ญ บาปสิ่งใดจาํ ให้ ลูกร้อนใจถงึ ฯ ร่าย ๒๙๒ บัดนั น้ จ่ึงสองนาย ถวายกรกชประนม บังคมทูลบมิชา้ วา่ ขา้ บาทสรวมชพี เจ้าจอม ทวีปโองการ พระภบู าลจั กเต้า เขา้ ยังเมืองมิ่งคืน ขา้ บาทยืนยลชอบ อยา่ เยียวลอบไปเลย ควรเสวยสวั สดิ์ครองด้าว ด้วยสมเด็จน้องท้าว ท่านไท้ชนนี ท่านเทอญ ฯ โคลง ๔ ๒๙๓ จั กไปจั กเปล่ียวขา้ ง ทรชน ครั น้ จะคืนเยียวคน กลา่ วร้าย วา่ ท้าวปิ่นสากล ใจขลาด นั กนา พูลโทษทุรยศหว้าย วา่ ร้ายแหนงตาย ฯ โคลง ๓ ๒๙๔ สองนายเกล้ียงกลา่ วทูล วา่ นเรสูรท่านไท้ ใครจะเอ้ือมติได้ เท่าเผา้ ฤๅมี พระเอย ฯ โคลง ๔ ๒๙๕ จั กไปสักน้อยหน่ึง จ่ึงคืน นาพ่ี หน้าก็ยืนหลังยืน ชอบได้ เกรงเยียวแตผ่ ีขนื จาํ อยู่ ไส้นา เยียวบค่ ืนเห็นไท้ ธริ าชผูม้ ีคุณ ฯ ๒๙๖ มากูจะเส่ียงนํา้ นองไป ปร่ีนา นํา้ ช่อื กาหลงไหล เช่ยี วแท้ ผวิ กูจะคลาไคล บรอด คืนนา นํา้ จุง่ เวียนวนแม้ รอดไส้จงไหล ฯ ๒๙๗ ครั น้ วางพระโอษฐนํา้ เวียนวน อยูน่ า เห็นแก่ตาแดงกล เลือดยอ้ ม หฤไทยรทดทน ทุกขใ์ หญ่ หลวงนา ถนั ดดั่งไม้ร้อยออ้ ม เท่าท้าวทั บทรวง ฯ ๒๙๙ บให้คนรู้เร่ือง ฝื นใจ อยูน่ า ข้นึ จากสรงเสด็จใน อาสน์ไท้ ้
ยังสุวรรณพพลาไชย ใดดั่ง น้ีนา ปิดมา่ นละห้อยไห้ ออกท้าวบุญเหลือ ลูกเอย ฯ ๒๙๙ พระตายจงลูกได้ เห็นผี ท่านนา ผีลูกตายกษั ตรีย์ แมไ่ ด้ เผาศพลูกอยา่ มี อุจาด ราแม่ ฤๅบร่ ้างเผาผีไท้ บร่ ้างได้เผาผี ลูกเลย ฯ โคลง ๒ ๓๐๐ ลูกตายก็ตายแลว้ เจบ็ บตายเห็นหน้าแก้ว เกิดเกลา้ กูมา ฯ ๓๐๑ นํา้ ตาไหลหลั่งไห้ เปนเลือดตกอกไหม้ ออกท้าวฤๅเห็น ลูกเลย ฯ ๓๐๒ ลางเขญ็ เห็นแห่งนํา้ อกลูกเพ้ียงผกขวาํ้ ออกท้าวใจบุญ ลูกเอย ฯ ๓๐๓ เปนขนุ ยศยิง่ ฟ้ า ฤๅบาปจาํ หว้ายหลา้ หลม่ หลม้ ตนเดียว ฯ ๓๐๔ จะเหลียวเหลียวบไ่ ด้ เหยียบแผน่ ดินผดิ ไส้ อยูเ่ ตม็ บาทา พระเอย ฯ โคลง ๔ ๓๐๕ เคยเปนจอมโลกเจ้า ไอศวรรย์ ร้อยเอด็ เมืองราชคั ล คั่งเฝ้ า มาตกถงึ กลางอรร ณพแต่ เดียวนา เยียวบเ่ ห็นหน้าเจ้า ลูกแลบ้ เห็น ลูกเลย ฯ ร่าย ๓๐๖ ท้าวธเปนทุกขเ์ ท่าฟ้ า คิดหยั่งหน้าหยั่งหลัง ระวั งองคบ์ พติ ร ปิดบให้คนเห็น เป นทุกขด์ ุจเริงร่ืน แซ่งทาํ ช่นื เผยมา่ น เรียกชาวด่านริปอง สูนําสองพ่ีเล้ียง เพ้ียงหฤไทยไป ดู ท่ีควรกูจะหยุดยัง้ ท่ีจะกั ง้ จะปิด ให้จงชดิ จงชอบ ท่ีจะลอบจะเลด็ จงเปนเขบด็ เปนกล ท่ีสถลมารคจงถอ่ ง ท่องทางคดจงซ่ือ ท่องทั ง้ ช่อื ดาํ บล ท่ีจะชมุ พลชา้ งม้า ดูทั ง้ หน้าทั ง้ หลัง ระวั งทั ง้ ใกลท้ ั ง้ ไกล ตาไปใจสอ่ งแล้ สองพ่ีพศิ จงแท้ ถ่ถี ว้ นเขบจ็ การ ฯ โคลง ๒
๓๐๗ รั บสารกษั ตริยส์ ั่งแลว้ ไหว้บาทบงกชแก้ว จ่ึงผา้ ยลีลา ฯ ๓๐๘ มิคลาคาํ สั่งท้าว ดูท่ีทางทุกด้าว ถ่ถี ว้ นใจจาํ ฯ ๓๐๙ นําสองนายสูส่ ร้อง ทาํ เปนพ่ีน้อง ด้วยหมูบ่ า้ นเทียมทาง ฯ ๓๑๐ เอาสินสกางสอดจ้าง แขงดั งเหลก็ เงนิ งา้ ง ออ่ นได้โดยใจ ฯ ๓๑๑ เปนฝ่ ายในสนิธแลว้ กระแหน่นายขวั ญแก้ว กลา่ วเกล้ียงคาํ หวาน ฯ ๓๑๒ บอกอาการถ่ถี อ้ ย เขาวา่ อยา่ แคลนน้อย หน่ึงไว้งารตู ฯ ร่าย ๓๑๓ ขา้ ก็เขา้ ไปดูอุทยาน หมูพ่ ยาบาลสวนไท้ ให้สินจ้างชักชดิ เงนิ ทองปิดปากไว้ ใชใ้ ด ได้ทุกประการ ขา้ ก็ไปดูทวารเวียงวั ง ดูทั ง้ เรือนสองกษั ตริย์ ท่ีขัดขา้ เห็นถอ่ ง ท่ีคลอ่ งขา้ เห็นถ่ี ทุกท่ีขา้ เห็นถว้ น ม้วนทั ง้ มวลขา้ ใสใ่ จ ห่อนให้ใครเห็นได้ ซ่อนเง่อื นงาํ แงไ่ ว้ เกีย จกั น้ เปนกล ฯ ร่าย ๓๑๔ แลว้ ไตห่ นทางเสร็จ เตร็จบา้ นทางช่อื ซร่อง สองนายท่องทางป่ า งา่ เงยไปคลา้ ยคลา้ ย จรผา้ ยไปถงึ หั น้ ดั น้ ทาง ไปบหึง ถงึ สมเด็จเจ้าตน ไหว้ทูลกลกระแหน่ เห็นท่ีแงท่ ่ีมิด ทูลโดยกิจแลว้ ลว้ น เขยี น ขดี ขบวรถวายถว้ น ถ่ถี อ้ ยทุกประการ ฯ ร่าย ๓๑๕ พระภบู าลตรั สตรอง ไว้ชา้ งสองม้าส่ี ให้อยูท่ ่ีนายด่าน ท่านก็เลือกคนสามสิบทั ศ อาจสามรรถโดยเสด็จ คนเจด็ สิบไว้เลา่ อยูด่ ้วยเหลา่ ชา้ งม้า เจ้าหลา้ ยัง้ สาํ ราญ หยุดท่า วารวั นดี ฝ่ ายสองศรีพ่ีเล้ียง ฟั งราชโองการเกล้ียง กลา่ วถา้ ทูลสนองท่านนา ฯ โคลง ๔ ่้
๓๑๖ เม่ือนั น้ สองราชไท้ ธดิ า สองอยูค่ อยหนหา ท่านไท้ พ่ีนางร่ืนโรยรา ชา้ ไป่ มาเลย รั กเร่งวานไปไหว้ ป่ ูเจ้าเราเตือน ฯ ๓๑๗ ขา้ ไปเตือนป่ ูเจ้า จอมผา แมฮ่ า ป่ ูวา่ พระลอมา ฝั่ งนํา้ กาหลงฝ่ ายแดนรา ชาคร่าํ ครวญนา มาจะให้ไปซาํ้ ชักท้าวเสด็จพลัน ฯ
บทท่ี ๙ ร่าย ๓๑๘ ป่ ูกระสัลถงึ ไก่ไพรพฤกษ์ ป่ ูลาํ ฦกไก่ไก่ก็มา บรู้ก่ีคณาก่ีหมู่ ป่ ูเลือกไก่ตั วงาม ทรง ทรามไวยทรามแรง สร้อยแสงแรงพพราย ขนเขยี วลายยยับ ปี กสลับเบญจรงค์ เล่ือมลาย หงสส์ ิบบาท ขอบตาชาดพพร้ิง สิงคลง้ิ หงอนพรายพรรณ ขันขานเสียงเอาใจ เดือยงอน ใสสีระรอง สองท้าวเทียมนพมาศ เพียงฉลุชาดทารง ป่ ูก็ใชผ้ ีลงแก่ไก่ ไก่แก้วไซร้บมิ กลัว ขกุ ผกหั วองอาจ ผาดผันตีปี กป้ อง ร้องเร่ือยเฉ่ือยฉาดฉาน เสียงขันขานแจ้วแจ้ว ป่ ู ก็สั่งแลว้ ทุกประการ มินานผาดโผนผยอง ลงโดยคลองบหึง ครั น้ ถับถงึ พระเลืองลอ ยก คอขันขานร้อง ตีปี กป้ องผายผัน ขันเอ้ือยเจ้ือยไจ้ไจ้ แลว้ ไซ้ปี กไซ้หาง โฉมสาํ อางสาํ อาจ ท้าวธผาดเห็นเปนตระการ ภบู าลบานหฤไทย งามพอใจพอตา มิทั นทาธารทาํ รง ทรงมกุฎภษู าสรรพ จั บพไิ ชยอาวุธ ราชพล บัดดลธลุกไล่ หวั งได้ไก่ตั วงาม ยกทั พตามจอมราช ครั น้ คลาศไก่อยูท่ ่า เห็นธชา้ ไก่ขันเรียก ไก่กระเหวียกตาดู ครั น้ ภธู รจะทั น ไก่คอ่ ยผันคอ่ ยผายระร่ายรายตีนเดิร ดาํ เนิรหงสย์ ก ยา่ ง ครั น้ เห็นห่างไก่หยุด ครั น้ จะสุดแดนป่ า ครั น้ จะผา่ แดนบา้ น ไก่ทาํ คร้านมารยา เห็น ไก่ชา้ ธก็สราว ไก่เหิรหาวหายเนตร ภเู บตร์ดูอับทิศ บพติ รคิดพระองค์ โอก้ ูมาหลงแก่ไก่ ไก่ผีไขวเ่ อากู ท้าวธเหลียวดูพ่ีเล้ียง สองพ่ีกลา่ วคาํ เกล้ียง ถ่ถี ว้ นทั ง้ มวล ฯ ร่าย ๓๑๙ แตน่ ้ีควรระมั ด ประหยัดอยา่ ลืมตน บอกทุกคนทุกผู้ ให้รู้แลว้ จ่ึงไป คลาไคลถงึ บา้ นมิตร เขาสกิดกั นบอก ชาวบา้ นนอกมาไหว้ อัญเชญิ ไท้ธเขา้ สู่ อยูณ่ ท่ีควรเสด็จ เสร็จเขาถวายโภชนาหาร เชญิ ธสาํ ราญคืนหน่ึง ซ่ึงไว้นั น้ สิบคน ถงึ ตาํ บลบา้ นหน้า ไว้คน ห้าแลชา้ ง ฝ่ ายขา้ งโดยเสด็จไท้ นั บถว้ นได้สิบห้า หน้าโน้นไว้สิบคน ถงึ ตาํ บลหน่ึงเลา่ แตส่ วนเปลา่ บมีคน พฤกษาสนลาํ เลือน มีเรือนเปลา่ สงัด เขาเชญิ กษั ตริยอ์ าไศรย บมิ ไกลสวนออ่ นไท้ เขาประนมมือไหว้ นั่งเฝ้ าเรียงรั น ฯ ร่าย ๓๒๐ เขาถวายคาํ นั ลคาํ นั บ สาํ รั บโภชนาหาร นํา้ อบธารสรงเสวย ฟูกผา้ เขนยสอาด ผา้ ไหมลาดปกรอง ถามสองนายทุกประการ เคร่ืองภบู าลแตง่ เสร็จ สว่ นสมเด็จนฤเบศร์ ท่านแปรเพศเปนพราหมณ์ ทรงนามเจ้าศรีเกศ ใคร่เห็นประเทศมาชม มาแตส่ ยมภวู นา ถ สองนายชาติคฤหั สถ์ ช่อื นายรั ตน์นายราม ปรามกั นทั่วทุกคน อยา่ ลืมตนลืมปาก เพ่ือ
เหตุฝากความรั ก เขาชักเชญิ สองนายและไพร่ ไปลไ่ ปยังเหยา้ เรือน เลือนอาหารเลา่ เขา้ เขาวา่ เชญิ ชาวเจ้า พ่ีน้องมาเอา ฯ ร่าย ๓๒๒ เขาเล้ียงดูทุกคน โดยดาํ บลทุกแห่ง อยูบ่ ัดแบง่ ยามเยน็ ท้าวธใคร่เห็นสวนน้อง นาฎ พระบาทเสด็จบมิชา้ เขาก็นําเจ้าหลา้ ท่านท้าวเสด็จไป ฯ โคลง ๓ ๓๒๒ ขา้ กระใดอยูเ่ ฝ้ า บอกขา่ วพระลอเจ้า สูส่ ร้อยสวนขวั ญ ฯ ๓๒๓ ชวนกั นไปนั่งไหว้ เชญิ บพติ รท่านไท้ ประพาสเหลน้ อุทยาน ฯ ๓๒๔ ภบู าลบานหน้าไท้ ชมดอกไม้ต้นไม้ ลูกไม้พอใจ บารนี ฯ ๓๒๕ เสด็จดูในแหลง่ หลา้ แยม้ โอษฐ์ปราไสอา้ ขอบนํา้ ใจสู บารนี ฯ ๓๒๖ สวนใครหนอใคร่รู้ สวนสมเด็จท้าวชู้ ท่านแลพ้ ระทอง ฯ ๓๒๗ จ่ึงจาํ นองโคลงอา้ ง ถวายแด่บพติ รเจ้าชา้ ง ท่านผูม้ ีบุญ แลนา ฯ โคลง ๔ ๓๒๘ ขา้ ไหว้พระบาทผู้ อุดม เชญิ บพติ รเสด็จชม ชอ่ ไม้ อุทยานสาํ ราญรมย์ สองราช แลพอ่ สรรสนุ กไม้ไหล ้ แหลง่ เหลน้ สองศรี ฯ ๓๒๙ พระชมการะเกดแก้ว หอมหา ยากนา หอมห่ืนกลเกศา รวดเร้า พระชมมุลลิ า ลานสวาท ชมดอกไม้เก้ียวเกลา้ เพ่ือนไท้แพงทอง ฯ ๓๓๐ นางแยม้ เหมือนแมแ่ ยม้ ยวลสมร ใบโบกกลกวั กกร เรียกไท้ ่
