Health promotion in the community health system

2 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสรา้ งเสริมสขุ ภาพในระบบสขุ ภาพชมุ ชน แผนบริหารการสอนประจำบทที่ 1 แนวคดิ หลักการและองค์ประกอบของระบบสขุ ภาพชมุ ชน หัวข้อเนอื้ หาประจำบท 1. ความหมายระบบสุขภาพชมุ ชน 2. ความสำคัญและความเป็นมาของระบบสขุ ภาพชมุ ชน 3. ความสมั พันธข์ องสุขภาพ สขุ ภาพชุมชน ระบบสขุ ภาพและระบบสขุ ภาพชุมชน 4. หลักการของระบบสุขภาพชุมชน 5. องคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชมุ ชน 6. ระดับบริการสขุ ภาพและลกั ษณะของการบรกิ ารสขุ ภาพในระบบสขุ ภาพชุมชน วัตถปุ ระสงค์เชิงพฤติกรรม เพ่ือให้ผูเ้ รียนสามารถ 1. อธบิ ายความหมายระบบสขุ ภาพชมุ ชน 2. อธบิ ายความสำคญั และความเปน็ มาของระบบสขุ ภาพชุมชน 3. อภิปรายความสมั พนั ธ์ของสุขภาพ สุขภาพชมุ ชน ระบบสุขภาพและระบบสขุ ภาพชุมชน 4. วิเคราะห์หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชุมชน 5. เปรียบเทียบความแตกต่างของระดับบริการสุขภาพและลักษณะของการบริการสุขภาพ ในระบบสขุ ภาพชุมชน (การบรกิ ารสุขภาพระดบั ปฐมภูมิ ทตุ ิยภมู ิและตตยิ ภูมิ) วิธีสอนและกิจกรรมการเรียนการสอนประจำบท 1. วธิ ีสอน 1.1 ให้เนอื้ หาอ่านล่วงหน้า (self-study) 1.2 มอบหมายงานให้นักศึกษาค้นควา้ หัวขอ้ เร่อื งทจ่ี ะเรียน 1.3 บรรยาย/อภปิ รายโดยใช้โปรแกรม Microsoft Teams 1.4 จบั คฝู่ กึ สัมภาษณ์ 1.5 ใหน้ ักศึกษานำเสนองานกล่มุ และอภิปรายรว่ มกันในหอ้ งเรียน 1.6 ประเมนิ ความรู้หลังเรียน 2. กิจกรรมการเรียนการสอน 2.1 ผูส้ อนมีการทดสอบความร้กู ่อนและหลงั การเรียน

บทที่ 1 แนวคิด หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชุมชน 3 2.2 ผู้สอนบรรยายเน้ือหา 2.3 ร่วมกนั อภิปรายระหวา่ งผเู้ รยี นและผูส้ อน 2.4 ผูเ้ รียนวิเคราะห์สถานการณท์ ก่ี ำหนดให้ 2.5 ผูเ้ รียนทำแบบฝึกหดั ท้ายบท 2.6 ประเมินความรู้ก่อนและหลังเรียน ก่อนเรียนมีการแจ้งนักศึกษาเพื่อประเมินคะแนน สอบหลังเรียนโดยใช้แบบทดสอบในโปรแกรม Quizizz สื่อการเรียนการสอน 1. เอกสาร หนังสอื และตำราทเี่ ก่ยี วขอ้ งเชน่ 1.1 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสร้างเสริมสุขภาพในระบบสุขภาพชุมชนของ กมลภู ถนอมสัตย์ 1.2 หนังสือเรือ่ ง ระบบสขุ ภาพชมุ ชน (หทยั ชนก บัวเจรญิ , 2559) 2. เวบ็ ไซต์ต่าง ๆ ท่เี กย่ี วขอ้ งเชน่ 2.1 กระทรวงสาธารณสุข URL:www.moph.go.th 2.2 โครงการเครือข่ายห้องสมุดในประเทศไทย Thai Library Integrated system (ThaiLIS) URL: http://tdc.thailis.or.th/tdc/basic.php 2.3 ฐานข้อมลู ของ CINAHL ของคณะพยาบาลศาสตร์ https://search.ebscohost.com 2.4 ฐานข้อมูลของสำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏ นครปฐม Springerlink (E-journals) (E-book) CRCnetBase 2.5 กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข URL: http://www.anamai.moph.go.th/ main.php?filename=index2012_1 2.6 สำนกั งานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสรมิ สุขภาพ http://www.thaihealth.or.th 2.7 สถาบันวิจยั ระบบสาธารณสุข (สวรส) https://www.hsri.or.th/ 2.8 สำนักงานหลกั ประกนั สุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) https://www.nhso.go.th 3. แบบฝึกหัดท้ายบทเรียน 4. สื่อการเรียนออนไลน์ได้แก่ Learning Management System (LMS), Application การวัดผลและการประเมินผล 1. ประเมินเนื้อหาการวิเคราะห์ประเดน็ จริยธรรมจากรายงาน ตรวจสอบการส่งงานตามเวลา ทก่ี ำหนด การไม่คัดลอกผลงานผ้อู ืน่ การอา้ งอิงเอกสารโดยใช้ แบบประเมินผลงาน/รายงาน 2. สังเกตการแสดงออกถึงการเคารพในคุณค่าและศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์ โดยการ แสดงออกต่ออาจารยแ์ ละเพ่ือนร่วมชน้ั เรยี น

4 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสร้างเสริมสขุ ภาพในระบบสุขภาพชุมชน 3. การทดสอบกลางภาคเรียน 4. ประเมินการวิเคราะห์จากการอภิปราย และมีส่วนร่วมในการอภิปรายกรณีศึกษาด้วยแบบ ประเมนิ การทำรายงานและการนำเสนอ 5. ประเมินการแสดงออกของการตระหนักถึงความรบั ผิดชอบในการเรียนรู้ตามประสบการณ์ การเรียนรู้และการมีส่วนร่วมในการทำงานกลุ่ม โดยใช้แบบประเมินทักษะความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล และความรบั ผิดชอบ 6. สังเกตและประเมินทักษะการสื่อสาร การนำเสนอและรายงานผลงานทางเทคโนโลยีท่ี เก่ียวข้องโดย แบบประเมนิ การนำเสนอผลงาน/รายงาน

