โครงการฝนหลวง

ฝนหลวงโครงการพระราชด�ำริ The Royal Rainmaking Project

ค�ำน�ำ ตลอด ๗๐ ปแี ห่งการครองราชย์ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช รชั กาลที่ ๙ พระองค์ มพี ระราชดำ� รเิ กยี่ วกบั โครงการตา่ งๆ เพอ่ื ยกระดบั คณุ ภาพชวี ติ ของพสกนกิ รชาวไทยกวา่ ๔,๖๐๐ โครงการ ซง่ึ แตล่ ะ โครงการลว้ นแสดงถึงพระอจั ฉริยภาพ พระวริ ยิ ะอตุ สาหะ และพระราชปณธิ านที่จะขจดั ปญั หาความทกุ ขย์ ากของ ราษฎร ทรงทุ่มเทพระวรกายในการเสด็จพระราชด�ำเนินไปเย่ียมเยียนราษฎรในพื้นที่ห่างไกล พระราชทานแนว พระราชดำ� ริ แนวทางการดำ� เนนิ งาน และคำ� แนะนำ� เพอื่ แกไ้ ขปญั หา รวมถงึ ทรงสรา้ งสรรคน์ วตั กรรมและสง่ิ ประดษิ ฐ์ ตา่ งๆ ดว้ ยพระองค์เอง จนทำ� ใหโ้ ครงการเหล่านน้ั สำ� เรจ็ ลุลว่ งด้วยดี หนงั สอื ชดุ ศาสตรพ์ ระราชา ไดน้ อ้ มนำ� โครงการตามพระราชดำ� รทิ เ่ี ปน็ แบบอยา่ งอนั ดี ในการศกึ ษาหลกั การ ทรงงานของพระองค์ท่าน ซง่ึ มีหลกั การสำ� คญั คือ “เข้าใจ เขา้ ถึง พัฒนา” เพ่อื เป็นแรงบันดาลใจทจ่ี ะนอ้ มเกลา้ น้อม กระหมอ่ มนำ� หลกั คดิ และพระราชกรณยี กจิ ของพระองคไ์ ปศกึ ษาคน้ ควา้ และประยกุ ตใ์ ชใ้ หเ้ กดิ ประโยชนแ์ กต่ นเอง และประเทศชาติสบื ไป ปวงขา้ พระพุทธเจา้ ขอนอ้ มเกลา้ นอ้ มกระหม่อมรำ� ลกึ ในพระมหากรุณาธคิ ณุ หาทสี่ ดุ มิได้ ขา้ พระพทุ ธเจ้า ส�ำนักพิมพ์สถาพรบุค๊ ส์ Preface During His 70-year reign, King Bhumibol Adulyadej, or King Rama IX, initiated more than 4,600 projects to improve the quality of life of His people. Each project reflects His intelligence, hard work, and determination to solve His people’s problems. He visited His people often, no matter how near or far, and gave advice and solutions to local problems. He also invented tools to ensure each project would be a success. The Art and Science of King Bhumibol Adulyadej Series gives knowledge and information about the King’s theories, process, and thoughts about work and life – emphasizing King Rama IX’s process of ‘Understand, Approach, and Develop,’ which guided his thinking and actions to improve quality of life of His people. We study what the King Bhumibol Adulyadej did for Thailand, so we can follow in His footsteps. This series is dedicated to the loving memory of His Majesty, King Rama IX of Thailand, Bhumibol Adulyadej. Respectfully, The Satapornbooks Publishing Company 2

แต่มาเงยดทู อ้ งฟา้ มเี มฆ ทำ� ไมมเี มฆอย่างน้ี ท�ำไมจะดึงเมฆน่ีลงมาใหไ้ ด้กเ็ คยได้ยินเรอื่ งการทำ� ฝน กม็ าปรารภกบั คณุ เทพฤทธ์ิ ฝนทำ� ได้มี มีหนงั สือ เคยอ่านหนังสอื ทำ� ได.้ .. พระราชทานสัมภาษณ์เก่ียวกบั ฝนหลวง แกข่ า้ ราชการส�ำนกั งาน กปร. ณ พระตำ� หนักจติ รลดารโหฐาน เม่ือวนั ที่ ๑๗ มนี าคม ๒๕๒๙ I was looking at the sky and I saw clouds, so I thought: how can I do cloud seeding? I’ve heard of artificial rain before when I talked to Khun Theppharit. Artificial rain exists and we can make it. I’ve read about it. It’s possible. Interview about King Bhumibol’s Royal Rainmaking Project in the Office of Royal Development Projects Chitralada Royal Villa March 17, 2529 B.E. 3