ชอ้ งนางคล่ีสร่ายขจร โบกเรียก พระฤๅ เชญิ ราชชมไม้ไหล้ กิ่งก้มถวายกร ฯ ๓๓๑ นกหกจั บแมกไม้ เรียงรั น ร้องร่ีรั บขวั ญขวั ญ ท่านท้าว กระสากระสรวลศัลย์ ถงึ ราช จั บมสังแซ่งน้าว คูเ่ ค้ียงเรียงรมย์ ฯ ๓๓๒ แขกเต้าเต้นเต้าแขก ขอรั ก เรียกพระผูจ้ อมจั กร ปิ่นเกลา้ สัตวาสง่ เสียงชัก เชญิ ราช แลพอ่ คลา้ คูค่ ลงึ คลา้ เคลา้ คอ่ ยเคลา้ คลอสมร ฯ ๓๓๓ เชญิ ไท้ธริ าชท้าว ชมสระ ชมดอกบัวบานระดะ คล่ีคลอ้ ย ปูปลาเตา่ จราจระ จรั ลดาษ เดียรนา แมลงภคู่ ลงึ เคลา้ สร้อย เสียดสร้อยเสาวคนธ์ ฯ โคลง ๒ ๓๓๔ พระเสด็จดลนั่งแลว้ พระคาํ นึงน้องแก้ว เพ่ือนไท้แพงทอง ฯ โคลง ๓ ๓๓๕ สองนายเชญิ ธบรรทม ค่าํ แลว้ ลมลาดไม้ โหยละห้อยท้าวไท้ คอ่ ยพร้องโคลงครวญ ฯ โคลง ๔ ๓๓๖ สองอวรอรเพ้ียงชพี ชพี ติ พ่ีเอย เรียมจากบุรีฤทธิ์ รีบเต้า บเห็นพงาผดิ ใจพ่ี พระเอย โอค้ าํ นึงน้องเหน้า คร่าํ แค้นครวญสมร ฯ ๓๓๗ ใฝ่ ใคร่ดวงดอกสร้อย เสาวคนธ์ รสลาํ ดวนหอมกล กลนิ่ แก้ว พระพายราํ เพยดล แดคร่าํ ครวญนา เดือนสอ่ งแลว้ ฟ้ าแผว้ ไป่ ผา้ ยสมศรี ฯ ๓๓๘ มลุลีหอมห่ืนฟ้ ุง มลวิ ั น ่
ุุ ปรูประยงคุห์ อมหรรษ์ ห่ืนห้า หอมกลกลนิ่ จอมขวั ญ ขวั ญพ่ี พระเอย หอมห่อนเห็นหน้าหน้า ใคร่กลัน้ ใจตาย ฯ ๓๓๙ ห่ืนหอมรสสร้อยเปลา่ แดดาย แลพหิ คเหลือหลาย แหลง่ ไล้ นกเอยสง่ สารถวาย ถงึ นาฎ พระนา ให้พระนุชน้องไท้ แมร่ ู้ขา่ วเรียม ฯ ๓๔๐ สาลกิ าวานสง่ สร้อย สารกู หน่ึงรา แถลงแด่สองพธู พ่ีน้อง ทรหนอยูท่ รหู หาออ่ น อวรนา เห็นแตน่ กหกร้อง ร่าํ ร้องรนสมร ฯ ๓๔๑ สัตวาวานชว่ ยร้อน เร็วไป หน่ึงรา บอกขา่ วพระลอไกล กลนิ่ ชู้ เสด็จมาอยูอ่ าไศรย สวนราช น้ีนา ให้จงสองท้าวรู้ ท่ีร้อนแรมศรี ฯ ๓๔๒ โนรีเร็วเร่งผา้ ย ผันผยอง หน่ึงรา ไปสูม่ นเทียรทอง ออ่ นไท้ ทูลสารอัญเชญิ สอง กษั ตริยแ์ ม่ มานา มาระเมียรไม้ไหล ้ แหลง่ เหลน้ อภริ มย์ ฯ ๓๔๓ ภรู ะโดกดุเหวา่ ร้อง เสียงใส บารนี เสียงเสนาะเอาใจ ใชน่ ้อย สูรั กเร่งเร็วไป ถงึ ออ่ น อวรนา เชญิ แมม่ าสวนสร้อย สวา่ งร้อนใจเรียม ฯ ๓๔๔ นกหกบนิ ร่อนร้อง ไปมา อยูน่ า ซอนซอกจั บพฤกษา เสียดเร้น บทูลขา่ วธดิ า ถวายแด่ เรียมเลย บา้ งไตไ่ ม้บา้ งเต้น ร่ีร้องจอแจ ฯ ร่าย ๓๔๕ พระลอเลงแลนก ฟั งวิหคเปนดาย สองนายนวดพระบาท ถวายอภวิ าทบังคม ทูล วา่ อยา่ ปรารมภเ์ ดือดไหม้ พรุ่งจะสมน้องไท้ เพ่ือนท้าวภริ มย์ ฯ
โคลง ๒ ๓๔๖ เชญิ ธบรรทมแท่นแก้ว จั กจั่นเสียงแจ้วแจ้ว กลอ่ มท้าวสวา่ งรมย์ ฯ ๓๔๗ ลมขจรคั นธดอกไม้ ท้าวธคิดกลนิ่ ไท้ ออกท้าวทั ง้ สอง ฯ ๓๔๘ เดือนระรองสอ่ งหลา้ พระจะเชยชมหน้า หนุ่มหน้าบัวศรี ฯ ร่าย ๓๔๙ พระลอมีหฤไทย รไมยาภริ มย์ ช่นื ชมคาํ พ่ีเล้ียง สองพ่ีกลา่ วกลอนเกล้ียง กลอ่ มท้าวนิทรา ฯ ร่าย ๓๕๐ ขา้ ก็ซบหลับกั บพระบาท พระลอราชธก็ฝั น ทั ง้ นายขวั ญนายแก้ว หลับแลว้ ฝั นตา่ ง ตา่ ง พา่ งพระบาทยุคล ตนท้าวธก็ต่ืนตระบัด ดั ดพ่ีเล้ียงเจ้าหลา้ บอกฝั นพลันบชา้ ชว่ ย แก้ความฝั น ฯ โคลง ๔ ๓๕๑ พ่ีขวั ญพ่ีแก้วพ่ี ชวนกั น ฟั งรา เขอื กลอ่ มกูกูฝั น ดั่งน้ี ฝั นทรงสังวาลยว์ รรณ นุชนาฎ นางงาม สองอุรคะเก้ียวก้ี ต่ืนข้นึ ขวั ญหาย ฯ ๓๕๒ น้องฝั นเห็นกอดแก้ว กลอยใจ ฝั นวา่ ออ่ นเสด็จใน แท่นแก้ว มะเมอต่ืนหลงใหล หาออ่ น อวรนา ฝั นวา่ น้องต้องแร้ว ราคหมั น้ ตรึงสมร ฯ ๓๕๓ ฝั นทรงภษู ิตเจ้า ใสสุทธิ์ พระเกศทั ดธารบุษป กลนิ่ ฟ้ ุง ไปทิศอุไทยอุด ดมยิง่ นั น้ นา ฝั นวา่ ออ่ นเลน่ ถงุ้ ทั่วท้องสระศรี ฯ
ุ ๓๕๔ หั ตถข์ วาฝั นเคลน้ ดอก โกมล กรกอดดอกจงกล ฝ่ ายซ้าย ตะเพียนหวั่นไหวชล ชมชอ่ น ไส้นา ลงิ โลดพรวนทองหว้าย หวา่ งสร้อยสระศรี ฯ ร่าย ๓๕๕ สองนายทายฝั นไท้ ท้าวธจะได้ดั่งจินดา พระราชาอยา่ เศร้า พรุ่งจั กสมน้องเหน้า หน่อท้าวมีบุญ แลนา ฯ โคลง ๔ ๓๕๖ นายแก้วทูลกลา่ วแก้ ความฝั น ฝั นราชชชู มจั นทร์ แจม่ ฟ้ า แขสองสอ่ งแสงพรรณ ทั ง้ คู่ งามนา พระจะสมน้องหน้า หนุ่มหน้าบัวสมร ฯ ๓๕๗ นายขวั ญฝั นไท้ดุจ ศศธิ ร สาวเทพทูลบทจร ก่ึงเกลา้ ฝั นพระช่นื ชมอร ลุลาภ แลพอ่ พระจะสมน้องเหน้า หน่อท้าวทั นใจ ฯ ร่าย ๓๕๘ ในเม่ือขา้ สองนาย ถวายซ่ึงศุภนิมิต บพติ รหยอ่ นอารมณ์ ชมฝั นสองพ่ีเล้ียง ดุจดั่ง สองเน้ือเกล้ียง มากลอ่ มท้าวสวา่ งรมย์ ฯ ร่าย ๓๕๙ เอนดูอุดมดวงดอกไม้ สองเพ่ือนไท้แพงกษั ตริย์ เสด็จในรั ตนบรรทม ปรารมภใ์ จ อา้ งว้าง กรกอดอกไห้ชา้ ง เพ่ือชนู้ านถงึ ฯ ร่าย ๓๖๐ คิดคาํ นึงบลุ ทุเทาแก้มสร่ายเกศ สองเปนเทวษพศิ วง หลงหาราชจะไจ้ ไห้บรู้ก้ี คาบ อาบไนยนามพุธารา โศกาดูรพลิ าป คอ่ ยกระซาบคาํ เกล้ียง แก่พ่ีเล้ียงทั ง้ สอง ความ เผือปองคลาศแคลว้ แม้บสมชแู้ ก้ว พรุ่งน้ีเผือตาย ฯ
ูุ ร่าย ๓๖๑ สองนางถวายบังคม ประนมยุคลนางนาฎ โลมสองราชธดิ า วา่ สองพงาพระพ่ี ใชท่ ่ี พน้ กาํ หนด เชญิ คอ่ ยงดอยูท่ ่า มิร้างนานจั กชา้ ชทู้ ้าวมาสม แมแ่ ล ฯ โคลง ๓ ๓๖๒ สองอยา่ ปรารมภก์ ระสัล แม้มิวั นพรุ่งเชา้ ลอราชจั กเสด็จเต้า สูส่ ร้อยสวนขวั ญ ฯ ร่าย ๓๖๓ ฉั นใดพ่ีจ่ึงรู้ ผูใ้ ดใครมากลา่ ว ขา่ วบพติ รเจ้าหลา้ เร็วพ่ีบอกอยา่ ชา้ ท่านท้าวเสด็จ มา แมน่ ฤๅ ฯ
บทท่ี ๑๐ ร่าย ๓๖๔ สองราประนมมือสนอง วา่ พระทองแมณ่ เกลา้ ธผูเ้ ถา้ ผูศ้ ักดิ์สิทธิ์ ให้รู้นิมิตสกุณ อันเปนคุณเปนโทษ ทีน้ีโสดเกษมศรี จั กมีพลันบชา้ ใจเผือขา้ ช่นื ชม ดุจพระตนกลมเจ้า ชา้ ง มาองิ ออ่ นออ้ มขา้ ง สองอยูเ่ กลา้ แก่ตา พ่ีน้ี ฯ ร่าย ๓๖๖ สองชายายินชอบ ขอบคาํ สองพ่ีนาง ควรไว้กลางกระหมอ่ ม สองพ่ียอ่ มมีคุณ แก่เขอื ปุนเปรียบฟ้ า เผือพ่ีน้องน้ีถา้ แตต่ ั ง้ จะสนองคุณเขอื ฯ โคลง ๔ ๓๖๖ แตน่ ้อยสองพ่ีเล้ียง สองเผือ คุณพ่ีทั ง้ สองเหลือ ท่ีอา้ ง ทีน้ีโสดสองเขอื ควรชว่ ย เผือนา ลุลาภสมเจ้าชา้ ง เลศิ แลค้ ุณเขอื ฯ โคลง ๒ ๓๖๗ กลา่ วดีเจือใจแลว้ สองพระพ่ีเล้ียงแก้ว กลา่ วเลา้ โลมสอง อรนา ฯ ร่าย ๓๖๘ พระทองอยา่ ปรารมภ์ เชญิ ธบรรทมให้สาํ ราญ มินานเลยแมณ่ เกลา้ ลอราชจั กพลัน เต้า แขกท้าวทั ง้ สอง ฯ ร่าย ๓๖๙ อยา่ หมองใจหนุ่มหน้า บรรทมท่าพระลอ เผือจะซอกลอ่ มแก้ว กลา่ วแลว้ สองนาง นอน พ่ีเล้ียงกรกอดบาท ซอกลอ่ มนาฎแมณ่ เกลา้ นอนแมน่ อนเทอญนะเจ้า พ่ีเอย้ ทั ง้
สอง ออ่ นนา ฯ โคลง ๔ ๓๗๐ แท่นทองถเถอื กแก้ว จรูญจรั ส แพรฟูกปั กหมอนรั ตน เพริศแพร้ว ขนนเขนยพดิ านดั ด ดาวดาษ เฉลานา มุ้งมา่ นผจงกั ง้ แก้ว แก่นไท้ทั ง้ สอง ฯ ๓๗๑ เชญิ สองพระพ่ีน้อง บรรทม ขวั ญออ่ นอยา่ ปรารมภ์ ร่าํ ร้อน พระลอจะพลันสม สองราช แลแม่ สองแมอ่ ยา่ ไขข้ อ้ น อยูถ่ า้ เชยชม ฯ ๓๗๒ ลมพัดเชญิ ท่านท้าว เสด็จมา หน่ึงรา ลมแลน่ เวหาหา ท่านไท้ พฤกษเทพบดีอา รั กษ์เร่ง พระรา ดาวดาษเดือนตา่ งไต้ สอ่ งท้าวเสด็จดล ฯ ๓๗๓ สองฟั งสองพ่ีเล้ียง สองซอ ซอวา่ พระเลืองลอ จั กเต้า ไพเราะแก่หูพอ ใจนาฎ แลนา เสียงเสนาะสองเจ้า พ่ีน้องนิทรา ฯ โคลง ๒ ๓๗๔ สองธดิ าหลับแลว้ สองพระพ่ีเล้ียงแก้ว ซอกลอ่ มท้าวกลอยหลับ เลา่ นา ฯ ร่าย ๓๗๕ ดั บนั น้ ส่ีนางฝั น เห็นอัศจรรยน์ ิมิต ติดใจจาํ ชมช่นื ต่ืนตระบัดออ่ นไท้ พระเพ่ือน คิดจาํ ได้ กลา่ วแก้ความฝั น ฯ โคลง ๔ ๓๗๖ ฝั นวา่ ได้ดอกฟ้ า มามือ หอมยิง่ หอมงามฤๅ เปรียบได้ มาลาดิลกคือ เฉลมิ โลก ไส้แฮ ่
