ธ.ค.62 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.ธรรมเสน อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลธรรมเสน ได้ดำเนินกำรจัดทำทำเนยยบภูมิปัญญำในท้องถ่ิน ให้กับ ประชำชนในพื้นท่ยตำบลธรรมเสน เพ่ือเพ่ิมพูนควำมรู้และทักษะในกำรดำเนินชยวิตแบบพอเพยยง สำมำรถ เรยยนรู้และฝึกฝนได้ทั้งจำกกำรศึกษำด้วยตนเอง และได้รับกำรถ่ำยทอดจำกผู้อ่ืน กำรนำภูมิปัญญำมำ เผยแพร่เพื่อให้ประชำชนในพ้ืนทย่ได้นำไปใช้และเรยยนรู้เพื่อเพิ่มอำชยพ และประสบกำรณ์ให้กับตนเองและ ครอบครวั ใหม้ ยกำรเจริญเติบโตอย่ำงต่อเน่ืองและเก้ือกลู ในกำรผลติ ซึ่งกันและกนั โดยกำรใชท้ รัพยำกรท่ยมยอยู่ ให้เกิดประโยชน์ และไม่มยสำรพิษ เช่น ดิน น้ำ แสงแดดอย่ำงเหมำะสม เกิดประโยชน์สูงสุด มยควำมสมดุล ของสภำพแวดล้อม อย่ำงต่อเนื่อง และเกิดผลในกำรเพ่ิมพูนควำมอุดมสมบูรณ์ของทรัพยำกรธรรมชำตดิ ้วย กศน.ตำบลธรรมเสน หวังว่ำเอกสำรเล่มนค้ย งมปย ระโยชน์ตอ่ ผอู้ ่ำนและผ้ปู ฏิบัติงำนตอ่ ไป กศน.ตำบลธรรมเสน ธนั วำคม 256๒

สำรบัญ หน้ำ คำนำ 1 สำรบญั 4 7 กศน.ตำบลธรรมเสน - ภมู ปิ ญั ญำ การทาไม้กวาดทางมะพร้าว: นางละเอียด มตี าด - ภมู ิปัญญำ การเลี้ยงปลาดุกรัสเซยี : นายปัณณทัต ปานเนยี ม - ภมู ิปัญญำ การตม้ ยาหม้อ : นายทองหอ่ พชั นี คณะผจู้ ัดทำ

