ธ.ค.62 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.บ้านฆ้อง อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

1 คานา ด้วย กศน.ตาบลบา้ นฆอ้ ง ไดด้ าเนินการจดั ทาภมู ปิ ัญญาในทอ้ งถ่นิ ให้กบั ประชาชนในพ้นื ที่ ตาบลบ้านฆอ้ ง เพือ่ เพมิ่ พูนความรู้และทกั ษะในการดาเนนิ ชีวติ แบบพอเพยี ง สามารถเรียนรู้และฝกึ ฝน ได้ทงั้ จากการศกึ ษาด้วยตนเอง และได้รบั การถา่ ยทอดจากผู้อื่น การนาภมู ิปญั ญามาเผยแพร่เพื่อให้ ประชาชนในพืน้ ท่ไี ดน้ าไปใช้และเรียนร้เู พอื่ เพม่ิ อาชีพ และประสบการณใ์ ห้กบั ตนเองและครอบครัว ให้ มีการเจริญเตบิ โตอยา่ งตอ่ เนอ่ื งและเกื้อกูลในการผลิตซง่ึ กนั และกัน โดยการใช้ทรพั ยากรท่ีมอี ยใู่ หเ้ กดิ ประโยชน์และไมม่ ีสารพิษ เช่น ดิน นา้ แสงแดดอย่างเหมาะสม เกดิ ประโยชน์สูงสดุ มีความสมดลุ ของ สภาพแวดลอ้ มอยา่ งตอ่ เนือ่ ง และเกิดผลในการเพิ่มพูนความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาตดิ ว้ ย กศน.ตาบลบ้านฆ้อง หวังว่าเอกสารเล่มนค้ี งมีประโยชนต์ ่อผู้อ่านและผ้ปู ฏิบตั ิงานตอ่ ไป กศน.ตาบลบ้านฆอ้ ง ธันวาคม 2562

สารบญั 2 คานา หนา้ สารบญั 1 กศน.ตาบลบา้ นฆอ้ ง 3 - การทาเรือยาว:นายจาลอง แซโ่ ง้ว 6 - พิธไี ตน้ ้ามันออกพรรษา:พระสมพศิ ฐานกโร - การทาขา้ วหลาม :นางสัมฤทธ์ิ บัวน้อย คณะผจู้ ดั ทา

