 R 2,500 R4,000,000 1% R 40,000 5% Vrystelling 400 4 R 2,500 R4,000,000 0.96% R 38,400 5% Bybetaling Tabel 1* Die tarief gebruik is ʼn gemiddelde tarief vir mielies oor die Noord-Wes Provinsie vir die 2019-20 somer seisoen en word slegs gebruik vir illustrasie doeleindes. Werklike tariewe verskil van distrik tot distrik en per gewas. 18 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

VOOR NA Radical, reliable, real. MAKELAARS TYE VERANDER... EN SO DOEN ONS! wees bestand teen hael, ryp en TRANSITO SKADE op u somer gewasse. FRANCOIS FOURIE: Tel: 071 311 3595 Epos: [email protected] vir ‘n gratis kwotasie. Suidwes Makelaars is ‘n gemagtigde finansiële dienste verskaffer FSP:44458 19Feb | MMaAr ‘K20ELAARS www.suidwes.co.za

BLAAS DIE FLUITJIE!! Whistle Blowers bied aan personeel, klante en ander belangegroepe ‘n anonieme platform, onafhanklik van Suidwes, om die volgende te rapporteer. • ONETIESE GEDRAG • ONEERLIKE GEDRAG • ONREËLMATIGE GEDRAG • ONGEWENSDE GEDRAG BLAAS DIE FLUITJIE: Telefoon: 0800 203 115; Epos: [email protected] / [email protected] Webtuiste: https://www.whistleblowing.co.za/blow-the-whistle/ Per SMS: SMS die sleutelwoord SUIDWES na 33490 (SMS koste is R1.50) 20 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

ARTIKELS Kalium se belangrikheid in gewasproduksie deur Esmond Coen, Bestuurder: Terratek smektiet en kan vrygestel word indien die pitrye wat draai. Mielies reageer baie goed op toestande gunstig is. kaliumbemesting in sanderige gronde. Kalium (K) is ‘n noodsaaklike makro-ele- ment of voedingstof wat deur die plant Uitruilbare Kalium: geredelik beskikbare Kalium Die aanbevole vlakke van Kalium in die grond opgeneem word in groot hoeveelhede, wat op die oppervlak vasgehou (geadsorbeer) in droëland omstandighede is tussen 100 soortgelyk aan dié van stikstof. Kalium word deur kleiminerale en organiese materiaal en 120 mg/kg en dan moet daar met die word nie deel van komplekse organiese deur middel van die negatiewe lading. verwyderingssyfer hoeveelheid bemes word molekules in die plant nie, maar beweeg as om die vlakke konstant te hou. Mielies ver- ‘n vrye ioon en verrig verskeie funksies. Oplosbare Kalium: is opgelos in die wyder 4kg suiwer Kalium per hektaar per ton grondoplossing wat beskikbaar is vir graan geproduseer uit die grond. Die regte Kalium is baie beweeglik in plante en is plantopname. Dit is die kleinste bron wat tyd van toediening is ook belangrik waar baie betrokke by belangrike fisiologiese voortdurend aangevul moet word deur die daar met plant, die grootste hoeveelheid funksies. Dit help om die waterdruk in ander drie bronne of deur die produsent. Kaliumbemesting toegedien kan word. In plantselle te reguleer, wat selverlenging, die sanderige gronde kan die res van die Ka- gaswisseling en beweging van blare te Kalium wat ‘n positiewe katioon is, is relatief liumbemesting as kantbemesting toegedien beïnvloed vir die reaksie op lig. Kalium onbeweeglik in die grond tensy ‘n plantwor- word, saam met Stikstof. Kaliumbemesting- kan ensieme aktiveer en help met proteïen tel in direkte kontak of aanraking daarmee bronne wissel in die effek wat dit het op die sintese, pH-regulering, verbeterde fiksasie kom. Daar is drie metodes waardeur die grondoplossing en die “soutindeks” moet in van koolstofdioksied gedurende fotosin- Kalium met die wortel in aanraking kom gedagte gehou word. Kaliumbronne met ‘n tese. Dit help ook met vervoer van verskeie om geadsorbeer te word: Dit kan deur die laer soutindeks kan in hoër konsentrasies elemente en ensieme in die plant. wortel onderskep word, of deur massa vloei toegedien word wanneer dit naby die saad of deur diffusie. Van hierdie verskeie meto- geplaas word. Bandgeplasing van Kalium Plante wat van voldoende Kalium voorsien dieke is dit deur middel van diffusie wat is meer voordelig as om dit breedwerpig word, is ook beter toegerus om stres te die meeste Kalium in die grondoplossing uit te strooi waar grondvrugbaarheid laag weerstaan wat veroorsaak word deur plae, laat beweeg. Indien die wortel die Kalium is en indien die bogrond uitdroog is dit on- siektes, koue en sommige abiotiese span- uit die grondoplossing opneem, skep dit ‘n toegangklik vir die plant. nings in vergelyking met plante wat met ‘n diffusiegradiënt wat ander Kaliumdeeltjies lae hoeveelheid Kaluim voorsien of bemes is. na die wortel toe laat beweeg. Laat jou lande ontleed word om die che- miese status vas te stel en verhoog jou Gronde is dikwels hoog in totale Kalium, Tekortsimptome van Kalium word op die ouer opbrengste en winste met die oordeelkun- maar dit is meestal nie beskikbaar vir plant- blare by mielies waargeneem as ‘n geel rand dige bemesting en bestuur daarvan. Kon- opname nie. Daar is vier Kalium-bronne aan die buitekant van die blare. Op die koppe tak gerus Terratek by (018) 581 1016 vir ’n in enige gegewe grond waarvandaan die van mielies word afsterwing van die pitte ingeligte en winsgewende konsultasie. plant toegang tot Kalium kan kry: op die punt van die kop waargeneem asook Strukturele Kalium: onbeweeglik en vasgelê. Kalium word geleidelik vrygestel deur minerale (micas en veldspaat) wat verweer met verloop van tyd. Die is ‘n geo- logiese tydperk wat baie stadig plaasvind. Vasgelegde Kalium: word stadig beskik- Taljaard, Nieuwoudt baargestel gedurende ‘n groeiperiode of & van Tonder seisoen. Kalium word tussenin die kleimi- nerale se lae vasgelê soos byvoorbeeld in die kleiminerale-illiet, vermikuliet en Prokureurs / Attorneys Notarisse / Notaries Transportbesorgers / Conveyancers Tel: (018) 596 1072/3/5 Faks/Fax: 087 809 5676 E-pos/Email: [email protected] Krugerstr. 33 Kruger Street Dinsdae te Leeudoringstad Wolmaransstad Tel: 018 596 1072 2630 Tye: 09h00 - 12h00 www.suidwes.co.za 21Feb | Mar ‘20

22 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

www.suidwes.co.za 23Feb | Mar ‘20

ARTIKELS ONS WÊRELDKLAS LABORATORIUM, TOT U DIENS In die landbougemeenskap beteken die term ”residue-vlak- ke”, baie klein hoeveelhede landbou- en veeartsenykundige chemikalieë of verwante afbraakprodukte (metaboliete) daarvan, wat agterbly in, of op ‘n landbouproduk. In die breë konteks van voedselveiligheid, word dié middels gesien as kontaminante wat kan bydra tot die gesondheids- en veiligheidsrisiko vir verbruikers. Die nuwe chromatografie-laboratorium by NviroTek (Suidwes se landboukundige laboratorium) verskaf voed- selveiligheidsverwante ontledings aan voedselprodusente, pakhuise en uitvoerders. ‘n Diverse portefeulje van ontledings sluit MRL (Multi-Residuevlak)-ontledings in op: • vars groente en vrugte vir die plaaslike en uitvoermarkte • plantmateriaal (blare) • kruie • gronde • water Die omvattende ontleding bestaan uit meer as 480 aktiewe bestanddele en aktiewe metaboliete van plaagdoders, swamdoders, onkruiddoders en mytdoders. Hierdie is ‘n kritiese ontleding om te verseker dat daar aan plaaslike en internasionale regulasies voldoen word. Ontleding van ongewenste en gereguleerde residue, soos mikotoksiene is ‘n addisionele diens wat in verskeie kom- moditeite aangebied word. Die laboratorium spog met instrumentasie wat gelykstaande is aan wêreldklas laboratoriums. Nuwe tegnieke en ontledings word deurlopend ondersoek om te voldoen aan die behoeftes van ons kliënte. Hierdie internasionale voorskrifte en vereistes word deurgaans hersien en strenger gemaak deur die verskil- lende uitvoer- bestemmings, soos Europa en China. Die laboratorium streef daarna om kompeterende pryse en omdraaitye te bied as deel van kliëntetevredenheid. Om te verseker dat resultate akkuraat, relevant en betroubaar is, word daar aan internasionale vaardigheidskemas deel- geneem. Die residue-ontledingsdiens val dus onder die internasionale SANAS- akkreditasie van NviroTek. Nvirotek is ʼn onafhanklike laboratorium en bied sekerheid aan produsente wat ernstig is om kwaliteit produkte aan verbruikers te verskaf. Kontak ons gerus vir meer besonderhede by 012 252 7588 of besoek ons webwerf by www.nviroteklabs.co.za 24 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