เปนปิ่นทิพยทั ดไว้ ก่ึงเกลา้ สองเผือ ฯ โคลง ๒ ๓๗๗ ยินดีเหลือท่ีอา้ ง แพงนุชนอนแนบขา้ ง คอ่ ยแก้ความฝั น ฯ โคลง ๔ ๓๗๘ ฝั นวา่ สุริเยศท้าว เสด็จมา เปนปิ่นปั กเกศา ก่ึงเกลา้ พระจั นทรสอ่ งพักตรา ตา่ งแวน่ ทองนา ดาวดาษทายทั ดเกลา้ ดุจสร้อยแซมผม ฯ ร่าย ๓๘๐ สองพ่ีชมฝั นไท้ ท้าวธจะได้ดั่งใจจง ความจาํ นงลุลาภ อาบสหั สธารา เปนนาง พระยานางเมือง แก่พระลอเลืองดิลกโลก เรืองยศโยคเชยชม พระตนกลมเจ้าชา้ ง ลอรา ชมาออ้ มขา้ ง สองออ่ นท้าวสมสมร แมน่ า ฯ โคลง ๒ ๓๘๐ จงลุโดยพรพ่ีเล้ียง ฟั งทั ง้ สองพ่ีเพ้ียง พ่ีให้เสวยสวรรค์ พ่ีเอย ฯ ร่าย ๓๘๑ นางโรยหรรษ์ชมช่นื นางร่ืนยกยอกร ไหว้บทอรสองหน่อไท้ สองพ่ีเล้ียงสองไหว้ สองแมแ่ ลท้ ูลแถลง ฯ โคลง ๔ ๓๘๒ พ่ีเล้ียงพ่ีร่ืนแก้ ฝั นถวาย ฝั นออ่ นเอาดาวราย รอบเกลา้ ฝั นงกู ระหวั ดสาย สมรแกล่ กลืนนา ลอราชจั กพลันเต้า แขกท้าวทั ง้ สอง ฯ
๓๘๓ นางโรยสนองนาฎขา้ กลอยฝั น ฝั นออ่ นเสวยไอศวรรย์ ฟากฟ้ า สองเสวยอมฤตปั ญจ์ รสร่วม กั นนา ลอบพติ รเจ้าหลา้ พรุ่งน้ีมาถงึ แมแ่ ล ฯ ร่าย ๓๘๔ ฝั นพึงใจแก้แลว้ ราตรีแผว้ พระฮาม ยามอรุณอร่ามเร่ือฟ้ า พระพ่ีพระน้องถา้ รุ่ง เพ้ียงพันปี ฯ ร่าย ๓๘๖ เสียงปั กษีดุเหวา่ เขากทาเหลา่ ภรู โดก โคกม้ามา่ ยเมียงกั น สุโนกขันแจ้วแจ้ว ไก่ แก้วขันไจ้ไจ้ ครั น้ รุ่งรางจั กได้ ไปเยียนราชด้าวสวนขวั ญ ฯ ร่าย ๓๘๖ พระจั นทรสอ่ งแสงเสร็จ พระสุริยเสด็จอุไทย นกตระไนนกลาง เฉวียนฉวางจั บ จอมไม้ แสดงขา่ วไท้เสด็จคลา ฟั งเสียงกากระภอก บอกขา่ วท้าวเสด็จดล ตนพ่ีเล้ียงสอง นาง ชมลางดีจะไจ้ ไหว้สองกษั ตริยบ์ พติ ร ทูลวา่ ได้นิมิตสกุณี ประจั กษ์ดีแก่ตาขา้ รอย จะพบเจ้าหลา้ ธริ าชแลณ้ หั ว พ่ีเอย ฯ โคลง ๒ ๓๘๗ สองชัวชมช่นื แท้ สองพ่ีเร็วเชญิ แล้ อยา่ ชา้ เร่งไป หน่ึงรา ฯ ร่าย ๓๘๙ ขา้ กระไดกระแหน่ แตง่ แงแ่ ผต่ นท่า สองพระธดิ าจอมราช ข้นึ ชา้ งคลาศไคลคลา สว่ นพระราชาครั น้ เชา้ สั่งผูเ้ ฝ้ าสวนศรี แม้มีผูม้ าถามหาวา่ ใคร มาอาไศรยสูจงบอก ชาย ชาวนอกสองคน พราหมณ์ตนหน่ึงเปนสาม ตามกั นมาคะคลอน มาขอนอนยังรุ่ง มุง่ เมิล สวนไม้ไหล้ ถอนใจใหญโ่ หยหา ครั น้ เชา้ ลาคลาไคล พ่ึงออกไปเม่ือก้ี ครั น้ สั่งแลว้ ดั่งน้ี ท่านท้าวเสด็จไป ฯ ร่าย
๓๘๙ สองนายระไวระวั ง เหลียวหลังเห็นสองนาง ไตท่ างตามกั นมา ปลงคชาสูอ่ ุทยาน มิ นานถามผูเ้ ฝ้ า มีผูเ้ ขา้ มาฤๅ เขาบอกไปคือธสั่ง สองนางชัง่ ใจดู สูเห็นสูมากลา่ ว เถา้ ฤๅ บา่ วปูนใด โฉมปานใครสูวา่ เขาวา่ อยา่ เทียมเทียบ ซีวา่ เทพสิเปรียบไป่ ปาน หนุ่มส คราญงามนั ก น่าใคร่รั กแห่งพราหมณ์ ผูม้ าตามทั ง้ สอง โออ้ ยา่ ปองบมิปูน สองฟั งฉูนใจ เคียด หึน่าเกลียดใจรา มาแตง่ แงใ่ ห้ชา้ ผวิ า่ แวน่ เร็วอา้ บร้างได้กินใจ หน่ึงเลย ฯ โคลง ๒ ๓๙๐ สองเจบ็ ใจละห้อย แอะอาตมมาชา้ หน้อย หน่ึงให้เสียใจ บารนี ฯ ๓๙๑ เยียฉั นใดกูจั กได้ เห็นเลา่ นาให้ให้ ลาภแลส้ องรา ฯ ๓๙๒ บุญมีมาอยา่ ชา้ ใชอ่ ่ืนเลยเจ้าหลา้ กั บพ่ีเล้ียงทั ง้ สอง ฯ ๓๙๓ มองหนหาตาแห้ง เห็นแตไ่ กลกลอ้ งแกลง้ ไตเ่ ต้าตามกั น ฯ ๓๙๔ มาพลันแลดูน้ี สูบอกแก่ตูก้ี น้ีฤๅชาวเรา ฯ ๓๙๕ เขาเห็นเขาวา่ แท้ สองนายมาพูน้ แหล้ เพ่ือนเจ้าชพี ราหมณ์ แลนา ฯ โคลง ๓ ๓๙๖ สองนางงามแวน่ ไว ชายเขา้ ไปใกลแ้ ลว้ แสร้งใสก่ ลให้แคลว้ บให้เขาเห็น ฯ โคลง ๒ ๓๙๗ ท่ีน้ีเปนงา่ ยแท้ ลุลาภสองเราแหล้ เพ่ือนเอย้ เตม็ ใจ บารนี ฯ ๓๙๘ สองลงในสระเร้น จะลอบลักดูเหลน้ อยา่ ให้เห็นเรา ฯ ๓๙๙ สองนายมาบมิชา้ ครั น้ ชงุ่ จะใกลอ้ า้ คอ่ ยผา้ ยโชยชาย ฯ ๔๐๐ ทอดกรกรายยา่ งเย้ือง เขา้ สูอ่ ุทยานเบ้อื ง
ูุ ฝ่ ายสร้อยสวนขวั ญ ฯ ๔๐๑ เห็นคนจรั ลเม่ือก้ี หายแห่งใดบัดน้ี บให้เห็นตั ว ฯ ๔๐๒ น่าใคร่หั วหลากแท้ เราเลียบเลง็ ดูแหล้ เปลา่ ถว้ นทุกพาย ฯ ร่าย ๔๐๓ สองนายลงในสระ สองนายพะสองนาง คอ่ ยหั วพลางยย้ิม คอยเม่ือสองมาป้ิม ดอก แสร้งถามขา ฯ โคลง ๔ ๔๐๔ สองนายมาแตด่ ้าว แดนใด มาบเ่ กรงกลัวใจ อาจแท้ ดั งฤๅจ่ึงลงใน สระราช น้ีนา เร็วเร่งข้นึ พลันแม้ ไมข่ ้นึ เปนความ ฯ ๔๐๕ พ่ีจะข้นึ เจ้าอยา่ ขับหนี มาแตเ่ มืองไกลลี ลาศเต้า เห็นสระสนุกมี ใจใคร่ ชมนา เรียมบไ่ ด้รู้เจ้า อยา่ เผอ้ คุกคาม ฯ ๔๐๖ เรียมมาสวนน่ีไส้ นฤมล พ่ีเอย แลบเ่ ห็นสักคน หน่ึงเฝ้ า เห็นสระสนุกชล จั กอาบ ตนนา ฤๅและมามีเจ้า วา่ ให้เรียมอาย ฯ ๔๐๗ เรียมลาสองแมแ่ ล้ ทรามรั ก พ่ีเอย จะอยูจ่ ะอายนั ก กวา่ น้ี เปนชายแลหญงิ ผลัก หนีหน่าย ตนนา เพราะบเ่ ห็นแก้วก้ี จ่ึงได้มาลง ฯ ๔๐๘ พ่ีขนุ ไปด่วนข้งึ นั กหนา เลา่ นา ผดิ คาบเดียวพันครา ด่วนพอ้ เยียวชายชัว่ หลงมา แลวา่ ไส้พอ่ ผดิ เพ่ือบเห็นน้อ โทษขา้ ขอษมา ฯ ๔๐๙ เยียวเห็นแลเคียดไส้ ใจบุญ พ่ีเอย ผบิ เ่ ห็นฤๅฟุน เท่าเผา้ ฟั งออ่ นอมฤตฉุน ใจช่นื ชมนา
ุ ได้กลา่ วผดิ ใจเจ้า จุง่ เจ้าอดออม ฯ ๔๑๐ พ่ีขนุ จะอาบนํา้ เชญิ ลง อาบรา ลงอาบในสระสรง สวา่ งร้อน ขัดสีธุลีผง สะเหง่อื ไคลนา แลว้ เก็บฝั กบัวปลอ้ น เปลือกส้ินกินพลาง ฯ ร่าย ๔๑๒ สองนายฟั งสองนาง ผลัดผา้ พลางลงอาบ ทาํ สุภาพเลมียด คาํ เลอียดเอาใจ เผ่ืออาบในสระแลว้ เสมออาบนํา้ ทิพยแก้ว แลน้องณ หั ว พ่ีเอย ฯ โคลง ๔ ๔๑๒ กินบัวอร่อยโอ้ เอาใจ บารนี สโรชขา่ วฉั นใด ใคร่รู้ เชญิ พ่ีจุง่ ไปใน บัวฝ่ าย นั น้ นา ได้อมฤตรสสู้ อยา่ แลไ้ ปสวรรค์ ฯ ๔๑๓ แมโ่ รยรั กอยา่ ได้ โรยใจ หน่ึงรา นําแขกเราไปใน ฝ่ ายนั น้ จะเก็บจะกินใด โดยท่าน เถดิ แม่ เจ้าชว่ ยเก็บให้หั น้ จุง่ ให้เตม็ ใจ ฯ ๔๑๔ นางโรยนางเรียกด้วย คาํ งาม ขวั ญออ่ นดั งขวั ญกาม ยั่วแยม้ ใบบัวหนั่นหนาตาม กั นลอด ไปนา หอมกลนิ่ บัวรสแก้ม กลนิ่ แก้มใครบัว ฯ ๔๑๕ ใบบัวบัวขา้ ขอบ ใจบัว ดอกดั่งจะหั วรั ว เรียกเต้า เชยชมภริ มยช์ ัว ชมซาบ บัวนา ถนั ดดั่งเรียมชมเจ้า พ่ีเหลน้ กั บตน ฯ
บทท่ี ๑๑ ๔๑๖ บัวนมบัวเนตรหน้า บัวบาน บัวกลนิ่ ขจรหอมหวาน รสเร้า บัวสมรละลุงลาญ ใจบา่ น้ีนา บัวบาทงามจวบเท้า เกศแก้วงามจริง ฯ ๔๑๗ โกมุทกาเมศแก้ว โกมล พ่ีเอย หอมกลนิ่ จงกลกล กลนิ่ แก้ว จงกามินีปน รสร่วม กั นนา จงกอบอยา่ รู้แคลว้ ก่อเก้ือกรีฑา ฯ ๔๑๘ สนุกบัวซ้อนดอก บัวพระ พ่ีนา ปลาชอ่ นปลาไส้สระ ดอกไม้ สลดิ โพตะเพียนพะ กั นช่นื ชมนา พรวนเพรียกแนมหลงิ่ ไส้ เหย่ือหยา้ มฟูมฟอง ฯ ๔๑๙ สนุกขา้ งน้ีแนบ จอมใจ พ่ีเอย สองสนุกกั นใน ฝ่ ายนั น้ ทาํ ขวั ญสนุกใด จั กดุจ น้ีนา หนีซอกซอนซาํ้ หั น้ เชดิ ชเู้ ทียมรงค์ ฯ ๔๒๐ สรงสนุกนํา้ แลว้ กลับ สนุกบก เลา่ นา สองร่วมใจกั นยก ยา่ งข้นึ ข้นึ พลางกอดกั บอก พลางจูบ สนุกดินฟ้ าฟ้ื น เฟ่ื องฟ้ ุงฟองกาม ฯ ๔๒๑ สองนางนําแขกข้นึ เรือนสวน ปั ดฟูกปูอาสน์ชวน ช่นื ชู้ สองสมพาสสองสรวล สองเสพย์ สองฤดีรสรู้ เลห่ ์พร้อมเพรียงกั น ฯ ๔๒๒ เสร็จสองสมพาสแลว้ กลกาม สองออ่ นสองโอนถาม ช่อื ชู้ สองมาแตใ่ ดนาม ใดบอก ราพอ่ ให้แก่สองเผือรู้ ช่อื รู้เมืองสอง ฯ ร่าย ๔๒๔ สองนายฟั งสองนาง แสร้งบอกพรางบบอกซ่ือ เผือน้ีช่อื เจ้ารามรั ตน์ นั ดกั นมาจะ ค้า พลัดมาท่าทางทบ พอประสบเจ้าพราหมณ์ ทรงนามเจ้าศรีเกษ ใคร่เห็นประเทศมา ่
ด้วย พอประสบหน้าสร้วย พ่ีแลจ้ อมสมร ฯ ร่าย ๔๒๔ เผืออยูใ่ นรมยนคร มโนหรราชธานี บุรีรมยบอกแจ้ง จะอยูด่ ้วยกลอ้ งแกลง้ แตน่ ้ี ฤๅไปจากเลย ฯ โคลง ๒ ๔๒๕ สองตกใจละลัง้ ละเลดิ ผดิ อันตั ง้ ตอ่ ร้ือฉั นใด ฯ ๔๒๖ ธมาในเมืองน้ี มีเคร่ืองค้ามาก้ี สิ่งขา้ ขอถาม ฯ โคลง ๓ ๔๒๗ ขนุ งามอยูไ่ กลกั น บทั นนั ดกั นได้ สองแมถ่ ามไจ้ไจ้ สะท้ืนสะเท้ินไปมา ฯ โคลง ๒ ๔๒๘ บอกเร็วราเคร่ืองค้า บบอกได้อหึ น้า ใคร่ให้ราหั ว บารนี ฯ ๔๒๙ พรางตั วเองดั่งน้ี หน้าใชห่ น้าสับปล้ี มาไขวถ่ อ้ ยเอาเผือ ฯ ร่าย ๔๓๐ เคร่ืองค้าเหลือผูซ้ ้ือ กะหมั่ง สินตั วย้ือมิถงึ กะหมั่ง มิบอกจรึงบอกพราง กะหมั่ง ทรงขนุ นางอะเค้ือ กะหมั่ง เน้ือชาววั งใชช่ า้ โฉมใช่ โฉมคนค้า หน้าใชห่ น้ากริกกริว ฯ โคลง ๒ ๔๓๑ มาจะหั วให้หายหิว หยากเขา้ เชญิ บอกอันจริงเจ้า ่