3 แบบบันทึกชุดขอ้ มลู คลงั ปญั ญา-ภูมิปญั ญาท้องถน่ิ ตาบล บา้ นฆอ้ ง อาเภอ โพธาราม จงั หวัด ราชบรุ ี ชือ่ ภูมปิ ัญญา การทาเรือยาว ข้อมลู พืน้ ฐาน รายบคุ คล เจ้าของภูมิปญั ญาท้องถ่นิ /บคุ คลคลงั ปญั ญา ช่ือ นายจาลอง นามสกุล แซโ่ งว้ วันเดอื นปีเกดิ 9 มกราคม พ.ศ. 2493 ทอี่ ยู่ปัจจบุ ัน (ท่สี ามารถติดต่อได้) บา้ นเลขท่ี 75 หมทู่ ี่ 9 ตาบลบ้านฆอ้ ง อาเภอโพธาราม จังหวดั ราชบุรี รหสั ไปรษณีย์ 70120 โทรศัพท์ 0819087933 ความเปน็ มาของภูมิปญั ญาเรือยาว จุดเร่ิมต้นของเรือยาวท่ีลุงจาลองน้ันได้ทาขึ้นเกิดจากความชอบและความรักในศิลปะแขนงน้ี ลุงจาลอง เร่ิมต้นท่าเรือยาวอย่างจริงจังในปี พ.ศ. 2522 เป็นการทาเรือยาวท่ีนาไวไ้ ปแข่งและถวายวัดและรับซ่อมรับ ทา ลุงจาลองน้ันเปน็ คน กว้างขวางในอาเภอโพธารามรู้จักคนมากมาย การซื้อไม้ต่างๆการซ้ือของในการทา ในโพธารามนี้มีน้อยมากแต่ก็มีลุงจาลอง เป็นผู้บุกเบิกแรกๆในการซ้ือของการทาเรือมาขายหรือรับทา การ ทาเรือยาวน้ันช่วยดารงชีพของคุณลุงจาลองมาอย่าง ยาวนานท้ังส่งลูกเรียนเป็นเภสัชและหมอหรือเปิด กจิ การโรงขนม การทาเรอื ยาวมีทง้ั 7 ฝีพราย 20 30 40 และ 50 การ ทาเรอื ยาวในแต่ละลาใช้เวลาการทา นานมากเริ่มต้นจากการข้ึน โครงกระดูกงู ข้างท้องเรือ จนไปถึงการโป๊เรือ การขัดไม้ การทาสี ลงแปะแผ่น ทองและการใส่ชื่อของเรือน้ันลงไป ไม้ที่ใช้ทามี ไม้สัก ไม้ตะเคียน มะยมหอม กระท้อน เป็นต้น การทาเรือ ยาวของลุงจาลองเป็นการช่วยดารงอาชีพและภูมิปัญญาสมัยเก่าให้ดารงอยู่เอาไว้จนทุกวันนี้เน่ืองจากไม่ ค่อยมผี ้ใู ด ทาเพราะเปน็ สงิ่ ท่ียากและตอ้ งใชค้ วามชานาญอยา่ งมาก - เป็นสถานที่ถ่ายทอดความรู้ - เปน็ แหล่งศกึ ษาดงู าน - เปน็ การสรา้ งรายได้ให้กบั ครอบครวั ได้เปน็ อย่างดี วตั ถดุ ิบท่ีใชป้ ระโยชนใ์ นผลิตภัณฑ์ทเ่ี กิดจากภมู ปิ ัญญา ซึ่งพื้นทีอ่ ่นื ไม่มี - การทาเรอื ยาวสาหรับการแข่ง รายละเอยี ดของภูมปิ ัญญาทอ้ งถิ่น - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพน้ื ที่จรงิ ประโยชนท์ ี่ไดจ้ ากภมู ปิ ญั ญาคือสามารถนาไปปฏิบตั จิ รงิ ได้ รูปแบบและลักษณะการถา่ ยทอด การประชาสัมพันธ์ เผยแพรภ่ มู ิปญั ญาทอ้ งถนิ่ ยงั ไม่เคยมีการเผยแพร/่ ใช้เฉพาะบุคคล / เคยเผยแพร่เฉพาะในชุมชน มีการเผยแพร่ผ่านส่ือมวลชนและสื่ออื่นอย่างแพร่หลาย มกี ารดูงานจากบุคคลภายนอก จานวน .......คร้งั จานวน............คน มีการนาไปใช้ อ่นื ๆ (ระบุ)

4 ลักษณะของภูมิปัญญาท้องถิ่น การพัฒนาต่อยอดภูมิปัญญาให้เป็นนวัตกรรม คุณค่า (มูลค่า) และ ความภาคภูมใิ จ ภูมิปัญญาทอ้ งถ่นิ /นวตั กรรมทค่ี ดิ คน้ ขน้ึ มาใหม่ ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถิ่นดง้ั เดิมไดร้ ับการถา่ ยทอดมาจาก / ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถ่ินท่ีไดพ้ ัฒนาและต่อยอด แบบเดมิ คอื การทาเรอื ยาวที่ไวใ้ ช้ในฤดนู า้ หลาก ทาจากไมเ้ นือ้ แข็งทห่ี าไดจ้ ากในชมุ ชน การต่อยอดคอื ปจั จุบนั ต้ังแตม่ กี ารทาเขื่อนฤดูนา้ หลากก็หายไป แตค่ วามชานาญของคนทาเรือ และฝพี ายตา่ งๆทาใหม้ ีประเพณแี ข่งเรือซึ่งเป็นประเพณหี น้าน้าของคนไทย เปน็ การละเลน่ ในยามนา้ หลากที่ สบื ทอดมาแต่โบราณ และมักมกี ารแขง่ เรอื ควบคไู่ ปกับการทาบุญ ปิดทอง ไหวพ้ ระและงานกฐนิ ช่วยสรา้ ง บรรยากาศใหง้ านบญุ ครกึ คร้นื ขึ้น ดังนัน้ การตอ่ เรอื ยาวตอ้ งใช้ความรู้ความชานาญมากจงึ จะไดเ้ รือท่ีสวย และแลน่ ได้เร็ว จึงเปน็ ทม่ี าของการรับจา้ งต่อเรือยาวสาหรับลงแขง่