Lab-Inligting gee rigting... die grondslag vir ‘n suksesvolle boerdery NviroTek Laboratoriums is onafhanklike nasionale, wêreldklas laboratoriums wat in die Noordwes-provinsie geleë is. Volledige ontledings van grond- en water monsters word aangebied. Toetsing van veevoer en weiding, kunsmis, kalk, groeimediums, kompos, plante en petiole, aalwurms, residue van landbou chemikalieë en vars verwerkte produkte vir mikrobiese kontaminasie, is ook beskikbaar. 082 889 0139 • 012 252 7588 www.nviroteklabs.co.za Besoek ook www.wynlandlab.co.za vir Wynland Laboratorium (nou `n filiaal van NviroTek Laboratoriums) of skakel ons by 021 873 3514 vir mikrobiologiese ontledings. NviroTek is ‘n SANSAS geakkrediteerde Wynland Laboratoriums 25fasiliteit. Fasiliteitnommer T 0822 www.suidwes.co.zFaasiliteitnommer T 03F4eb9| Mar ‘20

ARTIKELS GAPINGSVERHANDELING IN DIE TERMYNMARK Lorraine Kotze – Landboutermynmark Makelaar In die geval van ’n koop-kalendergapings- In Figuur 1 word die kalendergaping Gapingsverhandeling, oftewel “spreads” transaksie (ook genoem ’n beer-spreidings- tussen die Julie 2019 en die Desember soos dit algemeen in die bedryf be- kendstaan, word deur rolspelers transaksie) word die termynkontrak vir 2019 witmielie-kontrakte op die JSE Land- in die graanbedryf gebruik om die koste verbonde aan die dra van voorraad oor ’n lewering van ’n kommoditeit in die naby boutermynmark getoon as voorbeeld van periode te verskans. Die mark bied ook soms geleenthede om spekulatief met “spreads” maand (byvoorbeeld Julie) verkoop, ter- ’n kalendergaping waar die vêr maand hoër geld te maak. Dit is belangrik dat produsente ook verstaan wat gapingsverhandeling bete- wyl die termynkontrak vir lewering van as die naby maand verhandel. Hoewel die ken, omdat belangrike afleidings omtrent die bemarking van hul graan aan die hand dieselfde kommoditeit in die vêr maand prysverskil tussen die twee kontrakte baie daarvan gemaak kan word. (byvoorbeeld Desember) gekoop word. In verander het, was dit nooit laer as nul nie en Wat is gapingsverhandeling (Spread)? Gapingsverhandeling is die gelyktydige die geval van ’n verkoop-kalendergapings- het dit tot so hoog as R157 per ton verhan- koop- en verkoop van twee verskillende termynmark-instrumente op die termyn- transaksie (ook genoem ’n bul-spreidings- del. Na hierdie tipe prysverhouding word na beurs om voordeel te trek uit gunstige prysbewegings op beide die instrumente. transaksie), word die termynkontrak vir verwys as ’n mark wat in “contango” is. Die Verskillende instrumente word verhan- del, wat beteken dat dit nie noodwendig lewering in die naby maand gekoop, terwyl afleiding kan gemaak word dat daar genoeg dieselfde kommoditeit of dieselfde ver- handelingsmaand nie. Die instrumente die vêr maand verkoop word. voorraad in die mark is en dat die mark die waarvan hier gepraat word, is byvoorbeeld die termynkontrakte wat op die JSE Land- drakoste tussen die twee leweringsmaande boutermynmark verhandel word. Vraag en aanbod speel ‘n groot rol om te of ’n gedeelte daarvan, vergoed. Indien ‘n gapingstransaksie (“spread” of spreidingstransaksie) gedoen word, word bepaal watter tipe kalen- dit nie gedoen om ‘n termynkontrak te prys nie, maar eerder om die verskil tussen die dergapingstransaksie ge- pryse waarteen die tipes termynkontrakte verhandel word, te benut. doen gaan word. Indien Daar is vier verskillende tipe gapings- daar genoeg voorraad transaksies, maar slegs drie daarvan het betrekking op termynkontrakte. Hierdie in die mark beskikbaar tipes is kalendergapingstransaksies, in- terkommoditeit-gapings-transaksies en is om in die vraag na ‘n intermark-gapingstransaksies. spesifieke kommoditeit Kalendergapingstransaksies ‘n Kalendergapingtransaksie is die gelyk- te voorsien, sal die ter- tydige koop en verkoop van termynkon- trakte vir dieselfde kommoditeit, maar vir mynkontrak vir lewe- lewering in verskillende leweringsmaande. Daar word byvoorbeeld ’n termynkontrak ring in die vêr maand vir die lewering van witmielies in Julie gekoop, terwyl ’n termynkontrak vir die hoër as die termynkon- lewering van witmielies in Desember verkoop word. trak vir lewering in die Daar is twee soorte kalendergapingstran- naby maand verhandel saksies, naamlik ’n koop-kalendergaping- en ’n verkoop-kalendergapingstransaksie. om vir die drakoste 26 Feb | Mar ‘20 tussen die twee lewe- ringsmaande te vergoed. Figuur 1. Verloop van die prysverskil op JSE Landboutermynmark tussen In die mark word daar die Julie 2019 en die Desember 2019 2020 witmielie-termynkontrak dan gepraat van ’n mark wat in “contango” is. Figuur 2 is ‘n grafiese voorstelling van die Die koste om graan in voorraad nie in die prysverskil tussen die Januarie 2020 en die naby maand te verkoop nie en dit eerder Maart 2020 witmielie-termynkontrakte op te hou om later te verkoop, staan as dra- die JSE Landboutermynmark as voorbeeld koste bekend. Drakoste bestaan uit rente, van ‘n kalendergaping waar die vêr maand stoorgeld en versekering. Die verskil laer verhandel as die naby maand. Daar tussen die pryse waarteen die termynkon- word na hierdie prysverhouding verwys as trakte vir die verskillende maande verhan- ’n inverse prysverhouding. del, sal onder normale omstandighede nie groter wees as die volle drakoste oor die periode ter sprake nie. Indien voorraadvlakke onder druk is (wan- Figuur 2. Verloop van die prysverskil op JSE neer daar ‘n groot vraag na voorraad is), sal Landboutermynmark tussen die Januarie 2020 die termynkontrak vir lewering in die naby en die Maart 2020 witmielie-termynkontrak. maand weer hoër verhandel as in die vêr maand. In die mark word dan gepraat van ’n inverse-prysverhouding. In so ’n mark sal dit nie loon om voorraad te dra nie, omdat die mark eintlik ’n premie betaal om dadelik voorraad te bekom. www.suidwes.co.za