ญ แก่น้องอยา่ อาํ หน่ึงรา ฯ ๔๓๒ สองสนองคาํ ออ่ นพร้อง จะบอกจริงแก่น้อง อยา่ เยย้ หยันตู ฯ ๔๓๓ พระภธู รอยูเ่ กลา้ ลอราชพระเสด็จเต้า เผือพ่ีเล้ียงมาตาม ฯ ๔๓๔ ขนุ งามบอกขา่ วไท้ เสมอดั งสองนางได้ ผา่ นเผา้ ไอศวรรย์ ฯ โคลง ๔ ๔๓๕ ตวั นเจียนจากฟ้ า มามือ จั กใคร่ถอื เดือนถอื ก็ได้ เมรุทองละลองปื อ ปื อรอด ไปนา ขอท่านเชญิ ท้าวไท้ ธริ าชเจ้าเสด็จมา ฯ ๔๓๖ พระเสด็จมาอยูด่ ้าว แดนใด พ่ีเอย มาอยูใ่ นสวนใคร ใคร่รู้ พระองคท์ ่านเสด็จใน สวนเปลา่ เขานา พระเปล่ียวบมีผู้ เพ่ือนไท้เสด็จเดียว ฯ ๔๓๗ ตีอกออกปากโอ้ พระภู เบศร์เฮย มาอยูฉ่ ั นใดดู ละห้อย บเคยยากอกตู จั กหวา่ แลพอ่ โหยสอ้ืนค้อยค้อย คร่าวนํา้ ตาไหล ฯ ๔๓๘ เอนดูสองท่านผา้ ย ไปพลัน ถงึ บาทบงกชคั ล เค่ียมไหว้ ขอเชญิ ปิ่นไอศวรรย์ เสด็จยาตร มานา เผือจะเชญิ สองไท้ ธริ าชพูน้ มาพลัน ฯ ๔๓๙ แตจ่ ั กท่าไหว้บาท บงกช น้อมศริ ามพุชจรด ก่ึงเกลา้ ขอรั บอมฤตรส พจนาตถ์ ไปนา ถงึ พระนุชน้องเหน้า ท่านถา้ ฟั งสาร ฯ ๔๔๐ สองนายกรกอดเก้ียว สองนาง มือสอดเสียดเอวบาง ลูบท้อง พศิ พลางจูบชมพลาง เรียมสั่ง สองแม่ มิใคร่ไคลคลาศน้อง หน่ึงเลย้ กั บตน ฯ ๔๔๑ สองนางซบแนบเน้ือ สองนาย
พระลูกเอยจั กผาย คลาศแคลว้ พระไปจากเสมอตาย ทีหน่ึง แลพอ่ รั กเร่งมาพลันแก้ว ชว่ ยน้องอยา่ นาน ฯ ๔๔๒ ไปสองสามยา่ งแลว้ เหลียวมา เลา่ นา เจ้าพ่ีเอยเรียมคลา คลาศแคลว้ เผือไปแตต่ ั วหา จอมราช ไส้นา ใจอยูเ่ ชยชมแก้ว พ่ีไส้กั บตน ฯ ๔๔๓ เผือขา้ นั บอยูไ่ ส้ ขนุ งาม ลูกเอย อยูแ่ ตต่ ั วใจตาม ท่านแท้ ไปมาอยา่ นานทราม รั กร่วม เราเฮย เชญิ เร่งเร็วพลันแม้ อยูช่ า้ เผือตาย ฯ โคลง ๒ ๔๔๔ สองนายไปบมิชา้ ถงึ สมเด็จเจ้าหลา้ กราบเกลา้ ทูลสาร ฯ ๔๔๕ ทูลอาการทุกขอ้ บรรยายแตต่ ้นหน้อ มาถ่ถี ว้ นความใน ฯ โคลง ๔ ๔๔๖ เผือขา้ พบพ่ีเล้ียง สองศรี ใจจอดจอมกษั ตรีย์ อยูเ่ กลา้ ขอเชญิ ปิ่นภมู ี ศวรราช จงบพติ รพระเจ้า อยา่ ชา้ เสด็จจร ฯ ๔๔๗ พระลอลีลาสคลอ้ ย ไคลคลา งามดุจสีหลีลา จากถาํ้ สองนางอยูค่ อยหา เห็นราช มานา ลุกแลน่ รั บแลลาํ้ หยาดฟ้ าลงดิน ฯ ๔๔๘ สองถงึ สองกราบไหว้ บทมาลย์ เชญิ บพติ รภบู าล อยูเ่ กลา้ ยังรมยพมิ านสถาน ประพาส พระเอย เรือนสาํ ราญน้องเหน้า ท่านไท้ทั ง้ สอง ฯ โคลง ๒ ่้ ้ ้
๔๔๙ พระลอสนองพ่ีเพ้ียง สองพระนุชเน้ือเกล้ียง สุขอยูร่ ้ือฉั นใด ฯ ๔๕๐ สองจอมใจออ่ นไท้ องคบ์ ไขใ้ จไข้ ละห้อยโหยหา ท่านนา ฯ ร่าย ๔๕๑ พระราชาลีลาส พระบาทข้นึ เรือนสอง กุณฑีทองนํา้ หอม ถนอมลา้ งพระบาทยุคล พมิ ลพัสเชด็ บาท เหยียบผา้ ลาดเสด็จดล บนบรรยงกไสยาสน์ เสด็จเหนืออาสน์องิ องค์ พระบาทบงกชพัก ทั กปราไสสองนาง สองไหว้พลางจ่ึงทูล ขา้ แตน่ เรสูรอยูเ่ กลา้ พระเจ้าเคยข้นึ ชา้ งลงม้า คานหามท่ารั บราช ผา้ ลาดแลว้ เกือกทอง รองพระบาทซาํ้ ซ้อนออ่ นเรียบ ดั งฤๅมาเหยียบดินเดิรเพียงไพร่ ไตท่ างป่ าท่าดงรก อก เผือขา้ ดั งจะคราก อา้ ลาํ บากพระองค์ ซบเศียรลงกราบไหว้ พระบาทฤๅมาได้ ยากพน้ ประมาณ ดั งน้ี ฯ โคลง ๒ ๔๕๒ ภบู าลสนองพ่ีเล้ียง สองพ่ีปรานีเพ้ียง พระญาติผูพ้ ึงใจ ฯ ๔๕๓ ยากนั กใดดุจด้วย เพราะใคร่เห็นหน้าสร้วย สองออ่ นท้าวแลนา ฯ ๔๕๔ ปรานีราอยา่ ชา้ รั กเร่งให้เห็นหน้า หน่อท้าวทั ง้ สอง ฯ โคลง ๔ ๔๕๕ พระทองเสด็จอยูน่ ้ี อยา่ คลา สองพ่ีขนุ รั กษา อยูเ่ กลา้ เผือขา้ ชลีลา พระบาท แลพอ่ หั บกุญแจเร้นเจ้า แผน่ หลา้ ลับองค์ ฯ ๔๕๖ หั วอกจั กครากแล้ เขอื เห็น นั บอยูใ่ นใจเปน ดั่งบา้ สองเขอื พ่ีอยา่ เยน็ ใจเร่ง ไปรา เอาขา่ วถงึ น้องหน้า หนุ่มเจ้าจอมสมร ฯ ๔๕๗ แม้สองเจ้าตั ง้ ใคร่ เห็นกั น นาพ่ี เชญิ พระนุชมาพลัน อยา่ ชา้
ญุ แม้นานออ่ นฤๅทั น เห็นชพี เรียมเลย ฝากแตพ่ ระศพถา้ ออ่ นให้เผาผี ฯ ๔๕๘ สองไหว้พระบาทแลว้ สองลา สองสั่งสองนายตา คอ่ ยเคลา้ ตาสองลอบแลหา เมียงมา่ ย กั นนา จวนจวบตาท้าวเจ้า ลอบต้องตาเขา ฯ ๔๕๙ สองนางจรจากห้อง โหยหวล สวาทนา เมียงแตห่ างตาสรวล สั่งชู้ สองนายลูบอกครวญ ครางแต่ ใจนา เจียรจากดั งน้ีผู้ อ่ืนนั น้ ฤๅมี ฯ ร่าย ๔๖๑ ขา้ ลีลาถงึ นอก ครั น้ ออกแลว้ ทั ง้ สอง กุญแจทองใสท่ วาร เอาลูกดาลไปด้วย อมิ่ อก ยว้ ยไคลคลา ลีลาข้นึ ชา้ งผา้ ย คลับคลา้ ยเขา้ ทวารเวียง จิตตจ์ อ่ เมียงสองเจ้า ลงชา้ งเขา้ ยัง วั ง ทอดตายังปราสาท เห็นสองราชกษั ตรีย์ ในชอ่ งสีหบัญชร ดุจอับสรสูห่ ลา้ เย่ียมหน้า ดุจดวงเดือน เหมือนแวน่ ฟ้ าทั ง้ คู่ ตา่ งตาดูอยูค่ อยทาง เห็นสองนางพ่ีเล้ียง หน้าช่นื สดใส เพ้ียง พา่ งท้าวเสด็จมา ฯ โคลง ๒ ๔๖๑ มาสองราจะร้อง ถามเถดิ ฤๅพระน้อง จุง่ ได้แรงใจ หน่ึงเรา ฯ ๔๖๒ คิดนึกไปชอบเหร้ือง ความรั่วรู้ทุกเบ้อื ง พระยา่ รู้ฤๅดี ฯ ๔๖๓ มาจะตีตนตายจุง่ แลว้ สองพระพ่ีเล้ียงแก้ว ยกยา่ งชา้ เยียใด ดั่งน้ี ฯ ๔๖๔ ทวารวั งในวา่ ใกล้ ฤๅแลวั นน้ีไส้ ขยดออกร้ือดูไกล บารนี ฯ ร่าย ๔๖๕ ถงึ บันใดสองข้นึ แลนา ถงึ พา่ งพ้ืนปราสาท แลนา เขา้ ใกลบ้ าทยุคล แลนา ไหว้เจ้า ตนทูลขา่ ว แลนา บอกกลา่ วถว้ นทุกอัน แลนา รั บขวั ญยอมือไหว้ บัดน้ีขวั ญน้องไท้ มาสู่ แลว้ ณหั ว พ่ีเอย ฯ
โคลง ๔ ๔๖๖ จอมขวั ญพระพ่ีเอย้ บุญสอง โฉมราชงามคือทอง แท่งแท้ คือเทพดาผยอง มาสู่ พระนา ในโลกน้ีสุดแล้ แตท่ ้าวองคเ์ ดียว ฯ ๔๖๗ พระสอนพระสั่งขา้ พระศรี พ่ีเอย ผแิ ลพลันพบธี เบศร์ไท้ แม้นานแตพ่ บผี จอมราช แลแม่ ฝากแตพ่ ระศพไว้ เถดิ ให้เราเผา ฯ ๔๖๘ พ่ีเอยแก้วฟ้ าหยาด มามือ นาพ่ี รั กยิง่ ชพี ติ ฤๅ ใคร่แคลว้ ครั น้ ด่วนนั กจั กฦๅ ความเลา่ แลพ่ี ลายา่ เปนเจ้าแลว้ ด่วนได้โดยใจ ฯ
บทท่ี ๑๒ ๔๖๙ สองท้าวยังยา่ ไท้ ทูลทรง พระบาทสองศรีผจง ใสเ่ กลา้ สองเสด็จแนบแนมองค์ องิ แท่น ละเล่ียนสองเฟ้ี ยมเฝ้ า ยา่ ต้องติดใจ ฯ ๔๗๐ ยา่ ชมหลานแก้วยอด เยาวมาลย์ สองดุจบงกชบาน ใหมห่ น้า สองศรีลา่ํ เภาพาล เพญ็ ภาค กูเอย นวดยา่ ได้แรงอา้ ออ่ นรู้ถอื ถนอม ฯ ๔๗๑ ชหู น้าสองหนุ่มหน้า เชยชม สองออ่ นงามสระสม ใชน่ ้อย ใจดีออ่ นอุดม ใครคู่ สองนา สองนวดฟั ้ นค้อยค้อย ยา่ ได้แรงรมย์ ฯ ๔๗๒ อยา่ กดใจฟั ้ นยา่ นานนั ก อุสา่ ห์เยียวสองภักดิ์ ใฝ่ ไข้ สองนางร่ืนโรยรั ก ษาอยา่ ลืมนา เตือนออ่ นสรงเสวยไล้ ลูบแป้ งผัดผวิ ฯ ๔๗๓ เผือขา้ แฝงบาทไหว้ บทมาลย์ สุขสิ่งใดปูนปาน เปรียบได้ พศิ พักตรดุจบัวบาน ฤๅใคร่ คลายเลย เสมออมฤตไล้ ลูกแลล้ ืมเมือ ฯ ๔๗๔ สองเจ้ารั กยา่ ให้ ติดใจ บารนี อา้ อีกฟั งเสียงใส ออ่ นพร้อง สองศรีกลา่ วเสนาะใด จั กดุจ น้ีนา เสมออมฤตต้อง ยา่ ได้แรงจริง ฯ ๔๗๕ ยา่ รั กมิใคร่ให้ ไกลตั ว เยียวยา่ เตือนเพราะกลัว เกลือกไข้ ยา่ สงวนยิง่ สงวนหั ว ใจยา่ ไส้นา เทียรยา่ เตือนไจ้ไจ้ อยา่ น้อยใจเขอื ฯ ๔๗๖ อริ ิยาบถส่ีไส้ สงวนองค์ ออ่ นเอย นอนนั่งยืนเดิรจง อยา่ เว้น สองศรีสมบูรณ์บง กชมาศ กูเอย นอนนั่งยืนเดิรเหลน้ แตง่ ให้เสมอกั น ฯ ๔๗๗ เผือขา้ มิใคร่ผา้ ย ไปไกล ท่านนา
ตั วจากใจอาไลย ท่านไท้ ขอลาบพติ รไป ประพาส พระเอย สมสนุกเลน่ ไหล้ แหลง่ สร้อยสวนขวั ญ ฯ ๔๗๘ เชญิ สองพระพ่ีน้อง เสด็จไป สรงสระพลางชมไพร ดอกไม้ ยามเยน็ จ่ึงคลาไคล ยูรยาตร มานา สองราชฟั งแลว้ ไหว้ ยา่ เจ้าลาเมือ ฯ โคลง ๒ ๔๗๙ ยินดีเหลือท่ีอา้ ง เราจะพบเจ้าชา้ ง ธริ าชแลเ้ ตม็ ใจ บารนี ฯ ร่าย ๔๘๐ คืนเขา้ ในปราสาท เสร็จสองราชเสด็จสรง แลว้ สองทรงพระบรั ด ผัดพักตรดุจดวง เดือน เกลา้ เกศเหมือนสาวสวรรค์ นุ่งแพรพรรณลายเลศิ พพรายพร้ิงเพริศประไพ สไบ สมบูรณ์บรรจง ทรงเคร่ืองเสร็จยูรยาตร ลีลาสดุจอับสร ทวยทอดกรนวยนาฎ ถงึ เกย มาศบรรยง สองเสด็จทรงกรินี มีจาํ ลองจาํ หลักลาย รูปสัตวก์ ลายชอ้ ยชด อลงกฎกูบแก้ว ชา้ งช่นื งามแพร้วแพร้ว เคร่ืองชา้ งงามยง ยิง่ นา ฯ ร่าย ๔๘๑ ยยับธงมยุรฉั ตรทอง รั งรองกั นชงิ รั ตน์ พัดโบกพัดจามร สาวสลอนโดยเสด็จดาษ พ่ีเล้ียงราชตามกษั ตริย์ ไปตระบัดบหึง ถงึ ประตูอุทยาน คานหามทองรั บราช ลีลาสเทียบ มนเทียร พ่ีเล้ียงเจียนใจแกวน่ แลน่ ก่อนไขประตู สว่ นพระภธู รบรรจง ทรงมกุฎภษู า พั สตราภรณ์ อจินต์ งามเง่อื นอนิ ทรหยาดฟ้ า เร้นอยูเ่ รือนรั ตน์ถา้ แนบเน้ือสองสนอง ฯ ร่าย ๔๘๒ สองนายซ่อนขา้ งแท่น นางร่ืนแลน่ ปูอาสน์ ให้สองราชเสด็จออก นอกให้ขา้ ไทเฝ้ า สว่ นชาวเจ้ากาํ นั ล เคียมคั ลโดยระบอบ นางโรยนอบนบวา่ สว่ นพระยา่ ธสั่งไส้ ให้เผือขา้ หมั่นตั ก เตือนสองลักษณ์ไสยาสน์ สองนางนาฎใสก่ ล วา่ บัดเด๋ียวดลเทิญจะนอน นาง ร่ืนกรประนมไหว้ ทูลวา่ พระยา่ ไท้ธริ าช พระบาทสั่งทุกอัน ชาวกาํ นั ลเปนพยาน มินาน ด่วนลืมคาํ ธจะจาํ ตูต้องโทษโพย นางโรยเร่งชักมา่ น เชญิ สองท่านเสด็จเขา้ สว่ นชาวเจ้า ้้