บทที่ 1 แนวคิด หลกั การและองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชมุ ชน 5 บทท่ี 1 แนวคิด หลักการและองค์ประกอบของระบบสุขภาพชมุ ชน ระบบสุขภาพเป็นระบบที่มีความสำคัญมาก เนื่องจากต้องดูแลสุขภาพมนุษย์ทุกมิติทั้งกาย จติ ใจ สังคม และปญั ญา ลว้ นถกู บรู ณาการอยู่ในการพัฒนามนุษย์และสังคมท้งั สนิ้ และการพัฒนาระบบ สุขภาพชุมชนก็เป็นเรื่องที่ทุกฝ่ายต้องมีเป้าหมายร่วมกัน ระบบสุขภาพชุมชนจึงเป็นระบบที่มีบทบาท เด่นชัดมากที่สุด จากการปฏิรูประบบสุขภาพของประเทศไทย มีการเน้นการดูแลสุขภาพในระดับ สาธารณสุขมูลฐาน และระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ ดังนั้นหากระบบชุมชนมีความเข้มแข็ง จะช่วย สง่ เสริมให้คนมสี ขุ ภาพดีและเป็นกำลังสำคญั ทีเ่ ขม้ แข็งใหป้ ระเทศชาติ ความหมายระบบสุขภาพชุมชน ระบบสุขภาพชุมชน (Community health system) หมายถึง ปัจจัย เงื่อนไข องค์ประกอบ และกระบวนการทส่ี ัมพนั ธ์กันอยา่ งเปน็ องค์รวมและทำให้เกิดสุขภาวะของประชากรในชุมชน โดยความ ร่วมมือกันของสมาชิกกลุ่มต่าง ๆ ในชุมชนเพื่อให้ชุมชนมีสุขภาพดีทกุ มิติโดยชุมชนเป็นเจ้าของและเป็น ผู้ดำเนินการร่วมกับท้องถิ่นและหน่วยงานภาครัฐในพื้นที่ องค์ประกอบของระบบสุขภาพชุมชนมีความ หลากหลายทั้งตัวบุคคล ครอบครัว ชุมชน สภาพแวดล้อมทางกายภาพ ชีวภาพ เศรษฐกิจ สังคมและ วัฒนธรรมที่ส่งผลต่อสุขภาพและการดำรงชีวิตของสมาชิกในชุมชน นอกจากนั้นระบบสุขภาพชุมชน ยังมีความหมายครอบคลุมถึงความพออยู่พอกิน ความอยู่เย็นเป็นสุข และความมั่นคงในชีวิตทุกชีวิต การได้มาซ่งึ สิ่งเหลา่ นี้ย่อมต้องการความร่วมมือของทุกฝ่าย (สถาบันวจิ ยั และพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน, 2556) ความสำคัญและความเปน็ มาของระบบสขุ ภาพชมุ ชน จากการปฏิรูประบบสุขภาพของประเทศไทย มีการเน้นการดูแลสุขภาพในระดับสาธารณสุข มูลฐาน และระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ โดยเน้นให้มีการใชท้ รัพยากรทัง้ ดา้ นบุคคล โครงสรา้ งพื้นฐาน ต่าง ๆ ในพื้นทใี่ หเ้ กดิ ประโยชนส์ ูงสดุ ซ่ึงระบบสุขภาพชมุ ชนเกี่ยวข้องโดยตรงกบั เร่ืองของชุมชนเข้มแข็ง และชุมชนจัดการตนเอง เป็นการพัฒนาอย่างบูรณาการงานต่าง ๆ ในชุมชนกับระบบสุขภาพชุมชนใน รูปแบบที่หลากหลาย ดังนั้นทุกฝ่ายที่มีส่วนเกี่ยวข้องต้องเข้ามาร่วมคิด ร่วมวางแผน และร่วมมือกันใน การจัดการปญั หาสุขภาพ ซึง่ การมองภาพระบบสุขภาพชุมชนเม่ือเทยี บกับอดีตน้ัน สุขภาพจะถูกมองว่า เป็นเรื่องบุคคลที่ต้องรับผิดชอบตนเอง คนที่มีหน้าที่รับผิดชอบชุมชนจะให้ความสำคัญกับสุขภาพของ

6 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสรา้ งเสริมสขุ ภาพในระบบสขุ ภาพชมุ ชน คนของชุมชนในภาพรวมน้อย สมาชิกในชุมชนจึงดูแลสุขภาพของตนเองไปตามที่ระบบบริการสุขภาพ กำหนด แต่ปัจจุบันสังคมให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วม สุขภาพชุมชนจึงกลายเป็นสิ่งทุกคนในชุมชน ตอ้ งร่วมกนั รับผดิ ชอบเพราะมีผลกระทบซ่ึงกนั และกนั สุขภาพชุมชนเป็นส่งิ สะทอ้ นความสมั พันธ์ของคน ที่อาศัยร่วมกันในชุมชน ซึ่งหมายถึงสุขภาพของบุคคล ครอบครัว กลุ่มคนและในภาพรวมของชุมชนที่ เกิดจากทั้งการดูแลตนเอง การไปรับการรักษาที่หน่วยบริการสุขภาพ การดูแลสุขภาพของคนในชุมชน โดยหน่วยบริการสุขภาพ การพัฒนาอาสาสมัครสาธารณสุขหรือจิตอาสาให้ดูแลสุขภาพกันเองโดยมี หน่วยบรกิ ารสขุ ภาพสนับสนุน การดูแลสขุ ภาพโดยหนว่ ยงานท้องถิ่นและหน่วยงานสุขภาพในทอ้ งถิ่นท่ี เกยี่ วขอ้ ง การสาธารณสุขของไทยในอดีต รัฐให้ความสำคัญในด้านการรกั ษาโรคและพยายามให้บรกิ าร สาธารณสุขแก่ประชาชนอย่างทั่วถึง และมีคุณภาพ แต่ข้อจํากัดด้านทรัพยากรสาธารณสุขทำให้ไม่ สามารถตอบสนองความต้องการดังกล่าวได้ รวมทั้งปัญหาการเพิ่มขึ้นของประชากร ทำให้ปัญหาการ ให้บริการรักษาโรคทวีความรุนแรงและขยายตัวเพิ่มขึ้นตามไปด้วย ประกอบกับองค์การอนามัยโลก กําหนดให้ “สุขภาพดีถ้วนหน้า” เป็นเป้าหมายหลักทางสังคม และเรียกร้องให้ทุกชาติสนับสนุนงาน สาธารณสุขมูลฐานอย่างจริงจัง และต่อเนื่อง เพื่อเป็นกลวิธีหลักในการบรรลุ “สุขภาพดีถ้วนหน้า” ประเทศไทยจึงได้ใช้ การสาธารณสุขมูลฐานเป็นกลวิธีในการลดปัญหาการให้บริการด้านการ รกั ษาพยาบาลของรฐั และเพ่ือสุขภาพดีถ้วนหนา้ การสาธารณสุขมูลฐาน เป็นกลวิธีทางสาธารณสุขท่ีเพ่ิมข้ึนจากระบบการบริการสาธารณสุขที่ มอี ยเู่ ดิม โดยให้ความสำคญั ในการดาํ เนนิ งานสาธารณสุขระดบั ตำบลและหมูบ่ า้ นดว้ ยการผสมผสานการ ให้บริการทั้งทางด้านรักษาพยาบาล การส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค และการฟื้นฟูสภาพที่ ดำเนนิ การโดยประชาชนเอง ซ่ึงประชาชนะตอ้ งมีสว่ นรว่ มในการวางแผนการดําเนินงานและประเมินผล โดยได้รับการสนับสนุนจาก ภาครัฐบาลด้านวิชาการ ข้อมูลข่าวสาร การให้การศึกษาอบรม และระบบ ส่อต่อผู้ป่วยโดยอาศัยทรัพยากรที่มอี ยู่ในท้องถิ่นเป็นหลกั และอาศัยการพัฒนาสาธารณสุขผสมผสานไป กบั การพฒั นาของกระทรวงหลกั อื่น ๆ เพื่อใหป้ ระชาชนสามารถแก้ปัญหาด้วยตนเองและพงึ่ ตนเองได้ กิจกรรมที่ประชาชนมีส่วนร่วมในการช่วยเหลือกันเองนั้นกระทรวงสาธารณสุขเสนอแนะ 14กิจกรรม คือ โภชนาการ สุขศึกษา การสุขาภิบาลสิ่งแวดล้อม และจัดหาน้ำสะอาด การควบคุมโรคติดต่อประจำ ถิ่น การสร้างเสริมภูมคิ ุม้ กันกนั โรค การรักษาพยาบาลเบือ้ งต้น การจัดหายาท่ีจําเป็นไว้ใช้ในชุมชน การ อนามัยแม่ และเด็ก และการวางแผนครอบครัว สุขภาพจิต ทันตสาธารณสุข การป้องกันและแก้ไข มลภาวะและสิ่งแวดล้อมที่เป็นพิษเป็นภัย การป้องกัน และควบคุมโรคเอดส์ ทั้งนี้โดยใช้หลักโดยใช้ หลักการของการสาธารณสขุ มลู ฐานท่ีสำคัญ 4 ประการ คือ