ARTIKELS Dit is duidelik dat die prysverskil tussen vir witmielies vir lewering in Julie gekoop verskans. Die drakoste kan tot ’n mindere of die Januarie 2020 en die Maart 2020 en ’n termynkontrak vir die lewering van meerdere mate deur die prysgaping tussen witmieliekontrak slegs vir ’n kort periode geelmielies ook in Julie, verkoop word. die twee leweringsmaande vergoed word, hoër as nul verhandel het, maar teen die Hier speel die vraag en aanbod van die wat ’n invloed het op die gewilligheid van einde van Januarie tot laer as R85 per ton twee verskillende kommoditeite ’n rol in die eienaar om die voorraad te hou om dit verhandel het. die besluit watter kommoditeit gekoop later te verkoop. Daar kan ook omstan- en watter verkoop word. Hierdie tipe dighede wees waar die prysgaping negatief Interkommoditeit-gapingstransaksies transaksie word gewoonlik gedoen om verhandel, wat beteken dat die mark glad (“split” of ”colour spread) spekulatief van geleenthede gebruik te nie die drakoste vergoed nie en eerder ’n ‘n Interkommoditeit-gapingstransaksie is maak waar verwag word dat die prysver- premie sal betaal om graan in die naby ’n transaksie waar twee verskillende, maar houding tussen die twee kommoditeite maand te bekom. Die vraag na en aanbod interafhanklike kommoditeite vir lewering gaan verander. van kommoditeite, asook drakoste om die in dieselfde leweringsmaand gelyktydig ge- voorraad tot later te hou, het dus ‘n direkte koop en verkoop word. ‘n Termynkontrak Intermark-gapingstransaksies effek op gapingsverhandeling en is ook fak- word op die een kommoditeit uitgeneem en ‘n Intermark-gapingstransaksie vind plaas tore wat daartoe kan bydra om te bepaal of ‘n kort(verkoop) termynkontrak op ‘n ander waar dieselfde of naverwante kommoditeit produsente hulle voorraad moet terughou kommoditeit maar in dieselfde maand. op twee verskillende markte verhandel of eerder moet verkoop en ‘n spekulatiewe word. Vir dieselfde leweringsmaand termynbeurstransaksie gaan doen. ‘n Voorbeeld van so ‘n interkommoditeit- word ‘n termynkontrak vir die lewering gapingstransaksie is waar ’n termynkontrak van ‘n spesifieke kommoditeit op een Skakel gerus u Graanverkyger of Land- beurs gekoop, terwyl daar terselfdertyd boutermynmark Makelaar by Suidwes vir ook ’n termynkontrak vir die lewering hulp met betrekking tot bemarkingskeuses. van dieselfde of naverwante kommoditeit op ‘n ander beurs verkoop word. As daar Bronne: byvoorbeeld ‘n tekort aan witmielies in Geyser, JM. Kort en Lank van Termynmarkte, Krugersdrop: Suid-Afrika is, maar ‘n oorskot in Amerika, kan ‘n witmielie-termynkontrak op die JSE Kejafa, 2013. Landboutermynmark gekoop word, terwyl ’n termynkontrak op die Chicago board of Trade verkoop word. In die plaaslike graanmark word veral kalendergapingstransaksies deur rolspelers gebruik om die koste om voorraad van ’n naby-maand tot later in die seisoen te dra, te KOOP 'N 20KG OPTIMIZOR PREMIUM TEEN R349.99 E8NKKGRY 'GN RATIS Beskikbaar by Suidwes takke landswyd. Terwyl voorraad hou. MEER PROTEÏENE VIR AKTIEWE HONDE 27Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

SuFidowteos kompetisie Tema: Hoop, geloof en verwagting Suidwes se fotokompetisie was vanjaar gewilder as ooit Die wenner stap weg met ‘n biltongkerwer, ter waarde van van tevore. Ons het meer as 250 inskrywings ontvang R600. Loer gerus na ‘n handjie vol van die inskrywings wat ons en kan spog met die mooiste foto’s vanuit ons bedien- ontvang het. Dankie vir elkeen se deelname! Ons maak sommer ingsgebied. Ons is verheug om die wenners aan te gou weer so! kondig, al was dit nie ‘n maklike taak nie. 1STE PLEK: Stephan Visser, Ventersdorp. 28 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

2DE PLEK: Ezelle Harmse 3DE PLEK: Salome Scholtz www.suidwes.co.za 29Feb | Mar ‘20

LEEFSTYL ERDWURM – die natuur se ploeg Erdwurms maak ‘n besonderse bydrae Dit is egter uiters belangrik om te onthou NutriGreen Gwano Pellets is ‘n 100% tot die volhoubare werking van die dat grond nie net kompos nodig het nie, organiese algemene misstof en kan in grond-ekostelsel. Hulle verbeter die maar ook voeding. Baie tuiniers is onder die blombeddings, groente- en kruietuine en grond se struktuur wanneer hulle grawe verkeerde indruk dat slegs kompos in die ook op grasperke toegedien word en is en op soek is na voedsel en verbeter die tuin toegedien moet word, maar misstowwe ideaal vir bome, struike en blom- en vrug- kwaliteit van grond. Hierdie wonderbaar- beskik oor mikro- en makro-elemente wat draende plante. like, slymerige wurms vreet hul pad deur noodsaaklik is vir gesonde groei. Protek se die grond en sodoende word die grond met NutriGreen-reeks kan met groot gerustheid 80% van alle tuine bestaan uit grasperke die grawery “geploeg”. Gronddeeltjies word in jou tuin gebruik word sonder om die en loofplante en om te verseker dat hier- losgemaak en tonnels word in die grond erdwurms te benadeel. Dit bestaan uit orga- die plante welig groei en pragtige groen gevorm. Sodoende word die grond belug en niese- en organiesgebaseerde korrelmisstof blare het, moet hulle gevoed word met ‘n kan water en suurstof die grond binnedring. gemaak van verkomposteerde pluimveemis kunsmis wat ryk aan stikstof (N) is. Nutri- wat met koolstof (C) verryk is en is vry van Green Gro Green is ‘n organiesgebaseerde Aangesien die erdwurms baie sensitief patogene, parasiete en onkruidsaad. misstof wat onder andere met stikstof (N) vir die UV-strale van die son is, bly hulle verryk is om ekstra blaargroei te stimuleer. ondergronds. Hulle kom selde heeltemal Organiese misstof is van nature stadigvry- uit hul gate en daar word slegs gedurende stellend en die ekstra koolstof verbeter die Vir kleurvolle blomme die nag na kos gesoek. verbinding van die plantvoedingselemente en rose wat lank blom, met jou tuingrond, dus verhoed dit dat die voed jou plante met Nu- Erdwurms verkies klam, vrugbare grond misstof in die grond loog. triGreen Flower Power en leef hoofsaaklik van blare wat hulle organies-gebasseerde ook in hul tonnels insleep. Indien daar ‘n Organiese kunsmis bevorder die aktiwiteite misstof wat onder an- tekort aan voedsel is, vreet hulle grond en van mikro-organismes in die grond wat dere met Kalium (K) onttrek sodoende voedingstowwe uit die op hul beurt die plantvoedingselemente verryk is om blom- en grond. Die wurmhopies wat mens op die afbreek tot in die vorm waar dit beskikbaar vrugvorming te bevor- oppervlakte van die grond sien, is eintlik is aan plante om te gebruik. Gereelde der. Dit is ideaal vir rose, die grond wat deur erdwurms gevreet bemesting met ‘n organiese kunsmis blomplante, vrugte- is wat hulle uitskei, nadat die nodige versterk die selwande van jou plante wat bome asook groente. voedingstowwe uit die grond onttrek is. daartoe lei dat die plante minder water Andersins, raak die wurms ondergronds benodig en ook baie meer gehard is teen Geregistreer in terme van Wet 36 of 1947 van die mis ontslae. uiterse temperature. Gwano Pellets: N 21 g/kg, P 32.5 g/kg, K 27.6 Mikro-organismes is meer aktief in grond NutriGreen Gwano Pellets, Gro Green en g/kg, Zn 2000 mg/kg, Cu 70 mg/kg, Mo 4500 waar erdwurms teenwoordig is. Hierdie Flower Power bevat die drie belangrikste mg/kg, Fe 2200 mg/kg, B 1200 mg/kg, Mn mikro-organismes speel ‘n noodsaaklike plantvoedingselemente naamlik Stikstof 1000 mg/kg C 350 g/kg, Groep 2 misstof, rol in die vrystelling van voedingstowwe en (N), Fosfaat (P) en Kalium (K) asook al die reg nr B4904; die beskikbaarstelling daarvan aan plante. mikro-elemente wat die plante benodig vir gesonde groei, byvoorbeeld Yster (Fe), Flower Power: N 48 g/kg , P 10 g/kg, K 36 g/ Indien jy op ‘n maklike, reuklose, skoon Mangaan (Mn), Koper (Cu), Sink (Zn) en kg, Zn 61 mg/kg, Cu 17 mg/kg, Mo 22 mg/kg, manier van kombuis- en tuinafval ontslae Boor (B), om maar net ‘n paar te noem. Fe 869 mg/kg, B 256 mg/kg, Mn 212 mg/kg, wil raak, is ‘n wurmplaas die antwoord. C 296 g/kg, Groep 2 misstof, reg nr B4652; Vermi-kompostering (wurm-kompos) vind plaas wanneer erdwurms aangewend Gro Green: N 39 g/kg, P 10 g/kg, K 40 g/kg, word om tuin- en voedselafval af te breek Zn 61 mg/kg, Cu 17 mg/kg, Mo 22 mg/kg, Fe en dit in ‘n hoë gehalte kompos te omskep. 869 mg/kg, B 256 mg/kg, Mn 212 mg/kg, C Jy kan jou eie wurmplaas bou of dit by 315 g/kg, Groep 2 misstof, reg nr B4655; tuinsentrums en koöperasies aankoop. Kies net ‘n plek wat nie aan direkte sonlig Geregistreer deur FarmWorx (Edms) Bpk, blootgestel is nie en onthou om jou wurms Reg no 2012/092415/07, Posbus 645, verkieslik elke dag vars kos te gee. Wurms Heidelberg, 1438, Tel no 011 812 9800. sal gou vermeerder as daar baie afval is. Gebruik die wurmkompos as ‘n aanvulling Versprei deur: Protek, ‘n divisie van PE BEE in jou tuin deur dit met tuingrond te meng Agri (Edms) Bpk, Posbus 72, Heidelberg, en in jou beddings in te werk. 1438. Tel (011) 812 9800 of 0861 PROTEK (0861) 77 68 35, www.proteksa.co.za 3300Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