ูญ กาํ นั ลนั น้ ครั นจะอยูท่ ้าวธจะมิหลับ ขับกั นลงเลน่ ไหล้ ชมดอกไม้วั ลยเ์ ครือ แตส่ องเผือน้ี จะเฝ้ า สองท้าวเจ้าจอมราช ครั น้ ฝูงนางคลาศคลาลงแลว้ สองพระพ่ีเล้ียงแก้ว หั บถ่ถี ว้ น ทุกทวาร ฯ โคลง ๒ ๔๘๓ มินานสองพ่ีเล้ียง ไหว้บาทบงกชเกล้ียง เชญิ ออ่ นท้าวเสด็จใน ฯ ๔๘๔ สองออ่ นใจแจม่ ฟ้ า ฟั งพ่ีเล้ียงเชญิ ชา้ ซ่อนชา้ อายใจ ฯ โคลง ๔ ๔๘๕ พ่ีเอยแตน่ ้อยเกิด ตนมา ยังไป่ เคยเดียงษา สักน้อย จั กไปดั่งฤๅนา วานชว่ ย ริรา อายเร่งอายค้อยค้อย หน่ึงไส้เผือกลัว ฯ ๔๘๖ ณหั วเจ้าขา้ ใช่ เด็กเลย แม้บเ่ คยจาํ เคย จ่ึงได้ พระทองแก่เรียมเอย อยา่ เหน่ียว ราแม่ ฤๅบเ่ อนดูไท้ ธริ าชแลณ้ หั ว พ่ีเอย ฯ ๔๘๗ พระลอแฝงมา่ นเขา้ มาฟั ง ฟั งอาํ เภอสองยัง หนุ่มแท้ พระเสด็จนั่งแนบหลัง สองอยู่ ไส้นา สองไป่ รู้ยังแก้ พ่ีเล้ียงไปมา ฯ ๔๘๘ พ่ีเอยรั กท้าวยิง่ หั วใจ นาพ่ี เจบ็ บเ่ คยฉั นใด ดั่งน้ี เผือคิดเร่งเดียงใน ใจยาก จริงนา วานพ่ีทั ง้ สองช้ี เลห่ ์ให้เผือเห็น ฯ ๔๘๙ สองฟั งสองคอ่ ยย้ิม ผนิ สรวล ใครห่อนสอนพระอวร ออ่ นได้ วั นสองแรกรั กครวญ ถงึ ราช นั น้ นา ใครสั่งสอนสองให้ ละห้อยโหยหา ฯ ๔๙๐ มิสอนก็อยา่ ร้า มาหยัน อีกรา มิเอนดูอกกั น ดั่งน้ี เห็นเดือนตวั นวั น คืนก่อน เผือนา ้
ถามวา่ บรู้ผ้ี วา่ รู้ฤๅถาม ฯ ๔๙๑ พระเอยจะบอกได้ ฉั นใด พระจั กเคียงถนั ดใน ท่ีไท้ มินานอยา่ อาไลย เลยราช น่อยหน่ึงพระจั กได้ เลห่ ์นั น้ เปนเอง ฯ ๔๙๒ พระลออดบไ่ ด้ ขกิ หั ว สองนาฎตกใจกลัว สดุ้ง พระพักตรดุจดวงบัว บานร่อ กั นนา เผยมา่ นแพรพรรณวุ้ง ออกให้เห็นองค์ ฯ ๔๙๓ สองเห็นโฉมเจ้าแผน่ ภวู ดล งามเง่อื นทินกรกล แวน่ ฟ้ า ลืมอายออ่ นลืมตน ตาตอ่ พระนา พศิ บพ่ รั บโออ้ า้ เทพไส้ยาไฉน ฯ ๔๙๔ ดาํ รงใจได้ออ่ น อายซบ อยูน่ า สองบังคั ลเคารพ กราบไหว้ โฉมสองช่นื ดาสบ ใจราช แลนา พศิ พ่ีพศิ น้องไท้ ท่านท้าวลืมตน ฯ ๔๙๕ บัวทองเด็ดแตน่ ํา้ เอามา แลฤๅ แลวา่ ดวงดารา หยาดฟ้ า ฤๅจั นทรจากเวหา หาพ่ี พระเอย เรียมเร่งคิดหน้าหน้า หนุ่มหน้าติดใจ ฯ ๔๙๖ สองนาฎพศิ ราชร้ือ วางตา จอมราชพศิ พักตรา ออ่ นไท้ บวางเนตรเลยนา บานร่อ สองรา สองนาฎไหว้แลว้ ไหว้ เลา่ ไหว้บทมาลย์ ฯ ๔๙๗ นางโรยนางร่ืนไหว้ พศิ ภู เบศร์เฮย พศิ ออ่ นสองศรีตรู เตรียบเฝ้ า แลนางก็ลืมดู จอมราช แลราชลืมดูเจ้า พ่ีน้องทั ง้ สอง ฯ ๔๙๘ พศิ ไท้ไท้วา่ ไท้ ทินกร พศิ ออ่ นคือศศธิ ร แจม่ ฟ้ า พศิ ดูอมิ่ อกอร ใดดั่ง น้ีนา เดือนยแยม้ แยม้ หน้า ออกร้ือฉั นใด ฯ ๔๙๙ เพ่ือนโรยวานชว่ ยตั ง้ ตาดู หน่ึงรา เราวา่ พระเราตรู ยิง่ ผู้ โฉมพระพ่ีมาชู งามเร่ง งามนา ้
ู ทุกเทพอันรอบรู้ แตง่ ท้าวทั ง้ สาม ฯ ๕๐๐ พศิ ดูสิไป่ ได้ วางตา สามแผน่ ภพฤๅหา ดุจได้ บุญเราบา่ น้ีนา นางร่ืน กูเอย เราจ่ึงเห็นสามไท้ ธริ าชผูม้ ีบุญ ฯ ๕๐๑ สองนายเจ้าน้องอยู่ ไหนมา ดูรา มาชว่ ยพศิ พักตรา อยูเ่ กลา้ สุดใจบา่ น้ีนา เฉลมิ โลกย์ แลเอย สามบพติ รพระเจ้า พ่ีน้องงามสม ฯ ร่าย ๕๐๒ สองนางชมบมิวาย สว่ นสองนายผูเ้ ช่ยี วชาญ คอ่ ยก้มกรานเขา้ ไป นั่งแตไ่ กลกราบ บาท ไท้ธริ าชสามกษั ตริย์ ชรดั ดน้ิวประนม บังคมเคารพราช ชมโฉมนาถทั ง้ สาม งาม ติดตาติดใจ ในแผน่ ดินใต้ฟ้ า เห็นแตพ่ ระเจ้าหลา้ พ่ีน้องทั ง้ สาม บารนี ฯ โคลง ๔ ๕๐๓ งามยงงามยิง่ แม้ แมนมา แตง่ ฤๅ โฉมระทวยทอตา แหลง่ หลา้ สมนั กบา่ น้ีนา สรบา่ น้ีนา สดกวา่ สดโออ่ า้ อา่ โอเ้ อาใจ ฯ ๕๐๔ พ่ีเล้ียงทั ง้ ส่ีไหว้ สามกษั ตริย์ เชญิ บาทบงกชรั ตน์ อยูเ่ กลา้ เสด็จยังผธมสวั สดิ์ ไสยาสน์ พระเอย เยียวเหน่ือยพระองคเ์ จ้า พ่ีน้องทั ง้ สาม ฯ ๕๐๕ พระลอลีลาสฟ้ า ดินไหว สองนาฎโดยเสด็จไตร แผน่ พ้ืน สามกษั ตริยท์ อดกรไกว เงยงา่ งามนา โฉมดุจเดือนดาวข้นึ สอ่ งฟ้ าดินบน ฯ ๕๐๖ นางโรยนางร่ืนร้าง บทรั ช เชด็ บาททั ง้ สามกษั ตริย์ ใสเ่ กลา้ เชญิ เสด็จภริ มยส์ วั สดิ์ ไสเยศ สองออ่ นอเค้ือเฝ้ า อยูเ่ พ้ียงสาวสวรรค์ ฯ ๕๐๗ พ่ีเล้ียงปิดมา่ นแลว้ รั บขวั ญ ท่านนา ขวั ญออ่ นอยา่ ไกลกั น กั บไท้
ญ ขวั ญสองแมค่ ือวั ล เวียนรอบ พระนา ขวั ญราชคงคือไม้ มาศเก้ียววั ลกรอง ฯ ๕๐๘ สองนางลาราชไหว้ บทมาลย์ ถงึ นอกสองหั บทวาร ท่านไว้ หั บแลว้ บท่ ั นนาน ยังพ่ี นายนา นั่งแตไ่ กลกามไหม้ สวาทเพ้ียงไฟฟอน ฯ โคลง ๒ ๕๐๙ รั ญจวนสมรหม่ืนกลัน้ เพราะเพ่ือภักดีหมั น้ จ่ึงกลัน้ ใจคง ฯ ๕๑๐ รู้อายองคย์ ากแท้ ผบิ ร่ ู้อายแล้ งา่ ยพน้ ประมาณ ฯ ๕๑๑ เรือนสาํ ราญอยูเ่ หลน้ เร่งวา่ ร้ายแรงเต้น โลดร้ายฤๅอาย ฯ ๕๑๒ ทั ง้ หลายช้กี าํ ด้น ทาํ บรู้รุกร้น ฝ่ ายร้ายฤๅแคลง ฯ โคลง ๔ ๕๑๓ แรงรั กแรงราคร้อน รนสมร ยงยิง่ เปลวไฟฟอน หม่ืนไหม้ มนเทียรปิ่นภธู ร เปนท่ี ยาํ นา ขนื ขม่ ใจไว้ได้ เพ่ือตั ง้ ภักดี ฯ
บทท่ี ๑๓ ๕๑๔ เราน้ีเราเผา่ ผู้ ภักดี ผดิ เท่าธุลีกลัว เกลียดใกล้ ผผิ ดิ ก่ึงเกศี แหนงวา่ ตายนา ดีกวา่ เปนคนให้ ท่านช้หี ลังตน ฯ โคลง ๒ ๕๑๕ ส่ีคนคิดชอบถอ้ ย สอนสั่งกั นค้อยค้อย สวา่ งร้อนไฟกาม ฯ ๕๑๖ สว่ นสามกษั ตริยแ์ ก่นท้าว กรโอบองคโ์ น้มน้าว แนบเน้ือเรียงรมย์ ฯ ๕๑๗ เชยชมชปู้ ากป้ อน แสนอมฤตรสขอ้ น สวาทเคลา้ คลงึ สมร ฯ ๕๑๘ กรเก้ียวกรกอดเก้ือ เน้ือแนบเน้ือโอเ่ น้ือ ออ่ นเน้ือเอาใจ ฯ ๕๑๙ พักตราใสใหมห่ ม้า หน้าแนบหน้าโอห่ น้า หนุ่มหน้าสรสม ฯ ๕๒๐ นมแนบนมนิ่มน้อง ท้องแนบท้องโอท่ ้อง ออ่ นท้องทรวงสมร ฯ ๕๒๑ สมเสน่หอรใหมห่ มั ว้ กลัว้ รสกลัว้ กลนิ่ กลัว้ เกลสกลัว้ สงสาร ฯ ๕๒๒ บุษบาบานคล่ีคลอ้ ย สร้อยแลสร้อยซ้อนสร้อย เสียดสร้อยสระศรี ฯ ๕๒๓ ภมุ รีคลงึ คูเ่ คลา้ กลางกมลยรรเยา้ ยั่วร้องขานกั น ฯ ๕๒๔ สรงสระสวรรคไ์ ป่ เพ้ียง สระพระนุชเน้ือเกล้ียง อาบโอเ้ อาใจ ฯ ๕๒๕ แสนสนุกในสระน้อง ปลาช่นื ชมเต้นต้อง ดอกไม้บัวบาน ฯ ๕๒๖ ตระการฝั่ งสระแก้ว หมดเผา้ ผงผอ่ งแผว้ โคกฟ้ าฤๅปูน ฯ ๕๒๗ บุญมีมาจ่ึงได้ ชมเต้าทองน้องไท้ พ่ีเอย้ วานชม หน่ึงรา ฯ ่
๕๒๘ พระเพ่ือนสมสมรแลว้ ลอราชเชยชมแก้ว แก่นไท้แพงทอง เลา่ นา ฯ ๕๒๙ ละบองบรรพ หลากเหลน้ บเหน่ือยบได้เว้น เหิ่มชสู้ มสมร ฯ ๕๓๐ ดุจอัสดรห่ืนห้า แรงเร่งเริงฤทธกิ์ ลา้ เร่งเร้งฤๅเยาว์ ฯ ๕๓๑ ดุจสารเมามั นบา้ งาไลแ่ ทงงวงคว้า อยูเ่ คลา้ คลุกเอา ฯ ๕๓๒ ประเลา้ โลมออ่ นไท้ แก้วพ่ีเอยเรียมได้ ยากด้วยเยาวมาลย์ ฯ ๕๓๓ เอนดูวานอยา่ พร้อง เชญิ พระนุชนิ่มน้อง อดพ่ีไว้เอาบุญ ก่อนเทิญ ฯ โคลง ๔ ๕๓๔ พระคุณพระพ่ีพน้ คณนา พระเอนดูนุชรา ท่านไท้ เผือขา้ ไป่ เดียงสา สักหยาด พระเอย พระคอ่ ยถนอมน้องไว้ เพ่ือนท้าวใจบุญ ฯ ๕๓๕ บเปนใดเจ้าพ่ี อยา่ แคลน รั กแมส่ ุดดินแดน กวา่ ฟ้ า เรียมสงวนพระนุชแสน สงวนยิง่ ตั วนา ยามหน่ึงบเห็นหน้า ออ่ นท้าวเรียมตาย ฯ ๕๓๖ บมลายสมรเร่งเร้ง ฤทธริ งค์ สองออ่ นระทวยองค์ ละห้อย ความรั กดุจทิพยสรง โสรจช่นื บัดช่นื บัดเศร้าสร้อย สร่างสร้อยสรดใส ฯ ๕๓๗ สะเทือนฟ้ าฟ้ื นลั่น สรวงสวรรค์ พ้ืนแผน่ ดินแดยรร หยอ่ นไส้ สาครคล่ืนองึ อรร ณพเฟ่ื อง ฟองนา แลทั่วทิศไม้ไหล้ โยคเย้ืองอัศจรรย์ ฯ ๕๓๘ ขนุ สีหคลงึ คูเ่ คลา้ สาวสีห์ สารแนบนางคชลี ลาสเหลน้ ่