1 แบบบนั ทึกชุดข้อมลู คลงั ปัญญำ-ภมู ิปัญญำทอ้ งถ่นิ ตำบลธรรมเสน อำเภอโพธำรำม จงั หวดั รำชบรุ ี ชอ่ื ภมู ปิ ัญญำ : การทาไม้กวาดทางมะพรา้ ว ชอ่ื นางละเอียด นำมสกุล มตี าด วันเดอื นปเี กิด : 24 เมษายน พ.ศ. 2493 ทีอ่ ยู่ปจั จุบัน (ที่สำมำรถติดต่อได)้ : บ้านเลขที่ 54 หม่ทู ี่ 3 ตาบลธรรมเสน อาเภอโพธาราม จงั หวัดราชบุรี รหสั ไปรษณยี ์ 70120 โทรศพั ท์ : 063-815-5312 ควำมเปน็ มำของบุคคลคลังปญั ญำ เนื่องจากคุณละเอียด มีตาดเคยทางานที่ศูนย์แสดงพันธ์ุสัตวป์ ่าเขาประทับช้าง เป็นเจ้าหน้าท่ีรักษา ความสะอาดบริเวณสถานท่ีต่างๆรอบๆบริเวนศูนย์แสดงพันธ์ุสัตว์ป่าเขาประทับช้าง ซ่ึงต้องใช้ไม้กวาด ทางมะพร้าวในการทาความสะอาด ซึ่งไม้กวาดทางมะพร้าวไม่เพียงพอในการใช้การ และอีกทั้งไม้กวาด ทางมะพร้าวทางซื้อมาไม่ทนทานต่อการใช้งาน คุณละเอียด มีตาดจึงได้เก็บด้ามไม้กวาดตามข้างทางท่ีชารุด เอากลับบ้านเพื่อไปซ่อมแซม จึงเกิดการเรียนรู้ด้วยตนเองและเกิดการคิดค้นการมัดของตนเองท่ีทาใหไ้ ม้กวาด ทางมะพร้าวมีความแข็งแรงทนทานมากย่ิงขึ้น หลังการเกษียณอายุงานจากศูนย์แสดงพันธุ์สัตว์ป่าเขาประทบั ช้าง จึ่งได้ยึดอาชีพการทาไม้กวาดทางมะพร้าวทางในหมู่บ้าน และด้วยฝีมือประณีตและเป็นเอกลักษณ์ ชาวบ้านท่ีซ้ือชมปากต่อปาก จนอบต.ได้จ้างให้คุณละเอียด มีตาดเป็นวิทยากรสอนการทาไม้กวาด ทางมะพรา้ วสอนผู้ท่ีสนใจเรียนจนถงึ ปจั จุบนั จุดเด่นของภมู ปิ ัญญำ - เปน็ แหล่งศึกษาดูงาน - เป็นสถานท่ถี า่ ยทอดความรู้ - เป็นการสรา้ งรายได้ให้กับครอบครวั ไดเ้ ปน็ อย่างดี วตั ถุดิบทีใ่ ช้ประโยชนใ์ นกำรผลติ ภณั ฑ์ที่เกดิ จำกภมู ปิ ัญญำ ซ่ึงพ้นื ท่ีอนื่ ไม่มี ไดแ้ ก่ - ก้านมะพร้าวแห้ง - ดา้ มไมไ้ ผ่ รำยละเอียดของภมู ปิ ัญญำท้องถิ่น การทาไม้กวาดทางมะพร้าวของคุณละเอียด มีตาดมีเอกลักษณ์ไม่เหมือนใครเพราะการทาด้วยมือ ทั้งหมด การพันลวด การมัดต่างๆที่แน่นหนา ทนทานมีอายุการใช้งานท่ีนาน อีกท้ังด้ามจับใช้ไฟลนให้เกิด ลวดลายสวยงาม และการลนไฟทาให้ด้ามจับนั้นตรง และไม่แตกได้ง่ายจึงทาให้ได้รับความสนในจากคนใน หม่บู ้านเปน็ จานวนมาก และยงั เปน็ ทีต่ อ้ งการขององค์กรตา่ งๆอีกดว้ ย

2 รปู แบบและลักษณะกำรถ่ำยทอด กำรประชำสัมพันธ์ เผยแพร่ภูมิปญั ญำท้องถิ่น ยังไมเ่ คยมีการเผยแพร่/ ใช้เฉพาะบุคคล / เคยเผยแพร่เฉพาะในชมุ ชน มีการเผยแพรผ่ ่านสอ่ื มวลชนและสอ่ื อยา่ งแพรห่ ลาย/ มกี ารดูงานจากบคุ คลภายนอก จานวน................คร/งั้ จานวน............คน มีการนาไปใช้ ในพื้นท่.ี .......20.......คน นอกพน้ื ท่ี....90......คน อืน่ ๆ (ระบุ) ลกั ษณะของภูมปิ ัญญำท้องถ่นิ กำรพฒั นำต่อยอดภมู ิปญั ญำใหเ้ ปน็ นวัตกรรม คณุ ค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภมู ิใจ ภมู ิปัญญาท้องถิ่น/นวัตกรรมทีค่ ดิ ค้นขน้ึ มาใหม่ ภมู ิปัญญาท้องถน่ิ ดั้งเดมิ ได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก ภูมิปญั ญาทอ้ งถน่ิ ที่ไดพ้ ัฒนาและตอ่ ยอด แบบเดมิ คอื การยางดารนไฟในการติดกา้ นมะพร้าวกบั ดา้ ม กำรพัฒนำตอ่ ยอดคือ การใชด้ า้ มเก่ามาลนไฟดดั ให้เกิดลวดลาย และใช้การตอกตะปูและการ จกั รสานทีเ่ ป็นเอกลกั ษณ์เฉพาะตน ภำพถำ่ ยบคุ คล และอุปกรณ/์ เคร่ืองมือ/ส่ิงที่ประดิษฐ์ (ช้ินงำนหรอื ผลงำน)

