ก.พ.63 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.โพธาราม อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

กศน.ตำบลโพธำรำม เดอื น กมุ ภำพนั ธ์ 2563 ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอโพธาราม สานักงานส่งเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยจงั หวดั ราชบรุ ี สานกั งานส่งเสริมการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัย สานกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงศึกษาธิการ

คำนำ ปราชญ์ชาวบ้าน หรือนักคดิ ทอ้ งถิ่น หรอื ครูภูมปิ ญั ญาไทยแลว้ แตจ่ ะเรียกกัน จะมีมากมายในหลาย ดา้ นแลว้ แตง่ านที่ท่านปฏิบตั จิ นบังเกิดผล ไมว่ า่ จะเรียกอะไรก็ตามคณุ สมบัติของผู้ท่ีเป็นปราชญช์ าวบ้าน คือ 1. คนเหล่าน้มี ธี รรมะอยู่ในใจทุกท่าน เป็นธรรมะของความรกั ความเมตตา ความอยากชว่ ยคน เป็นธรรมะโดยการปฏบิ ัติ 2. คนเหลา่ น้คี ดิ ทาสรปุ บทเรยี น แล้วนามาเป็นความรใู้ ห้คนเห็นได้อย่างชดั เจน มที ั้งวชิ าการและ ภาคปฏบิ ัตใิ หเ้ ห็น 3. คนเหล่านมี้ ีความรัก ความเป็นปราชญไ์ ม่ได้อยู่ที่ความฉลาดของปญั ญาทเ่ี กิดจากการกระทา แต่ เกิดจากความรักที่มธี รรมะเป็นแรงบนั ดาลใจใหแ้ บ่งปนั แก่ผู้อน่ื ลูกหลาน มปี ่า มชี มุ ชน มีเมอื ง ดังน้ัน สรุปได้วา่ ปราชญ์ชาวบ้านน้ันเป็นผทู้ ่ีมีวถิ ีชีวิตที่ผูกพันกับธรรมชาติ มีความคิดเข้าระบบชอบ ค้นหาความจริง ช่างสังเกตและนาสิ่งท่ีพบเห็นมาเรยี นรู้โดยการปฏิบัติจริง สามารถสรปุ เปน็ บทเรียนได้ ดังเช่น ปราชญช์ าวบ้าน ด้านการเกษตร ซงึ่ มอี ยู่ทัว่ ไปในทกุ ภาคของประเทศ ท้ังนี้ ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอโพธาราม ได้ เล็งเห็นถึง ความสาคัญของผู้ท่ีทาคุณประโยชน์ เสียสละ และปฏิบัติตนเป็นแบบอย่างที่ดีต่อคนในชุมชนอาเภอโพธาราม จึงได้จัดทาทาเนียบภูมิปัญญาท้องถิ่น ข้ึนเพ่ือยกย่อง และเผยแพร่ให้ชนรุ่นหลังได้ถือเป็นแบบอย่างที่ดีในการ ดารงชวี ิต ต่อไป กศน.อาเภอโพธาราม กมุ ภาพันธ์ 2563

สำรบัญ ชอื่ ภูมปิ ัญญำ หนำ้ - การผูกผ้าพิธี - การนวดแผนไทย 2 - การเยบ็ กระเป๋าผา้ 4 6

สรุปทำเนียบภูมิปญั ญำท้องถน่ิ ตำบล โพธำรำม อำเภอโพธำรำม จงั หวัดรำชบรุ ี ประจำเดอื น กมุ ภำพนั ธ์ 2563 ลำดับที่ ช่อื ภมู ิปัญญำ สำขำ เจำ้ ของภมู ปิ ัญญำ ท่อี ยู่ 1. การผูกผ้าพธิ ี ดา้ นศลิ ปะหัตถกรรม นางทพิ มล เทพพิทกั ษ์ ภูมิปญั ญำ 2. การนวดแผนไทย ดา้ นวัฒนธรรม นางสมจติ ร ปตั แวว 165 ม.8 ประเพณี ต.คลองข่อย 3. การเย็บกระเปา๋ ผา้ อ.โพธาราม จ.ราชบรุ ี ดา้ นศิลปะหัตถกรรม นางสุรีย์ ธรรมรัตน์ 66/3 ถ.ขนานทาง รถไฟ2 ต.โพธาราม อ.โพธาราม จ.ราชบุรี 58 ถ.เนือ่ งประดิษฐ์ ต.โพธาราม อ.โพธาราม จ.ราชบรุ ี