ทรายทองยอ่ งยงกรี ฑาช่นื ชมนา กะตา่ ยกะแตเต้น ตอบเต้าสมสมร ฯ ๕๓๙ ทินกรกรก่ายเก้ียว เมียงบัว บัวบบ่ านหุบกลัว ภยู่ าํ้ ภมุ รีภมรมั ว เมาซราบ บัวนา ซอนนอกในกลีบกลาํ้ กลนิ่ กลัว้ เกสร ฯ ๕๔๐ บคลาไคลน้อยหน่ึง ฤๅหยุด อยูน่ า ยังใคร่ปองประติยุธ ไป่ ม้วย ปรานีดอกบัวบุษ บช่นื ชมนา หุบอยูบ่ บานด้วย ดอกสร้อยสัตบัน ฯ โคลง ๒ ๕๔๑ ตระวั นเจียนจิ่มฟ้ า สองพ่ีเล้ียงทูลอา้ จะค่าํ แลว้ พระเอย ฯ ๕๔๒ พระทองเผยมา่ นแลว้ เรียกพระพ่ีเล้ียงแก้ว ทั ง้ ส่ีเขา้ ไปใน ฯ ๕๔๓ ริสุดใจจ่ึงล้ี ซ่อนเง่อื นกลน้ีน้ี อยา่ ให้เห็นกล ฯ ๕๔๔ ไหว้บัดดลท่านไท้ รั บราชเสาวนีไว้ ก่ึงเกลา้ ทูลทรง ฯ ๕๔๕ เชญิ พระสรงสวา่ งร้อน เสด็จอา่ งทองเดียวซ้อน อาบด้วยสองศรี ฯ ๕๔๖ บุษบาบีเสียดสร้อย จรดฤดีเหลน้ น้อย หน่ึงได้แรงองค์ ฯ ๕๔๗ จากสรงเสด็จแท่นแก้ว แตง่ แงง่ ามเสร็จแลว้ แนบเน้ือองิ อร ฯ ๕๔๘ พ่ีเล้ียงกรลูบเกลา้ ยกเคร่ืองเสวยเทียบเขา้ แตง่ ตั ง้ เตรียมถวาย ฯ ๕๔๙ สองสายสมรออ่ นไหว้ เตือนบพติ รเชญิ ไท้ ธริ าชเจ้ากูเสวย ฯ ๕๕๐ ชคู างเชยหน้าสร้วย เชญิ ออ่ นท้าวเสวยด้วย พ่ีร้าทั ง้ สอง ฯ ๕๕๑ ของเสวยสวรรคไ์ ป่ เพ้ียง เพราะพระนุชเน้ือเกล้ียง แนบเน้ือเรียมเสวย ฯ ๕๕๒ ทรามรั กเอยปากป้ อน รสยิง่ รสฟ้ าขอ้ น
สวาทขอ้ นสงสาร ฯ ๕๕๓ เสวยสาํ ราญเสร็จแลว้ สองพระพ่ีเล้ียงแก้ว นบท้าวทูลเตือน ฯ ๕๕๔ ตวั นจะเล่ือนลับฟ้ า จอมราชเจ้าอยา่ ชา้ ออ่ นเอย้ ยามควร ฯ โคลง ๔ ๕๕๕ พระอวรบใคร่แคลว้ คลาเรียม เรียมราชพศิ สองเลียม ละห้อย สามกษั ตริยเ์ ดือดแกเกรียม กลมสวาท แลนา หน้าแนบหน้าค้อยค้อย คลา่ วนํา้ ตาไหล ฯ ๕๕๖ เอนดูสองออ่ นท้าว ทรามรั ก ท่านนา ก้มกราบลงกั บตั ก ท่านไท้ นํา้ ตาโสรจสรงพักตร แถวถัง่ ลงนา ไห้บร่ ู้ก้ีไห้ สอ้ืนอาดูร ฯ ๕๕๗ อา้ พระปิ่นเกลา้ แผน่ ธรณินทร์ แตแ่ รกเรียมฟั งยิน ขา่ วไท้ จั กกินบเ่ ปนกิน ครวญใคร่ พระนา นอนบเ่ ปนนอนไข้ สวาทถา้ ฟั งสาร ฯ ๕๕๘ บุญบลทุกเทพยเ์ จ้า จอมผา ทั ง้ เทพยพ์ ฤกษาสิง หมูไ่ ม้ ขอพระชว่ ยราชา เชญิ สู่ สมนา ลุลาภแลว้ จั กไหว้ ป่ ูเจ้าทุกสถาน ฯ ๕๕๙ เงนิ ทองกองโกฏแิ ก้ว ทูลถวาย สารสอดงาทองควาย เผือกผู้ บุญบลร่นร้องขวาย ขวนรอด มานา แม้บส่ มท้าวชู้ อยา่ แลม้ ีผัว ฯ ๕๖๐ จ่ึงพระเสด็จเต้าแขก ทาํ ขวั ญ รั กไป่ ทั นถงึ วั น ด่วนร้าง ดั งฤๅจะจากฉั น ใดดั่ง น้ีนา กรกอดองคเ์ จ้าชา้ ง ร่าํ ไห้หิวโหย ฯ ๕๖๑ ระทดด้วยนุชน้อง ระทวยองค์ ท่านนา ซรอนพระพักตรชบลง สอ้ืน เหนือหลังสมบูรณบง กชมาศ กูเอย มิใคร่เงยหน้าข้นึ จากเจ้าจอมสมร ฯ ้
๕๖๒ เรียมสุขเสวยสุขเพ้ียง อมรินทร์ ออ่ นเอย ครั น้ แรกเรียมฟั งยิน ขา่ วน้อง บนิ ลุพ่ีจั กบนิ มาสู่ นุชนา มาบไ่ ด้ขา่ ยขอ้ ง สวาทเพ้ียงเขาขัง ฯ ๕๖๓ เมืองกว้างชา้ งม้าสู้ ละเสีย ออ่ นเอย เสียแมเ่ สียเมียมา สูน่ ้อง เสียสนมดุจดวงพเยีย งามแง่ งามนา มาแตต่ ั วเขา้ ขอ้ ง ขา่ ยท้าวทั ง้ สอง ฯ ๕๖๔ พ่ีพบน้องเพ้ียงแต่ ยามเดียว คือเชอื กผสมสามเกลียว แฝดฝั ้ น ดั งฤๅจะพลันเหลียว คืนจาก เรียมนา เจ้าจากเรียมจั กกลัน้ สวาทกลัน้ ใจตาย ฯ ๕๖๕ มิรั กแลจ่ึงเจ้า จาํ ไป จากนา แม้วา่ รั กฤๅไคล คลาศได้ เอโกเด็ดเดียวไกล มาแต่ ตั วนา เจ้าจะละเรียมไว้ ก่าํ พร้าคนเดียว ฯ ๕๖๖ ฟั งคาํ จอมราชร้อน ฤๅวาย มาจะตีตนตาย จุง่ แลว้ พระไฉนวา่ ราญสาย ใจจาก พระนา ฤๅใคร่ไกลพระแก้ว ก่ึงเส้นเกศา ฯ ๕๖๗ สองกษั ตริยส์ นองนาถถอ้ ย ไปมา สูริยเร่ือยเรียงเวหา คลาศคลอ้ ย เขาเตือนราชชายา จั กค่าํ พระเอย ครั น้ ค่าํ ไส้ต้องถอ้ ย ใหญแ่ ลเ้ ปนความ ฯ โคลง ๒ ๕๖๘ ไหว้สามกษั ตริยใ์ ชช่ า้ จากแตบ่ ัดเด๋ียวอา้ ค่าํ ไส้คืนสม เลา่ นา ฯ ๕๖๙ พระตนกลมปิ่นเกลา้ ชว่ ยวา่ ให้น้องเหน้า ท่านท้าวเสด็จไป หน่ึงรา ฯ ๕๗๐ โออ้ าไลยคอ่ ยพร้อง เชญิ พระนุชนิ่มน้อง ออ่ นผา้ ยลีลา ก่อนเทอญ ฯ ๕๗๑ สองธดิ ากราบไหว้ ชพู ระพักตรน้องไท้ จูบท้าวทั ง้ สอง สั่งนา ฯ ๕๗๒ พักตราหมองสวาทไหม้ ไหว้บาทละห้อยไห้
คอ่ ยผา้ ยลีลา ฯ ๕๗๓ เหลียวหลังมาคะค้อย น่าเอนดูน้องน้อย สั่งท้าวสนองสาร ฯ ๕๗๔ อยา่ นานนั กอยูเ่ กลา้ เชญิ บพติ รพระเจ้า เร่งผา้ ยหาเผือ ฯ ๕๗๕ เรียมเจบ็ เหลือท่ีพร้อง จั กใคร่ไปด้วยน้อง จากน้องเสมอตาย ฯ ร่าย ๕๗๖ พ่ีเล้ียงถวายบังคม ประนมเชญิ สองเสร็จ เสด็จถงึ เกยทั ง้ สอง คานหามทองรั บราช หมูน่ างดาษบริพาร พ่ีร่ืนชาญเชงิ แก้ ซ่อนแงง่ าํ เง่อื นมิด ปิดประตูไว้เสร็จ โดยเสด็จถงึ ทวารใหญ่ ใสก่ ลวา่ ลืมเคร่ือง เบ้อื งในรั ตนไสยา แมโ่ รยมาจะไปดู จงเปิดประตูไว้ท่า ไปบชา้ บหึง ถงึ เรือนรมยพ์ มิ าน ไขทวารออกไส้ ให้นางโรยอยูเ่ ฝ้ า นางร่ืนเขา้ รั บราช สองนายนาดมาตาม ยามค่าํ คลุม้ บเห็นหน้า ลอบพติ รเจ้าหลา้ กั บพ่ีเล้ียงปลอมไป ฯ โคลง ๓ ๕๗๗ ถงึ ทวารในเรือนหลวง คลา้ ยถงึ คลวงสองท้าว เชญิ ราชเสด็จข้นึ หยา้ ว อยูเ่ ร้นเรือนโรย ฯ โคลง ๒ ๕๗๘ สองนางโดยเสด็จไท้ สองซ่อนสองนายไว้ บให้เห็นตั ว ฯ ๕๗๙ ราตรีมั วมืดฟ้ า เชญิ บพติ รเจ้าหลา้ ลอบข้นึ สมศรี ฯ ๕๘๐ ภัควะดีดวงดอกไม้ เสด็จออกมารั บไท้ ธริ าชเขา้ ไปใน ฯ ๕๘๑ เยียใดพระอยูช่ า้ พระจะละให้ขา้ พ่ีน้องตรอมตาย ฯ ๕๘๒ ถวายกรจูงเจ้าหลา้ ข้นึ บนแท่นทิพยอ์ า้ ออ่ นได้แรงรมย์ ฯ ๕๘๓ พระตนกลมเสด็จแลว้ เหนือฟูกผา้ เขนยแก้ว พระพ่ีน้องผจงถวาย ฯ ๕๘๔ มา่ นแพรพรายเลศิ ลน้ หูนากหูทองพน้ ้
ูู พศิ พ้ืนลายทอง ฯ ๕๘๕ ดอกไม้กรองเรียบร้อย หอมตระหลบอบห้อย แห่งห้องไสยา ฯ
บทท่ี ๑๔ ๕๘๖ พดิ านดาดาษแก้ว เฉลามาศฉลับแพร้วแพร้ว เพริศกั ง้ กษั ตรีย์ ฯ โคลง ๔ ๕๘๗ ผา้ ต้นตีคา่ ลว้ น ทองถวาย ถวายกระแจะจรุงลาย ลูบไล้ สลาพานมกรราย รั ตนแตง่ ถวายนา พระกระยาเสวยไท้ ออ่ นท้าวผจงถวาย ฯ ๕๘๘ เสวยแลว้ สามท่านไท้ เสวยรมย์ หั บประตูทองผทม ท่านไว้ สองนางพ่ีไปสม สองพ่ี นายนา สรวลสนุกไลไ้ ล้ คูเ่ คลา้ คลงึ สมร ฯ ๕๘๙ สองท้าวซอนซ่อนไท้ เปนกล รู้แตน่ างสองคน พ่ีเล้ียง ประมาณก่ึงเดือนดล จรหลา่ํ แลนา สรวลสนุกเลน่ เพ้ียง บรู้โรยแรง ฯ ร่าย ๕๙๐ ลางคาบแสดงดุจไข้ ลางคาบไท้ธสาํ ราญ ลางคาบบานใจเหลน้ ลางคาบเร้นส้อนอง ค์ ซุบซิบซงเง่อื นแง่ แตพ่ ่ีเล้ียงเขา้ ใน ใครใครบให้เขา้ ฝูงชาวเจ้าพระกาํ นั ล สกิดกั นลอบ เจรจา บัดน้ีน่าหลากแท้ สองอยูเ่ กลา้ เราแล้ กั บพ่ีเล้ียงเปนกล ฯ โคลง ๒ ๕๙๑ ควั นความจนรั่วรู้ ผูห้ น่ึงเห็นสกิดผู้ หน่ึงให้แลดู ฯ โคลง ๓ ๕๙๒ ดอกขายหูขายตา ดอกบนําพารู้ ขจรขา่ วถงึ ท้าวผู้ พอ่ ไท้ทั ง้ สอง ฯ
โคลง ๒ ๕๙๓ ลอบมามองลูกไท้ เคียดคูไ่ ฟฟ้ าไหม้ แฝกฟ้ ุงไฟเขญ็ ฯ ๕๙๔ ลอบแลเห็นเจ้าหลา้ ลอราชงามโออ่ า้ อาจให้หายฟุน ฯ ๕๙๕ รอยบุญเขาสง่ ให้ ไกลกวา่ ไกลเปนใกล้ ยิง่ ใกลอ้ ัศจรรย์ ฯ ๕๙๖ ลักชมขวั ญคะค้อย ลอราชน้ี เท่าร้ อย อยูเ่ ง้อื มบทจร ฯ ๕๙๗ ได้ภธู รดุจได้ ฟ้ าแลดินมาไว้ อยูเ่ ง้อื มมือเรา ฯ ๕๙๘ เอาเปนเขยแขกแก้ว ยศโยคฤๅรู้แลว้ เลศิ พน้ ประมาณ ฯ ร่าย ๕๙๙ ภบู าลแสร้งแสดงองค์ สองไหว้บงกชบาท พระลอราชคอ่ ยถาม สองบอกนามปิตุราช พระบาทไท้เลืองลอ ธก็ยอกรกชประนม ถวาย บังคมชมช่นื ย่ืนความชอบนอบทูล วา่ นเรสูรเจ้าหลา้ ขา้ ร้างราชสมบัติ สลัดเสียเสร็จสลา้ ย หว้ายแตต่ ั วมาหา พระปิตุราธิ ราช ขา้ ขอฝากอาตมป์ ระยูร เปนตระกูลเดียวด้วยไท้ ไว้เปนเอกวงศา เท่ากั ลปาวสาน ภบู าลครั น้ ได้ยิน บานอรพนิ ทุห์ ฤไทย ประไพพักตรพลิ าศ ยิง่ กวา่ ราชผูใ้ หญ่ ได้ท้าวไส้สัมฤทธิ์ บพติ รพศิ พระราชา มาเปนเอกเอารสราช ด้วยนางนาฎสองศรี พอ่ จะให้ดูวั นดีเดือนชอบ แลว้ จะ ประกอบการวิวาห์ ท้าวธพจนาดั งน้ีเสร็จ ธก็เสด็จยังมทิราไลย ขา่ วขจรไปถงึ ยา่ ยา่ ไปวา่ ไปวอน อา้ ภธู รธบิ ดี ลูกไพรีใจกาจ ฆา่ พระราชบดิ า แลว้ ลอบมาดูถกู ประมาทลูกหลาน เรา จะให้เอาจงได้ อยา่ ไว้ชา้ ดั สกร เราจะให้ฟอนให้ฟั น เราจะให้บั่นให้แล่ ทุกกระแบ่ จงหนําใจ วอนเท่าใดก็ดี ปิ่นธรณีนาถมิฟั ง ยา่ ไปยังวั งยา่ วา่ แก่หมูท่ กลา้ ทหาร ขา้ ผู้ ชาํ นาญผูใ้ หญ่ ใสก่ ลวา่ ท่านไท้ ธให้ไว้เปนงานรตู ตูจะให้สูทั ง้ หลายฆา่ วา่ ผูด้ ูชาดูแคลน แหนความเราจงมิด ปิดความ เราจงทั่ว ใครให้รั่วความขาํ จะทาํ ทั ณฑถงึ ขนาด ดาบปาดฅอจงม้วย ด้วยบยาํ คาํ เรา เขาก็รั บพระราชฎกี า ขันอาสาอคร้าว ท้าวธริ าชท่าดู เลห่ ์กลตูจะเอา เขาก็ลอบแตง่ กั นกั น้ ครั น้ ราตรีดึกสงัด เขาก็สพัตสามรอบ ลอ้ มเขตนิเวศน์วั ง ขังบให้คนเขา้ ออก เขาจ่ึงบอก ้