โครงการพระราชด�ำริฝนหลวง พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช เสดจ็ เยี่ยมราษฎรในถ่นิ ทุรกันดาร ความเป็นมา โครงการพระราชดำ� รฝิ นหลวง เกดิ ขน้ึ จากพระราชดำ� รสิ ว่ นพระองคใ์ นพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ล อดุลยเดช รัชกาลท่ี ๙ เมื่อคราวเสด็จพระราชด�ำเนินเยี่ยมราษฎรในพ้ืนท่ีแห้งแล้งทุรกันดาร ๑๕ จังหวัด ในภาค ตะวันออกเฉยี งเหนอื ระหว่างวันที่ ๒-๒๐ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๔๙๘ ในขณะเสดจ็ พระราชด�ำเนินโดยรถยนตจ์ าก จงั หวดั นครพนมไปจงั หวดั กาฬสนิ ธ์ุ ผา่ นจงั หวดั สกลนครและเทอื กเขาภพู าน ไดท้ รงรบั ทราบถงึ ความเดอื ดรอ้ นทกุ ข์ ยากของราษฎร และเกษตรกรทขี่ าดแคลนนำ�้ อุปโภคบริโภคและการเกษตร ตามเสน้ ทางที่เสดจ็ พระราชด�ำเนินน้นั ทรงสังเกตเห็นว่ามีเมฆปริมาณมากปกคลุมท้องฟ้า แต่ไม่สามารถก่อรวมตัวกันจนเกิดเป็นฝนได้ เป็นเหตุให้เกิด ภาวะฝนท้งิ ช่วงระยะยาว ท้ังๆ ที่เป็นชว่ งฤดฝู น ทรงคดิ ค�ำนึงว่านา่ จะมีมาตรการทางวทิ ยาศาสตร์ทจี่ ะช่วยใหเ้ มฆ เหลา่ นนั้ กอ่ ตวั รวมกนั จนเกดิ เปน็ ฝนได้ เมอ่ื เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ กลบั ถงึ กรงุ เทพมหานคร ทรงใชเ้ วลาในการวเิ คราะห์ วิจัย ทบทวนเอกสาร รายงานผลการศึกษาและข้อมูลต่างๆ ทั้งด้านวิชาการอุตุนิยมวิทยา และการดัดแปรสภาพ อากาศ จนทรงมน่ั พระทยั จงึ พระราชทานแนวคดิ นแ้ี ก่ หมอ่ มราชวงศเ์ ทพฤทธ์ิ เทวกลุ ผเู้ ชยี่ วชาญในการวจิ ยั ประดษิ ฐ์ ทางดา้ นเกษตรวิศวกรรม ของกระทรวงเกษตรและสหกรณข์ ณะนั้น 4

The Royal Rainmaking Project History The Royal Rainmaking Project was initiated by Bhumibol Adulyadej, King Rama IX of Thailand, when He visited the rural areas of 15 provinces in the northeastern region of Thailand from November 2 to November 20, 2498 B.E. He was on a trip to Nakhon Phanom and Kalasin—passing Sakon Nakhon and the Phu Phan Mountains, when He realized His people were in trouble because they did not have enough water for consumption and irrigation. Along the way, He noticed lots of clouds in the sky. However, the clouds were scattered and not likely to produce rain. There had been a long period of drought -- even the rainy season was dry. King Rama IX thought cloud seeding could help address the situation. When He returned to Bangkok, he studied the rainmaking process, analyzed meteorological data, and weather modification. He was confident rainmaking was possible and He discussed the idea with Mom Rajawongse* Thepparit Tewakul, an expert in Agricultural Engineering working for the Ministry of Agriculture and Cooperatives at the time. * Mom Rajawongse is a title of a child of the sovereign’s grandchildren. It shows a relation to the Royal family. ทฤษฎีต้นกำ� เนดิ “หลักการแรก คอื ใหโ้ ปรยสารดูดซับความชน้ื (เกลอื ทะเล) จากเคร่อื งบนิ เพอื่ ดดู ซับความชืน้ ในอากาศ แล้วใช้สารเยน็ จัด (นำ้� แข็งแหง้ ) เพือ่ ใหค้ วามชนื้ กล่นั ตวั และรวมตัวเปน็ เมฆ” The Rainmaking Theory “The first step is to spray sea salt from a plane to absorb moisture in the air and use dry ice to condense the moisture to form clouds.” 5

