ธ.ค.62 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.คลองตาคต อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

ทำเนยี บภูมปิ ญั ญำท้องถน่ิ เดอื นธนั วำคม 2562 กศน.ตำบลคลองตำคต ศนู ย์กำรศึกษำนอกระบบและกำรศกึ ษำตำมอธั ยำศยั อำเภอโพธำรำม สำนกั งำนสง่ เสรมิ กำรศึกษำนอกระบบและกำรศกึ ษำตำมอธั ยำศยั จังหวดั รำชบุรี สำนักงำนสง่ เสรมิ กำรศึกษำนอกระบบและกำรศึกษำตำมอธั ยำศัย สำนกั งำนปลัดกระทรวงศึกษำธิกำร กระทรวงศึกษำธิกำร

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลคลองตำคต ได้ดำเนินกำรจัดทำภูมิปัญญำในท้องถิ่น ให้กับประชำชน ในพ้ืนท่ีตำบลคลองตำคต เพ่ือเพ่ิมพูนควำมรู้และทักษะในกำรดำเนินชีวิตแบบพอเพียง สำมำรถเรียนรู้ และฝึกฝนได้ทั้งจำกกำรศึกษำด้วยตนเอง และได้รับกำรถ่ำยทอดจำกผู้อื่น กำรนำภูมิปัญญำมำเผยแพร่ เพ่ือให้ประชำชนในพื้นที่ได้นำไปใช้และเรียนรู้เพื่อเพ่ิมอำชีพ และประสบกำรณ์ให้กับตนเองและครอบครัว ให้มีกำรเจริญเติบโตอย่ำงต่อเนื่องและเก้ือกูลในกำรผลิตซึ่งกันและกัน โดยกำรใช้ทรัพยำกรที่มีอยู่ให้เกิด ประโยชน์ และไม่มีสำรพิษ เช่น ดิน น้ำ แสงแดดอย่ำงเหมำะสม เกิดประโยชน์สูงสุด มีควำมสมดุล ของสภำพแวดล้อม อย่ำงต่อเนื่อง และเกิดผลในกำรเพ่ิมพูนควำมอุดมสมบูรณ์ของทรัพยำกรธรรมชำติด้วย กศน.ตำบลคลองตำคต หวังว่ำเอกสำรเล่มนี้คงมีประโยชนต์ อ่ ผอู้ ่ำนและผปู้ ฏบิ ตั งิ ำนตอ่ ไป กศน.ตำบลคลองตำคต ธนั วำคม 2562

สำรบัญ 1 5 คำนำ ๙ สำรบญั หนำ้ กศน.ตำบลคลองตำคต - ภมู ิปญั ญำ กำรทำขำ้ วเกรียบไก่ : นำงสำวสมวงค์ ขนั ทอง - ภูมิปัญญำ แกงข้ีเหล็ก : นำงประเทือง กุนเจมิ - ภมู ิปญั ญำ ขำ้ วหลำมบ้ำนหม้อ : นำงมำลี แท่นทอง คณะผูจ้ ัดทำ