แบบบนั ทึกชดุ ขอ้ มลู คลังปญั ญำ-ภูมิปัญญำทอ้ งถิ่น ตำบล โพธาราม อำเภอ โพธาราม จงั หวัด ราชบรุ ี ชื่อภูมปิ ัญญำ การผกู ผา้ พธิ ี ขอ้ มูลพน้ื ฐำน รำยบุคคล เจำ้ ของภมู ิปัญญำทอ้ งถน่ิ /บุคคลคลังปัญญำ ช่ือ นางทิพมล นามสกลุ เทพพทิ ักษ์ วนั เดอื นปีเกดิ 22 กนั ยายน 2498 ทอี่ ยู่ปจั จุบัน (ทส่ี ามารถตดิ ต่อได้) บ้านเลขท่ี 165 หมทู่ ่ี 8 ตาบล คลองขอ่ ย อาเภอ/เขต โพธาราม จงั หวัด ราชบรุ ี รหสั ไปรษณยี ์ 70120 โทรศัพท์(มอื ถอื ) 0625753256 ควำมเปน็ มำของภูมิปัญญำ การผกู ผ้า ( Bind Down ) หมายถึง การปฏบิ ัติงานในการสร้างสรรคร์ ปู แบบของผลงานดว้ ยการ ผูก การมัดและการจับดอก เพ่อื สร้างงานและเพิม่ มูลคา่ ของผลงานใหเ้ กิดความสวยงาม การจบั จบี ( Pleating ) หมายถึง การสรา้ งสรรค์รูปแบบของงานในการปฏิบัตงิ านดว้ ยการมว้ น การพับ การ ซ้อน การจบี การบิดเกลยี ว การรดู หรือการยน่ การผูกผ้า คือ การสรา้ งสรรค์รูปแบบของการผูก การมัด และการจบั ดอก เพื่อใหก้ ารประดบั ตกแตง่ สถานท่มี ีความสวยงามมากขน้ึ การจบั จบี ผ้า คือ ลักษณะการมว้ น การพับ การซอ้ น การยน่ การบิดเกลียว หรอื การจบั จบี ผา้ ให้ เป็นรปู แบบตา่ งๆการผกู ผ้าและการจับจีบผา้ มักใช้เป็นสว่ นประกอบในการตกแตง่ สถานที่จัดงานในโอกาส ตา่ งๆ ไม่ว่าจะเป็นงานพระราชพธิ ี งานพธิ ี หรืองานแนะนาสนิ ค้า หรือ การจัดงานทางธุรกิจ ฯลฯ ซึ่งรปู แบบ ของการผูกผ้าและจบั จบี ผ้าจะมลี ักษณะอย่างไรข้นึ อยู่กับลักษณะของงาน วัตถปุ ระสงคข์ อง การจัดงาน โครงสรา้ งของสถานท่ีทจี่ ะตกแต่ง จดุ เด่นของภมู ิปัญญำ ปัจจุบันผ้าเป็นวัสดุที่เข้ามามีบทบาทสาคัญในงานพิธีหรือราชพิธีการต่าง ๆ ท้ังในรูปแบบของ โครงสร้างใหม่ ๆ เช่น ฉากและม่านหรือในรูปแบบของเคร่ืองประดับตกแต่งเป็นระบายดอก เฟ่ือง และระย้า เป็นต้น ทั้งน้ีอาจเป็นเพราะผ้ามิใช่วัสดุส้ินเปลือง เมื่อเสร็จสิ้นประโยชน์ใช้สอยแต่ละคร้ัง ก็สามารถนามาทา ความสะอาดและเกบ็ รักษาไว้ใช้ในงานคร้ังต่อ ๆ ไปนานหลายๆครั้ง ตา่ งจากวัสดุธรรมชาติท่ีถูกนามาดัดแปลง ประดิษฐ์ใช้ในการประดับตกแต่ง เช่น ดอกไม้สด ใบ ก่ิงก้าน และลาต้น เหล่าน้ีล้วนมีขีดจากัดทาง กายภาพ การนามาใช้งานจะอยู่ได้ภายในระยะเวลาจากัด ส้ินเปลืองค่าใช้จ่าย และต้องคอยดูแลรักษาอย่าง สมา่ เสมอให้คงสภาพอยูไ่ ด้ นับเปน็ ความยุ่งยากและส้ินเปลอื งกว่าเม่ือเทียบกบั การใชผ้ า้