บทท่ี 1 แนวคดิ หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชมุ ชน 7 1. การมีส่วนรว่ มของชุมชน หมายถึง การมสี ว่ นร่วมของประชาชนหรือชุมชนทุกด้าน เช่น กําลังคน เงิน วัสดุอุปกรณ์ ความคิด เป็นต้น โดยประชาชนมีความรู้สึกว่าเป็นเจ้าของชุมชน และต้อง รบั ผิดชอบปัญหาสุขภาพของชุมชน 2. การใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสม อาจเป็น วัสดุ อุปกรณ์ วิธีการในการดําเนินงาน สาธารณสุขมูลฐานที่เหมาะสมกับปัญหา ประชาชน ทรัพยากร และชุมชน ทำให้ชุมชนสามารถใช้ เทคโนโลยดี งั กลา่ วได้ สอดคลอ้ งกบั วิถีชวี ิตและพงึ่ ตนเองได้ 3. การปรับระบบบริการพื้นฐานของรัฐ เพื่อรองรับการสาธารณสุขมูลฐาน เป็นการปรับ ระบบบริการของภาครัฐ และระบบบริหารจัดการของรัฐที่มีอยู่ ให้เชื่อมต่อและรองรับงานสาธารณสุข มูลฐานเพือ่ ให้เกิดการกระจายการบริการได้ครอบคลมุ 4. ความเป็นสหสาขาวิชาชีพ (Multidisciplinary cooperation) โดยทำงานประสาน (Integration) ระหวา่ งวิชาชีพต่าง ๆ ทีส่ ำคญั คือ แพทย์ แพทยเ์ วชศาสตรค์ รอบครัว พยาบาลครอบครัว พยาบาลชุมชน นกั กายภาพบาบดั และนักสงั คมสงเคราะห์ นอกจากน้ี ยังมี ทันตแพทย์ เภสัชกร และนัก สุขศึกษาช่วยทำงานสนับสนุน นอกจากนั้นยังมีการผสมผสานกับงานของกระทรวงอื่น เป็นการ ประสานงานเพื่อให้งานสาธารณสุขมูลฐานผสมผสานกับงานภายในกระทรวงสาธารณสุข และงาน พัฒนาของกระทรวงตา่ ง ๆ เช่น กระทรวงศึกษาธิการกระทรวงมหาดไทย กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กระทรวงพาณชิ ย์ กระทรวงอุตสาหกรรม ตลอดจนรฐั วสิ าหกิจ และเอกชน การสาธารณสุขมูลฐาน เป็นการพัฒนาชุมชนเพื่อให้ชุมชนมีความสามารถในการแก้ไขปัญหา สาธารณสุขเบอ้ื งตน้ ได้ดว้ ยตนเอง เกิดจากชุมชนรับรู้ปัญหา วเิ คราะห์สาเหตหุ าทางแก้ไขปัญหาโดยใช้วิธี วัสดุ อุปกรณ์ ที่ชุมชนสามารถดำเนินการเองได้ และเหมาะสมกับปัญหา สภาพสังคมและสิ่งแวดล้อม ความรว่ มมอื ของชุมชนจึงเปน็ หวั ใจของการสาธารณสุขมูลฐาน ในปัจจุบันระบบสุขภาพชุมชนมีความสำคัญมากข้นึ เนือ่ งมาจากสาเหตสุ ำคัญต่าง ๆ ดังน้ี 1. การก้าวเข้าสู่สังคมสูงอายุของสังคมไทย ประเทศไทยเตรียมรับกับสังคมสูงอายุด้วย ระบบการดูแลผู้สูงอายุในชุมชนแบบบูรณาการ ซึ่งต้องประกอบด้วยการจัดการด้านเศรษฐกิจ สังคม การดแู ลรกั ษาพยาบาล การดแู ลผู้สูงอายุระยะยาวและผูเ้ จ็บป่วยระยะสดุ ท้าย ซงึ่ เป็นระบบท่ีต้องอาศัย การเกอ้ื กูลจากชมุ ชนเปน็ หลกั 2. การเพิ่มขึ้นของโรคเร้ือรงั จากการท่พี ฤติกรรมของคนมีความเปลี่ยนไปจากอดีด ปัญหา สุขภาพที่ทำให้ประชาชนเกิดภาระค่าใช้จ่ายและเสียชีวิตมากที่สุด คือ ปัญหาโรคเรื้อรัง ซึ่งจำเป็นต้อง ดำเนนิ การทง้ั การดูแลผู้ป่วย การปอ้ งกนั โรค การส่งเสริมสขุ ภาพ รวมท้ังการปรบั พฤตกิ รรมและค่านิยม ของประชาชน ซ่งึ ตอ้ งดำเนินการอยา่ งต่อเนื่องด้วยกลยุทธ์ทเ่ี ข้าถึงและเข้าใจในวิถชี วี ิต วัฒนาธรรมและ รากเหง้าของชมุ ชน