การทดลองบนท้องฟ้าเป็นครั้งแรก พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช พระราชทานพระบรมราโชวาทแกค่ ณะปฏบิ ตั ิการฝนหลวง พ.ศ. ๒๕๑๒ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ไดจ้ ัด ทดลองเปน็ คนแรก และเลือกพืน้ ทว่ี นอุทยานเขาใหญ่ ต้งั หน่วยบนิ ปราบศัตรูพืช กรมการข้าว และพร้อมทีจ่ ะ เป็นพ้ืนที่ทดลองเป็นแห่งแรก โดยทดลองหยอดก้อน ให้การสนับสนุนในการสนองพระราชประสงค์ หม่อม นำ้� แขง็ แหง้ (Dry Ice หรอื Solid carbon dioxide) ขนาด ราชวงศเ์ ทพฤทธ์ิ เทวกลุ จึงไดน้ �ำความขึ้นกราบบงั คม ไม่เกิน ๑ ลูกบาศก์น้ิว เข้าไปในยอดเมฆสูงไม่เกิน ทูลให้ทรงทราบ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ท�ำการ ๑๐,๐๐๐ ฟุต ที่ลอยกระจัดกระจายอยู่เหนือพื้นท่ี ทดลองปฏิบัติการจริงในท้องฟ้าเป็นครั้งแรก เมื่อวันท่ี ทดลอง ท�ำให้กลุ่มเมฆทดลองเหล่านั้นมีการ ๑-๒ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๑๒ โดยกระทรวงเกษตรและ เปล่ียนแปลงทางฟิสิกส์ของเมฆอย่างเห็นได้ชัดเจน สหกรณแ์ ต่งต้ังให้ หมอ่ มราชวงศ์เทพฤทธิ์ เทวกุล เป็น เกดิ การกลน่ั รวมตวั กนั หนาแนน่ และกอ่ ยอดสงู ขน้ึ เปน็ ผู้อ�ำนวยการโครงการ และหัวหน้าคณะปฏิบัติการ เมฆฝนขนาดใหญ่ในเวลาอันรวดเร็ว แล้วเคล่ือนตัว 6

ตามทศิ ทางลมพ้นไปจากสายตา ไม่สามารถสงั เกตได้ 1st and 2nd in 2512 B.E. The Ministry of เน่ืองจากยอดเขาบัง แต่จากการติดตามผลโดยการ Agriculture and Cooperatives appointed ส�ำรวจทางภาคพ้ืนดิน และได้รับรายงานยืนยันด้วย Mom Rajawongse Thepparit Tewakul วาจาจากราษฎรว่า เกิดฝนตกลงสู่พ้ืนท่ีทดลอง project director and head of the experimental วนอุทยานเขาใหญ่ในที่สุด นับเป็นนิมิตหมายบ่งช้ีให้ team. Khao Yai National Park was chosen เหน็ ว่า การบงั คบั เมฆให้เกดิ ฝนเป็นสิง่ ทเ่ี ป็นไปได้ as the location for the initial experiments. Less than 1 cubic inch of dry ice was การพฒั นาคน้ ควา้ ทเ่ี กย่ี วกบั ฝนหลวงไดพ้ ฒั นา dropped into the scattered clouds flying กา้ วหน้าขึน้ เปน็ ลำ� ดับ ท้งั นี้เพราะพระบาทสมเด็จพระ about 10,000 feet above the ground. The ปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงท�ำการทดลองวิจัย condensation in the clouds increased and ด้วยพระองค์เอง รวมทั้งได้พระราชทานทรัพย์สินส่วน it rained but the wind blew it away from พระองคเ์ ปน็ คา่ ใชจ้ า่ ย เพอื่ ทำ� การทดลองปฏบิ ตั กิ ารฝน the test site. However, this was not หลวงด้วยพระวิริยะอุตสาหะนับถึงวันนี้เปน็ เวลาเกือบ observed by the experiment team because ๓๐ ปี ในที่สุดจึงสามารถท�ำให้ก�ำหนดบังคับฝนให้ it happened on the far side of the mountains. ตกลงสพู่ น้ื ทเ่ี ปา้ หมายไดส้ ำ� เรจ็ กลายเปน็ หลกั แนวทาง A land survey showed there had been rain ใหน้ กั วชิ าการฝนหลวงรนุ่ ปจั จบุ นั ไดท้ ำ� การศกึ ษาวจิ ยั in Khao Yai National Park. Locals also อยา่ งมรี ะเบยี บและเป็นระบบวิทยาศาสตร์ที่แท้จรงิ confirmed that it did rain--proving the viability of the King’s theory. The First Experiment in the Sky The King himself led the effort to develop the cloud-seeding technique by In 2512 B.E., the Ministry of doing research and experiments. He also Agriculture and Cooperatives founded the funded the project’s experiments. He was Pest Control Unit in the Department of determined and hard-working. In the 30 Rice. Mom Rajawongse Thepparit Tewakul years since the start of the project, the team told King Bhumibol the Ministry had has been successful in making rain in a agreed to try the His idea. The first particular target area and the research team experiments in the sky were done on July continues to study the King Rama IX’s theory and improve rain making techniques. 7