1 แบบบนั ทึกชุดขอ้ มลู คลังปญั ญำ-ภมู ิปญั ญำทอ้ งถนิ่ ตำบลคลองตำคต อำเภอโพธำรำม จงั หวดั รำชบุรี ชื่อภูมปิ ัญญำ : กำรทำข้ำวเกรยี บไก่ ชื่อนำงสำวสมวงค์ นำมสกุล ขนั ทอง วันเดอื นปเี กดิ : 22 พฤศจิกำยน 2475 ที่อยู่ปจั จุบัน (ท่ีสำมำรถติดตอ่ ได้) : บำ้ นเลขท่ี 61 หมู่ท่ี 6 ตำบลคลองตำคต อำเภอโพธำรำม จังหวัดรำชบรุ ี รหัสไปรษณีย์ 70120 โทรศัพท์ : 063-1645443 Facebook : วสิ ทุ ธิ์ จดั ละ ควำมเป็นมำของบุคคลคลงั ปญั ญำ นำงสำวสมวงค์ ขันทอง เป็นคนหมู่บ้ำนบ้ำนหม้อ ตำบลคลองตำคต โดยกำเนิด มำรดำประกอบ อำชีพขำยข้ำวเกรียบไก่เพื่อเล้ียงชีพตนเองและครอบครัว ข้ำวเกรียบไก่เดิมที่เป็นขนมของชนชำติมอญ แต่ไม่แน่ใจว่ำมำมำต้ังแต่เมื่อใด ขนมน้ีใช้แป้งข้ำวเหนียว ข้ำวเจ้ำ มำตำให้ละเอียด นำมำนวดและป้ัน ทำสี ตำมแต่ใจต้องกำรซึ่งถือว่ำเป็นกำรสืบทอดและเทคนิคในกำรทำของแต่ละบุคคล กำรลงสีที่สวยงำมและ รสชำติทก่ี ลมกล่อมน้ันข้นึ อยกู่ ับกำรตำ กำรนวดแป้ง กำรลงสีและกำรยำ่ งไฟ รวมถงึ กำรเปำ่ ลมเพื่อให้ไดท้ รง ท่สี วยงำม ขนมข้ำวเกรียบไก่น้ีเปน็ ท่ีหำยำกในสมยั นี้ ซ่ึงเปน็ ส่งิ ที่น่ำสืบทอดและอนุรักษไ์ ว้เพ่ือเปน็ ภมู ิปญั ญำ ให้กับเด็กร่นุ หลงั ตอ่ ไป จุดเด่นของภูมปิ ัญญำ - เปน็ แหล่งเรยี นรู้ทำงดำ้ นศลิ ปวัฒนธรรมมอญ - เปน็ สถำนท่ีถ่ำยทอดควำมรู้ วตั ถดุ บิ ที่ใชป้ ระโยชนใ์ นกำรผลติ ภณั ฑท์ เ่ี กดิ จำกภมู ิปัญญำ ซ่ึงพ้ืนท่อี น่ื ไม่มี ได้แก่ - แปง้ ขำ้ วเหนยี ว - แปง้ ข้ำวเจำ้ - สีผสมอำหำร - นำ้ ตำลมะพรำ้ ว

2 รำยละเอยี ดของภมู ปิ ัญญำท้องถิ่น - รูปแบบในกำรถำ่ ยทอดควำมรู้ มที งั้ กำรศกึ ษำดงู ำน กำรเข้ำรับกำรอบรมและฝึกปฏิบัติจรงิ เพอื่ นำประโยชนท์ ่ีไดร้ ับไปปฏิบัตใิ ชไ้ ด้จริงในชีวิตประจำวนั รปู แบบและลกั ษณะกำรถ่ำยทอด กำรประชำสัมพนั ธ์ เผยแพรภ่ มู ปิ ญั ญำท้องถ่ิน มมยีกกีงั ไำำมรรเ่เดคผูงยยำมแนีกพจำรำร่ผกเ่ำบผนคุยสแค่อืพลมภรว่/ำลยใชชนน้เอฉแกพลำะจะสำบื่อนุคอวคยนล่ำ..ง.แ...พ..ร..ห่...ล...ำคยร//ง้ั เคยเผยแพรเ่ ฉพำะในชุมชน จำนวน............คน ในพ้นื ท.่ี ..............คน/ นอกพืน้ ท่ี..........คน มกี ำรนำไปใช้ อื่นๆ (ระบ)ุ ลกั ษณะของภูมปิ ัญญำทอ้ งถน่ิ กำรพัฒนำต่อยอดภมู ิปัญญำใหเ้ ป็นนวตั กรรม คณุ ค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภมู ิใจ ภูมปิ ญั ญำท้องถนิ่ /นวตั กรรมท่คี ิดค้นขึ้นมำใหม่ ภมู ิปญั ญำท้องถิน่ ดง้ั เดิมไดร้ ับกำรถำ่ ยทอดมำจำก ภูมปิ ญั ญำทอ้ งถนิ่ ที่ไดพ้ ัฒนำและต่อยอด แบบเดิมคือ กำรใช้แป้งแคช่ นิดเดยี วในกำรทำขำ้ วเกรียบไก่ ทำให้ไดข้ ้ำวเกรียบท่ีไว้ได้ไม่นำนก็ จะไม่กรอบ มคี วำมเหนยี วและทำให้ตอ้ งทิง้ ไมส่ ำมำรถเกบ็ ไวข้ ำยได้ กำรพัฒนำต่อยอดคือ กำรใช้แป้งหลำยชนิดเดียวตำผสมกันในกำรทำข้ำวเกรียบไก่ ทำให้ได้ ข้ำวเกรียบท่ีกรอบ สำมำรถเก็บไว้ขำยได้และมีกำรพัฒนำรูปแบบของข้ำวเกรียบเป็นรูปแบบอื่นๆเช่น รปู ดอกไม้ รปู หมู ทำให้มคี วำมหลำกหลำยของสินคำ้ มำกขน้ึ