8 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพในระบบสขุ ภาพชมุ ชน 3. ชุมชนหรือท้องถิ่น คือ ระดับรากฐานของการพัฒนาพื้นที่ หากชุมชนเข้มแข็ง สามารถ จัดการปญั หาต่าง ๆ ได้ดี พื้นท่ีไม่วา่ จะเปน็ ตำบล อำเภอหรือจังหวัดกจ็ ะเข้มแข็ง สุขภาพชุมชนเกิดจาก การพฒั นาหลาย ๆ ดา้ นไปพรอ้ มกนั โดยเริม่ จากระดบั ครอบครัวและชุมชนขน้ึ มา 4. สุขภาพชุมชนเป็นพื้นฐานความเป็นธรรมของสังคม ระบบสุขภาพชุมชนที่เข้มแข็งจะ ดูแลคนทุกกลุ่มอย่างทั่วถึงและทำให้ทุกคนได้รับสิทธิเสมอกัน สังคมเกิดความเป็นธรรมและลดความ เหลื่อมล้ำซง่ึ เป็นช่องวา่ งและสาเหตุแท้จริงของปัญหาสุขภาพ การทำให้ประชาชนสามารถเข้าถึงบริการ สุขภาพของรัฐ รวมทั้งประโยชน์พื้นฐานต่าง ๆ ให้ได้อย่างทั่วถึงและเท่าเทียมกันทุกกลุ่มจึงเป็นสิ่งท่ีทุก ชมุ ชนต้องการ 5. การเพิ่มขึ้นของปัญหาสงั คมหรือวิกฤติสังคม ปัญหาสังคมหรือวกิ ฤติในสังคมที่เพ่ิมมาก ขึ้นไม่ว่าจะเป็นปัญหายาเสพติด ปัญหาสุขภาพจิต ปัญหาการใช้เทคโนโลยีไม่เหมาะสม ปัญหาเยาวชน ปัญหาการตั้งครรภ์ในวัยเรียนที่สูงกว่าประเทศอื่น ๆ ในอาเซียน ปัญหาเหล่านี้เกี่ยวโยงกับสภาพการ เปลี่ยนแปลงของสังคมลงไปจนถึงระดับชุมชนท้ังเชิงวัฒนธรรม สื่อและความเข้มแข็งของสถาบนั ต่าง ๆ ในชุมชน 6. การให้ชุมชนบริหารจัดการตนเองเป็นทิศทางกระจายอำนาจของการบริหารทุกระดับ ปจั จบุ นั การบริหารในระดับต่าง ๆ ให้ความสำคญั กับการกระจายอำนาจลงสชู่ ุมชนท้องถิ่น ทั้งอำนาจใน การตัดสินใจและการกระจายทรัพยากร เพื่อให้ชุมชนท้องถิ่นมีบทบาทสำคัญในการจัดการสุขภาพของ ตนเองได้สอดคล้องและเหมาะสมกับสภาพปัญหาและความต้องการตามบริบทชุมชน ชุมชนและภาคี หุ้นส่วนจงึ จำเปน็ ต้องมีการรับรสู้ ภาพปัญหาและรู้ต้นทนุ ศักยภาพของชุมชนเพ่ือที่จะไดส้ ามารถวางแผน จัดการพฒั นาระบบสขุ ภาพชุมชนได้อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ 7. ความเข้มแข็งของระบบสุขภาพชุมชนทำให้เกิดการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า เนื่องจาก ข้อจากดั ของงบประมาณท่ที ำให้การจัดสรรทรัพยากรจากัด ทำใหก้ ารบรหิ ารจดั การอยา่ งมีประสิทธิภาพ มคี วามสำคัญและจำเปน็ ส่งผลใหร้ ะบบบรกิ ารสุขภาพในโรงพยาบาลซง่ึ เป็นระบบที่จำเป็นมีค่าใช้จ่ายสูง ขณะที่ปัญหาสุขภาพส่วนใหญ่สามารถป้องกัน ส่งเสริม ดูแลและจัดการได้ด้วยวิธีการและเคร่ืองมือทาง สังคม หากชุมชนท้องถิ่นตระหนักถึงความสำคัญของการจัดการระบบสุขภาพชุมชนแบบมีส่วนร่วม จะ ทำให้การใช้งบประมาณ กำลงั คนและทรัพยากรต่าง ๆ ทง้ั จากองค์กรภายในและภายนอกชุมชนมีความ เหมาะสม 8. ระบบสุขภาพชุมชนที่เข้มแข็งช่วยตอบสนองต่อปัญหาสุขภาพของชุมชนอย่างแท้จริง นโยบายสุขภาพที่ชุมชนเป็นผู้ริเริ่มและผลักดันโดยอาศัยข้อมูลปัญหาและความต้องการตามบริบทของ ชุมชนนั้น ๆ ย่อมตอบสนองความต้องการของคนในชุมชนและทำให้เกิดการแก้ไขปัญหาได้ตรงจุด ตรง ประเด็น อีกทั้งทำให้ได้รับความร่วมมือที่ดีกว่าการดำเนินการตามนโยบายจากส่วนกลางที่ขาดความ

บทท่ี 1 แนวคิด หลกั การและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชมุ ชน 9 เข้าใจสภาพและศกั ยภาพในมิติต่าง ๆ ของชุมชน การทีช่ ุมชนเข้มแขง็ จึงเปน็ หลักประกันความย่ังยืนของ การพฒั นาสุขภาพชมุ ชนได้ในระยะยาว ความสัมพนั ธข์ องสขุ ภาพ สขุ ภาพชุมชน ระบบสุขภาพและระบบสุขภาพชมุ ชน การเข้าใจความสัมพันธ์ของสุขภาพ สุขภาพชุมชน ระบบสุขภาพและระบบสุขภาพชุมชน จะต้องเข้าใจความหมายคำที่เกี่ยวข้องแต่ละคำ คือ ชุมชน สุขภาพ สุขภาพชุมชน จึงจะเข้าใจ ความสัมพันธข์ องคำแตล่ ะคำน้ันกบั ระบบสุขภาพชมุ ชน ดงั น้ี ชุมชน (Community) หมายถึง กลุ่มคนที่อยู่อาศัยร่วมกันในบริเวณหรือพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่ง และมีความสัมพันธ์และโครงสร้างทางวฒั นธรรมท่เี ก่ียวข้อง และพง่ึ พาอาศยั กนั จึงนําไปสู่ข้อตกลงท่ีจะ อยู่อาศัยร่วมกันและให้ความช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ความสัมพันธ์และโครงสร้างดังกล่าวมีวิวัฒนาการ ขน้ึ มาจากกระบวนการกลมุ่ ทีป่ รบั ตวั ให้เข้ากับสถานการณท์ างสิ่งแวดล้อมของชุมชนจึงถือได้ว่าเป็นกลุ่ม ทางดินแดน ทั้งนี้เพราะการพึ่งพาอาศัยกัน และการอยู่ร่วมกันเป็นปึกแผ่นภายในกลุ่มเกิดขึ้นได้ เนื่องจากคนในกลุ่มสํานึกเรื่องเอกภาพ และความสามารถของชุมชนอันเพียงพอในการควบคุม กระบวนการทางสงั คมและวฒั นธรรม ซึง่ เกดิ ขึน้ ในขอบเขตทางดนิ แดน (Kelly & Symonds, 2017) โครงสรา้ งของชุมชนประกอบด้วย 3 ส่วนหลัก (กรี ดา ไกรนุวัตรและรกั ชนก คชไกร, 2559)ไดแ้ ก่ 1. กลุ่มคนคือ บุคคลตั้งแต่ 2 คนขึ้นไป และมีความเป็นสมาชิกของชุมชนที่อาศัยในพื้นท่ี นน้ั ๆมีจดุ มงุ่ หมายเดียวกนั และมปี ฏสิ ัมพนั ธ์กัน 2. สิ่งแวดล้อม คือ มิติทางด้านภูมิศาสตร์ ขอบเขตพื้นที่ตั้งของชุมชน เป็นสิ่งแวดล้อมที่ เกิดขึ้นทางธรรมชาติ เช่น ป่า แหล่งน้ำ อากาศเป็นต้น และสิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างข้ึน เช่น บ้าน สวนสาธารณะ โรงเรยี น เปน็ ต้น 3. ระบบสถาบนั ทางสังคม เป็นการทำหน้าท่ีของคนในชมุ ชนเพ่ือทำให้บรรลุความต้องการ ต่าง ๆ ของสมาชิกที่อาศัยอยู่ร่วมกันด้วยการพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน มีการกำหนดกติกา ระเบียบ ขอ้ ตกลง กฎหมายในการอยู่ร่วมกันเพื่อทำใหเ้ กดิ ความสงบสุขในชมุ ชน องค์ประกอบของชุมชน ประกอบด้วย 1.ความเป็นสมาชิก (Memberships) คอื มคี วามรู้สึกถึงการมคี วามเฉพาะ (Identity) และ ความเปน็ เจ้าของ (Belongings) 2. ระบบสัญลักษณ์ร่วม (Common symbol systems) คือ การมีวิถีบางอย่างคล้ายกัน เช่น ภาษา ประเพณี วัฒนธรรม ความเชอื่ เป็นต้น 3. คา่ นยิ มและบรรทดั ฐานรว่ ม (Shared values and norms)