ภำพถ่ำยบคุ คล และอุปกรณ/์ เครอ่ื งมือ/ส่ิงทป่ี ระดษิ ฐ์ (ชิ้นงำนหรอื ผลงำน) รูปภำพ(ช้นิ งำนหรอื ผลงำน)

แบบบันทกึ ชดุ ขอ้ มูลคลงั ปัญญำ-ภูมปิ ัญญำทอ้ งถิน่ ตำบล โพธาราม อำเภอ โพธาราม จงั หวัด ราชบุรี ชื่อภูมปิ ัญญำ การนวดแผนไทย ข้อมูลพ้ืนฐำน รำยบุคคล เจ้ำของภูมิปญั ญำทอ้ งถิ่น/บุคคลคลังปัญญำ ชื่อ นางสมจิตร นามสกลุ ปัตแวว วันเดอื นปเี กดิ 1 มกราคม 2499 ทอ่ี ยู่ปัจจุบัน (ที่สามารถตดิ ต่อได้) บา้ นเลขท่ี 63/3 ถ.ขนานทางรถไฟ2 อาเภอ/เขต โพธาราม จังหวดั ราชบุรี รหสั ไปรษณีย์ 70120 โทรศพั ท์(มือถอื ) 062-396-8555 ควำมเป็นมำของภมู ิปัญญำ นวดแผนไทย คือ การนวดชนดิ หนงึ่ ซึ่งเป็นศาสตร์บาบัดและรักษาโรคแขนงหนง่ึ ของการแพทย์ แผนไทย โดยจะเนน้ ในลักษณะการกด การคลงึ การบีบ การดัด การดึง การอบ และประคบ ซ่ึงร้จู กั กัน โดยทว่ั ไปในชอ่ื “นวดแผนโบราณ” ซง่ึ ไม่ใชเ่ พื่อรักษาความเจ็บปวดเท่านัน้ แต่ยังดีต่อสขุ ภาพ และสามารถ รกั ษาโรค เพราะการนวดจะส่งผลโดยตรงต่อรา่ งกายและจิตใจ โดยอาศัยการสมั ผัสอยา่ งมีศิลปะ อา่ นต่อไดท้ ่ี จดุ เดน่ ของภมู ปิ ัญญำ การนวดไทยแบง่ เป็น 2 สาย คอื สายราชสานกั และ สายเชลยศกั ดิ์ กำรนวดแบบรำชสำนัก เน่อื งจากกลุม่ เป้าหมายของการนวดนคี้ อื เจา้ นายช้นั ผ้ใู หญ่ ผู้มียศถาบรรดาศักดิ์ท่ี อยใู่ นร้วั ในวัง ฉะนน้ั การนวดจึงถูกออกแบบทเ่ี น้นการใชน้ ิ้วมือและมือเทา่ น้นั และทว่ งท่าท่ใี ช้ในการนวดมี ความสภุ าพเรยี บร้อย มขี ้อกาหนดในการเรียนมากมาย ผูท้ เี่ ชี่ยวชาญทางวชิ าชีพดา้ นน้ี จะได้ทางานอยใู่ นรวั้ ในวังเปน็ หมอหลวง มีเงินเดือนมียศมตี าแหนง่ กำรนวดแบบเชลยศักด์ิ เปน็ การนวดทีใ่ ชใ้ นระดับชาวบา้ นดว้ ยท่าทางทวั่ ไป ไม่มแี บบแผนหรือพิธรี ตี องใน การนวดมากนัก อีกทั้งยงั สามารถใช้อวัยวะอ่ืนๆ เช่น เขา่ ศอก เท้า เพื่อช่วยท่นุ แรงในการนวดได้ ซึ่งเปน็ ข้อ แตกต่างจากการนวดแบบราชสานักท่เี นน้ การใช้มือเพยี งอย่างเดียว ในปัจจบุ ัน สาหรบั ผูท้ ่สี นใจเรียนนวดแผนไทย หรอื ฝึกนวดแผนโบราณ เพ่ือนาความรไู้ ปใช้ประกอบในวิชาชีพ นวดน้นั ก็มีสถานศึกษา และศูนย์พฒั นาบุคลากรต่างๆ มากมายทเี่ ปิดอบรมและฝกึ สอน ซ่ึงก็มที ้ังแบบฟรีไม่ เสียค่าใช้จ่ายใดๆ และมีแบบเสียคา่ ใชจ้ า่ ยซ่งึ สาหรบั การจา่ ยเงินเพ่ือเรยี นนวดน้ัน สว่ นใหญม่ กั จะเปน็ การเรียน เพม่ิ เติมในคอร์สตา่ งๆ เช่น เรียนนวดสปา นวดนา้ มัน หรอื นวดเฉพาะสว่ น เปน็ ต้น

