ปางหมู : ชุมชนชาวไตแห่งแรกของเมืองแม่ฮ่องสอน

Pang Moo, the first Tai community in Mae Hong Son

สมุดภาพประกอบการเรียนรู้เรื่อง ปางหมู : ชุมชนชาวไตแห่งแรกของเมืองแม่ฮ่องสอน โครงการการพัฒนาองค์ความรู้และสื่อการเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์ ชุมชนบ้านปางหมู ชุมชนชาวไตแห่งแรกของเมืองแม่ฮ่องสอน มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ Knowledge and Learning Media Development on Local History in Pang Moo Village, the First Tai Community in Mae Hong Son, Chiang Mai Rajabhat University ธรรศ ศรีรัตนบัลล์



ณ ที่ราบกว้างระหว่างหุบเขา ซึ่งซ่อนตัวอยู่ในเทือกเขาถนนธงชัย ตั้งอยู่ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศไทย และเดิมเป็นส่วนหนึ่งของเมืองเชียงใหม่ บริเวณนี้มีแม่น้ำปายไหลผ่านไปบรรจบกับแม่น้ำสาละวิน แม่น้ำสายสำคัญของประเทศเมียนมาร์



พื้นที่บริเวณนี้มีลักษณะเป็น “ดินโป่ง” หรือ “โป่งน้ำ” ซึ่งมีแร่ธาตุสำคัญที่สัตว์ป่า โดยเฉพาะหมูป่ามากินเสมอ จึงเป็นที่มาของชื่อหมู่บ้าน “โป่งหมู” และต่อมาเพี้ยนเป็น “ปางหมู”



ด้วยความอุดมสมบูรณ์จึงมี ชาว “ไทใหญ่” หรือ “คนไต” จากเมืองไต เช่น เมืองนาย หมอกใหม่ ลางเคอ ซึ่งปัจจุบันอยู่ในรัฐฉาน ประเทศเมียนมาร์ เดินทางเข้ามาตั้งบ้านเรือนอยู่อาศัย และบุกเบิกพื้นที่ทำการเกษตร หาของป่า และตัดไม้สัก



“ของป่า” เช่น หน่อไม้ เห็ด น้ำผึ้ง ยางรัก



การตัดไม้สัก เพื่อส่งไปขายให้กับบริษัทของชาวอังกฤษ ซึ่งตั้งอยู่ในประเทศเมียนมาร์



ต่อมา \"การค้าไม้สัก\" กลายเป็นธุรกิจสำคัญที่สร้างรายได้อย่างมากให้กับชุมชน โดยชาวบ้านจะตัดไม้สักในป่าโดยมีช้างช่วยชักลากมายังแม่น้ำปาย เพื่อส่งไปขายยังประเทศเมียนมาร์



บางส่วนทำการค้าขายระหว่างชุมชนและเมืองต่าง ๆ เช่น การค้าในลักษณะกองคาราวานพ่อค้าวัวต่าง และคำว่า “ปางหมู” ซึ่งเป็นชื่อหมู่บ้านในเวลาต่อมา อาจได้มาจากการเป็นที่พักระหว่างเดินทาง ซึ่งชาวไตเรียกว่า “ป๋าง” หรือ “ปาง”



หมู่บ้าน “โป่งหมู” หรือ “ปางหมู” ค่อย ๆ เติบโตเป็นชุมชนที่มีผู้คนอยู่อาศัยมากขึ้น



ต่อมาราวพุทธศักราช 2374 พระเจ้ามโหตรประเทศ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ มอบหมายให้ “เจ้าแก้วเมืองมา” ออกตรวจพื้นที่บริเวณนี้ และพบชาวไตตั้งบ้านเรือนอยู่อาศัย จึงแต่งตั้งให้ “พะก่าหม่อง” เป็นผู้ปกครองหมู่บ้าน กล่าวได้ว่าเป็นชุมชนชาวไตแห่งแรก ที่ได้รับการแต่งตั้งจากเมืองเชียงใหม่ ก่อนการเกิดขึ้นของเมืองแม่ฮ่องสอน



หมู่บ้านปางหมูเจริญรุ่งเรืองขึ้นเรื่อย ๆ เป็น ชุมชนชาวไตขนาดใหญ่



วัดปางหมูเป็นศูนย์รวมจิตใจ มีพระพุทธรูปเก่าแก่ จำนวน 3 องค์ สร้างเมื่อ พ.ศ. 2432 และเป็นสถานที่เก็บรวบรวมคัมภีร์ภาษาไทใหญ่โบราณ หรือ “พับลิ่กไต” จำนวนหลายร้อยฉบับ