10 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสรา้ งเสริมสขุ ภาพในระบบสุขภาพชมุ ชน 4. การมีอิทธิพลหรอื ผลกระทบต่อกัน (Mutual influence) หมายถึง สมาชิกของชุมชนมี ผลกระทบและได้รบั ผลกระทบจากการอยู่รว่ มกัน 5. การแบ่งปันความต้องการ (Shared needs) และมีพันธะสัญญาจะต้องตอบสนองต่อ ความตอ้ งการท่ีมี 6. การมคี วามรู้สึกผกู พนั รว่ ม (Shared emotional connection) สุขภาพ (Health) หมายถึง สภาวะอันสมบูรณ์ของภาวะทางกาย จิต การดำรงชีวิตในสงั คม อย่างปกติสุข จะเห็นได้ว่า สุขภาพ นั้นไม่ได้หมายถึงความปราศจากโรคหรือความบกพร่องเพียงอย่าง เท่านั้น แต่ยังรวมไปถึงสุขภาพจิตที่ดี เพื่อการดำเนินชีวิตอย่างปกติสุขอีกด้วย (Health as a state of complete physical, mental and social well-being) (World Health Organization, 1948) ต่อมา ในปีพ.ศ. 2541 ทป่ี ระชุมสมัชชาองคก์ ารอนามยั โลกเพ่มิ คำวา่ สุขภาวะทางจิตวิญญาณ (Spiritual well- being) เข้าไปในความหมายของสขุ ภาพจติ ดว้ ย ทำให้ความหมายของสขุ ภาพ ประกอบดว้ ย 1. สุขภาพทางกาย (Physical health) หมายถึง สภาพที่ดีของร่างกาย กล่าวคือ อวัยวะ ต่าง ๆ อยู่ในสภาพที่ดีมีความแข็งแรงสมบูรณ์ ทำงานได้ตามปกติ และมีความสัมพันธ์กับทุกส่วนเป็น อย่างดี และกอ่ ให้เกิดประสิทธภิ าพท่ดี ใี นการทำงาน 2. สุขภาพทางจิต (Mental health) สภาพของจิตใจที่สามารถควบคุมอารมณ์ได้ มีจิตใจ เบิกบานแจม่ ใส มใิ ห้เกดิ ความคับขอ้ งใจหรือขดั แยง้ ในจติ ใจ สามารถปรับตวั เข้ากับสงั คมและสิ่งแวดล้อม ไดอ้ ยา่ งมีความสุข 3. การดำรงชีวิตอยู่ในสังคมด้วยดี (Social well – being) บุคคลที่มีสภาวะทางกายและ จติ ใจท่ีสุขสมบูรณ์ สามารถปฏิสัมพนั ธแ์ ละปรับตวั ให้อยใู่ นสังคมไดเ้ ป็นอย่างดีและมีความสขุ 4. สุขภาวะทางจติ วิญญาณ (Spiritual well – being) สภาวะที่ดขี องปญั ญาทีม่ ีความรู้ทั่ว รู้เท่าทันและความเข้าใจอย่างแยกได้ในเหตุผลแห่งความดีความชั่ว ความมีประโยชน์และความมีโทษ ซงึ่ นำไปสู่ความมีจิตอันดีงามและเอ้ือเฟอ้ื เผอ่ื แผ่ แนวคดิ หลักเกยี่ วกบั สุขภาพมี 2 แนวคดิ คือ 1. สขุ ภาพเปน็ ภาวะที่ไมห่ ยุดน่ิง หมายถงึ สขุ ภาพของบุคคลไม่ได้หยุดน่ิง ณ จุดใดจุดหนึ่ง สามารถเปลี่ยนแปลงได้จากสุขภาพปกติไปสู่เจ็บป่วยจนกระทั่งเจ็บป่วยหนัก หากไม้รับการดแู ลรักษาที่ มปี ระสิทธภิ าพก็จะคนื สภู่ าวะปกติไดแ้ ละอาจพัฒนาใหด้ ีกวา่ สขุ ภาพเดมิ ทีเ่ คยเปน็ อยู่ 2. สุขภาพเป็นคุณค่าของชีวิตที่มีความสำคัญต่อการดำรงอยู่ในสังคม การที่บุคคลเห็น ความสำคัญของสุขภาพย่อมหมายถึงการรับรู้ว่าตนเองมีความหมายทั้งต่อตนเองและบุคคลอื่น เมื่อ บุคคลเห็นความสำคัญของสุขภาพก็ย่อมรกั ที่จะดูแลตนเอง เข้าใจ รู้จัก ภาคภูมิใจในความสามารถและ เชื่อมั่นในตนเอง ส่งผลให้มีพฤติกรรมที่เป็นไปในทศิ ทางของการสร้างเสรมิ สุขภาพ ในทางกลับกัน หาก

บทท่ี 1 แนวคดิ หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน 11 บุคคลไม่เห็นคุณค่าของสุขภาพก็จะปล่อยให้ชีวิตดำเนินไปอย่างไร้จุดหมาย ขาดความสนใจตนเองใน ทุก ๆ ดา้ นรวมท้ังการดแู ลสขุ ภาพด้วย สุขภาพชุมชน (community health) หมายถึง การมองสุขภาพของทุกคนหรือประชากร ของชมุ ชนโดยรวม โดยมี การตรวจสอบใน 3 ด้าน (กมลทพิ ย์ ขลังธรรมเนยี ม, 2559) ไดแ้ ก่ 1. สภาวะ คือการวัดสุขภาพของคนในชมุ ชนทางดา้ นกายภาพ อารมณแ์ ละสังคม 2. โครงสร้างของชุมชน คือบริการสุขภาพหรือแหล่งประโยชน์ที่ช่วยในการดูแลสุขภาพ ของคนในชมุ ชน และ 3. กระบวนการ คือการทำหน้าที่ของชุมชนในการช่วยกันแก้ไขปัญหา เพื่อส่งเสริมและ รักษาไวซ้ ่งึ สุขภาวะทางรา่ งกาย จติ ใจ สงั คม และจติ วิญญาณทดี่ ีของทกุ คน ระบบสุขภาพชุมชน (Community health system) (หทัยชนก บัวเจริญ, 2559) หมายถึง ระบบท่ี ประกอบด้วยองค์ประกอบ ปัจจัย เงื่อนไข องค์ประกอบและกระบวนการที่สัมพันธ์กันและทำให้เกิดสุข ภาวะของประชากรในชุมชน โดยความรว่ มมือกนั ของสมาชิกกลุ่มต่าง ๆ ในชมุ ชนเพ่อื ใหช้ ุมชนมีสุขภาพ ดีทุกมิติโดยชุมชนเป็นเจ้าของและเป็นผู้ดำเนินการร่วมกับท้องถิ่นและหน่วยงานภาครัฐในพื้นที่ โดบมี การใชท้ นุ และศักยภาพในชมุ ชนในการจดั การระบบสุขภาพและการจดั การตนเอง หลกั การของระบบสขุ ภาพชมุ ชน แนวคิดของระบบสุขภาพชุมชนมีความสอดคล้องกับแนวคิดการตราพระราชบัญญัติสุขภาพ แห่งชาติ พ.ศ. 2550 ซึ่งเป็นกฎหมายด้านสุขภาพที่ประเทศใช้ขับเคล่ือนระบบสุขภาพให้เป็นสังคมแหง่ สุขภาวะ (พงษ์ศักดิ์ นาต๊ะ, พักตร์วิภา สุวรรณพรหมและรัตนาภรณ์ อาวิพันธ์, 2561) หลักการของ ระบบสุขภาพชมุ ชนเนน้ สงิ่ ตอ่ ไปน้ี 1. มติ สิ ขุ ภาพองค์รวม คอื มองสขุ ภาพในมุมกว้างที่ไม่ได้มเี ฉพาะปัญหาความเจ็บป่วยของ บุคคล แต่ยังมองถึงการป้องกันและแก้ไขที่รากฐานของปัญหาที่สัมพันธ์กับปัจจัยด้านจิตใจและสังคม อย่างเป็นองค์รวม การดูแลสุขภาพชุมชนจึงไม่ใช่การทำงานแบบแยกส่วน แต่เป็นการผสมผสาน (Comprehensive) หรือบูรณาการ (Integration) ส่วนต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องให้เข้ามามีส่วนร่วมในการ จัดการระบบสุขภาพและเป็นการดูแลต่อเนื่องระยะยาวตลอดชีวิตทั้งในระดับบุคคล ครอบครัวและ ชุมชน ซง่ึ ต่างกห็ นุนเสริมซ่ึงกนั และกนั 2. การสร้างความร่วมมือจากภาคส่วนต่าง ๆ ให้เข้ามามีส่วนร่วมจัดการระบบสุขภาพ ชุมชน เนื่องจากระบบสุขภาพชุมชนเกี่ยวข้องกับหลายภาคส่วน โดยการบริการสุขภาพหรือการ จัดบริการสาธารณสุขเป็นเพียงส่วนหนึ่งของความหลากหลายในระบบสุขภาพชุมชน กระบวนการ

