ธ.ค.62 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.โพธาราม อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

กศน.ตำบลโพธำรำม เดือน ธนั วำคม 256๒ ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอาเภอโพธาราม สานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยจงั หวดั ราชบรุ ี สานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั สานักงานปลัดกระทรวงศกึ ษาธิการ กระทรวงศึกษาธกิ าร

คำนำ ปราชญ์ชาวบ้าน หรือนักคิดท้องถ่ิน หรือครูภูมิปัญญาไทยแล้วแต่จะเรียกกัน จะมีมากมายในหลายด้าน แลว้ แต่งานท่ที า่ นปฏิบตั ิจนบงั เกดิ ผล ไม่วา่ จะเรียกอะไรก็ตามคุณสมบตั ขิ องผทู้ เี่ ป็นปราชญช์ าวบา้ น คือ 1. คนเหลา่ นมี้ ธี รรมะอยู่ในใจทุกท่าน เปน็ ธรรมะของความรักความเมตตา ความอยากชว่ ยคน เป็นธรรมะ โดยการปฏิบัติ 2. คนเหล่านคี้ ดิ ทาสรปุ บทเรยี น แล้วนามาเปน็ ความรใู้ หค้ นเหน็ ไดอ้ ย่างชดั เจน มที ง้ั วชิ าการและภาคปฏบิ ัติ ใหเ้ ห็น 3. คนเหล่านม้ี ีความรกั ความเป็นปราชญไ์ ม่ได้อยูท่ คี่ วามฉลาดของปัญญาท่ีเกิดจากการกระทา แตเ่ กิดจาก ความรักท่ีมีธรรมะเปน็ แรงบันดาลใจใหแ้ บ่งปันแก่ผอู้ ื่น ลูกหลาน มปี า่ มชี ุมชน มีเมอื ง ดงั น้ัน สรปุ ได้วา่ ปราชญ์ชาวบา้ นน้ันเปน็ ผู้ท่ีมีวิถชี ีวิตทีผ่ ูกพนั กับธรรมชาติ มีความคิดเข้าระบบชอบค้นหาความ จริง ช่างสังเกตและนาสิ่งที่พบเหน็ มาเรียนรู้โดยการปฏิบัติจริง สามารถสรุปเป็นบทเรียนได้ ดังเช่นปราชญ์ชาวบ้าน ด้าน การเกษตร ซึง่ มีอยูท่ ว่ั ไปในทุกภาคของประเทศ ท้ังนี้ ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอโพธาราม ได้เล็งเห็นถึงความสาคัญของผู้ท่ี ทาคุณประโยชน์ เสียสละ และปฏิบัตติ นเป็นแบบอย่างที่ดีต่อคนในชมุ ชนอาเภอโพธาราม จึงได้จัดทาทาเนียบภูมิปัญญา ทอ้ งถ่ิน ขึ้นเพอ่ื ยกย่อง และเผยแพรใ่ ห้ชนรนุ่ หลังได้ถือเปน็ แบบอย่างทด่ี ีในการดารงชวี ิต ต่อไป กศน.อาเภอโพธาราม ธันวาคม 256๒

สำรบัญ ชือ่ ภมู ปิ ัญญำ หนำ้ - การทาขนมไทย - การทาเต้าห้ดู า 2 - การทานา้ ปลา 4 6

สรปุ ทำเนียบภูมิปญั ญำท้องถ่ิน ตำบล โพธำรำม อำเภอโพธำรำม จงั หวดั รำชบุรี ประจำเดอื น ธนั วำคม 2562 ลำดับที่ ชอ่ื ภมู ิปัญญำ สำขำ เจำ้ ของภูมิปัญญำ ทอี่ ยู่ 1. การทาขนมไทย ดา้ นคหกกรรม นางทองใบ เจริญศริ ิ ภมู ิปัญญำ 2. การทาเต้าหู้ดา ดา้ นคหกรรม นางกิมชู แซ่ฉวั่ 43/5 ถ.พนั ธ์พิมพ์ ต.โพธาราม 3. การทาน้าปลา ดา้ นคหกรรม นายกนกศักด์ิ เนื่องสรุ างค์รัศมี อ.โพธาราม จ.ราชบรุ ี 17 ถ.ราษฎรอทุ ิศ ต.โพธาราม อ.โพธาราม จ.ราชบรุ ี 32 ถ.โพธิ์ไพโรจน์ ต.โพธาราม อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