3 ภำพถำ่ ยเจ้ำของภมู ิปญั ญำ นำงสำวสมวงค์ ขันทอง (เจำ้ ของภูมปิ ญั ญำ กำรทำข้ำวเกรยี บไก่)

4 รูปภำพภูมปิ ญั ญำ รปู ขำ้ วเกรียบไก่ทีเ่ ตรียมนำไปยำ่ ง รปู ขำ้ งเกรียบไก่ทีย่ ่ำงเสรจ็ แล้ว นำงสำวสมวงค์ ขนั ทอง ใหส้ ัมภำษณเ์ รื่องของควำมเปน็ มำของกำรทำขำ้ วเกรยี บไก่

5 แบบบันทึกชดุ ข้อมูลคลงั ปัญญำ-ภูมิปญั ญำทอ้ งถน่ิ ตำบลคลองตำคต อำเภอโพธำรำม จงั หวัดรำชบรุ ี ชือ่ ภมู ิปัญญำ : แกงข้เี หลก็ ช่ือ นำงประเทือง นำมสกลุ กุนเจมิ วันเดือนปเี กิด : 20 กรกฎำคม 2505 ท่อี ยู่ปจั จุบัน (ท่สี ำมำรถตดิ ตอ่ ได)้ : บำ้ นเลขที่ 149 หมูท่ ่ี 4 ตำบลคลองตำคต อำเภอโพธำรำม จงั หวดั รำชบุรี รหัสไปรษณีย์ 70120 โทรศพั ท์ : 087-1559078 Facebook : - ควำมเปน็ มำของบคุ คลคลงั ปัญญำ แกงขี้เหล็ก เป็นที่รู้จักกันในตำบลคลองตำคตว่ำเป็นอำหำรข้ึนชื่อของชนชำติมอญ โดยส่วนใหญ่ คนท่วั ไปอำจคดิ วำ่ วิธีกำรทำ รสชำติเหมือนๆกันและหำซอ้ื ง่ำยในท้องตลำด แต่แทจ้ รงิ แล้วอยำกให้ทุกคนได้ ลองมำชิมว่ำ แกงขเี้ หลก็ ของตำบลคลองตำคตมีรสชำติท่ีน่มุ ละมนุ สัมผัสควำมอร่อยได้ตัง้ แต่ปลำยล้ิน ควำม หอมของกะทสิ ดและเคร่ืองแกงทต่ี ำขน้ึ เอง ควำมขมของใบขเี้ หล็กผสมผสำนกับหอยแมลงภู่ ที่สำคัญคือต้อง ผสมปลำทูเคม็ เขำ้ ไปด้วยจึงทำให้ได้รสชำติท่ีเป็นแบบเฉพำะ(อำจใช้เปน็ ปลำอินทรีย์ก็ได้) กำรเค่ียวแกงนั้นมี เทคนคิ เฉพำะของแตล่ ะบคุ คล ซึ่งคณุ ประเทอื ง กมุ เจนิ ไดบ้ อกวำ่ ตรงนถี้ อื เปน็ เสนห่ ์ของแกงขีเ้ หลก็ น้เี ลย จุดเด่นของภมู ปิ ัญญำ - เปน็ ผ้สู ืบสำนด้ำนวัฒนธรรมมอญ - เป็นสถำนที่ถำ่ ยทอดควำมรู้ วตั ถุดบิ ที่ใชป้ ระโยชน์ในกำรผลิตภัณฑท์ เี่ กดิ จำกภูมิปัญญำ ซ่ึงพ้ืนท่ีอน่ื ไม่มี ได้แก่ - ใบขเี้ หลก็ - กะทิ - หอยแมลงภู่ - ปลำทูเค็ม หรือ ปลำอนิ ทรีย์ - เครอ่ื งแกง รำยละเอียดของภมู ิปัญญำทอ้ งถ่ิน - รปู แบบในกำรถำ่ ยทอดควำมรู้ มที ง้ั กำรเข้ำรับกำรอบรมและฝึกปฏิบตั จิ รงิ เพอ่ื นำควำมรู้ที่ได้รบั ไปปฏิบัตใิ ช้ได้จรงิ ในชีวติ ประจำวันและสำมำรถสรำ้ งรำยได้ให้กบั ตนเองไดอ้ ีกด้วย