แก่นายแก้วนายขวั ญ สองฟั งพลันยังจอมกษั ตริย์ ทูลระหั สทุกประการ ภบู าลย้ิมแยม้ หั ว บมิกลัวเร่งองอาจ ดูดุจราชไกรสีห์ ครวีอาวุธภชุ พล ตนนายแก้วนายขวั ญ ขันอาสาเจ้า หลา้ เผือขา้ แจ้งใจถวาย ขอตายก่อนพระองค์ สองอนงคอ์ นุช น้อมศริ ามพุชกั บบาท ไท้ธิ ราชสาหส ธก็โลมบงกชกษั ตรีย์ สองภัควะดีอยา่ ตกใจ บเปนใดณสองศรี มีพระสาสน ชมชัว คอ่ ยย้ิมหั วเหลน้ พลาง สองนางจ่ึงชมช่นื ย่ืนใจจริงบมิชา้ เผือขา้ ก็กษั ตรียช์ าติ ใจ บมิขลาดกลัวตาย บมิเอาชายอ่ืนเปนคู่ บมิอยูใ่ ห้ไทดูชา้ บมิอยูใ่ ห้ขา้ ดูแคลน ครั น้ พระ เมือแมนเมืองฟ้ า เผือขา้ ตายตามราช พระบาทอยา่ อาไลย สองเปล้ืองสไบซาํ้ ซ้อน ทรงผา้ ออ้ นร่อนดาบ อยูต่ ราบขา้ งจอมกษั ตริย์ บัดนางโรยแลนางร่ืน ช่นื ชมใจเช่อื แท้ แม้สาม กษั ตริยส์ ูฟ่ ้ า เผือจะเปนขา้ ผูใ้ ด ใครเขาจะเกรงจะขาม ขอตายตามเจ้าตน อยูเ่ มืองบนด้วยไท้ ไว้ยศให้ คนชม ถวายบังคมนฤเบศร์ สองแปรเพศดุจชาย ห่มเส้ือกรายดาบงา่ นางร่ืนร่าไปสู่ อยู่ ด้วยนายแก้วฝ่ ายขวา นางโรยมาด้วยพลัน อยูด่ ้วยนายขวั ญฝ่ ายซ้าย บมิผา้ ยจากเจียน กั น เห็นอัศจรรยจ์ อมราช พระบาทเสด็จอยูก่ ลาง สองนางแนบสองขา้ ง เจ้าชา้ งจูบสอง ศรี สองกษั ตรียจ์ ูบท้าว สองนายน้าวสองนาง กอดกั นพลางชมเชย มินานเลยเขาเขา้ เท่า ถงึ ทวารปราสาท นายแก้วฟาดดาบฟั น นายขวั ญแทงสุดทาว ลาวฝูงขา้ พา่ ยหนี ตีกั นปื อ ข้นึ คลุก ท้าวธก็รุกโรมฟั น ตายทั บกั นกลากลาศ หั วขาดตกเปนกลุม่ เขาเร่งทุ่มหินผา ดากั นเขา้ ระเร้ง ไม้ไลเ่ ท้งฝาทลาย สว่ นสองนายพ่ีเล้ียง ราํ ร่อนรั บอยูเ่ พ้ียง ดั่งชา้ งเมามั น ฯ ร่าย ๖๐๐ ผันเขา้ คลุกรุกรบ หลบหลีกปื นบให้ตอก หลบหลีกหอกบให้ต้อง เขาเร่งซ้องปื นยะ ยุง่ ซ้องหอกพุง่ ยะยา้ ย ขา้ งซ้ายเร่งมาหนา ขา้ งขวาเร่งมามาก เขา้ ทุกปลากรุกโรม สอง นายโจมฟั นเฟ่ื อง เคร่ืองพรั ดตั วหั วขาด เขาก็สาดศรยึง ตรึงนายแก้วยะยัน ต้องนาย ขวั ญท่าวทบ นางร่ืนรบรุกฟั น นางโรยผันผาดแทง ด้วยปลายแวงกุมปั ก เขาบรู้จั กวา่ ผู้ หญงิ เขาก็ยิงต้องสองนาง วางมาสูผ่ ีผัว ทอดตั วทั บสองนาย ตายตามกั นทั ง้ ส่ี ท้าวธเห็น พ่ีเล้ียงราช พระบาทช่นื ชมนั ก น่าใคร่รั กใจเขา เยียวเรามิเหมือนได้ สองออ่ นไท้จ่ึงร้อง หั ว เขาสิมิกลัวความพนิ าศ ดั งฤๅเผือกษั ตริยช์ าติจะกลัวตาย ไว้ความอายบรู้แลว้ ส้ิน ชวี ิตฤๅแคลว้ อยูเ่ คลา้ ฤๅคลา พระเลย ฯ โคลง ๔ ๖๐๑ พระแก้วพระอยูเ่ กลา้ อยา่ ไฉน เผือจั กตายฤๅไคล คลาศไท้ พระเอยอยา่ อาไลย เยียวอยู่ พระนา ตายเม่ือใดจั กได้ ดั่งน้ีฤๅมี ฯ ้้
๖๐๒ ครั น้ ตายก็เกิดข้นึ กั บกั น เสวยพภิ พสรวงสวรรค์ ฟากฟ้ า เปนคนแลคนหยัน ฤๅอยู่ พระเอย เท็จอยูบ่ เห็นหน้า อยูเ่ กลา้ แหนงตาย ฯ ๖๐๓ บเริ่มเขาส่ีไส้ ยังตาย เผือเผา่ กษั ตริยฤ์ ๅผาย จากไท้ รั กตั วแตก่ ลัวอาย หฤโหด พระเอย รั กราชตายด้วยได้ อยูไ่ ด้ฉั นใด ฯ โคลง ๒ ๖๐๔ ฟั งจอมใจออ่ นท้าว พระหั วอยูอ่ คร้าว ยั่วย้ิมยินดี ร่อนา ฯ ๖๐๕ สองกษั ตรียเ์ จ้าหลา้ แกลว้ กวา่ แกลว้ ใจกลา้ กวา่ กลา้ กลัวอาย ฯ ๖๐๖ บกลัวตายเท่าเผา้ กรกระลงึ ตาวเต้า ตอ่ ขา้ งดั สกร แลนา ฯ ร่าย ๖๐๗ ไลฟ่ อนฟั นผันแทง แวงวั ดตั ดหั วขา ดูมหึมาทั ง้ สาม งามเง่อื นดั งราชสีห์ ครวีอาวุธ องอาจ เอบิ อาํ นาจบมิกลัว ย้ิมแยม้ หั วเลน่ พลาง กางกรรอนราํ รบ น้าวพภิ พสาํ ทั บ เขาขับ กั นเขา้ รบรอบ ดุจหอบฟางทอดไฟ เขาอยูแ่ ตไ่ กลบมิใกล้ ให้โทรมยิงสามกษั ตริย์ ธก็เอา ดาบวั ดกระจั ดกระจาย เขาเขา้ หลายเหลือป้ อง จ่ึงปื นต้องพระองค์ สองอนงคบ์ มิกลัว เอา ตั วออกรั บปื น ยืนอยูก่ ั บจอมราช เขาก็เร่งสาดศรพษิ ติดสามกษั ตริยส์ พรั่ง เลือดตกหลั่ง ถัง่ ลง สามพระองคอ์ งิ กั น ผันหน้าตอ่ ศัตรู พศิ ดูดุจนฤมิต ส้ินชพี ติ พร้อมกั น ยืนอยูฉ่ ั นบมิ ตาย เขาทั ง้ หลายกลัวไกล ขา่ วขจรไปบมิมิด ถงึ ท้าวพษิ ณุกร ภธู รด่วนเสด็จมา เห็นสอง ธดิ าสุดสวาท แลพระบาทลอดิลก เลือดตกอาบทั ง้ ตน ยืนอยูก่ ลบมิตาย ธก็ฟายนํา้ เนตร จะไจ้ เรียกลูกไท้แลเขยขวั ญ เรียกฉั นใดก็บมิพร้อง ต้องฉั นใดก็บมิติง ยืนองิ กั นอยู่ กระด้าง เจ้าชา้ งจ่ึงรู้ฉบัด วา่ สามกษั ตริยเ์ สวยกรรม ธก็ทาํ ฉั นธบมิโกรธ วา่ ฆา่ นั กโทษ ทั ง้ หลาย ตายตามกั นหนําใจ แตผ่ ูใ้ ดกลา้ สามารถ อาจอาสามาลา้ งเขา ให้มาเอารางวั ล ผูใ้ ดอันแกลว้ หาญ จะบาํ นาญยิง่ รู้หลัก เราจะให้ศักดิ์เปนขนุ ปูนเปนหม่ืนเปนพัน เขาก็หากั นมาบมิชา้ มาถว้ นหน้าบหลอได้ ธก็ ให้เอาเชอื กสรวมคอ ปอสับรั ดมั ดศอก แลว้ ให้เอาหอกร้อยขา ตราช่อื ถว้ นทุกคน ก็ให้ ฟั นกลฟั นหยวก ดาบจวกกลง้ิ เกลือกตาย สว่ นหมูน่ ายนั น้ ไส้ ธก็ให้ต้มให้คลอก แตต่ น
ยา่ ดอกไส้ให้แล่ ใชแ่ มต่ ั วเจ้าหลา้ ธก็ให้ฆา่ ให้ลาํ บาก ลากเอาศพเสียเสร็จ ธก็เสด็จยัง ลูกไท้ ไห้บรู้ก้ีไห้ โอล้ ูกแก้วกั บตน พอ่ เอย ฯ โคลง ๒ ๖๐๘ สองงามกลแวน่ ฟ้ า ทุกขเ์ ท่าใดเห็นหน้า ลูกแก้วกลอยหาย ฯ ๖๐๙ มาจะตายด้วยลูกแก้ว เจบ็ พอ่ บรู้แลว้ อยูไ่ ด้ฉั นใด ฯ
บทท่ี ๑๕ ๖๑๐ หั วใจพอ่ ผกขวาํ้ ทุกขบ์ รู้ก้ีซาํ้ สองออ่ นไท้ธดิ า พอ่ เอย ฯ ร่าย ๖๑๑ สว่ นสมเด็จดาราวดี พระชนนีรู้ขา่ ว ทะทึกท่าวทรุดสยบ ซรบซรอนลงฟะฟั่ น สั่น หฤไทยทะทาว ชาวแมถ่ นอมพระองค์ แลว้ ธก็ทรงคานหาม ไห้ตามเสด็จเดียรดาษ ถงึ ปราสาทสองศรี ภัควดีออ่ นละลวย ระทวยดุจวั ลทองท่าว นํา้ ตาคลา่ วหลั่งหลาม ชคู าน หามธข้นึ ถงึ พา่ งพ้ืนเรือนรั ตน์ เห็นสามกษั ตริยส์ ้ินชนม์ ธก็ทอดตนตีอก ผกกลง้ิ เกลือก ไปมา แมม่ าหาแก้วแม่ เคียดใดแก่แมน่ า เจ้ามิเจรจาด้วยแม่ มิแตง่ แงใ่ ห้แมช่ ม มิหวีผม ให้แมเ่ ชย มิเงยหน้าให้แมจ่ ูบ มิลูบนํา้ ดอกไม้ไลพ้ ระองค์ มิทรงกระแจะจรุงชมด มิเสวย รสเขา้ ปลา สองจะลีลาสูฟ่ ้ า ละแมเ่ ปนกาํ พร้า เจ้าแมเ่ อย้ ปรานี แมร่ า ฯ โคลง ๒ ๖๑๒ ยินดีใดด่วนม้วย เย้ือนปากปราไสยด้วย แมใ่ ห้เตม็ ใจ หน่ึงรา ฯ ๖๑๓ ใดผดิ ใจสองเจ้า ควรเคียดฤๅจ่ึงเต้า แขกฟ้ าทั ง้ สอง ฯ ๖๑๔ หมองใจใดด่วนผา้ ย สองอยา่ คิดยินร้าย แก่แมร่ ้าณหั ว แมเ่ อย ฯ ๖๑๕ อา้ ชรมั วเมือเชา้ สีพระทนตท์ ณเจ้า แมเ่ อย้ กั บตน แมฮ่ า ฯ ๖๑๖ ลงบังคนทณแก้ว ออกจากบังคนแลว้ เชญิ ออ่ นท้าวสองสรง เลา่ นา ฯ ๖๑๗ ทรงบรั ดผัดหน้า แตง่ แงท่ รงสอง้ิ ผา้ ยา่ งเย้ืองมาหา แมร่ า ฯ ๖๑๘ สองมาเรียบดอกไม้ ถวายธูปเทียนทองไหว้ พระบาทสร้อยสรรเพช็ ญ์ หน่ึงรา ฯ ๖๑๙ แลว้ เสด็จมาทณเจ้า เจ้าแมม่ าเสวยเขา้ แก่แมร่ ้าสุดใจ แมเ่ อย ฯ ร่าย