แบบบนั ทึกชุดข้อมูลคลงั ปญั ญำ-ภมู ปิ ญั ญำทอ้ งถ่นิ ตำบล.....โพธาราม......อำเภอ.....โพธาราม.......จงั หวัด.......ราชบรุ .ี ..... ชอื่ ภูมิปัญญำ.............การทาขนมไทย……………… ข้อมูลพ้ืนฐำน รำยบคุ คล เจ้ำของภมู ิปญั ญำทอ้ งถิ่น/บุคคลคลังปัญญำ ชอ่ื ...นางทองใบ.......นามสกลุ ............เจรญิ ศริ ิ.............วนั เดอื นปีเกดิ ..........14 พศจิกายน 2500....................................... ทอ่ี ยูป่ จั จบุ นั (ที่สามารถติดต่อได้) บ้านเลขท่ี.....43/5........ถนน.......พันธ์พมิ พ.์ .....ตาบล/แขวง.....โพธาราม....... อาเภอ/เขต.....โพธาราม..............จงั หวดั ...ราชบรุ ี...................รหสั ไปรณีย.์ ....70120………............................... โทรศพั ท.์ .0614246597.............โทรสาร..................-........................Line ID…………………-………...…………… E-mail address:………………………-……… …………………Facebook……………………….……-………………………….. พิกดั ทางภมู ศิ าสตร์ ค่า X:.............13.79347………….……… คา่ Y:….......99.8741..................………… ควำมเป็นมำของบคุ คลคลงั ปัญญำ ความเปน็ มานั้นเร่ิมจาก ยายทองใบ เจรญิ ศริ ิ เปน็ คนท่ีชอบทาทานขนม ยายอุบลจึงได้หดั ทาขนมไทยชนดิ ต่างๆโดยศกึ ษาวธิ ีการทามาจากบรรพบุรุษและถา่ ยทอดมาจนถงึ รุ่นปัจจุบัน จุดเดน่ ของภมู ปิ ัญญำท้องถิ่น ขนมของยำยอุบล ทองเปลว เปน็ ขนมไทยสตู รโบราณ ยายอุบลจะทาขนมขายทุกวันโดยตั้งรา้ นที่ตลาดนดั โดยขนมของยายจะมีหลากหลายชนดิ ใหล้ ูกค้าได้เลอื กรบั ประทาน ขนมของยายอุบลมีความสะอาด อรอ่ ย และราคาไม่ แพง ลกู คา้ สามารถสั่งทาขนมไปเลีย้ งในงานพธิ ตี า่ งๆได้

ถำ่ ยภำพบคุ คล และอุปกรณ์/เคร่ืองมือ/ส่งิ ทปี่ ระดิษฐ์ (ชิ้นงำนหรือผลงำน) รูปภำพภูมิปญั ญำ