6 รำยละเอียดของภูมปิ ัญญำทอ้ งถ่ิน - รปู แบบในกำรถ่ำยทอดควำมรู้ มีทง้ั กำรเข้ำรบั กำรอบรมและฝึกปฏบิ ตั ิจรงิ เพอื่ นำควำมรู้ทไ่ี ด้รบั ไปปฏบิ ัตใิ ช้ได้จริงในชวี ิตประจำวันและสำมำรถสร้ำงรำยได้ใหก้ บั ตนเองได้อกี ดว้ ย รูปแบบและลกั ษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสัมพันธ์ เผยแพร่ภูมปิ ญั ญำท้องถ่ิน ยังไมเ่ คยมกี ำรเผยแพร/่ ใชเ้ ฉพำะบุคคล เคยเผยแพร่เฉพำะในชุมชน มีกำรเผยแพรผ่ ำ่ นส่อื มวลชนและส่อื อย่ำงแพรห่ ลำย มีกำรดูงำนจำกบุคคลภำยนอก จำนวน........-........ครั้ง จำนวน.......-......คน มีกำรนำไปใช้ ในพ้นื ท่.ี .......-.......คน นอกพืน้ ที่....-.....คน อื่นๆ (ระบุ) ลักษณะของภูมปิ ัญญำทอ้ งถ่นิ กำรพฒั นำต่อยอดภูมปิ ัญญำให้เป็นนวัตกรรม คุณค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภมู ใิ จ ภมู ิปัญญำท้องถิน่ /นวตั กรรมทคี่ ิดคน้ ขึ้นมำใหม่ ภมู ิปัญญำทอ้ งถน่ิ ด้ังเดมิ ได้รับกำรถำ่ ยทอดมำจำก ภมู ิปญั ญำทอ้ งถิน่ ท่ีได้พัฒนำและต่อยอด แบบเดมิ คอื เป็นกำรทำแกงขีเ้ หล็กโบรำณทใ่ี ช่ปลำทเู ค็มเพียงอย่ำงเดยี วเป็นส่วนผสมในกำรทำ แกงข้ีเหล็ก กำรพัฒนำต่อยอดคือ ปัจจุบันมีกำรใช้ปลำอินทรีย์ ผสมกับปลำทูเค็มเป็นส่วนผสมในกำรทำ แกงขี้เหล็ก ทำให้มรี สชำติที่ อร่อยและเขม้ ข้นขน้ึ

7 ถำ่ ยภำพข้ำวของภมู ิปญั ญำ นำงประเทือง กนุ เจิม (เจ้ำของภมู ปิ ัญญำเร่ืองแกงขี้เหลก็ )