PVREORTTERKOSUE VVilGireeëornedneoedmnevoniridkgnredudbipereuelirnklbidkaerëeoirnosksueoekilsttekbv.ilreojohpueheeuinsr.. C M Y CM MY CY CMY Avi-stelspuit metered Nuvan Profi K spray for Insects: Fumigation Fogger: • Breë spektrum • Ononderbroke vrystelling herhaaldelike vrystelling • Berokingsmiddel vir die • 300 mℓ kannetjie sal elke beheer van vlieënde en 15 minute outomaties spuit kruipende insekte sowel as plae wat in gestoorde vir tot 30 dae produkte voorkom • Onmiddellike uitklop • 200 mℓ spuitkan dek 360 m³ en 330 mℓ spuitkan dek 600 m³ Om meer uit te vind oor ons volledige reeks produkte, kontak ons by 0861 PROTEK (0861 77 68 35) www.protek.co.za Geregistreer kragtens Wet 36 van 1947 Nuvan Profi Fumigation Fogger: reg no L1301, Dichlorvos (organosfaat) 124 g/kg, skadelik Avi-stelspuit metered spray for insects: reg no L4003, d-Penothrin 10 g/kg, piperonyl butoxide 100 g/kg, versigtig Registrasiehouer: Avima (Edms) Bpk. Mpy. Reg. Nr. 1961/001744/07, Posbus 3131,Kenmare, 1745, Tel (011) 769-1300 Versprei deur: Protek, ’n divisie van PE-BEE Agri (Edms) Bpk, Posbus 72, Heidelberg, 1438, tel no (011) 812-9800 of 0861 PROTEK (0861 77 68 35), www.protek.co.za www.suidwes.co.za 31Feb | Mar ‘20

ARTIKELS deur Hendrik Engelbrecht, Suidwes Groep verseker, word daar spesialiste aangestel, wees oor die moontlike gevare wat die Nakomingsbeampte. naamlik die veiligheidsverteenwoordiger. werk behels, maar die onus lê altyd by die Dié persone is daarvoor verantwoordelik werkgewer om te besluit of die werk ‘n Hierdie is dalk ‘n onderwerp waaraan om risiko-analises te doen en dan voor- moontlike bedreiging vir die veiligheid van sommige werkgewers nie baie stelle te maak oor hoe om die risiko’s te die werknemer inhou. oor dink nie, maar dit is belangrik verminder. Verder help hulle werknemers om jouself te vergewis, omdat dit reuse om hulle regte uit te oefen en maak aan- Die algemene pligte van die werkgewer gevolge kan inhou wanneer iets skeefloop. bevelings oor veiligheid aan werkgewers. is om: Indien ’n ongeluk by die werksplek gebeur • ‘n Veiligheidsverteenwoordigers te verkies; Die Wet vereis van ‘n werkgewer om alle waarin ’n werknemer beseer word of sterf, redelike stappe sover moontlik te doen om is die veiligheidsverteenwoordiger daar- • Die werkersorganisasie oor die veilig- ‘n veilige werksomgewing daar te stel en voor verantwoordelik om ondersoek in te heidsverteenwoordigers te raadpleeg; om die werksomgewing in stand te hou stel na die oorsake van die ongeluk. Die en sonder risiko vir die gesondheid van die veiligheidsverteenwoordiger help dus ook • Werkers in kennis te stel van die gevare in werkers. met eise in verband met beroepsveiligheid. die werksplek; Daar word egter nie van die werkgewer Dit is nie ‘n vereiste om ‘n veiligheids- • Enige gevare tot ‘n minimum te verminder; verwag om alleen verantwoordelikheid vir verteenwoordiger in diens te hê nie, maar gesondheid en veiligheid te neem nie. Die dit word wel aanbeveel. • Beskermende klere te voorsien, indien Wet is gebaseer op die beginsel dat gevare nodig; in die werksplek aangepak moet word deur Wat is die werkers se pligte? kommunikasie en samewerking tussen die Werkers moet redelike voorsorgmaatreëls • Die nodige opleiding aan werkers wat werkers en die werkgewer. tref oor hul eie gesondheid en veiligheid gevaarlike masjinerie en materiale ge- by die werk. Werkers moet alle voorsorg- bruik te verskaf; Dit is redelik om te sê dat nie alle werks- maatreëls en reëls binne die werksplek plekke ewe veilig en gesond is nie, maar oor veiligheid en gesondheid nakom en • Seker te maak dat werkers bewus is van die wetgewing vereis dat elke werknemer moet werkers enige moontlike gevalle van die veiligheidsmaatreëls; die reg het om in veilige en gesonde onveiligheid of ongelukke aan die veilig- omgewing en omstandighede te werk. heidsverteenwoordiger rapporteer. • Werkers te verhoed om met gevaarlike Elke werkgewer moet dus verseker dat materiale of masjinerie te werk, tensy alle alle werksplekke veilig en gesond is en alle Wat is die werkgewer se pligte? veiligheidsreëls gevolg is; werknemers verantwoordelikheid moet Die werkgewer moet seker maak dat die aanvaar vir hul eie veiligheid en gesond- werksplek veilig en gesond is en moet nie • Nie enige bewyse van ‘n ongeluk te skuif heid en dié van ander mense by die werk. toelaat dat enige werknemer werk verrig nie voordat ‘n inspekteur toestemming wat potensieel gevaarlik is, sonder dat die daarvoor gegee het, tensy iemand ernstig Om werkgewers en werknemers te help nodige veiligheidsvoorsorgmaatreëls in beseer is en onmiddellike behandeling om veilige en gesonde werksplekke te plek gestel is nie. Die werker moet ingelig benodig. 32 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

LEEFSTYL HELPMEKAAR STUDIEGROEP Die Helpmekaar Studiegroep van Leeudoringstad het aan die toergroep elkeen ‘n Suidwes rugsak besoek Zambië gedurende Febr 2020. Pieter oorhandig tydens hulle Januarie maandvergadering Bronkhorst (Takbestuurder, Leeudoringstad) in Leeudoringstad. PRODUKNUUS VERBETER EFFEKTIWITEIT VAN stof wat met die plaagbeheeroplossing JOU PLAAGBEHEERMIDDELS gemeng word en binne 48uur verdwyn. Dit is ʼn koste-effektiewe manier om oortoe- Daar is gereeld klagtes van verbruikers Sprayfilm10 is ‘n verspreider en kleefmid- diening van plaagdoders of die oorslaan dat plaagbeheermiddels, spesifiek ook del wat die effektiwiteit van die produk van plekke te verhoed. Baie gereeld word ’n onkruidmiddels, nie doeltreffend is nie. verbeter en verseker dat blare en plantop- grasperk of plaveisel behandel en verloor jy Die rede hiervoor is nie die gehalte van pervlakte behoorlik bedek word. Sprayfilm tred waar jy toegedien het, veral op warm die plaagmiddel nie, maar eerder die swak 10 verbeter die kleef van sproeidruppeltjies dae wanneer die vloeistof vinnig verdamp. gehalte van Suid-Afrika se munisipale- of op die plant en verbeter die effektiewe boorgatwater waarmee hierdie plaagmid- leeftyd van onkruid-, insek- en swammid- Handige wenk: dels verdun word. dels. Deur Sprayfilm10 te gebruik, kan die 1. Om water te buffer, meng slegs 1ml All wasagtige laag wat sommige blare bedek, Buff in 1liter water in ‘n spuitbottel of spuit- Die meeste plantbeskermingsprodukte is veral die van jong onkruid, binnegedring kan en meng. Die water sal blou verkleur. onstabiel by ’n lae pH (suur) of ‘n hoë pH word en word oortollige afloop verhoed. 2. Voeg Sprayrite Spray Indicator in spuit- (alkalies) en word die doeltreffendheid Sommige onkruide is ook vol haartjies kan en meng. benadeel wanneer die pH van die spuit- wat veroorsaak dat die druppel nie op die 3. Voeg die korrekte dosis plaagbeheer- mengsel te hoog of te laag is. oppervlak van die blaar kom nie, maar middel of plantvoedsel by hierdie mengsel wanneer Sprayfilm10 gebruik word, word en meng. Plaagbeheermiddels is stabiel by ‘n pH- die van die druppel gebreek om klein, 4. Voeg dan laaste Sprayfilm10 by die reeks van 4 tot 6.5. fyn waterdruppeltjies te vorm en egalige mengsel en meng. verspreiding op die blaaroppervlakte te 5. Die mengsel is nou gereed om toegedien Protek se All Buff verlaag die pH van verseker. Sprayfilm10 is binne een uur te word. alkaliese water en verhoog die pH van reënbestand en die plaagbeheermiddels suur spuitwater tot by ‘n optimum pH van sal dus nie afwas nie. Dit bied verder Geregistreer in terme van Wet 36 van 1947 tussen 4 en 6.5 waar dit gebuffer word. beskerming teen die UV-strale van die son wat die afbreek van die gifstof beperk. AllBuff: L6154, organic buffer system & alkylated phenol Vir doeltreffende werking van plaagbe- ethylene oxide condensate 484,7 g/l, VERSIGTIG heermiddels, moet die vermengingswater Sprayrite Spray Indicator dus altyd eers met All Buff gebuffer word, Die derde produk wat aanbeveel word, veral Sprayfilm 10: L7120, terpenic polymer, 902,4 g/l, VERSIGTIG voordat die plaagbeheermiddel in die wa- vir die beheer van onkruid, is Sprayrite ter bygevoeg word. Spray Indicator. Dit is ʼn tydelike blou kleur- Registrasiehouer: Arysta LifeScience South Africa (Pty) Ltd, reg no: 2009/019713/07, 7 Sunbury Office Park, Off Douglas Saunders Drive, La Lucia, 4019, Tel: (031) 514-5600 Versprei deur: Protek, ‘n divisie van PE-BEE Agri (Edms) Bpk, Posbus 72, Heidelberg, 1438, tel no (011) 812-9800 of 0861 PROTEK (0861 77 68 35), www.proteksa.co.za