แบบบันทกึ ชุดข้อมูลคลังปญั ญำ-ภูมิปญั ญำท้องถ่ิน ตำบล.....โพธาราม......อำเภอ.....โพธาราม.......จงั หวดั .......ราชบุรี...... ชื่อภมู ิปัญญำ.............การทาเต้าหดู้ า……………… ข้อมูลพ้ืนฐำน รำยบุคคล เจ้ำของภมู ิปัญญำท้องถิ่น/บุคคลคลงั ปญั ญำ ชื่อ...นางกิมชู.......นามสกลุ ............แซฉ่ ว่ั .............วนั เดอื นปีเกดิ ................................................. ท่อี ยู่ปจั จบุ นั (ทส่ี ามารถติดต่อได้) บา้ นเลขที.่ ....17........ถนน.......ราษฎรอุทศิ ......ตาบล/แขวง.....โพธาราม....... อาเภอ/เขต.....โพธาราม..............จังหวัด...ราชบรุ ี...................รหัสไปรณยี .์ ....70120………............................... โทรศัพท์.. 086 7585490.............โทรสาร..................-........................Line ID…………………-………...…………… E-mail address:………………………-……… …………………Facebook http://www.facebook.com/Taohoodum.lek ควำมเปน็ มำของบุคคลคลงั ปญั ญำ “ราชบุรี” ถือว่าเป็นจงั หวัดท่ีมีของอร่อยหลากหลายให้เราได้เลือกชิมกนั ตามชอบ แต่ละท้องถน่ิ ก็จะมีเมนูเด็ดที่ เป็นเอกลักษณ์ของตัวเอง อย่างท่ี “โพธาราม” ก็มีหน่ึงอย่างที่พลาดไม่ได้ นั่นก็คือ “เต้าหู้ดา” อันเล่ืองชื่อว่ากันว่า หาก มาถงึ โพธารามแล้ว ก็ต้องแวะมาชิมเต้าหู้ดาทีร่ ้าน “เตา้ หู้ดาแม่เลก็ ” เพราะที่นี่เป็นรา้ นขายเต้าห้ดู าสูตรต้นตารับเจ้าแรก ของโพธาราม โดยมีคณุ ยายเซ่ยี มจู แซ่ฉ่ัว หรือท่รี จู้ ักกันในชื่อ “แม่เลก็ ” เป็นเจ้าของร้านสาหรับตน้ กาเนดิ ของเต้าหูด้ าน้ัน ก็มาจากสูตรของพ่อค้าในตลาดโพธารามเมื่อสมัยก่อน ท่ีเคยทาเต้าหู้ดามาก่อน แต่เลิกทาไปนานแล้ว ในช่วงนั้นคุณยาย เซ่ียมจูทม่ี ีอาชีพขายถ่ัวงอก เต้าหู้ และเส้นก๋วยเตย๋ี วอยู่ในตลาดเชน่ กัน จงึ ได้ลองนาสูตรเต้าหดู้ าของพ่อค้าคนก่อนมาลอง ขาย เพราะเห็นว่าไม่มีใครทา จนมาถึงปัจจุบัน ก็มีกลายเป็นที่รู้จักของนักชิมหลายคน บอกกันปากต่อปาก และกลายมา เป็นของฝากขึ้นช่ือของอาเภอโพธารามในที่สุด กรรมวิธีการทา “เต้าหู้ดา” นั้น ต้องใช้เต้าหู้ท่ีทาจากถั่วเหลืองแท้ๆ ไม่มี แป้งผสม วิธีการทานั้นต้องมีความพิถีพิถันอย่างมาก เริ่มจากการเอาเต้าหู้แผ่นสีขาวที่ทาจากถั่วเหลืองล้วนๆ ไปต้มกับ เครอ่ื งพะโล้ อบเชย โป๊ยก๊กั ซีอว๊ิ ดา นา้ ตาลทรายแดง เกลอื ทะเล โดยใช้ไฟปานกลางเค่ียวเตา้ หู้ไปเรอื่ ยๆ ประมาณ 3 วัน ทางร้านจึงใช้เตาถ่านในการเคี่ยวเพราะจะสามารถควบคุมไฟได้คงที่ จนน้าพะโล้ซึมเข้าเป็นเน้ือเดียวกับเต้าหู้ จึงนา ออกมาวางขาย จะได้รสชาตหิ วานหอม กลมกล่อมกาลังดี