12 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสร้างเสริมสุขภาพในระบบสุขภาพชมุ ชน ทำงานของหน่วยงานสุขภาพจึงเปลี่ยนไปจากเดิมที่มุ่งเน้นให้ระบบบริการสุขภาพเป็นศูนย์กลางไปเปน็ การมุ่งเน้นสรา้ งความร่วมมือจากภาคสว่ นตา่ ง ๆ ให้มากทส่ี ุด 3. การให้ความสำคัญกับ “คน” ในฐานะเป็นเจ้าของชีวิตและเชื่อในศักยภาพของคน เคารพในเกียรติและศักดิ์ศรีของคนหรือเคารพในความรู้ของคน ทุกคนในชุมชนต่างมีผลต่อความสำเรจ็ ในการพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน ให้ความสำคัญกับความรู้แฝงในคน (Tacit knowledge) ที่เป็น พื้นฐานของความรู้แบบเปิดเผย (Explicit knowledge) กระบวนการของระบบสุขภาพชุมชนจึงอาศัย การมีส่วนร่วมของคนในชมุ ชนโดยเรียนรู้จากการปฏบิ ัติ (Interactive learning through action) ของ คนที่เกี่ยวข้องในระบบสุขภาพชุมชน ร่วมกับการจัดการความรู้อย่างเป็นระบบ (Knowledge management) เพื่อให้เกิดองค์ความรู้และนวัตกรรมใหม่ที่ชุมชนสามารถตอบสนองต่อปัญหาที่ เปลี่ยนแปลงตลอดเวลาด้วยศักยภาพของชุมชนเอง ซึ่งแบบแผนการเรียนรู้ที่เปลี่ยนไปมีผลทั้งระดับ โครงสร้างการบรหิ ารจดั การและระดับปฏิบตั ิการของระบบสขุ ภาพโดยรวม องค์ประกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน ระบบสุขภาพชุมชนมีชุมชนเป็นฐานการพัฒนาชุมชนให้เกิดความยัง่ ยืน ซึ่งประกอบด้วยกลุ่ม ต่าง ๆ ท้ังจากในและนอกชุมชนเข้ามารว่ มดว้ ยช่วยกนั องค์ประกอบของระบบสุขภาพชมุ ชน (หทัยชนก บัวเจริญ, 2559) จึงมดี ังน้ี 1. องค์ในกรชุมชน หมายถึง กลุ่มหรือองค์กรประชาชน องค์กรเอกชนหรือภาคเอกชนที่มี การรวมตัวกันเป็นกลุ่มทั้งแบบทางการและไม่เป็นทางการ เช่น องค์การปกครองส่วนท้องถิ่น แกนนำ พัฒนาชุมชน คณะกรรมการต่าง ๆ อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน ชมรมผู้สูงอายุ กลุ่มเยาวชน สภาเดก็ และเยาวชน กลุม่ อาชพี และวสิ าหกิจชมุ ชน ชมรมแพทย์พืน้ บ้าน เปน็ ตน้ 2. องค์กรด้านสุขภาพ หมายถึง หน่วยบริการที่ได้ขึ้นทะเบียนตามพระราชบัญญัติ หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2545 เช่น หน่วยบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ (โรงพยาบาลส่งเสริม สุขภาพตำบลหรือ รพ.สต.) โรงพยาบาลชุมชน รวมทั้งหน่วยงานสาธารณสุข ซึ่งมีภารกิจด้านการ สาธารณสุขโดยตรง แต่ไม่มีสถานบริการหรือหน่วยบริการของตนเอง เช่น กองสาธารณสุขและ สิ่งแวดล้อม สำนักงานสาธารณสุขอำเภอ (สสอ.) สำนกั งานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) เป็นต้น 3. องค์กรวชิ าการ เชน่ สถาบันการศึกษา สถาบันวชิ าการ มหาวทิ ยาลัย รวมทงั้ หน่วยงาน ที่มีบทบาทศึกษาวิจัยหรือพัฒนาองค์ความรู้ซึ่งมีบุคลากรท่ีทำงานวิชาการที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนา ระบบสุขภาพชุมชน

บทท่ี 1 แนวคิด หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน 13 4. หน่วยงานอื่น ๆ หมายถึง หน่วยงานที่ไม่ได้มีภารกิจด้านสาธารณสุขโดยตรง แต่อาจ ดำเนินกิจกรรมด้านการส่งเสริมสุขภาพหรือป้องกันโรคได้ในขอบเขตหนึ่ง เช่น โรงเรียน สถาบนั การศึกษา วดั ศาสนสถาน เป็นตน้ ทั้งองค์กรด้านสุขภาพองค์การปกครองส่วนท้องถิ่นและท้องที่ กลุ่ม องค์กรภาคประชาชนใน ชุมชนตลอดจนหน่วยงานอื่น ๆ ทั้งที่เป็นของชุมชนหรือภาครัฐ มีบทบาทร่วมกันที่จะดำเนินการสร้าง ความเข้มแข็งของกลไกใน 3 ประเด็น คือ กลไกการจัดการ กลไกการทำงานของคณะกรรมการ และ กลไกการจัดการงบประมาณ ทุกภาคส่วนมีการทำงานร่วมกนั 3 ด้านที่ครอบคลุมตั้งแต่การทำงานควบคุมปอ้ งกันโรค การ ส่งเสริมสุขภาพ การดูแลตนเอง การจัดระบบบริการสุขภาพและสวัสดิการสังคมสาหรับกลุ่มต่าง ๆ ตลอดจนการทำงานกบั เด็กและเยาวชนซ่ึงเปน็ อนาคตของชมุ ชน ดังนี้ 1. ร่วมกันจัดบริการและทำให้มีการขับเคลื่อนการพฒั นาแบบมีส่วนรว่ ม 2. สรา้ งองค์ความรู้ 3. สรา้ งนโยบายสาธารณะที่เกี่ยวขอ้ งกับการพฒั นาระบบสุขภาพชุมชน แต่ละองคก์ รแบ่งบทบาททสี่ ำคญั ได้ ดังภาพที่ 1.1 กล่มุ / องค์กรภาคประชาชนในชมุ ชน อปท.และทอ้ งที่ - ปรกึ ษา หารอื - กาํ หนดนโยบาย - เสนอปญั หาและวิธกี ารแกไ้ ขปญั หา - สร้างกลไกการพฒั นา - สร้างแผน/ มีสว่ นรว่ มการพฒั นา - หาทาง/ จัดการแกไ้ ขปญั หา ดําเนินการดแู ลสุขภาพร่วมกัน - เสรมิ สรา้ งศักยภาพผนู้ ํา ประสานชุมชน - ความเขา้ ใจเชื่อมัน่ -สรา้ ง -จดั ก - การรับเรื่องร้องทุกข์ ระบบสขุ ภาพชมุ ชน องคก์ รด้านสขุ ภาพ หน่วยงานอน่ื ๆ (ชุมชน/ รฐั ) - ค้นหารับรู้สถานการณ์ปัญหา - สะทอ้ นข้อมลู สถานการณ์ปญั หา - รว่ มดําเนนิ การและสนับสนนุ ตามบทบาทภารกจิ - วางแผนออกแบบการทํางาน และเสริมพลงั กลมุ่ ภาคี - รว่ มวางแผน ดําเนนิ การและประสานงาน ทเี่ ก่ยี วขอ้ ง - จัดการและสนบั สนนุ บริการทจ่ี าํ เปน็ /ต้องการ เสริมวชิ าการ หนนุ เสริม กระบวนการจัดการ ภาพท่ี 1.1 การทำงานร่วมกันระหว่างองคก์ รตา่ ง ๆ ในระบบสุขภาพชมุ ชน ที่มา สถาบนั วิจยั และพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน, 2558