3 ภาพบรรยากาศ ของชมุ ชนที่มาเรียนทาไม้กวาดทางมะพร้าวกบั คุณละเอยี ด มีตาด และสาเร็จผ่านทกุ คน

4 แบบบนั ทึกชุดขอ้ มลู คลงั ปัญญำ-ภมู ิปัญญำท้องถ่ิน ตำบลธรรมเสน อำเภอโพธำรำม จงั หวัดรำชบรุ ี ชื่อภมู ปิ ัญญำ : การเลี้ยงปลาดุกรสั เซีย ช่อื นายปณั ณทัต นำมสกุล ปานเนียม วนั เดือนปเี กดิ : 30 สิงหาคม พ.ศ. 2519 ทีอ่ ยู่ปจั จุบัน (ท่สี ำมำรถตดิ ตอ่ ได้) : บ้านเลขท่ี 43/3 หมูท่ ี่ 2 ตาบลธรรมเสน อาเภอโพธาราม จงั หวัดราชบุรี รหัสไปรษณยี ์ 70120 โทรศัพท์ : 062-786-9876 ควำมเปน็ มำของบุคคลคลังปัญญำ องคค์ วามรู้ ถกู ถ่ายทอด จากบรรพบรุ ุษ จนทาให้มีความชานาญตอ่ มาก็ได้เริม่ ถ่ายทอดองค์ความรู้ที่ มใี ห้กับคนในชมุ ชน ปจั จุบนั นี้ พบวา่ ปลาดุกมีขายอยู่ตามท้องตลาดท่วั ไปและมีราคาสงู เนื่องจากความ นยิ มของประชาชนและค่านิยมในการเลยี้ งไดล้ ดนอ้ ยลง แตก่ ารเล้ียงสามารถเลี้ยงได้ง่าย โตเร็ว และอดทน ตอ่ สภาพแวดล้อมจงึ ทาใหม้ ีผู้ทสี่ นใจในการเลี้ยงมากข้ึนในปัจจบุ นั การเล้ยี งปลาดุกในปัจจบุ ันปลาดกุ ทีน่ ิยม เลี้ยงกันมากคอื ปลาดุกลูกผสมหรอื ท่ีเรียกกันท่ัวไปวา่ \"บ๊กิ อยุ \"ซึ่งเปน็ ลูกผสมระหว่างปลาดุกอยุ กบั ปลาดกุ รสั เซีย(ดุกยกั ษ์ หรือดุกเทศ) ซึ่งปลาดุกลูกผสมนจ้ี ะเลีย้ งง่ายโตเรว็ และตา้ นทานโรคไดด้ ี ประกอบกับชมุ ชน เป็นพ้นื ท่ีตดิ คลองบาง 200 จงึ เหมาะแกก่ ารเล้ียงปลา หรอื สัตยน์ ้าในท้องถนิ่ อีกด้วย จดุ เดน่ ของภูมิปัญญำ - เป็นแหล่งศึกษาดูงาน - เป็นสถานที่ถ่ายทอดความรู้ วัตถดุ บิ ท่ใี ช้ประโยชนใ์ นกำรผลติ ภัณฑท์ ี่เกิดจำกภูมปิ ัญญำ ซึ่งพ้นื ที่อืน่ ไม่มี ไดแ้ ก่ - ปลาดุกพันธุ์ \"รัสเซีย\" รำยละเอยี ดของภูมปิ ญั ญำทอ้ งถ่ิน - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ มีทั้งการศกึ ษาดูงาน การเข้ารบั การอบรมและฝึกปฏบิ ตั ิจรงิ เพ่อื นาประโยชน์ที่ได้รบั ไปปฏบิ ัตใิ ช้ได้จรงิ ในชวี ติ ประจาวัน รปู แบบและลักษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสมั พนั ธ์ เผยแพรภ่ ูมปิ ัญญำท้องถ่นิ ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร่/ ใช้เฉพาะบุคคล เคยเผยแพร่เฉพาะในชุมชน มกี ารเผยแพร่ผ่านสอื่ มวลชนและส่อื อย่างแพรห่ ลาย มีการดูงานจากบุคคลภายนอก จานวน........-........คร้ัง จานวน.......-......คน มกี ารนาไปใช้ ในพ้ืนท.ี่ .......-.......คน นอกพ้นื ท่ี....-.....คน อน่ื ๆ (ระบุ)