จุดเด่นของภูมิปัญญำท้องถ่ิน มหัศจรรย์ ทาไมเต้าหู้ ต้อง ‘สีดา’อร่อยแปลก รสเลิศล้า เต้าหู้ดาโพธาราม หมอ้ ต้มใบใหญ่ทดี่ ้านในเต็มไปด้วย เต้าหู้ดารสกลมกล่อม ส่งกล่ินหอมคลุ้งย่ัวน้าลายที่หารับประทานได้ยากย่ิงในประเทศไทยเต้าหู้ดา หากพิจารณาด้วย สีสันอาจเกิดความรู้สึกแปลกตา แต่กระนั้นเต้าหู้ดา เมืองโพธารามได้ช่ือว่า เป็นอาหารประจาถ่ินท่ีแขกบ้านแขกเมือง ต้องสรรหามารับประทานยามได้มาเยยี่ มเยือนจังหวัดราชบุรี เพราะทุกคนเมื่อได้ลองลิ้มชิมรสชาติคร้ังหนึ่งแลว้ เป็นต้อง ติดใจในความอร่อยของนาเนื้อเต้าหู้ท่ีคัดสรรมาแล้วว่ามีคุณภาพดีไปต้มในน้าพะโล้ที่ถูกปรุงอย่างเข้มข้น จนครบ ระยะเวลา 3 วันเต็ม กระท่ังได้เต้าหู้ท่ีมีสีผิวด้านนอกคล้ากว่าเต้าหู้ปกติ รสชาติอร่อยท่ีหารับประทานในท้องถ่ินอื่น ไม่ได้ ไม่ว่าจะนามารับประทานเปล่าๆ หรือนาไปประกอบอาหารด้วยการต้ม ผัด หรือทอด เต้าหู้ดาก็ยังคงความอร่อย ล้นิ อยู่ไมเ่ ส่อื มคลาย ถ่ำยภำพบคุ คล และอุปกรณ์/เครอื่ งมอื /สง่ิ ท่ปี ระดิษฐ์ (ชิ้นงำนหรอื ผลงำน)