14 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพในระบบสขุ ภาพชมุ ชน ระบบสุขภาพชุมชนเป็นรูปแบบทีต่ ่อยอดมาจากระบบการดูแลสุขภาพข้นั พน้ื ฐานของชุมชนที่ ยังคงวางอยู่บนหลักของการสาธารณสขุ มูลฐาน คือ 1. การเข้าถงึ อยา่ งถว้ นหนา้ และครอบคลุมความจำเป็นพนื้ ฐาน 2. การมสี ่วนรว่ มของชมุ ชนและบคุ คลและพง่ึ พาตนเองได้ 3. ความมีส่วนรว่ มระหว่างภาคสว่ นต่าง ๆในการดำเนินการเพ่ือสุขภาพ 4. การประยกุ ต์ใชเ้ ทคโนโลยีท่ีเหมาะสมและมคี วามคุม้ ค่าในทรัพยากรท่ีมอี ยู่ ระบบสุขภาพชุมชนจึงควรมีกิจกรรมหลากหลายที่จัดเพื่อประชาชนทุกกลุ่มอายุ โดยเน้น สง่ เสริมให้มกี ารสอดประสานระหวา่ งการดูแลสุขภาพท่เี ป็นทางการและไมเ่ ปน็ ทางการทตี่ อบสนองสาระ พืน้ ฐาน 8 ประการ คือ 1. การส่งเสริมสุขภาพและการใหก้ ารความรู้ 2. การป้องกันและการควบคุมโรคติดต่อและปัญหาสุขภาพจำเพาะในพื้นที่ เช่น การ ปอ้ งกันการตดิ ยาเสพติด อบุ ตั เิ หตุ การดมื่ แอลกอฮอล์ ปญั หาอาชวี อนามัย 3. สิ่งแวดลอ้ ม น้ำและสขุ าภบิ าล 4. การดแู ลแม่และเดก็ และการวางแผนครอบครัว 5. อุปทานดา้ นอาหารและความปลอดภัยของอาหาร 6. การจัดการโรคเร้อื รงั โดยเนน้ การตดิ เนอื่ งต่อการรกั ษา 7. การรักษาขั้นพื้นฐานและการฟื้นฟูสมรรถภาพสาหรับปัญหาทางสุขภาพที่รวมถึงภาวะ ทพุ พลภาพ 8. การดูแลระยะยาว ระบบสุขภาพชุมชนจะต้องจัดบริการสุขภาพและสังคมทีส่ อดรับกันและรุกให้เข้าถึงครัวเรือน (การบริการที่บ้าน – Home-based services) และการดำเนินกิจกรรมระดับชุมชน (Community- based services) ทั้งนี้การบริการทั้งสองลักษณะจะต้องประสานและสนับสนุนซึ่งกันและกัน ความ ร่วมมือระหว่างภาคส่วนก็เป็นอีกเงื่อนไขจำเป็นของความสำเร็จในการดำเนินกิจกรรมระดับชุมชน รวมทั้งความร่วมมือระหว่างสหวิชาชีพถือเป็นหัวใจสำคัญของการบริการท่ีบา้ นและกิจกรรมบริการเพือ่ การสนับสนุน ระบบการดูแลสุขภาพชุมชนที่ดีประกอบด้วย (สำนักนโยบายและยุทธศาสตร์ สำนักงาน ปลัดกระทรวงสาธารณสขุ , 2559) 1. มีความทวั่ ถงึ (Equity) ทุกคนในชุมชนเข้าถงึ บรกิ ารแบบใกล้บ้านใกลใ้ จ 2. มคี ุณภาพ (Quality) เป็นการบริการท่เี กดิ จากการปฏิบตั งิ านทด่ี ที ี่สดุ 3. มีประสิทธภิ าพ (Efficiency) คอื ลงทุนนอ้ ย แตใ่ ห้ผลไดม้ าก