ด้านทิศตะวันออกของหมู่บ้าน มีพระธาตุเจดีย์ “กองมู” ตั้งอยู่บนยอดเขา เป็นโบราณสถานสำคัญที่ชาวปางหมูเคารพสักการะ



“เจ้าเมือง” เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวไตปางหมูนับถือ ทุก ๆ ปีจะมีพิธีกรรม “เลี้ยงเจ้าเมือง” ณ หอเจ้าเมือง ซึ่งตั้งอยู่กลางหมู่บ้าน และมีพิธีกรรม “แมบ้าน” หรือทำบุญหมู่บ้าน ณ ศาลากลางหมู่บ้าน



หมู่บ้านปางหมู มีภูมิปัญญาที่สำคัญ เช่น การสร้างเหมืองฝาย เพื่อทดน้ำจากแม่น้ำปายและแม่น้ำแม่สะงา มาใช้ในการเกษตร มีฝายจำนวน 3 แห่ง ได้แก่ ฝายทุ่งนาไม้ขี้ ฝายปายโก๊ง และฝายนาตกปาย



การ “อีดน้ำมันงา” เป็นภูมิปัญญาการสะกัดน้ำมันจากเมล็ดงาของชาวไต ปัจจุบันหมู่บ้านปางหมูยังคงอนุรักษ์ “ครกอีดน้ำมันงาแบบโบราณ” ไว้ให้ชนรุ่นหลังได้ศึกษา



ถั่วเน่า เป็นเครื่องปรุงอาหารที่สำคัญของชาวไต หมู่บ้านปางหมู เป็นชุมชนที่ผลิต “โถ่น้ำแค็บ” หรือ “ถั่วเน่าแผ่น” ซึ่งปัจจุบันถั่วเน่าแผ่นจากหมู่บ้านปางหมู มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักและจำหน่ายทั่วประเทศไทย



ประเพณีที่สำคัญของชาวปางหมู ประเพณีปอยส่างลอง คือ ประเพณีบรรพชาสามเณรหรือบวชลูกแก้วของชาวไต นิยมจัดขึ้นในช่วง มีนาคม – พฤษภาคม ของทุกปี คนไตเรียกสามเณรว่า “เจ้าส่าง” และเมื่อลาสิกขาออกมาจะได้รับคำนำหน้านามว่า “ส่าง” ส่วนพ่อแม่จะเรียกว่า “พ่อส่าง – แม่ส่าง” เป็นอัตลักษณ์อย่างหนึ่งของชาวไต



ประเพณีออกหว่า หรือ ออกพรรษา หรือ ประเพณีปอยเหลินสิบเอ็ด จัดขึ้นในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 เพื่อรับเสด็จพระพุทธเจ้ากลับจากโปรดพุทธมารดาบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ จะมีการสร้าง “จองพารา” และมีการฟ้อน “นกกิงกะกล่า และโต” เพื่อเฉลิมฉลองการเสด็จมาของพระพุทธเจ้า



ประเพณีล่องผ่องไต หรือลอยกระทง จัดขึ้นในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ซึ่งตรงกับวันลอยกระทง ชาวไตจะจัดทำปราสาทบนแพ เรียกว่า “ผ่อง” ภายในมีอัฐบริขารและภัตตาหาร ตกแต่งอย่างสวยงาม จากนั้นนำไปลอยแม่น้ำปาย เชื่อว่าเป็นการบูชาพระอุปคุตที่จำพรรษาอยู่ ณ กลางมหาสมุทร



ปัจจุบัน หมู่บ้านปางหมู ตำบลปางหมู อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ชุมชนชาวไตแห่งแรกของเมืองแม่ฮ่องสอน เป็นชุมชนชาวไตขนาดใหญ่ มีความสำคัญในฐานะแหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์ และยังคงอนุรักษ์ สืบสาน วัฒนธรรมประเพณีอันดีงาม ของชาวไตไว้ได้อย่างน่าชื่นชม

โครงการการพัฒนาองค์ความรู้และสื่อการเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์ ชุมชนบ้านปางหมู ชุมชนชาวไตแห่งแรกของเมืองแม่ฮ่องสอน มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่

โครงการการพัฒนาองค์ความรู้และสื่อการเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์ ชุมชนบ้านปางหมู ชุมชนชาวไตแห่งแรกของเมืองแม่ฮ่องสอน มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่