LEEFSTYL Suidwes Plaaskombuis Gis & Melkbrood Vir nog heerlike resepte, besoek: Bakkersgis of “Koekie” gis 140g botter www.annelienpienaar.co.za Hierdie tipe gis lyk soos grys klei en jy ruik die gis baie pertinent. Die gis word ook eers 100g suiker Die gebruike en kenmerke van Gis opgelos in water met suiker en gelaat om ’n skuim baard te vorm. 2 eiers Gis kan in verskillende kategorieë verdeel word. Maar voordat ek dit bespreek moet Hoe stoor ek gis? 4 eetlepel heuning julle verstaan dat die tipe gisselle wat Ek stoor al my gis in die vrieskas. Gisselle gebruik word, dieselfde in al die soorte kan nie gedood word deur bevriesing nie, 1 teelepel Sout kommersiële gis is, naamlik: saccharomy- want kitsgis en brouersgis word deesdae ces cerevisiae gedroog deur ’n koue proses. So, vrieskas Metode toe. Gis word net deur hitte vernietig. Sif die koekmeel, gis en sout saam. Kitsgis Wanneer jy dus jou aankope gaan doen Hierdie tipes gis is fyn en veerlig, grys van by die supermark vir gedroogde gissoorte, Verhit die melk, botter, heuning en suiker kleur. Die “kits” verwys na die feit dat die plaas dit dadelik in jou koelsak. Die selle kry saam totdat die botter gesmelt is en laat gis direk in meel gebruik kan word en nie skade by 30˚C blootstelling. afkoel tot louwarm. opgelos word nie. Dit beteken glad nie dat die deeg vinniger gaan rys nie! As ’n reël, los Hoe toets ek of gis nog reg is? Voeg die melk en geklitste eier by die ek die gis op, veral as ek die klein pakkies Meng 1 teelepel gis met 125ml water en koekmeel en knie totdat dit glad en koop. Daar mag wel ’n vervaldatum op die knippie suiker. Meng goed deur totdat al die elasties is. pakkie wees, maar die pakkies kon heel bestanddele goed opgelos is. Laat vir 10 moontlik blootgestel gewees het aan hoë minute staan totdat daar ‘n skuim vorm wat Laat die deeg vir 45min rus of totdat dit hitte en die gisselle kon skade gekry het. ten minste met twee vingers hoog gerys verdubbel het in volume. Dus mag die gis dalk nie werk nie. Los die het. Dan is die gis nog aktief en lewendig. gis in 100ml lou water op met ’n ¼ teelepel Weeg 150g bolletjies af en sit eenkant suiker. Roer goed en rus vir 10 minute. Hoeveel gis moet ek gebruik vir my gebak? onder ‘n doek sodat dit nie uitdroog nie. Sodra daar skuim vorm so dik soos jou Kitsgis: 1kg meel per 10g pakkie pinkie, is die gis reg om te gebruik. Maak solank repies spek gaar of heerlike Brouersgis: 2kg meel per 20g pakkie spekworsies en laat afkoel. Brouersgis Hierdie gis is in korreltjievorm en moet eers Bakkersgis: 2.5kg meel per 25g blokkie Rol elke bolletjie ongeveer 3cm dik uit hidreer word deurdat dit in water geplaas en rol dan op met ‘n stukkie spek in die word met bietjie suiker, soos in die resep Suurdeeg plantjies middel. Die spek kan nog langs die kante onderaan aangedui. Dit word vir ’n paar Suurdeeg plantjies word normaalweg op uithang. Dit lyk te mooi! minute gelaat sodat daar ’n skuim baard twee maniere gemaak – met of sonder gis. kan vorm om aan te dui dat dit aktief is. Die Hierdie manier van bak met ’n plantjie verg Laat weer rys vir 30 minute en bak dan smaak is effens sterker en ek ondervind goeie tydsberekening. Jy moet ten minste by 200˚ vir 25-30minute. dat dit kragtiger rys as die kitsgis of die ‘n paar keer die proses van bak deurgaan blokkies gis. om die hele prentjie te verstaan. Sien my Maak ‘n mengsel wat in die mikrogolf webtuiste vir meer inligting oor Suurdeeg. gesmelt word aan vir die glanslagie van 34 Feb | Mar ‘20 die broodjies as dit klaar gebak het soos ʼn Lekker melkbrood resep! volg: 50ml heuning, 50ml witsuiker en 50ml water. (lewer 12 rolletjies of een brood) Sodra die broodjies uit die oond kom, Resep smeer die stroop oor die broodjie en 1kg Koekmeel of Witbroodmeel laat afkoel. 1 kitsgis, pakkie van 10g Geniet verskriklik! 500ml melk Annelien Pienaar www.suidwes.co.za