5 รูปภาพภูมปิ ญั ญา การทาสีเรอื ซง่ึ ผสมน้ายากนั นา้ เข้าเรอื ไม้พายขนาดต่างๆ เรือพายที่เสร็จสมบูรณแ์ ลว้

6 แบบบันทึกชดุ ขอ้ มูลคลังปญั ญา-ภมู ปิ ัญญาท้องถ่นิ ตาบลบ้านฆอ้ ง อาเภอ โพธราม จงั หวัด ราชบรุ ี ช่ือภมู ปิ ัญญา พธิ ไี ตน้ า้ มันออกพรรษา ขอ้ มูลพน้ื ฐาน รายบคุ คล เจา้ ของภมู ิปญั ญาทอ้ งถน่ิ /บคุ คลคลังปญั ญา ชอ่ื พระสมพิศ นามสกลุ ฐานกโร วันเดอื นปีเกดิ 28 กันยายน พ.ศ. 2509 ทอ่ี ย่ปู ัจจุบนั (ทส่ี ามารถตดิ ตอ่ ได้) บ้านเลขท่ี วดั บอ่ มะกรูด หม่ทู ่ี 8 ตาบลบา้ นฆ้อง อาเภอโพธาราม จังหวัดราชบรุ ี รหสั ไปรษณยี ์70120 ความเปน็ มาของภูมิปัญญา พระสมพิศ ฐานกโร หรือหลวงตาป้อ บวชได้มาหกพรรษา ท่านบอกว่าแต่เด็กท่านก็รู้จักพิธีไต้ น้ามันออกพรรษาท่ีมีมาเนิ่นนานแล้วเพราะมันมีมาแตส่ มัยโบราณ ทว่าท่ีไดเ้ ข้าร่วมพธิ ีจริงๆเท่าท่ีมีความจา คือไปกับพวกรุ่นพี่รุ่นน้อง พอท่านมาบวชท่านหลวงพ่อมหาจึงเล่าเรื่องเก่ียวกับพิธีว่าเพื่อระลึกถึง พระพุทธเจ้าทป่ี ฏบิ ตั ิกิจศาสนาเมื่อครง้ั พทุ ธกาลและเพอื่ ดารงประเพณีเก่าแก่ให้อยู่ตอ่ เพราะพธิ ีไต้น้ามันน้ัน ปรากฏเฉพาะบางที่และแต่ละที่มีการจัดพิธีวัตถุดิบท่ีต่างกัน เหตุนี้จึงสาคัญต่อผู้คนและศาสนาเพราะ อาจจะเกือบสูญหายไปอีกก็ได้ เร่ืองความเชื่อท่านบอกว่า เก่ียวกับโชคลาภการภาวนาขอพรประมาณนี้ ส่วนวันเวลาประกอบพธิ คี อื ท้ังหมด 3 วนั ได้แก่ ขึ้น 15 ค่ำเดอื น 10 แรม 1 ค่ำ เดือน 11 แรม 2 คำ่ เดอื น 11 เปน็ วันสุดท้ายสน้ิ สุดพิธเี วลา 20.00 ชว่ งกอ่ นจะเร่มิ ไต้นา้ มนั จะทาการสวดมนตบ์ นศาลา พอสวดมนตเ์ สร็จก็ ลงมาไตน้ า้ มนั และก่อนวันพิธีจะเริม่ หรือตอนเชา้ ของวนั แรกญาติโยมที่มาถือศีลจะช่วยกันเตรียมพธิ ี เริ่มจาก จัดซุ้มโดยนาใบมะพร้าวถักมาทาเป็นร้านและนาโต๊ะยาวปานกลางมาวางตรงกลางแล้ว ระหว่างน้ันหากมี เวลาโยมกจ็ ะทาตนี ไกแ่ ละทามะละกอผา่ ซกี ทวี่ ัดเพือ่ เตรียมพร้อมหรืออาจนาโตะ๊ บชู าพร้อมพระพุทธรูปและ กระถางธูปวางท่ีโต๊ะวางก่อนก็ได้ พอใกล้ถึงเวลาก่อนเร่ิมไตน้ ้ามันก็จะเริ่มสวดมนตท์ ่ีศาลา สวดเสร็จพระจะ เรม่ิ พธิ กี อ่ นโดยใสน่ ้ามันพืชทีม่ ะละกอและใชเ้ ทยี นจุดไฟทต่ี นี กา ตอ่ จากนน้ั ญาตโิ ยมจะจุดไฟและใส่น้ามันใน มะละกอคนละเล็กคนละน้อยเป็นเช้ือเพลิงใหไ้ ฟสวา่ ง จดุ เด่นของภูมิปัญญา - เป็นสถานทีถ่ า่ ยทอดความรู้ วัตถุดิบทใ่ี ช้ประโยชนใ์ นผลิตภณั ฑ์ทเ่ี กิดจากภมู ปิ ญั ญา ซงึ่ พื้นทอี่ ื่นไม่มี - เป็นประเพณีของคนไทยเชือ้ สายลาวเวียง รายละเอียดของภูมิปัญญาทอ้ งถิน่ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ เปน็ การถา่ ยทอดจากร่นุ สูร่ ุ่นซึ่งจะเปลยี่ นแปลงไปตามยุคสมยั