๖๒๐ เตือนฉั นใดก็บมิพร้อง ต้องฉั นใดก็บมิติง ยืนองิ กั นอยูก่ ระด้าง ลอบพติ รเจ้าชา้ ง ห้ามบให้สองขาน แมฤ่ ๅ ฯ โคลง ๒ ๖๒๑ พระภบู าลปิ่นเกลา้ ปิตุราชพระเสด็จเต้า แขกท้าวฤๅแล พอ่ เอย ฯ ๖๒๒ บแปรพักตรตอ่ ไท้ บสั่งสักคาํ ไว้ แก่แมเ่ ลย้ สุดใจ แมเ่ อย ฯ โคลง ๔ ๖๒๓ เยียใดแก่ชพี น้ี นิศผล นั บวา่ ตั วเปนคน คูบ่ า้ บเห็นลูกกั บตน ตนอยา่ เปนเลย ตายจุง่ พลันเห็นหน้า ลูกแก้วทั ง้ สอง ฯ ๖๒๔ สบกษั ตริยพ์ ระญาติไห้ องึ อุด อยูน่ า สบสา่ํ สาวสนมทรุด ท่าวไห้ ปวงนางกาํ นั ลสุด ถงึ ไพร่ เมืองนา คนหน่ึงฤๅอดได้ เกลือกกลง้ิ กลางดิน ฯ ๖๒๕ เสียงไห้ทุกราษฎร์ไห้ ทุกเรือน อกแผน่ ดินดูเหมือน จั กขวาํ้ บเห็นตะวั นเดือน ดาวมืด มั วนา แลแห่งใดเห็นนํา้ ยอ่ มนํา้ ตาคน ฯ โคลง ๒ ๖๒๖ สาวสนมจนแก่นไท้ ไห้เจบ็ ไห้แสบไห้ เลือดนํา้ ตาไหล แลนา ฯ ๖๒๗ ปรีชาไวแวน่ แท้ ใจแก่นกษั ตริยก์ ลา้ แล้ จ่ึงตั ง้ ใจตรง ฯ ๖๒๘ สองพระองคส์ ร่างไห้ สองบพติ รท้าวไท้ จ่ึงห้ามทั ง้ หลาย ฯ ๖๒๙ ครั น้ วายเสียงไห้แลว้ สองราชชมใจแกลว้ แก่นไท้ทั ง้ สาม ฯ
๖๓๐ ยืนตายงามเลศิ แล้ รู้วา่ ใจกษั ตริยแ์ ท้ บให้ใครปูน ฯ ๖๓๑ ทั ง้ สองขนุ พ่ีเล้ียง นางร่ืนนางโรยเพ้ียง เทพไส้ไป่ ปาน ฯ ๖๓๒ ใจหาญตายก่อนเจ้า เปนเพ่ือนตายคลงึ เคลา้ คูห่ น้ารั กใจ บารนี ฯ ๖๓๓ ทุกคนในแหลง่ หลา้ เสียงสรรเสริญถว้ นหน้า ทั่วทั ง้ เมืองม่ี มีแล ฯ ๖๓๔ ธรณีฦๅลั่นฆ้อง เสียงเสนาะฟ้ าร้อง เรียกท้าวยังสวรรค์ ฯ ร่าย ๖๓๕ ม่ีองึ อรรณพไห้ เมืองหลวงไขท้ ุกด้าว สมเด็จท้าวพไิ ชยพษิ ณุกร ธให้นําบังอรราช เทพี ดาราวดีเสด็จไป สูค่ ฤหาไลยพระองค์ ธให้สรงศพสามกษั ตริย์ จั ดสรรพภษู า ตราสังทั ง้ สามพระองค์ ผจงโลงทองหน่ึงใหญ่ ใสส่ ามกษั ตริยแ์ ลว้ ไส้ ธก็ให้แตง่ โลงหน่ึง แลว้ ใสข่ นุ แก้วแลนางร่ืน โลงหน่ึงใสห่ ม่ืนขวั ญแลนางโรย ทาํ โดยรีตศพเสร็จ ธก็เสด็จ ยังปราสาท ให้หาราชศลิ ปี มีโองการบังคั บ ให้สาํ หรั บพระเมรุ เกณฑก์ าํ หนดทุกกรม ให้แตง่ พนมอัษฐทิศ พพิ ธิ ราชวั ตฉั ตร กลง้ิ กลดธวั ชบรรฎาก หลายหลากภาคบุษบก กระหนกวิหคเหมหงส์ บรรจงภาพจาํ เนียม ลางพนมเทียมอัสดร ลางมกรเทียมยยับ ประดั บขับเขน็ รถ อลงกฎคชสาร อลงการคชสีห์ สารถสี ถติ ชักรถ ชดกรกระลงึ กุมแสง ราํ จาํ แทงองอาจ เผน่ ผงาดขับสารสีห์ เทียมนนทรีชาํ นั นสึงห์ ดึงไดฉบับจั บกั น สรรพอสุรา สุรครุฑ มนุษยภ์ ชุ งคค์ นธรรพ์ บรรเขบจ็ ภาพเรียงราย ขยายโรงโขนโรงราํ ทาํ ระธาราว เทียน โคมเวียนโคมแวน่ ผจง โคมรหงฉลักเฉลา เสาโคมเรียงสลา้ ย เถลงิ ต้ายเต้ีย กาํ แพง แชลงราชวั ตรชวาลา บูชาศพสามกษั ตริย์ แลว้ ธก็ตรั สให้หา ทูตานุทูตมาไซร้ ให้ จาํ ทูลพระราชสาสน์ อีกบรรณาการทั ง้ หลาย ไปถวายแด่พระบาท ไท้ธริ าชบุญเหลือ เครือทินกรราชชนนี ภควดีฟั งพจนสาร ถว้ นทุกประการประกาศ ธมิอาจท่ีจะดาํ รง พระ องคท์ ้าวธอยูไ่ ด้ ไท้สยบซบเหนือหมอน พระกรปิดพระพักตร ไห้ร่าํ รั กลูกไท้ ไห้บรู้ก้ีไห้ ลูกแก้วกั บตน แมเ่ อย ฯ โคลง ๒ ๖๓๖ ชนนีกลัวดั งน้ี ห้ามเจ้าบรู้ก้ี ท่าเจ้าฤๅฟั ง แมเ่ ลย ฯ ร่าย ้้
๖๓๘ หวั งส้ินชนมด์ ้วยไข้ แก่แมร่ า ส้ินชพี ไท้ด้วยผี แก่แมร่ า ในบุรีเราแมล่ ูก แก่แมร่ า แมจ่ ะยาหยูกจงเตม็ ใจ แก่แมร่ า ดั งฤๅพอ่ ไปตายเมืองท่านม้วย แก่แมร่ า ด้วยหอกตาว หลาวดาบ แก่แมร่ า ด้วยกาํ ซาบปื นยา ดั งน้ี ฯ โคลง ๔ ๖๓๘ แมส่ งวนมาแตต่ ั ง้ มีครรภ์ ลูกเอย บเบกษาสักอัน หน่ึงน้อย ถงึ พระผา่ นไอศวรรย์ เสวยราช แลพอ่ รั กลูกรั กได้ร้อย สว่ นลาํ้ รั กตั ว ฯ ๖๓๙ ใชเ่ ปนไท้ท้าวแต่ พอดี ลูกเลย เปนมกุฎกษั ตรีย์ ผา่ นเผา้ ท้าวร้อยเอด็ เมืองมี มาสว่ ย พระนา ทูลบาทบงกชเจ้า แมเ่ ท้ียรทุกวั น ฯ ๖๔๐ เสวยสุขปราสาทเพ้ียง เมืองสวรรค์ ลูกเอย เสด็จออกโรงกษั ตริยค์ ั ล คั่งเฝ้ า หั วเมืองหม่ืนขนุ พัน นายไพร่ พลนา เฝ้ าบาทบงกชเจ้า คูท่ ้าวเมืองแมน ฯ ๖๔๑ พศิ ชา้ งคือคูช่ า้ ง อมรินทร์ ลูกเอย ม้าคูอ่ ัศวทินกร หยาดฟ้ า ร้ีพลเพียบธรณิน มีมั่ง เกษมนา เมืองบพติ รเจ้าหลา้ แมเ่ พ้ียงเมืองสวรรค์ ฯ ร่าย ๖๔๒ กรรมใดดลออกไท้ ให้รั กราชเอารส กาํ สรดสั่นสรรพางค์ ออกนางพา่ งจะพนิ าศ เอนดูราชเทพี ลักษณวดีครั น้ ฟั ง แลน่ ยังราชอยูเ่ กลา้ อีกชาวเจ้าพระสนม เพ่ือนภริ มย์ เจ้าหลา้ ถว้ นหน้าหาบมิอยู่ สูส่ าํ นั กท่านไท้ เห็นธไห้ทูลถาม ถอ้ ยความใดธพลิ าป ครั น้ ฟั งทาบตีอก สทกผมเผา้ เกลา้ ทรสาย ทอดตนตายวายทรวง ให้ระลวงฦๅลั่น สนั่นทั่วทั ง้ เวียง ฟั งเสียงไห้ดั่งจะหวา่ ใจเมืองบา้ ดั่งจะผก หั วอกเมืองดั่งจะพัง ทั ง้ แผน่ ดินทั่วหน้า ไห้ร่าํ รั กเจ้าหลา้ พา่ งเพ้ียงตั วตาย ฯ โคลง ๒ ๖๔๓ ไห้มิวายมิม้วย ประดุจจั กตายด้วย ท่านท้าวทุกคน ฯ
ุ ๖๔๔ จึงมนตรีผูเ้ ถา้ ดั ดดาํ รงชาวเจ้า อยา่ ไห้คิดความ ก่อนรา ฯ ๖๔๕ แผน่ ดินหวามบรู้ คิดจงหนั กทุกผู้ อยา่ ได้ดูเบา ฯ ๖๔๖ เอากั นมากราบไหว้ แถลงถ่ถี อ้ ยแด่ไท้ ธริ าชเจ้าตนฟั ง ฯ ๖๔๗ หนหลังเกรงแหลง่ หลา้ พระบาทคิดหนหน้า อยูเ่ กลา้ เสวยกรรม ฯ ๖๔๘ คิดผดิ แผกแผน่ ขวาํ้ ผีก็จั กซาํ้ ดาํ้ แตถ่ า้ ผลักพลอย ฯ ๖๔๙ คิดขอบรอยตอบถอ้ ย จงอยา่ มีผดิ น้อย หน่ึงไส้เปนผล ฯ ๖๕๐ ไหว้บัดดลอยูเ่ กลา้ คิดจงหนั กพระเจ้า แตง่ หน้าหนุนหลัง ฯ โคลง ๔ ๖๕๑ พระฟั งพระขอบขา้ มนตรี คิดจั กไปปลงผี ลูกแก้ว เกรงเมืองเกลือกจั กมี คนกลา่ ว แคลนนา แหนงจั กตายจงแลว้ อยา่ ให้คนเห็น ฯ ๖๕๒ เร่งหาผูร้ ู้รอบ ทุกการ เฉลียวฉลาดไวโวหาร ถอ่ งถอ้ ย สิบขนุ ใหญอ่ ยา่ นาน เตรียมแตง่ พลันนา เงนิ ก็ร้อยทองร้อย ชัง่ ให้เอาไป ฯ ๖๕๓ แก้วเก้าสบสิ่งผา้ แพรพรรณ แลสิ่งจงครามครั น อยา่ ชา้ ชา้ งม้าไพร่พลสรร เอาแต่ เร็วนา ไปแตง่ การเจ้าหลา้ แมเ่ ท้ียรตา่ งตั ว ฯ ๖๕๔ บรรณาการเจ้าแผน่ ดินสรอง กั บพระชนนีสอง พ่ีน้อง เขยี นสาสน์ ใสล่ านทอง เร็วเร่ง ไปนา สงวนชอบอยา่ ให้ขอ้ ง ขา่ วร้ายถงึ เรา ฯ ๖๕๕ เสร็จศพจอมราชแลว้ ขอรั บ พระธาตุสามกษั ตริยก์ ั บ พ่ีเล้ียง สูลาจุง่ คาํ นั บ ผจงแตง่ มานา ้
ูุ ประกอบถอ้ ยคาํ เกล้ียง อยา่ ให้หมองเรา ฯ
บทท่ี ๑๖ ร่าย ๖๕๖ ธให้เอาแขกไว้ ลาท่านไท้ธริ าช ธก็ประสาทรางวั ล พลันสาํ เร็จแลว้ ไส้ ธก็ให้แตง่ ทูตขา้ งน้ีบให้ห่าง ไปพา่ งทูตขา้ งนั น้ บมิชา้ เขาก็ตั ง้ หน้าไปบมินาน ถงึ ถวายสาสน์ คาํ นั บ แลทรั พยอ์ ันจะแตง่ ศพ เจ้าพภิ พธให้ประกอบ สาํ หรั บชอบทุกประการ ครั น้ แลว้ งารศพ เสร็จ ท้าวธเสด็จถวายพระเพลงิ เถกิงการมหิมา เปนมหามหรศพ ตลบดุริยางคคนตรี ตี ฆ้องกลองคร้ืนเครง ละเวงศัพทแ์ ตรสังข ์ ประดั งเสียงกึกกั อง ท้องธรณีนฤนาท ดุจฟ้ าฟาดพสุธา ดุจสาครครรชติ ชวลติ โชติ ชวาลา ดูเหลือตราเหลือไตร พศิ ประไพไพโรจ ชวยโชติชว่ งชัชวาลย์ อเนกนุประการงาม ลว้ น ถว้ นทุกสิ่งโอฬาร ครั น้ แลว้ การสาํ เร็จ สมเด็จบพติ รธให้สาํ รั บ ประดั บเคร่ืองอันจะ รั บธาตุ พระบาทธจ่ึงให้แบง่ ธาตุสามกษั ตริยแ์ ห่งละก่ึง คร่ึงไว้หอพระญาติ ธาตุก่ึงให้ แขกรั บ ธก็ให้ประดั บมรรคา รั ถยารวดอลงกฏ รจนาไปถงึ แดน ให้แห่แหนสง่ ธาตุ สว่ น พระบาทบุญเหลือกษั ตริย์ ให้ประดั บรั ถยามา รจนารั บพระธาตุ ยังรั ตนราชธานี บุรีสรวง สะพศิ าล ธก็แตง่ กุฏคารปราสาท ผจงไว้ธาตุสามกษั ตริย์ ถัดสองขา้ งซ้ายขวา รจนามน ทีรแลว้ ขวาขนุ แก้วแลนางร่ืน ซ้ายหม่ืนขวั ญแลนางโรย ท้าวธแตง่ โดยใจภักดิ์ มหึมา นั กพันแพง่ แตง่ อเนกนุประการ ถวายพระทานจอมกษั ตริย์ แด่พระรั ตนไตรย ไขคลัง ทานทั่วหลา้ ถว้ นหน้ารั บแลว้ ไส้ ธก็ให้ประดิษฐาน อลังการสถปู เจดีย์ สามกษั ตรีย์ มหิมา ซ้ายขวาสถปู พ่ีเล้ียง เพ้ียงจะปื อแหลง่ หลา้ สูเ่ มืองฟ้ าเมืองบน หนสมเด็จพไิ ชยพษิ ณุกร ภธู รทาํ ดุจเดียว เทียวสง่ สารเสน่หา ให้ไปมาบมิขาด บอกพระราชกาํ หนด กฎหมายวั นอันบรรจุธาตุ สองกษั ตริยร์ าชแตง่ การ ดูพศิ าลสองสิมา เปนมโหฬาราดิเรก อเนกทานทั่วหลา้ ทุกทั่วชนถว้ นหน้า สท้ืนเทือนทาํ บุญ สง่ นา ฯ โคลง ๔ ๖๕๗ ทุกขนุ ทุกไพร่ฟ้ า มุลนาย ทุกทั่วหญงิ ชายทั ง้ แหลง่ หลา้ ทาํ บุญสง่ บุญถวาย ถงึ ราช แลนา สวามิภักดิ์ตั ง้ หน้า รุ่งรู้เห็นบุญ ฯ ๖๕๘ เปนศรีแก่ปากผู้ ผจงฉั นท์ คือคูม่ าลาสรร เรียบร้อย เปนถนิมประดั บกรรณ ทุกเม่ือ กลกระแจะต้องน้อย หน่ึงได้แรงใจ ฯ
Search