LEEFSTYL Die Suidwes Boekrak stel nuwe titels aan In Christine Barkhuizenle Roux se jongste is in 2017 as naaswenner in Lapa se Jeugroman- ons lesers bekend en lesers kan met roman, My naam is Prins, ek slaap met die kompetisie bekroon. Die dekonstruksie van Retta elke uitgawe ʼn titel wen. NB Uitgewers is lig aan, vra die skrywer skreiende, dapper Blom is haar eerste roman vir volwassenes. Sy ons boeke-vennoot en is die trotse verskaffer vrae. Wat beteken dit om ’n goeie man te woon op Parys in die Vrystaat. van die boeke wat tydens elke uitgawe van wees? Hoe raak ’n mens ontslae van die Ons Eie kortliks bespreek sal word. verlede? En bowenal, hoe heel jy veertig Wilna Adriaanse Omnibus 1 jaar later die pyn van ʼn klein seuntjie ge- NB Uitgewers publiseer onder sewe hoof- naamd Prins? deur Wilna Adriaanse drukname: Tafelberg, Human & Rosseau, Queillerie, Pharos, Kwela, Best Books en Lux Oor die skrywer In dié heruitgawe van die gewilde skrywer Verbi. Afrikaanse liefdesverhale word onder Christine Barkhuizen-le Roux is in 1959 in Vryburg Wilna Adriaanse se eerste omnibus word die drukname Jasmyn, Melodie, Satyn, Hart- gebore. Sy behaal in 2005 ʼn Meestersgraad in lesers opnuut herinner aan die betowering klop en Mirre gepubliseer. NB Uitgewers is Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van van onverwagse liefde. Georgina Walters die grootste plaaslike algemene uitgewery die Wes-Kaap. Sy is digter en kortverhaalskrywer besluit om die kinderoppasser vir drie in die Suid-Afrikaanse boekemark en is die en vier van haar boeke het by H&R verskyn: kinders te wees in, ʼn Ongewone belegging. markleier in volwasse fiksie, kinder- en jeug- Padmaker (2010), Wat die oog gesien het (2011), Die kinders se pa dink sy is nie opge- boeke en nie-fiksie, van liefdesverhale tot Getuie (2012) en Drieklawerblaar (2016). wasse vir haar taak nie. Francis Malan se treffende politieke onthullings en biografieë, verbintenis met die enigmatiese joernalis van kookboeke, gesondheid en tuinmaak Die dekonstruksie Michael Alheit is veronderstel om slegs en humor tot boeke vir jong volwassenes, van Retta Blom platonies van aard te wees in Alleenvlug. sowel as prenteboeke en massamark Dr. Josslyn Neethling sien vroualleen om kinderboeke en woordeboeke. deur Zelda Bezuidenhout na ’n sendinghospitaal in, Die reuk van verlange. Dan daag haar eerste liefde, dr. My naam is Prins, ek Jare lank al is Lauretta Blom ’n gedienstige Adam Berkowitz, daar op. slaap met die lig aan huisvrou in haar beige paleis, die eggenoot van Tobias Blom, ’n suksesvolle sakeman Oor die skrywer deur Christine Barkhuizen-le Roux met belange in Johannesburg én die Kaap. Wilna Adriaanse is in 1958 in die Kalahari gebore Maar met hulle seunskinders wat nou groot en het op Worcester grootgeword. Haar bekendste Corinne Prinsloo, ’n kliniese sielkundige, se en uit die huis uit is, begin die stilte en die boeke is, Met ander woorde (2006), Vier seisoene kind huwelik is nie meer wat dit eens was nie. Dit pynlike netheid van Retta se praghuis in die (2010) en Dubbelspel (2014). Sy het haar MA-graad in is asof haar domineeman, Frank, wegkruip Johannesburgse sekuriteitslandgoed haar skeppende skryfwerk aan die UK voltooi, en daaruit in sy studeerkamer, en saans al hoe vroeër vasdruk. En sy wonder oor al die dinge wat spruit haar roman, ’n Klein lewe (2012). Sy verdeel die whiskeybottel nadertrek. Die liefdevolle sy nié gedoen het nie en hoe dit haar lewe tans haar tyd tussen Botswana en die Boland. saamwees van vroeër het verander in ’n gevorm het. versigtige eierdans rondom mekaar. Drie lesers staan die kans om die Wanneer sy boonop begin vermoed dat bo-genoemde drie titels te wen. Wanneer Deon, ‘n oudpasiënt, haar nader Tobie vir haar iets wegsteek, besluit sy dat om saam met hom ʼn pelgrimstog te on- dit tyd is om dié dinge te doen wat sy nooit Stuur gerus jou naam, van, kontak- derneem na die dorp van sy kinderjare, word tevore aangedurf het nie. Eerste op die besonderhede en adres na Corinne voor ’n belangrike keuse geplaas. lys is ’n road trip Kaap toe saam met haar [email protected] Begelei sy Deon ’n laaste maal terug na die hond, Charlie, en haar kunstenaarsvrien- trauma van sy verlede, of moet sy by Frank din, Leigh. Die reis lei na die ontwaking om moontlik een van die boeke te wen. bly en self agter die kap van die byl van haar van ’n nuwe Retta op ’n kleinhoewe buite man se drinkprobleme probeer kom? Bethulie, maar ook na onthullings in die Kaap wat haar hele lewe omverwerp. Oor die skrywer Zelda Bezuidenhout is ’n skrywer van jeugverhale, kortverhale, rubrieke, reklamekopie en volwasse fiksie. Haar jeugverhaal, As mens geluk kon proe, www.suidwes.co.za 35Feb | Mar ‘20

ARTIKELS MOENIE GEÏNTIMIDEERD WEES DEUR TEGNOLOGIE NIE In die hedendaagse, moderne wêreld waarin deur middel van data-lekkasies, oortredings van Cookies ons onself bevind, is dit maklik om geïntimi- nakoming en meer. deer te voel met tegnologiese terme waarvan Dit is ‘n klein lêer wat op die gebruiker se re- jy dalk nog nooit van gehoor het nie. Soos wat Kunsmatige intelligensie (Artificial kenaar gelos word wanneer ‘n sekere webwerf ons al hoe meer van tegnologie afhanklik is, is dit Intelligence (AI)) besoek word. Die lêer soos inligting wat deur egter belangrik om tred te hou met verskillende die webwerf gestuur word, en elke keer as die tegnologieë en hul betekenisse en funksies. Ons Masjien- of sagtewaretegnologie wat menslike gebruiker na die webwerf terugkeer, kan die verduidelik graag ‘n paar van die gewildste terme. intelligensie naboots. Pleks van die rekenaar webwerf net nuwe inligting byvoeg. wat voorafbepaalde opdragte volg, kan AI leer, Tegniese terme, soos wolkrekenaar (Cloud) spraak herken, beplan, probleme oplos en self- Metadata tot sake-intelligensie (BI), is maar net twee korrigeer. Die meeste AI wat deesdae gebruik Data oor ander data. Byvoorbeeld, metadata van die terme wat deesdae as algemene terme word, word geklassifiseer as swak AI, omdat dit vir prentjies kan die skeppingsdatum, beeldre- in die besigheidwêreld gebruik word. Dit kom gefokus is op ‘n enkele of klein take/opdragte solusie en lêergrootte insluit. Sommige soorte tydens vergaderings, in e-posse en in gesprekke (byvoorbeeld ‘n virtuele assistent). Sterk AI metadata, soos lêergrootte, word outomaties met medekollegas voor. Daarom is dit belangrik sal beskryf word as waar ingewikkelde take geskep, terwyl ander deur die gebruiker geskep dat alle personeel, nie net ‘n IT-span van ‘n asook ‘n wye verskeidenheid van take gevolg en word, soos sleutelwoorde wat gebruik word vir besigheid ‘n basiese begrip het van algemene voltooi kan word. webwerf-metadata. tegnologie-verwante woorde nie. Ondernemingshulpbronbeplanning (En- Front-end Development Hier volg ‘n kort lys van Inligtingstegno- terprise Resource Planning )(ERP) Ook bekend as die “kliëntkant”, want dit is wat logie-terme wat hedendaags gebruik word: Sagteware wat ontwerp is om die verskillende gebruikers of kliënte op hul rekenaars sal sien. stelsels wat gebruik word om ‘n besigheid te Die voorkant van ‘n webwerf of “app” behels die Business Intelligence (BI) bestuur, te integreer, sodat data maklik tussen vertoon of ontwerp wat daarin gekodeer is. hulle kan vloei. Hierdie besigheidstelsels kan ‘n Sambreelterm kan gebruik word om hierdie mensehulpbronne, boekhouding, verkryging HTML term beter te beskryf: Dit is ‘n toepassing van in- en projekbestuur insluit. Hypertext Markup Language. Die “gesig” van frastruktuur, gereedskap wat die beste praktyke die internet. Alle webwerwe het HTML. Web- insluit wat toegang gee om ‘n organisasie te help Oop bron (Open Source) blaaiers lees HTML-lêers en omskep dit na die met beter besluitneming tot voordeel hê asook Sagteware wat toeganglik is vir die publiek. webwerf wat uiteindelik sien word. om prestasie te verbeter en te optimaliseer. Dit beteken dat ander dit kan verander, en dit word dikwels kommunaal ontwerp. Oop- Back-end Development Data-analise (Data Analytics) bron-sagteware is gewoonlik gratis. Dikwels word “bedienerkant” genoem wat agter Die wetenskap van die ondersoek van rou die skerms gebeur om ‘n webwerf of “app” te laat data met die doel om gevolgtrekkings oor die Virtuele masjien (Virtual Machine) loop; die voorkant is die gesig, en die agterkant inligting te maak. Die proses om ‘n ander bedryfstelsel op ‘n is die brein. Dit sluit bedieners en databasisse in. masjien te gebruik met behulp van virtualisasie- Skaduwee IT (Shadow IT) sagteware. Die virtuele stelsel is geskei van die API hoofstelsel. Redes om ‘n virtuele masjien te Toepassingsprogrammeringsvlak word gebruik Die gebruik van stelsels, toestelle, sagteware, toe- bestuur, is onder andere om ‘n nuwe bedryf- in sagteware-ontwikkeling om ‘n stel reëls en passings en dienste sonder uitdruklike goedkeur- stelsel te probeer voordat u dit installeer, ou of boustene vir ‘n program te voorsien. ing van ‘n organisasie se interne IT-afdeling. Dit onverenigbare sagteware gebruik, en verdagte het die afgelope jaar eksponensieel gegroei met lêers te toets. Databasis die aanvaarding van wolkgebaseerde toepassings Versameling van ‘n webprogram se data. en dienste (bv. Dropbox, Skype, ens.). Alhoewel Cache skadu-IT die produktiwiteit van werknemers ‘n Manier vir die rekenaar om inligting wat Dit mag ironies klink, maar indien jy oor sekere kan verbeter en innovasie kan dryf, kan dit ook gereeld gebruik word te stoor sodat dit vinniger tegnologiese terme struikel, is dit altyd handig ernstige veiligheidsrisiko’s vir organisasies inhou toegangbaar is vir die gebruiker. om juis van tegnologie, soos Google, gebruik te maak om agter die kap van die byl te kom. Cloud Onthou, mens word net deur tegnologie geïn- Term wat gebruik word om data/inligting op ‘n timideer as jy dit toelaat. “Server” te plaas en toegang te gee via netwerke. 36 Feb | Mar ‘20 RReegg.. NNoo 8877//001111001133//0077 •• AAnntt FFrreeee RReegg.. NNoo LL88771155 •• AAnnttss RReegg.. NNoo LL66118888 •• AAnntt DDuusstt RRRReeeegggg.. NNiissttooeeLLrree88dd6600bb99yy••KKAAoonnmmttssbbRRaattTT((UUPPttRRyyee))ggLL..ttNNddoo LL88999911 •• AAnntt NNeesstt GGrraannuulleess RReegg.. NNoo LL88887744 •• TTAAGG RReegg.. NNoo LL99778800 ((AAcctt 3366 ooff 11994477)).. www.suidwes.co.za