ภำพถ่ำยบคุ คล และอุปกรณ/์ เครอ่ื งมือ/ส่ิงทป่ี ระดษิ ฐ์ (ชิ้นงำนหรอื ผลงำน) รูปภำพ(ช้นิ งำนหรอื ผลงำน)

แบบบันทกึ ชุดขอ้ มลู คลงั ปญั ญำ-ภมู ปิ ญั ญำทอ้ งถ่นิ ตำบล โพธาราม อำเภอ โพธาราม จังหวัด ราชบุรี ชื่อภมู ปิ ัญญำ การเยบ็ กระเปา๋ ผ้า ขอ้ มูลพื้นฐำน รำยบุคคล เจำ้ ของภูมิปัญญำท้องถนิ่ /บุคคลคลังปัญญำ ช่อื น.ส.สรุ ยี ์ ธรรมรัตน์ วนั เดอื นปเี กดิ 4 ธันวาคม 2493 ทีอ่ ยู่ปจั จบุ ัน (ท่สี ามารถติดต่อได้) บ้านเลขท่ี 63/3 ถ.ขนานทางรถไฟ2 อาเภอ/เขต โพธาราม จังหวดั ราชบุรี รหัสไปรษณยี ์ 70120 โทรศัพท์(มอื ถือ) ควำมเป็นมำของภมู ิปัญญำ ” ถงุ ผ้ำ “ เปน็ เพียงตัวอย่างทีช่ ่วยกระตุ้นผ้บู ริโภค เพือ่ ลดการใช้ถุงพลาสตกิ และไมจ่ าเป็นตอ้ งเปน็ ถุงผา้ ดา้ ยดบิ ถุงผ้าแฟชัน่ ราคาแพงกไ็ ด้ ถุงผา้ ใยสงั เคราะห์อย่างเชน่ ถงุ ผา้ สปันบอนด์ท่ีทนทานกส็ ามารถใช้งาน ได้เชน่ กนั หรอื จะใชเ้ ป็นกระเป๋าสะพายใบใหญ่พกตดิ รถไว้ เผือ่ ไวใ้ ช้ยามฉุกเฉินชอ็ ปปิง้ หรอื จะถุงพลาสติก ขนาดใหญ่ที่หนาขึน้ เพ่ือใสข่ องรวมๆกนั เพือ่ ลดถุงพลาสติกใบเล็กๆ ห้วิ จนเม่ือยมือ ‘ทสี่ าคัญอย่าซอ้ื ถุงผา้ มาใช้มากมายตามแฟช่นั ‘เพราะนัน้ มันหมายถงึ การใชท้ ไ่ี มต่ า่ งกับถุงพลาสติก ถุงผ้าที่ ไดร้ ับแจกมาจากกจิ กรรมต่างๆ หากใชไ้ ม่ทัน อย่าเกบ็ สะสมไว้ให้รกบ้าน นาไปแบง่ ปนั ให้เพือ่ นๆใช้ หรอื นาไป บรจิ าคใหเ้ ด็กๆตา่ งจงั