รปู ภำพภูมปิ ญั ญำ

แบบบนั ทึกชุดข้อมลู คลังปญั ญำ-ภมู ิปัญญำทอ้ งถ่นิ ตำบล.....โพธาราม......อำเภอ.....โพธาราม.......จังหวัด.......ราชบุรี...... ชื่อภูมปิ ัญญำ.............การทาน้าปลา……………… ขอ้ มูลพน้ื ฐำน รำยบุคคล เจำ้ ของภูมิปญั ญำท้องถิ่น/บุคคลคลังปญั ญำ ช่ือ...นายกนกศักดิ.์ ......นามสกลุ ............เนอ่ื งสรุ างค์รัศม.ี ............วนั เดอื นปีเกดิ ..........4 กมุ ภาพนั ธ์ 2498............... ทอ่ี ย่ปู จั จบุ นั (ที่สามารถตดิ ต่อได้) บา้ นเลขท่.ี ....32........ถนน.......โพธ์ิไพโรจน์......ตาบล/แขวง.....โพธาราม....... อาเภอ/เขต.....โพธาราม..............จังหวดั ...ราชบุรี...................รหัสไปรณยี ์.....70120………............................... โทรศัพท.์ . 0811457051.............โทรสาร..................-........................Line ID…………………-………...…………… E-mail address:………………………-……… …………………Facebook ควำมเปน็ มำของบุคคลคลังปญั ญำ ในอดีตโพธารามมีชนชาติหลายเช้ือสาย นอกจากเชื้อสายไทยแท้แล้วยังมีชนชาติไทยเช้ือสายลาว มอญ เขมร และจีน เน่ืองจากในสมัยก่อนพระมหากษัตริย์ไทยที่รบชนะท่ีกรุงเวียงจันทน์ได้กวาดต้อนชาวลาวให้มาอยู่บริเวณริมฝ่ัง แม่น้าแม่กลองของ โพธาราม และต่อมาได้อพยพออกไปตามตาบลใกล้เคียง เหลือเพียงส่วนใหญ่เป็นคนไทยเชื้อสายจีน ประกอบอาชีพค้าขายและเนื่องจากเขตอาเภอโพธารามมตี ้นโพธ์ิข้ึนเป็นจานวนมากโดยเฉพาะภายในวดั จึงได้ขนานนาม วา่ โพธาราม คือ (ต้นโพธิ์ + อาราม) และสภาพทั่วไปเทศบาลเมืองโพธารามเปน็ ที่ราบมีแมน่ ้าแม่กลองไหลผ่าน และอยใู่ น เขตชลประทาน ประชาชนส่วนใหญ่ประกอบอาชีพค้าขายและเกษตรกรรม อาญาเขตของตาบล ทิศเหนือ จรดตาบล คลองตาคต อาเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี ทิศใต้ จรดตาบลคลองตาคต อาเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี ทิศตะวันออก จรดตาบลคลองตาคต อาเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี ทิศตะวันตก จรดแม่น้าแม่กลอง จังหวัดราชบุรี และความเป็นมา ของอาเภอโพธาราม ต้ังอยู่ในบริเวณลุ่มน้าแม่กลอง ลาน้าสาคัญฝั่งตะวันตกของประเทศไทย มีความสาคัญในฐานะเป็น แหล่งชุมชนต้ังแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ พบหลักฐานทางโบราณคดีสาคัญในแถบต้นน้าของหุบเทือกเขา ทั้งแควใหญ่ หรือแควศรีสวัสด์ิ และแควน้อยหรือแควไทรโยค ซึ่งท้ังสองแควน้ีไหลมารวมกันท่ีตาบลปากแพรก อาเภอเมือง จังหวัด กาญจนบุรี ส่วนบริเวณแม่น้าแม่กลองที่ไหลผ่านต้ังแต่อาเภอเมือง จังหวัดกาญจนบุรี จนมาถึงอาเภอโพธาราม จังหวัด ราชบุรี พบการตั้งถิ่นฐานของผู้คนสืบเนื่องมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ จนถึงสมัยทราวดี ลพบุรี และอยุธยา ตลอด จนถึงรัตนโกสินทร์ ลุ่มน้าแม่กลองอันอุดมสมบูรณ์ จึงไม่ได้ว่างเว้นจากการท่ีมนุษย์มาตั้งถ่ินที่อยู่อาศัยมานับพันปีโพ ธารามมีสยาแมน่ า้ ท่ีไหลผา่ นคอื แม่น้าแม่กลอง เปน็ แมน่ า้ สาคัญสายหน่ึงในภาคตะวนั ตก