5 ลักษณะของภูมปิ ญั ญำท้องถิ่น กำรพฒั นำตอ่ ยอดภูมปิ ัญญำให้เปน็ นวตั กรรม คณุ ค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภมู ิใจ ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่นิ /นวตั กรรมที่คดิ ค้นขึ้นมาใหม่ ภมู ปิ ัญญาท้องถ่ินด้งั เดมิ ไดร้ บั การถา่ ยทอดมาจาก ภูมิปัญญาทอ้ งถนิ่ ที่ไดพ้ ัฒนาและต่อยอด แบบเดมิ คือ การเลี้ยงโดยขดุ บ่อดนิ และปลอ่ ยกระชังน้าไหล กำรพัฒนำต่อยอดคือ ปลาดุกเป็นปลาที่เกษตรกรนิยมเล้ียงเนื่องจากเป็นปลาท่ีเล้ียงง่าย เจริญเติบโตเร็ว ทนทานต่อโรคและ สภาพแวดล้อมได้ดีอีกท้ังยังเป็นที่นิยมบริโภคเนื่องจากเน้ือมีรสชาติดี และราคาถูก จึงนิยมเลี้ยงกันอย่าง แพร่หลาย สามารถเล้ียงได้ในบ่อหรือในภาชนะเล้ียงท่ีหลากหลาย เช่น บอ่ ซเี มนต์วงท่อซีเมนต์บอ่ พลาสตกิ ภำพถำ่ ยบุคคล และอุปกรณ/์ เครื่องมือ/ส่ิงท่ปี ระดิษฐ์ (ชิ้นงำนหรือผลงำน)

6 ภาพผลผลิตปลาดกุ รัสเซียของนายปณั ณทัต ปานเนยี ม ที่โลข้ ึน้ มาเพ่ือจาหนา่ ย

7 แบบบนั ทึกชดุ ข้อมลู คลงั ปัญญำ-ภูมปิ ัญญำท้องถ่ิน ตำบลธรรมเสน อำเภอโพธำรำม จังหวดั รำชบุรี ชื่อภูมปิ ัญญำ : การต้มยาหม้อ ชือ่ นายทองห่อ นำมสกลุ พัชนี วันเดือนปีเกดิ : - พ.ศ. 2483 ทีอ่ ยู่ปัจจุบัน (ท่สี ำมำรถติดตอ่ ได)้ บ้านเลขที่ 9 หมู่ท่ี 6 ตาบลธรรมเสน อาเภอโพธาราม จงั หวัดราชบุรี รหัสไปรณยี ์ 70120 โทรศพั ท์ : 089-989-0914 ควำมเปน็ มำของบคุ คลคลงั ปัญญำ จุดเร่ิมต้นจาก คุณพ่อของคุณทองห่อ พัชนี เป็นแพทย์ประจาตาบลธรรมเสน ตนเองมีความ ใกล้ชิดกบั คุณพ่อเปน็ อย่างมากจึงเกิดการเรยี นรู้ตลอดระยะเวลาที่อยู่กับคุณพ่อต้ังแต่ 11 ขวบจนทานเสียชีวิต คุณพ่อได้ถ่ายทอดวิชาความรู้ท่ีมีทั้งหมด และยังให้ตาราโบราณสืบทอดกันมาได้ศึกษาต่อ อีกท้ังคุณทองห่อ พัชนี ได้สืบทอดความรู้จากหลวงพ่อแทน พระอาจารย์ที่วัดแก้วฟ้าอีก จึงทาให้ตนเองมีความรู้มากขึ้น จนได้ รักษาคนในหมบู่ ้านสบื มาจนถงึ ปัจจบุ นั จุดเด่นของภมู ปิ ัญญำ - เปน็ แหล่งศกึ ษาดงู าน - เปน็ สถานทถี่ ่ายทอดความรู้ - เป็นการสร้างรายได้ให้กบั ครอบครวั ได้เป็นอย่างดี วตั ถุดิบที่ใช้ประโยชนใ์ นกำรผลิตภณั ฑ์ที่เกิดจำกภมู ปิ ัญญำ ซึ่งพ้ืนทอ่ี ่ืนไม่มี ไดแ้ ก่ - เปน็ การนาสมุนไพรในท้องถนิ่ มาแปรรปู สร้างรายได้ - เปน็ การบารุง รกั ษาร่างกายให้แข็งแรง ปราศจากโรคภัย และสร้างภูมิคมุ้ กนั ให้รา่ งกาย รำยละเอยี ดของภูมปิ ัญญำทอ้ งถ่ิน - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ มที ้งั การศกึ ษาดูงาน การเข้ารับการอบรมและฝึกปฏิบัติจริง เพอื่ นาประโยชน์ทีไ่ ดร้ บั ไปปฏิบัติใชไ้ ดจ้ รงิ ในชีวิตประจาวนั รปู แบบและลกั ษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสัมพนั ธ์ เผยแพร่ภมู ิปัญญำท้องถิน่ ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร่/ ใชเ้ ฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มกี ารเผยแพร่ผา่ นส่ือมวลชนและสื่ออย่างแพรห่ ลาย มีการดูงานจากบคุ คลภายนอก จานวน........-........ครั้ง จานวน.......-......คน มีการนาไปใช้ ในพ้ืนที่........-.......คน นอกพ้ืนที่....-.....คน อ่ืนๆ (ระบุ)