หวัดใส่หนังสือไปโรงเรียน และถ้าเป็นไปได้คณุ สามารถชว่ ยรณรงคค์ นภายในองค์กรให้ หนั มาใสใ่ จการรักษาสงิ่ แวดล้อมดว้ ยการใช้ถุงผ้า จุดเด่นของภมู ิปัญญำ หลังจากท่ีลดใช้ถงุ พลาสติกไปแลว้ ควรจะหันมาใชถ้ งุ ผ้าแบบจริงจัง แนะนาว่าซ้ือถงุ ผา้ แบบพับได้ที่ สามารถพบั เก็บใส่กระเปา๋ ได้ ซ่งึ การใชถ้ งุ ผา้ นน้ั มขี ้อดหี ลายอย่าง ยกตัวอย่างทสี่ าคญั ๆ เช่น  นากลับมาใช้ใหม่ไดห้ ลายคร้ัง  ช่วยลดปรมิ าณขยะย่อยสลายยาก  ใส่ของไดป้ ริมาณเยอะ และนามาใชใ้ ห้เขา้ กบั การแตง่ ตวั ได้  ไม่ก่อใหเ้ กดิ การเสียดสีและกดทบั ท่ีมือเหมือนการใชถ้ ุงพลาสตกิ  ใชถ้ งุ ผา้ สัปดาห์ละ 1 วนั จะช่วยลดการใชถ้ งุ พลาสติกได้มากถงึ 100 ล้านถงุ ต่อปี

เลอื กใช้ผลิตภณั ฑ์อน่ื ท่ไี ม่ใช่พลำสตกิ การเลอื กใช้ภาชนะที่สามารถใช้ซ้าไดเ้ ป็นอีกหนง่ึ แนวทางในการลดใช้ถงุ พลาสตกิ อีกทั้งยังสามารถย่อยสลาย ได้อีกด้วย เชน่ ผลติ ภัณฑท์ เี่ ราหยบิ ยกมาให้ ดังนี้ หลอดแสตนเลส – ทดแทนการใช้หลอดพลาสติก แตต่ ้องลา้ งทาความสะอาดใหด้ ี ภาชนะชานอ้อย – เปน็ บรรจุภัณฑ์ที่เป็นมติ รตอ่ สิ่งแวดล้อม แต่จะมรี าคาสูงกว่าพลาสติกมาก กาบหมาก – ทามาจากวสั ดธุ รรมชาตลิ ้วน ๆ นนั่ คอื ใบกาบหมากนน่ั เอง สามารถย่อยสลายได้ตามธรรมชาติ เชน่ เดยี วกัน ภำพถำ่ ยบุคคล และอปุ กรณ์/เคร่อื งมือ/สิ่งท่ีประดษิ ฐ์ (ชิ้นงำนหรือผลงำน)

รปู ภำพ(ช้นิ งำนหรอื ผลงำน)