ขั้นตอนการผลิตฝนหลวง ๗,๐ระ๐ด๐ับฟุต ๑. ในอากาศต้องมีความชื้นสัมพัทธ์ > ๖๐% ๒. โปรยโซเดียมคลอไรด์ในระดับ ๗,๐๐๐ ฟุต (โซเดียมคลอไรด์ = NaCl = เกลือแกง) พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช แคลเซยี มคารไ์ บด์ สารแคลเซยี มออกไซด์ หรอื สารผสม ทรงวิเคราะห์กรรมวิธีท่ีจะท�ำการผลิตฝนหลวงว่ามี ระหวา่ งเกลอื แกงกบั สารยเู รยี หรอื สารผสมระหวา่ งสาร ข้นั ตอนท่ีสามารถเขา้ ใจกนั ได้ง่าย ๓ ขั้นตอน คือ ยูเรียกับสารแอมโมเนียไนเตรท เพื่อกระตุ้นกลไกของ กระบวนการกลนั่ ตวั ไอนำ้� ในมวลอากาศ (เปน็ การสรา้ ง ข้นั ท่ี ๑ ก่อกวน สภาพแวดล้อมให้เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของ เมฆดว้ ย) ทางดา้ นเหนอื ลมของพนื้ ทเ่ี ปา้ หมาย เมอื่ เมฆ เปน็ ขน้ั ตอนทเ่ี มฆธรรมชาตเิ รม่ิ กอ่ ตวั ทางแนวตง้ั เริม่ เกิด มกี ารกอ่ ตัว และเจรญิ เติบโตทางตงั้ แล้ว จงึ ใช้ ในข้ันตอนนี้จะมุ่งใช้สารเคมีไปกระตุ้นให้มวลอากาศ สารเคมีที่ให้ปฏิกิริยาคายความร้อนโปรยเป็นวงกลม ลอยตวั ขน้ึ สเู่ บอื้ งบนเพอื่ ใหเ้ กดิ กระบวนการชกั นำ� ไอนำ�้ หรือเป็นแนวถัดมาทางใต้ลมเป็นระยะทางส้ันๆ เข้าสู่ หรือ ความชื้นเข้าสู่ระบบการเกิดเมฆ ระยะเวลาท่ีจะ กอ้ นเมฆ เพอื่ กระตนุ้ ใหเ้ กดิ กลมุ่ แกนรว่ ม (Main Cloud ปฏิบัติการในขั้นตอนนี้ ไม่ควรเกิน ๑๐.๐๐ น. ของ Core) ในบริเวณปฏิบัติการส�ำหรับใช้เป็นศูนย์กลางท่ี แตล่ ะวนั โดยการใชส้ ารเคมที สี่ ามารถดดู ซบั ไอนำ�้ จาก จะสรา้ งกล่มุ เมฆฝนในขน้ั ตอนต่อไป มวลอากาศ ได้แก่ สารแคลเซียมคลอไรด์ สาร 8