7 รูปแบบและลักษณะการถา่ ยทอด การประชาสมั พนั ธ์ เผยแพรภ่ มู ิปัญญาทอ้ งถน่ิ ยงั ไมเ่ คยมกี ารเผยแพร่/ใชเ้ ฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชุมชน / มีการเผยแพร่ผ่านสอ่ื มวลชนและสือ่ อนื่ อยา่ งแพรห่ ลาย มีการดูงานจากบคุ คลภายนอก จานวน .......ครัง้ จานวน............คน มกี ารนาไปใช้ อืน่ ๆ (ระบุ) ลักษณะของภูมิปัญญาท้องถิ่น การพัฒนาต่อยอดภูมิปัญญาให้เป็นนวัตกรรม คุณค่า (มูลค่า) และ ความภาคภมู ิใจ ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ /นวตั กรรมทค่ี ดิ ค้นขึน้ มาใหม่ / ภูมิปัญญาท้องถน่ิ ดงั้ เดิมไดร้ ับการถา่ ยทอดมาจากบรรพบรุ ุษ ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถิ่นทีไ่ ด้พฒั นาและต่อยอด เหตเุ นอื่ งเพราะพิธไี ต้น้ามันออกพรรษาปรากฏเฉพาะบางวดั และแต่ละภูมิภาคก็มีชอ่ื เรียกประเพณี ทีต่ ่างกนั ใช้วัตถุทต่ี ่างกนั หรอื อาจมีวัตถุดบิ เพม่ิ เติมขน้ึ มาตามถนิ่ ที่อยอู่ าศัย (ยกตัวเช่น ชาวบ้านทุ่งแต้ จังหวัดยโสธร ซ่ึงชาวบ้านจะนาลูกตูมกามาเจาะรูคว้านเน้ือด้านในออกใส่น้ามัน พร้อมไส้ทาด้วยฝ้ายหรือนาลูกตมู กานามาผ่าคร่ึงขูดเอาเนื้อดา้ นในออก ใส่เทียนไขทาไส้เป็นรูปตีนกา) ทว่า วัดบ่อมะกรูดใช้เป็นผลมะละกอดิบมาตัดครึ่งจากนั้นก็จะเอาเมล็ดออกจนหมดไม่มีการแกะสลักและเอา สายสิญจท์ ่ีฝาดมาพันเปน็ ตีนไกห่ รือกากะบาทไมม่ ีใส้ดา้ นใน แต่รอใหน้ า้ มันซมึ ขึ้นไปและจุดไฟตามประเพณี