8 ลักษณะของภูมิปญั ญำท้องถิ่น กำรพฒั นำตอ่ ยอดภูมปิ ญั ญำให้เปน็ นวตั กรรม คณุ ค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภมู ิใจ ภูมิปัญญาทอ้ งถ่ิน/นวตั กรรมท่คี ิดค้นขึน้ มาใหม่ ภมู ปิ ญั ญาท้องถนิ่ ด้งั เดิมได้รบั การถา่ ยทอดมาจาก ภูมปิ ญั ญาท้องถนิ่ ท่ีไดพ้ ัฒนาและตอ่ ยอด แบบเดมิ คอื การบดยาใช้แบบผง ใช้ทา ใชผ้ สมน้าด่มื กำรพัฒนำตอ่ ยอดคอื ยาหม้อมีข้อดีในการรักษา เน่ืองจากเป็นยาท่ีสามารถรักษาอาการคนไข้ได้ครอบคลุมทุกอาการ ไม่ว่าจะเป็นอาการหลักของโรคหรืออาการแทรกซ้อน รวมถึงอาการข้างเคียงท่ีสามารถเกิดได้จากการ รับประทานยากจ็ ะมตี ัวยาประกอบท่สี ามารถไปควบคมุ ฤทธย์ิ าท่ีอาจทาให้เกิดอาการแทรกซ้อนได้ นอกจากน้ี ยาหมอ้ ยงั เป็นตวั ยาท่ีดูดซมึ ได้งา่ ย ออกฤทธเ์ิ ร็ว และมีวธิ ีการเตรยี มที่ง่ายและสะดวกอีกด้วย ภำพถำ่ ยบุคคล และอปุ กรณ/์ เคร่อื งมอื /ส่ิงท่ปี ระดษิ ฐ์ (ชิ้นงำนหรอื ผลงำน) ภาพคุณทองห่อ พัชนี กับตาราโบราณท่ีพ่อให้ไวเ้ ปน็ มรดกตกทอด

9 ภาพคุณทองห่อ พชั นี กับสมุนไพรมากชนดิ ที่เก็บไว้ทายาหมอ้ เพื่อรักษาโรคตา่ งๆ

ทปี่ รกึ ษำ คณะผ้จู ัดทำ นางสุนนั ทา โนรสี ุวรรณ นางโสภิญา ศรีทอง ผู้อานวยการ กศน.อาเภอโพธาราม ครู อาสาสมัคร ฯ รำ่ ง/เรยี บเรียงและจดั ทำ ครู กศน.ตาบลธรรมเสน นายธรี ชยั แย้มทับ