จดุ เดน่ ของภมู ปิ ัญญำท้องถ่ิน น้าปลาน้ันทุกบ้านทุกควรเรือนต้องมีติดไว้แน่นอนในการทาอาหารเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้แต่ก็ใช่ว่าน้าปลาทุกย่ีห้อ ต้องรสชาติเดียวกนั ที่น้ีเรามาดูน้าปลาอร่อยของโพธารามเป็นประเด็นที่นา่ สนใจโพธารามนั้นมีแม่น้าแม่กลองไหลผ่านซึ่ง เป็นแม่น้าที่อุดมสมบูรณ์น้าปลานับเป็นภูมิปัญญาของคนไทยท่ีอาศัยอยู่ตามท่ีราบลุ่มแม่น้า รู้จักทาไว้กินเองในครัวเรือน มาเป็นชา้ นานแลว้ ท้ังไทย เขมร ลาว จีน ในเมอื งราชบุรี ลว้ นแล้วแต่ทาน้าปลาไวก้ ินเองกันทั้งน้ัน โดยเฉพาะหลงั จากฤดู น้าหลาก จะมปี ลาเลก็ ปลานอ้ ยขังอยู่นอกจากน้ี นา้ ปลา ยังกลายเปน็ ธุรกิจที่สาคัญอีกอย่างหนง่ึ ของชาวจีนแถบอาเภอโพ ธารามในปจั จุบันอกี ด้วย จากเดมิ ท่ีเป็นเพียงอตุ สาหกรรมในครัวเรือน โดยชาวจีนจะรับซ้อื ปลาขนาดเล็ก เช่น ปลาสร้อย ปลาซิว ปลาน้าผ้ึง หรอื แม้แต่ปลาตะเพียน ท่ีชาวบ้านจบั ได้และนามาขาย นามาหมักกับเกลือเท่านัน้ ไม่ได้ปรุงแต่งอะไร เพมิ่ เตมิ เมอื่ หมักไดท้ ี่กน็ ามากรองใส่ไหไปขายจังหวดั ใกล้ๆ และไหนา้ ปลากเ็ ป็นไหทที่ าจากโรงโอง่ ในราชบรุ ีนเ่ี อง ในไรน่ า ให้ได้จับคราวละมากๆ จึงนามาทาน้าปลาไว้ใช้เป็นเครื่องปรุงรสต่างๆ หรือนามาทาเป็นอาหารจานเด็ด กินกันในเฉพาะ กลุ่ม เช่น น้าปลายาของชาวมอญ ซึ่งทุกครัวเรือนต้องมีไว้แต่เคล็ดลับความอร่อยของน้าปลาโพธารามในอดีต คงเป็น เพราะการเลือกใชป้ ลาน้าจดื และคัดเอาแต่หัวปลา ซึ่งถือว่าเป็นสุดยอดของน้าปลาแท้ออกส่งขายให้ลูกค้านนั่ เอง นา้ ปลา ของที่น่ีขายดิบขายดีมีชื่อเสียงไปทั่ว แต่น่าเสียดายทุกวันนี้ โรงน้าปลาในโพธารามทุกแห่งต้องหันมาใช้ปลากะตักจาก ทะเลมาหมักแทน เพราะมีปริมาณมากและหาได้ง่าย แถมยังมีราคาถูกกว่าพวกปลาซิวปลาสร้อยปัจจุบันโรงงานน้าปลา แต่ละแห่งไม่ได้ผลิตน้าปลาเกรดดีอย่างเดียวเหมือนในอดีต หากติดฉลากหลากหลายย่ีห้อ เพ่ือสนองตามความต้องการ ของตลาดและฐานะของผู้บริโภค ขวดท่ีติดฉลากว่า น้าปลาแท้ คือ น้าปลาชั้นหนึ่ง กรองเอาหัวน้าปลามาบรรจุขวด รองลงมาคือน้าปลาผสม ซึ่งมรี าคาย่อมเยากว่า เพราะเอาหัวนา้ ปลามาเจอื น้าเปลา่ เพือ่ ลดความเข้มข้น แลว้ ปรงุ แต่งรสให้ ใกล้เคียงกับน้าปลาแท้ สุดท้ายที่ราคาถูกกว่าใคร คือ น้าเกลือปรุงแต่งรส เติมสีสันใหค้ ล้ายของจริง ไม่มีวางขายตามห้าง แต่มกั ไปโผลอ่ ยตู่ ามร้านค้าต่างจังหวัด และเมื่อถามถึงน้าปลาเทียมทไ่ี ด้ยินข่าวลือมาว่าใชน้ า้ กระดูกสตั ว์ใสส่ หี ลอกขายนั้น คาตอบทไี่ ด้รบั ทาเอาโล่งอกไปได้มากทเี ดียว “นา้ ปลาคือเลือดกบั เนอื้ ปลาที่ย่อยสลาย ท่วี า่ ผสมกระดูกสตั ว์รับรองได้ว่าไม่ มแี น่นอน เพราะไม่มเี ลือดไม่มีเน้ือ อย่างมากท่ีทากันอยกู่ ็คือ น้าเกลือผสมสี แตก่ ็ไม่ทากันเท่าไหร่ เพราะทาแล้วไม่คุม้ ทุน ค่าแรงอะไรกต็ อ้ งเสยี เทา่ นา้ ปลาดี สทู้ านา้ ปลาดีไปเลยดีกวา่ ”

ถำ่ ยภำพบคุ คล และอุปกรณ์/เคร่ืองมือ/ส่งิ ทปี่ ระดิษฐ์ (ชิ้นงำนหรือผลงำน) รูปภำพภูมิปญั ญำ