8 รูปภำพภมู ิปญั ญำ แกงขี้เหลก็ ของชำวมอญ ภำพส่วนผสมของเคร่อื งแกง รปู กำรใหส้ มั ภำษณ์เร่ืองแกงข้ีเหล็กของ นำงประเทอื ง กนุ เจมิ

9 แบบบนั ทึกชุดข้อมูลคลงั ปัญญำ-ภมู ปิ ัญญำท้องถ่ิน ตำบลคลองตำคต อำเภอโพธำรำม จังหวดั รำชบรุ ี ชื่อภูมปิ ัญญำ : ข้ำวหลำมบ้ำนหมอ้ ชื่อ นำงมำลี นำมสกุล แท่นทอง วนั เดอื นปีเกดิ : 18 กรกฎำคม 2505 ท่อี ยู่ปัจจบุ นั (ทส่ี ำมำรถติดตอ่ ได้) บ้ำนเลขที่ 15/2 หมู่ที่ 5 ตำบลคลองตำคต อำเภอโพธำรำม จังหวัดรำชบุรี รหัสไปรณีย์ 70120 โทรศัพท์ : 062-4736844 Facebook : - ควำมเป็นมำของบคุ คลคลงั ปญั ญำ ของขึ้นชื่อของตำบลคลองตำคตเป็นท่ีกล่ำวขำน หำซ้ือ ฝำกซื้อ อีกชิ้นหน่ึงท่ีเรำรู้กันนั้นคือ ข้ำวหลำมป้ำลีบ้ำนหม้อ ก่อนท่ีจะมำประกอบอำชีพทำข้ำวหลำมนั้น ป้ำลีทำอำชีพค้ำขำยตั้งแต่เสียสำมีไป นำขี้เหล็กและผักที่ชำวบ้ำนปลูกในตำบลรับไปขำยท่ีตลำดหน้ำสถำนีรถไฟนครปฐม สร้ำงรำยได้ให้กับ ครอบครัวได้ดี จนประสบอุบัติเหตุทำงรถยนต์เมื่อปี 2535ทำให้ลำบำกในกำรเดินทำงและค่ำใช้จ่ำยท่ีต้อง ชดใช้ให้กับกรมทำงหลวง ทำให้ชีวิตครอบครัวต้องลำบำก ป้ำมำลีจึงคิดหำอำชีพท่ีตนสำมำรถทำได้ท่ีบ้ำน เพรำะต้องเลี้ยงลูกด้วย และเมื่อมองไปรอบๆ เห็นกอไผ่ท่ีลำต้นไหวไปตำมลม “ข้ำวหลำม”เป็นส่ิงท่ีป้ำมำลี คิดออกวำ่ ปำ้ สำมำรถทำได้ ปำ้ คอ่ ยๆลองผดิ ลองถูกกับกำรทำข้ำวหลำมมำหลำยเดือน จนในที่สุดป้ำกค็ ิดได้ ว่ำกำรทำข้ำวหลำมก็เหมือนกำรหุงข้ำว ต้องมีกำรตวงข้ำง ดงข้ำว(คือสุกแล้วก็ต้องนำออกมำดงทีละ กระบอก ครั้งละ 1 ช่ัวโมง ขำ้ วเหนียวท่ใี ช้ส่ังจำกแม่จัน จังหวดั เชียงรำย ไม้ไผ่สั่งมำจำกจังหวัดกำญจนบุรี เผำแล้วทำให้ได้ข้ำวหลำมท่ีมีกล่ินหอมถึงเนื้อใน จำกกำรคัดสรรวัตถุดิบและกรรมวิธีท่ีละเอียดทำให้ได้ข้ำว หลำมท่ีอรอ่ ย หวำนมนั เป็นท่ถี ูกใจ ต้องซื้อหำเป็นของกนิ ของฝำก สร้ำงช่ือเสียงใหก้ ับตำบลคลองตำคตเป็น อย่ำงมำก จดุ เดน่ ของภูมิปัญญำ - เปน็ ผู้ท่ีถำ่ ยทอดควำมรู้ - เปน็ กำรสร้ำงรำยได้ใหก้ ับครอบครวั ไดเ้ ปน็ อย่ำงดี วตั ถดุ ิบที่ใชป้ ระโยชนใ์ นกำรผลิตภัณฑ์ทีเ่ กิดจำกภูมิปัญญำ ซึ่งพื้นที่อ่นื ไมม่ ี ได้แก่ - เป็นกำรนำวัสดุท่คี ดั สรรมำอย่ำงดี - เป็นกำรนำวัสดุธรรมชำตมิ ำบรรจขุ นม