8 รูปภาพเจา้ ของภูมปิ ญั ญา พระสมพิศ ฐานกโร ผู้ถา่ ยทอดประเพณีไตน้ า้ มนั ใหแ้ ก่นกั ศึกษากศน.ตาบลบ้านฆอ้ งเปน็ ผ้รู วบรวมข้อมลู รปู ภาพภูมิปญั ญา รูปตอนสวดมนต์ วดั บอ่ มะกรูด) รปู ตอนพระทา่ นเริ่มพิธีวดั บ่อมะกรดู

9 รปู ตีนกา รปู ผลมะละกอทจี่ ุดไฟแล้วในพิธีไต้นา้ มนั

10 แบบบันทึกชดุ ข้อมูลคลงั ปัญญา-ภูมปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ ตาบล บ้านฆอ้ ง อาเภอ โพธาราม จงั หวดั ราชบุรี ชื่อภูมิปญั ญา ขา้ วหลาม ข้อมลู พ้นื ฐาน รายบคุ คล เจ้าของภูมปิ ญั ญาท้องถ่ิน/บุคคลคลังปัญญา ชื่อ นางสมั ฤทธิ์ นามสกุล บัวน้อย ทอ่ี ยู่ปัจจุบัน (ทส่ี ามารถตดิ ต่อได)้ บ้านเลขที่59 หมทู่ ี่ 10 ตาบลบ้านฆอ้ ง อาเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี รหสั ไปรษณยี ์ 70120 ความเป็นมาของภูมิปัญญา ประวัตคิ วามเปน็ มาของข้าวหลามมรี ายละเอียดไม่มากนักเพราะการทาขา้ วหลามมี าตัง้ แต่สมยั กอ่ นจนถงึ ปจั จบุ ันน้ี สว่ นใหญ่จะมีคนบอกวา่ การทาขา้ วหลามนนั้ ทามาต้ังแต่สมยั ปู่ ยา่ ตา ยาย ทีค่ ดิ ดัดแปลงมาโดย นาขา้ วเหนียวกบั ถัว่ ดามาปนคลกุ เคล้ากนั แล้วใสก่ ระบอก แต่บางคนบอกว่าทาด้วยขา้ วเหนียวแดงใสถ่ งุ แล้ว หาบขาย ตอ่ มานยิ มทากันมาเร่อื ยๆ จนกลายเปน็ ขา้ วหลามใสก่ ระบอกไมไ้ ผ่ สมัยกอ่ นมไี ม้ไผ่มากพอในการ ทาข้าวหลาม แต่ในปจั จบุ นั มีการผลติ ข้าวหลามขายกันถว้ นหนา้ จนมชี อ่ื เสยี งแพร่หลายและนิยมทากันมาก ในชมุ ชนจนยดึ เป็นอาชีพ จุดเดน่ ของภมู ิปญั ญา - เปน็ สถานที่ถา่ ยทอดความรู้ - เปน็ การสร้างรายได้ใหก้ บั ครอบครัวไดเ้ ป็นอยา่ งดี วตั ถุดิบที่ใช้ประโยชน์ในผลิตภณั ฑ์ท่เี กดิ จากภมู ปิ ัญญา ซ่งึ พนื้ ทอี่ ื่นไม่มี - เป็นประเพณขี องคนไทยเช้ือสายลาวเวยี ง รายละเอยี ดของภูมปิ ัญญาท้องถิ่น - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ เป็นการถ่ายทอดจากรนุ่ สรู่ ุน่ ซ่งึ จะเปลย่ี นแปลงไปตามยุคสมัย รปู แบบและลกั ษณะการถ่ายทอด การประชาสมั พันธ์ เผยแพรภ่ มู ิปัญญาท้องถนิ่ / ยงั ไมเ่ คยมกี ารเผยแพร/่ ใช้เฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มีการเผยแพร่ผ่านส่ือมวลชนและสอื่ อ่ืนอย่างแพรห่ ลาย มีการดงู านจากบคุ คลภายนอก จานวน .......คร้งั จานวน............คน มีการนาไปใช้ อน่ื ๆ (ระบุ)