๑๐,ร๐ะ๐ด๐ับ ฟุต ระดับเมฆอุ่น ๗,๐ระ๐ด๐ับฟุต ๓. ไอน้�ำในอากาศจะมาเกาะผลึกเกลือ ระดับก๗่อ,๐ต๐ัว๐เป- ๑็น๐เ,ม๐๐ฆ๐ ฟุต How to make rain: This process must be done before 10 a.m. The chemicals used are : calcium chloride, King Bhumibol Adulyadej proposed calcium carbide, calcium oxide, or a three easy steps to make rain: mixture of sea salt, and urea, or urea and ammonia nitrate. After seeding the air 1. Trigger the Clouds windward of the clouds, they gather and expand vertically. Then chemicals are When clouds line up in a vertical sprayed to induce an exothermic reaction- column, chemicals are sprayed into the air -circling the target areas, or into the wind. around them. The chemicals help water The main cloud core is then formed. vapor to condense and make more clouds. 9

๑. เพ่ิมความร้อนโดยใส่แคลเซียมคลอไรด์ ๒. ยอดเมฆยกตัวถึงความสูง ๑๕,๐๐๐ ฟุต ๓. ภายในเมฆเกิดการกลั่นตัวของไอน้�ำ + การรวมตัวกันของเม็ดน้�ำ เพื่อให้เมฆใหญ่ข้ึน ๑๕ย,อ๐ด๐เ๐มฆฟุต ๘ใ,ส๐่ ๐Ca๐Cฟl2ุต ระ ัดบเมฆอุ่น ๗ฐ,๐า๐นเ๐มฆฟุต ๗ฐ,๐า๐นเ๐มฆฟุต ข้นั ท่ี ๒ เลย้ี งให้อว้ น 2. Feed the Clouds เปน็ ขนั้ ตอนสำ� คญั มากในการปฏบิ ตั กิ ารฝนหลวง เนอ่ื งจากเปน็ ระยะทเี่ มฆกำ� ลงั กอ่ ตวั เจรญิ เตบิ โต จงึ ใช้ This step is crucial because the ความรู้ทางเทคโนโลยีและประสบการณ์ผสมผสาน clouds are expanding. Technology, กลยทุ ธใ์ นเชงิ ศลิ ปะ เพอ่ื ตดั สนิ ใจโปรยสารเคมฝี นหลวง experience, and art are combined to figure ท่ีทรงค้นคว้าข้ึนมา โดยไม่มีสารอันเป็นพิษต่อมนุษย์ out the right ratio of the environmentally และส่ิงแวดล้อม การปฏิบัติงานต้องพิจารณาอย่าง friendly chemicals to spray on the clouds. ถ่องแท้ว่าจะใช้สารเคมีชนิดใดและอัตราใดจึงจะ This step requires careful consideration เหมาะสมในการตัดสินใจโปรยสารเคมีฝนหลวง ณ ท่ี about which chemicals, in what ratios, ใดของกลุ่มก้อนเมฆ เพื่อให้สัมฤทธิผลที่จะท�ำให้ก้อน should be applied. The clouds are expected เมฆขยายตัวหรืออ้วนขึ้นและป้องกันมิให้ก้อนเมฆ to expand and become ‘fatter.’ สลายตวั ใหจ้ งได้ The main chemicals used in this step สารเคมีที่ใช้ในข้ันตอนน้ีมักได้แก่ เกลือแกง are: sea salt, T1 solution (which was สารประกอบสูตร ท.๑ (เปน็ สารละลายเข้มข้นทไ่ี ด้จาก invented by Mom Rajawongse Thepparit กระบวนการอิเล็กโทรลิซิส ซึ่งเป็นผลงานค้นคว้าของ Tewakul), urea, ammonia nitrate, dry ice, หม่อมราชวงศ์เทพฤทธ์ิ เทวกุล) สารยูเรีย สาร and, sometimes, sodium chloride. แอมโมเนยี ไนเตรท นำ�้ แขง็ แหง้ และบางครง้ั อาจใชส้ าร แคลเซยี มคลอไรด์รว่ มด้วย โดยพิจารณาลกั ษณะการ เตบิ โตของเมฆ บริเวณเมฆ และการเกดิ ฝนในวันน้นั ๆ เปน็ หลกั 10