GAMEX WINSKOPE SLEGS BY SUIDWES BOTHAVILLE HANDELSTAK BESKIKBAAR. BESOEK SUIDWES SE VUURWAPENAFDELING VIR MEER INLIGTING. PRYSE SLUIT BTW IN TENSY ANDERS AANGEDUI. RCBS CHARGEMASTER LITE R4,999 100214647 TRIJICON RS 30 4.5- 30x56 FFP MOA SCOPE MRAD SCOPE R37,999 R37,999 2000003664 2000003665 Bothaville-tak: 056 515 2577 37Feb | Mar ‘20 Skakel Jaco: 060 995 0015 www.suidwes.co.za

NUUS VUURWAPENAMNESTIE en sal u steeds onwettig in besit wees van die wapen waarvan die lisensie verval het. – wat presies behels dit? U kan vervolg word vir die onwettige besit van die wapen. Amnestievoorwaardes Hierdie amnestie het baie spesifieke voor- waardes. U moet die vuurwapen waarvoor u aansoek doen onder die amnestie (teen vervolging vir die onwettige besit van die wapen) by die Polisie inhandig. U kan die wapen by die toegewysde amnestiebeampte by enige polisiestasie inhandig, behalwe by die hierdie Polisiestasies wat die Polisie geïdentifiseer het as nie betroubaar genoeg om die amnestie te hanteer nie. deur Fred Camphor, lisensie vir die wapen (soos die amnestie Wanneer amnestie toegestaan word, word Hoof Uitvoerende Beampte: SA Jagters voorsien) maar die lisensie word nie goed- u gevrywaar van vervolging vir die onwet- gekeur nie en u verloor die wapen, dan is tige besit van die wapen. Wanneer u die Dit is reeds bekend dat die Minister ons ook in die moeilikheid. wapen inhandig moet u die Polisie se vorm van Polisie aan die einde van 2019 522(a) voltooi en dit saam met die wapen `n vuurwapenamnestietydperk Daarom is besluit dat ons lede sal voor- inhandig. `n Kopie van die vorm is hier aangekondig het wat van 1 Desember 2019 sien van soveel inligting moontlik sodat beskikbaar. Die Polisie moet hierdie vorm tot 31 Mei 2020 duur. hulle self kan besluit. endosseer om aan te dui dat u die wapen onder die amnestie inhandig en dat aan- Die National Hunting and Shooting Asso- Die amnestie mag `n geleentheid vir u soek gaan doen vir `n lisensie vir die wapen. ciation (NHSA) het `n dringende aansoek wees om die wapen waarvan die lisensie gebring teen die Minister van Polisie om verval het op `n wettige wyse weer in u Neem kennis dat wanneer u die vorm 522(a) hierdie aanvanklike amnestie op te skort. naam te lisensieer. Oorweeg dit gerus. voltooi, u verklaar dat u die wapen vrywillig NHSA en die Polisie het `n skikkings- aan die Polisie oorhandig. Die Polisie sal ooreenkoms bereik wat `n bevel van die Hoeveel wapens se lisensies het verval? dan waarskynlik self vorm 522(b) voltooi hof gemaak is. Dit beteken dat die Minister Die Polisie se eie data dui aan dat net of in sommige gevalle mag u versoek word ingewillig het om die beleid van die Polisie meer as 40 805 wapens se lisensies om die vorm te voltooi. Let daarop dat daar te wysig om (minstens vir die duur van verval het. Hiervan is 242 853 pistole, nie van u vereis word om vorm 522(b) te die amnestietydperk) wél `n aansoek vir 100 667 rewolwers, 35 354 gewere en 20 onderteken nie. Hierdie vorm bevestig dat `n nuwe lisensie vir `n vuurwapen te 107 haelgewere. Die res is komponente, die wapen aan die staat verbeurdverklaar ontvang en terselfdertyd daarmee ook `n kombinasies en karabyne. Daar is dus word en dit nie meer aan u behoort nie. `n aansoek om bevoegdheid of hernuwing 343 520 handwapens (86%) waarvan die Kopie van vorm 522(b) is hier beskikbaar. van bevoegdheid te ontvang. meeste waarskynlik vir selfverdediging Die Polisie sal dan op hulle stelsel eie- onder Artikel 13 gelisensieer is. naarskap van die vuurwapen oordra van u Die Raad van SA Jagters het onlangs `n naam na Staatsdepartement 43. Polisie se beplanningsessie gehou en onderneem Watter beskerming het ek nou? stelsel sal nie langer die wapen aandui dat om lede gepas in te lig oor die moontlike Soos voorheen aangedui, is u onwettig in dit in u naam gelisensieer is nie. gebruik van die amnestie. besit van die wapen indien u vuurwapen se lisensie verval het sonder om dit te hernu. Die Polisie sal die wapen inneem en, vol- Ongelukkig is ons by `n geleentheid waar Die beskerming was deels geleë daarin dat gens hulle, veilig bewaar. Dit sal ballisties die Raad nie namens elke lid `n besluit daar so `n groot aantal wapens is waarvan getoets word om na te gaan of dit met kan neem nie en elkeen moet self besluit die lisensies verval het dat die Polisie nie enige misdaad verbind kan word. Indien die om `n wapen waarvan die lisensie verval die vermoë het om elkeen van die meer as wapen wel met `n misdaad verbind word het, in te handig, al dan nie. 400 000 mense individueel te vervolg nie. sal u vervolg word vir die betrokke mis- daad. Indien u aansoek doen vir `n nuwe Die probleem is doodgewoon die volgende: Die tydelike interdik wat die Vuurwapen- lisensie vir die wapen en die lisensie word As die Raad u adviseer om nié die eienaars van Suid-Afrika (GOSA) in Julie goedgekeur, behoort die wapen weer aan u amnestie te gebruik nie, en u word later 2018 bekom het wat die Polisie verbied teruggegee te word. Indien u nie aansoek vervolg vir die onwettige besit van `n om enige aksie te neem om wapens waar- doen vir `n nuwe lisensie nie, of u aansoek wapen waarvan die lisensie verval het, is van die lisensies verval het, te konfiskeer, om `n lisensie word nie goedgekeur nie, sal ons in die moeilikheid. geld steeds. Hierdie is tydelike verligting die wapen uiteindelik vernietig word. en die Polisie het reeds die proses begin As die Raad u wel sou adviseer om die om appèl teen die uitspraak aan te teken. Indien u aansoek doen vir `n nuwe lisensie amnestie te gebruik, die wapen in te Sou die appèl slaag, sal die beskerming vir die betrokke wapen en die lisensie word handig en aansoek te doen vir `n nuwe wat hierdie interdik nou meebring verval nie goedgekeur nie, sal u die normale roete van `n appèl teen die beslissing kan neem. 38 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za Indien die appèl misluk, sal u die saak op hersiening in `n Hooggeregshof kan neem. Wanneer u mag aansoek doen vir `n nuwe lisensie vir die vuurwapen wat u onder die amnestie inhandig, geld die volgende voorwaardes:

NUUS Wanneer u die wapen inhandig, moet u daarvan ook ontslae raak. Die amnestie skriftelik aandui dat u wel gaan aansoek maak voorsiening daarvoor dat u patrone doen vir `n lisensie vir die wapen. Die ken- saam met die wapen mag inhandig. U mag nisgewing word gedoen op die vorm SAP egter ook vooraf reeds die patrone weggee 548. Dit is die kwitansie waarvan u `n kopie of verkoop aan iemand wat `n geldige lisen- behoort te kry vir die vuurwapen wat u in- sie van soortgelyke kaliber het. handig. Lees die verklaring wat u moet teken onderaan en skrap wat nie van toepassing Ons beveel aan dat u dalk liewer die is nie, sodat u wel aandui dat u wil aansoek patrone vir so `n vuurwapen gee vir doen vir die lisensie, al dan nie. `n Voorbeeld iemand anders wat `n geldige lisensie van die SAP548 is hier beskikbaar. vir die betrokke kaliber het en wat nie meer as die U moet binne 14 dae van die datum waarop voorgeskrewe getal u die wapen ingehandig het aansoek doen patrone in sy/haar vir `n nuwe lisensie vir die vuurwapen. Gebruik besit het nie. die aansoekvorm vir `n nuwe lisensie SAP 271 waarvan `n kopie hier beskikbaar Paar praktiese is. Hierdie aansoek word hanteer soos voorstelle `n gewone nuwe aansoek vir `n lisensie As u `n wapen met dieselfde vereistes as vir enige ander onder die nuwe lisensie. Indien u later as 14 dae na amnestie wil die datum waarop die wapen ingedien is, inhandig, stel ons aansoek doen vir `n lisensie sal u lisensie die volgende voor: nie goedgekeur word nie. Neem baie duide- U moet bewys dat die wapen voorheen like foto’s van die gelisensieer was. Daar heers onsekerheid wapen uit verskillende hieroor by die verskillende amnestie- hoeke en bewaar dit beamptes in die Polisie. Sommige goed. U mag dit dalk amnestiebeamptes dui aan dat solank vorentoe nodig kry. die vuurwapen voorheen lisensieer was die persoon wat dit inhandig kan aansoek Kry al u dokumente doen vir `n lisensie. Ander beamptes reg om vir `n nuwe dui aan dat slegs indien die vuurwapen lisensie aansoek te voorheen aan u gelisensieer was, kan doen voordat u die wapen u aansoek doen vir `n nuwe lisensie. inhandig. Wanneer u die Die vorige lisensie wat verval het sal wapen inhandig, handig afdoende bewys wees dat die wapen wel terselfdertyd u lisensieaan- voorheen gelisensieer was. Wees veral soek vir die wapen in en versigtig indien u `n wapen inhandig wat indien nodig ook die aan- nie voorheen in u naam gelisensieer was soek om bevoegdheid of her- nie. Dit is nie seker of u wel `n lisensie vir nuwing van bevoegdheid. so `n wapen sal kry nie. Hou afskrifte van alle doku- U moet bevoeg wees om die tipe wapen mentasie wat u aan die Polisie waarvoor u vir `n lisensie aansoek doen oorhandig en bewaar dit veilig. te mag besit. Normaalweg sou u voordat u vir `n nuwe lisensie aansoek doen eers Verwyder alle addisionele toerusting bevoeg verklaar moet word. Tydens die van die wapen wat u inhandig, amnestie, sal die Polisie `n aansoek vir byvoorbeeld die teleskoop en sy nuwe bevoegdheid, of die hernuwing van ringe, die geweerband en selfs die bevoegdheid tesame met die aansoek vir kolf as u dit nodig ag. Daar is gevalle die lisensie vir die wapen ontvang. waar die kolf dalk meer werd is as die geweer. Per definisie is die kolf U moet ook genoegsame motivering nie eksplisiet `n vuurwapen nie. hê waarom die lisensie aan u uitgereik moet word. Omdat dit `n nuwe lisensie-aansoek is, is u nie noodwendig verplig Wat van ammunisie? om die aansoek vir die dieselfde U moet ook onthou dat as u nie `n lisensie vir doeleindes in te dien nie. U pistool `n wapen het nie, u ook nie in besit mag wees mag gelisensieer gewees het vir van ammunisie vir `n wapen in die spesifieke selfverdediging maar u kan nou aansoek kaliber nie. Dit is veral belangrik vir mense doen vir `n lisensie om die pistool vir wat net een vuurwapen het waarvan die sportskietdoeleindes te gebruik. Dit is nie lisensie ook verval het. Indien u die wapen `n hernuwing nie maar `n nuwe aansoek onder die amnestie inhandig mag u nie in wat u sal indien. besit wees van die patrone nie en u moet 39

PRODUKNUUS SUIDWES MEGANISASIE - GEBRUIKTE GOEDERE Feb / Mar ‘20 *ALLE PRYSE SLUIT BTW UIT TENSY ANDERS GEMELD Atasa 600l 10m 3 Punt Spuit (NUUT) JX Miniair Nova Planter (NUUT) Bothaville | 3230 Hoopstad | 662 R 18,000.00 R 100,000.00 Landini Powermondial 115 (vir parte) JX FHP 185 Mulcher (NUUT) Bothaville | 50467 Hoopstad | 814 R 120,000.00 R 125,000.00 Super Comby EX JX XTRA 532 (NUUT) Hoofkantoor | 50474 Hoopstad | 819 R 170,000.00 R 175,000.00 New Holland FR 9060 Kerwer Extra 532 Mower (NUUT) Hoofkantoor | 50484 Hoopstad | 922 R 1,350,000.00 R 175,000.00 3.8m Gras Tafel vir NH Kerwer JX-Farmall 140A Wet Hoofkantoor | 50514 Clutch 2016 Model Hoopstad | 50470 R 150,000.00 R 398,000.00 Metasa SDM 2213 Planter Hoofkantoor | 50519 GA300 GM Gyrorake (NUUT) Schweizer-Reneke | 3395 R 76,000.00 R 69,000.00 Landini Globalfarm 95 Hoofkantoor | 50552 John Deere 4730 Sprayer 2009 Model R 160,000.00 Schweizer-Reneke | 50563 HM Grissley 75 Chipper (NUUT) R 950,000.00 Hoopstad | 587 JX CLCII 11Tand (NUUT) R 25,000.00 Wolmaransstad | 3395 R 120,000.00 40 Feb | Mar ‘20 www.suidwes.co.za

PNRUOUDSUKNUUS LIEB JV RENSBURG : HANDEL & Sel: 082 824 0520 | Tel: 018 581 1174 | E-pos: [email protected] MEGANISASIE *ALLE PRYSE SLUIT BTW UIT TENSY ANDERS GEMELD F50/150/4 Slasher (NUUT) Landini Globalfarm 105 Wolmaransstad | 3617 Rops 2010 Model R 32,777.00 Wolmaransstad | 50476 R 160,000.00 Falcon F50/150 BM McCormic 105 met + Grass Bag (NUUT) Loader 2006 model Wolmaransstad | 3618 Wolmaransstad | 50504 R 44,580.00 R 220,000.00 JX 95 (NUUT) Landini 5H110 met Wolmaransstad | 3843 Loader 2016 model R 385,000.00 Wolmaransstad | 50557 R 398,000.00 Case JX 80 2013 Model New Holland TD 90 4WD 2012 model Wolmaransstad | 50153 Wolmaransstad | 50180 R 190,000.00 R 210,000.00 165 MULCHER Kverneland John Deere 5725 2012 model Wolmaransstad | 50447 Wolmaransstad | 50568 R 60,000.00 R 145,000.00 POWERFARM 95 ROPS 2010 Model New Holland 5610 2007 model Wolmaransstad | 50468 Wolmaransstad | 50175 R 160,000.00 R 120,000.00 POWERFARM 95 CAB 2007 Model Gaspardo Delfino 1800 Wolmaransstad | 50473 Power Harrow (NUUT) Wolmaransstad | 3346 R 160,000.00 R 103,000.00 BOTHAVILLE: HOOPSTAD: SCHWEIZER-RENEKE: WOLMARANSSTAD: Hendrik van Zyl: Riaan de Beer: Fanus vd Berg: William Visser: Sel: 076 950 8434 Sel: 082 338 3348 Sel: 084 608 8754 Sel: 083 626 6479 www.suidwes.co.za 41Feb | Mar ‘20

Februarie - April 2020 STROPER PROMOSIE NEEM U CASE IH STROPER ALLE DIENSTE EN / OF NA U NAASTE DEELNEMENDE HERSTELWERK WAT UIT DIÉ SUIDWES MEGANISASIE TAK INSPEKSIE VOORTVLOEI SAL VIR ‘N GRATIS VOORSEISOEN TEEN VOORKEUR ONDERDELE INSPEKSIE. PRYSE EN ARBEIDSTARIEWE GEDOEN WORD. SUIDWES MEGANISASIE WERKSWINKELS Bothaville: 056 515 2577 Schweizer-Reneke: 053 963 2200 Hoopstad: 053 444 1312 Migdol: 053 965 0655 Vryburg: 053 927 4033 Wolmaransstad: 018 596 2212 *Terme en voorwaardes geld www.suidwes.co.za KONTAK U NAASTE SUIDWES MEGANISASIE WERKSWINKEL. 42 Feb | Mar ‘20

www.suidwes.co.za 43Feb | Mar ‘20