10 รำยละเอียดของภูมิปัญญำท้องถ่ิน - รปู แบบในกำรถ่ำยทอดควำมรู้ ฝกึ ปฏบิ ตั จิ ริง เพ่ือนำประโยชน์ทไ่ี ด้รับไปปฏิบัติใชไ้ ด้จริงใน ชวี ติ ประจำวัน รูปแบบและลักษณะกำรถ่ำยทอด กำรประชำสัมพันธ์ เผยแพรภ่ มู ิปัญญำท้องถ่ิน ยงั ไมเ่ คยมกี ำรเผยแพร่/ ใชเ้ ฉพำะบุคคล เคยเผยแพร่เฉพำะในชมุ ชน มกี ำรเผยแพร่ผำ่ นสอ่ื มวลชนและสือ่ อย่ำงแพรห่ ลำย มีกำรดงู ำนจำกบุคคลภำยนอก จำนวน........-........คร้ัง จำนวน.......-......คน มีกำรนำไปใช้ ในพ้นื ท่.ี .......-.......คน นอกพ้ืนท.ี่ ...-.....คน อน่ื ๆ (ระบ)ุ ลกั ษณะของภูมปิ ญั ญำทอ้ งถ่ิน กำรพัฒนำตอ่ ยอดภูมปิ ญั ญำให้เป็นนวตั กรรม คุณค่ำ (มูลค่ำ) และควำมภำคภูมิใจ ภูมปิ ัญญำทอ้ งถิ่น/นวัตกรรมทค่ี ดิ ค้นข้นึ มำใหม่ ภมู ิปญั ญำทอ้ งถ่ินดงั้ เดิมไดร้ ับกำรถำ่ ยทอดมำจำก ภูมปิ ญั ญำท้องถน่ิ ท่ีไดพ้ ัฒนำและตอ่ ยอด แบบเดมิ คือ เป็นกำรทำข้ำวหลำมที่ลองผดิ ลองถูกดว้ ยตนเอง กำรพัฒนำต่อยอดคือ ปัจจุบันจำกกำรทำข้ำวหลำมท่ีมีกำรพัฒนำมำด้วยควำมใส่ใจและ กระบวนกำรทีพ่ ถิ พี ิถันจนได้ข้ำวหลำมทห่ี วำนมันเป็นที่กล่ำวขำนของลูกคำ้ เป็นอย่ำงมำก

11 ถ่ำยภำพเจำ้ ของภูมิปัญญำ นำงมำลี แท่นทอง (เจ้ำของภมู ปิ ญั ญำข้ำวหลำมบำ้ นหมอ้ )

12 รปู ภำพภมู ปิ ญั ญำ ครู กศน.ตำบลคลองตำคต สมั ภำษณ์ นำงมำลี แท่นทอง ถึงท่ีมำของกำรมำทำอำชพี กำรทำขำ้ วหลำมน้ี สถำนท่ๆี ท่ี นำงมำลี แทน่ ทอง ใช่เผำข้ำวหลำม

ท่ีปรกึ ษำ คณะผ้จู ัดทำ นำงสนุ ันทำ โนรสี วุ รรณ นำงโสภิญำ ศรีทอง ผอู้ ำนวยกำร กศน.อำเภอโพธำรำม ครู อำสำสมัคร ฯ ร่ำง/เรียบเรียงและจัดทำ ครู กศน.ตำบลคลองตำคต นำงรวิสมป์ ระภำ ระวิงทอง