11 ลักษณะของภูมิปัญญาท้องถิ่น การพัฒนาต่อยอดภูมิปัญญาให้เป็นนวัตกรรม คุณค่า (มูลค่า) และ ความภาคภมู ิใจ ภูมิปญั ญาทอ้ งถิน่ /นวตั กรรมท่ีคิดคน้ ข้นึ มาใหม่ ภูมิปัญญาทอ้ งถน่ิ ดั้งเดมิ ได้รบั การถ่ายทอดมาจากบรรพบรุ ษุ / ภมู ิปญั ญาท้องถน่ิ ทไ่ี ด้พัฒนาและตอ่ ยอด แบบเดมิ คือ ในอดีตกอ่ นถึงเทศกาลข้าวหลามชาวบา้ นจะมาร่วมกนั ทาข้าวหลามท่ีลานวดั หรอื ศาลากลางหม่บู ้าน การต่อยอดคอื เน่ืองจากในยคุ ปัจจบุ ันการซอื้ ขายสะดวกข้ึน ทาให้พ่อค้าแมค่ า้ จะนาข้าวหลามมา ขายเพือ่ ใหช้ าวบา้ นซื้อไปทาบญุ โดยชาวบ้านจะเลอื กรา้ นทีข่ า้ วหลามมรี สชาตดิ ี เขม้ ขน้ รสชาติหอม หวาน มนั มไี สต้ า่ งๆใหเ้ ลอื กหลากหลายชนิด อกี ทัง้ ข้าวหลามไมล่ อกเปลอื กออกเวลาเผาเสร็จ มกั จะขายดีในชว่ ง เทศกาลบุญข้าวหลาม 15 คา่ เดือน3 โดยคนไทยเช้ือสายลาวเวยี งนยิ มซื้อไปทาบุญ

12 รูปภาพภูมิปญั ญา ภาพการเผาข้าวหลามซ่ึงมักนิยมทากันก่อนวนั ทาบุญ1-2วัน รูปภาพเจา้ ของภมู ปิ ญั ญา นางสัมฤทธ์ิ บวั น้อย ผ้ถู า่ ยทอดการทาขา้ วหลามใหแ้ กน่ ักศึกษากศน. ตาบลบา้ นฆอ้ งเปน็ ผรู้ วบรวมข้อมูล

13 คณะผู้จัดทา ทป่ี รกึ ษา ผู้อานวยการ กศน.อาเภอโพธาราม นางสนุ ันทา โนรีสวุ รรณ ครู อาสาสมคั ร ฯ นางโสภญิ า ศรีทอง ร่าง/เรียบเรียงและจดั ทา ครู กศน.ตาบลบา้ นฆ้อง นางสาวศรีเมอื ง บัววฒั นา