บทที่ 1 แนวคดิ หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชมุ ชน 15 นอกจากนั้นองค์กรที่เกี่ยวข้องต้องมีการต้ังเป้าหมายและมีการจัดการร่วมกัน ระบบสุขภาพ ชมุ ชนที่ดที ส่ี ุดท่นี อกจากสร้างระบบสุขภาพที่ดีแล้วยงั สรา้ งสัมมาชพี ได้เป็นจำนวนมาก องคก์ ารปกครอง ส่วนท้องถิ่นสามารถร่วมกับสถาบันการศึกษาพยาบาล และโรงพยาบาลชุมชน ผลิตพยาบาลและ บุคลากรสุขภาพของชุมชน เพื่ออยู่ประจำในชุมชน เพื่อให้บริการใกล้บ้านใกล้ใจ เพื่อให้สามารถดูแล ผสู้ ูงอายุและผู้ป่วยเร้ือรังซง่ึ มีมากข้นึ เรอ่ื ย ๆ เป้าหมายของระบบสขุ ภาพชมุ ชน (สถาบนั วิจัยและพัฒนาระบบสขุ ภาพชมุ ชน, 2558) ระบบสุขภาพชุมชนที่พึงประสงค์ต้องมีการบริหารจัดการให้เกิดวิสัยทัศน์ร่วมกันระหว่าง องค์กรและภาคส่วนท่ีเกี่ยวข้อง เพราะวิสัยทัศน์ร่วมจะทำให้เกิดการรวมพลงั ของคนในชมุ ชนในทิศทาง เดียวกัน วิสัยทัศน์ร่วมจะทำให้เกิดการรวมพลังที่จะตั้งเป้าหมายร่วม ตัวอย่างการเป้าหมายร่วมที่จะ นำไปสกู่ ารจดั การระบบสขุ ภาพชมุ ชน เช่น 1. เปน็ สงั คมทเ่ี อ้ืออาทร ไมท่ อดทงิ้ กัน โดยมกี ารสำรวจและช่วยเหลอื ผู้ท่ถี ูกทอดท้ิงทุก คนในชมุ ชน เช่น ผ้สู งู อายุ คนตาบอด ไม่มลี กู หลานเล้ยี งดูต้องอดม้ือกินมื้อ หรอื เดก็ ท่ีถูกทอดท้ิงอยู่ตาม ลำพัง เป็นต้น สังคมไทยเป็นสังคมที่ไม่ทอดทิ้งกัน การจัดการ คือ องค์การปกครองส่วนท้องถิ่นสำรวจ คนในตำบลว่ามีใครถูกทอดทิ้งบ้าง แล้วจัดอาสาสมัครไปดูแลทุกคน เช่น อาสาสมัครดูแลผู้สูงอายุ (อผส.) โดยใช้งบประมาณของกองทุนสุขภาพตำบลที่สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) จัดสรรค่าใช้จ่ายรายหัวให้ โดยมีการร่วมสมทบเพิ่มจากคนในชุมชน และองค์การปกครองส่วนท้องถ่ิน ทำใหเ้ กิดระบบสุขภาพชมุ ชนพงึ่ ตนเองได้ 2. ให้การรักษาคนทเ่ี จ็บปว่ ยเลก็ นอ้ ย โดยการดูแลตนเอง คนในครอบครัวหรอื ในชุมชน โดยไม่ต้องไปโรงพยาบาลได้ทุกคน เช่น เป็นหวัดเจ็บคอ เป็นต้น ซึ่งสามารถทำได้ดีกว่าและถูกกว่าการ รักษาในโรงพยาบาล ชว่ ยให้โรงพยาบาลลดภาระลงและมเี วลาดแู ลผปู้ ว่ ยอ่ืน ๆ ท่ีเจบ็ ปว่ ยรนุ แรงมากข้ึน 3. รักษาผู้ป่วยเรื้อรัง โดยเฉพาะโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูงได้ทุกคน คนเป็น เบาหวานและความดันโลหิตสูงส่วนใหญ่ไม่ได้รับการวินิจฉยั และคนท่ีได้รับการวินิจฉัยก็ได้รับการรักษา ที่ไมด่ ี ดังนน้ั ตอ้ งมกี ารคดั กรองโรค และสำรวจการปฏบิ ัตติ ามแผนการรักษาอย่างเคร่งครดั ป้องกันไม่ให้ เกดิ ภาวะแทรกซอ้ น 4. มีระบบการดูแลผู้สูงอายุที่เป็นโรคเรื้อรังที่บ้าน ผู้สูงอายุที่เป็นโรคเรื้อรังตา่ ง ๆ เชน่ เป็นอัมพาต ปวดข้อ ถุงลมโป่งพอง เป็นต้น เนื่องจากผู้สงู อายุส่วนใหญ่มีอุปสรรคในการไปโรงพยาบาล ดังน้นั การมรี ะบบการดูแลผูส้ งู อายุทีเ่ ปน็ โรคเร้ือรังที่บ้าน จะเป็นการชว่ ยใหผ้ ูส้ ูงอายมุ คี ุณภาพทีด่ ี 5. ชุมชนสามารถควบคุมโรคที่พบบ่อยได้ เช่น ไข้เลือดออก ชุมชนเข้มแข็งจะสามารถ ปอ้ งกันไข้เลือดออกได้และควบคุมโรคอืน่ ๆ อกี เชน่ โควดิ -19 ซาร์ส ไขห้ วดั นก ติดยาเสพติด เป็นต้น 6. ชุมชนมีการสร้างเสริมสุขภาพ โดยคนในชุมชนช่วยกันส่งเสริมการมีสุขภาพท่ี แข็งแรงชุมชนเข้มแข็งจะสร้างเสริมสุขภาพด้วยประการต่าง ๆ เช่น ขจัดความยากจน สร้างเศรษฐกิจ

16 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสร้างเสริมสขุ ภาพในระบบสุขภาพชมุ ชน พอเพียง อนุรักษ์สิ่งแวดล้อม อนุรักษ์วัฒนธรรม และสร้างเสริมพฤติกรรมสุขภาพ เช่น ออกกำลังกาย ไม่สูบบหุ รี่ ควบคุมการดมื่ เหลา้ มีโภชนาการทด่ี ี เป็นตน้ ระดับบรกิ ารสุขภาพและลักษณะของการบรกิ ารสขุ ภาพในระบบสขุ ภาพชมุ ชน การจัดบริการสุขภาพของประเทศไทย โดยทั่วไปแบ่งตามระดับการให้บริการ (Level of Care) แบง่ เปน็ 5 ระดับ (สถาบนั วิจยั ระบบสาธารณสุข, 2561) คือ 1. การดูแลสุขภาพด้วยตนเองในระดับครอบครัว (Self-Care Level) หมายถึง การ พัฒนาศักยภาพให้ประชาชนสามารถดูแลสุขภาพด้วยตนเอง รวมถึงการตัดสินใจเลือกปฏิบัติในเรื่องที่ เกี่ยวขอ้ งกับสขุ ภาพอนามัย แนวโมประชาชนมีความตระหนกั ในการดูแลตนเองด้านสุขภาพมากข้ึน เช่น การลดการสูบบุหร่ีหรือมีการออกกำลังกาย แต่ขณะเดียวกันการดแู ลสุขภาพตนเองเมื่อเจ็บป่วยนอ้ ยลง โดยหนั ไปใช้บรกิ ารจากสถานพยาบาลทง้ั ของรฐั และเอกชนมากข้ึน 2. การบริการสาธารณสุขมูลฐาน (Primary Health of Care Level: PHC) หมายถึง การบริการสาธารณสุขที่ ดำเนินการโดยประชาชนด้วยกันเองและสามารถจะทำได้ในระดับชุมชน เป็น งานสาธารณสุขแบบผสมผสานทั้งการส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค การรักษาพยาบาลและการฟื้นฟู สภาพวิทยาการทางการแพทย์และการสาธารณสุขที่ใช้ไม่สูงมากนัก ซึ่งจะเหมาะสมและสอดคล้องกับ ขนบธรรมเนยี มและความต้องการของชุมชน การบริการสาธารณสุขในระดบั น้ี ผู้ใหบ้ ริการคือ ประชาชน ด้วยกันเองและอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม) หรืออาสาสมัครประเภทอื่นที่เป็น ประชาชนด้วยกันเองไม่ใช่เจ้าหน้ที่ของรัฐ การบริการระดับนี้ จึงใกล้ชิดกับการดูแลรักษาตนเองและ บริการสาธารณสขุ ระดับตน้ เป็นอย่างมาก 3. การจัดบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ (Primary Care Level หรือ Primary Medical Care: PMC) เป็นการจัดบริการด้านการแพทย์และสาธารณสุขที่ดำเนินการโดยเจ้าหน้าท่ี สาธารณสุขประเภทต่าง ๆ และแพทย์ทั่วไป ลักษณะของระบบบริการสุขภาพระดับต้นของไทย นอกจากในระดับโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพสต.) และโรงพยาบาลชมุ ชนแลว้ จะเป็นลักษณะ ที่ไม่มีพื้นที่รับผิดชอบที่ชัดเจนและทั้งหมดยังไม่มีลักษณะของการดูแลให้บริการแบบองค์รวมในระดับ ครวั เรอื น นโยบายหลักประกนั สุขภาพถว้ นหนา้ จงึ มุ่งนั้นการพฒั นาระบบบริการะดบั ดันท่ีดูแลแบบองค์ รวมทุกครัวเรือน ในอนาคตอันใกล้คงจะได้เห็นบริการระดับต้นที่เป็นองค์รวมและเข้มแข็งขึ้น บริการ สขุ ภาพระดบั ตนั ในจังหวัดสงขลา ประกอบด้วยหน่วยบรกิ ารดังนี้ คือ 3.1 โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพสต.) เป็นหน่วยบริการสุขภาพระดับ ตำบลหรือระดับหมู่บ้านทั่วไป ที่อยู่ใกล้ชิดชุมชนมากที่สุด (Fist Line Health Service) ครอบคลุม ประชากรประมาณ 1,000 -5,000 คน มีเจ้าหน้าที่ปฏิบัติประจำ คือพนักงานอนามัย ผดุงครรภ์

บทท่ี 1 แนวคิด หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชุมชน 17 พยาบาลวิชาชีพ นักวิชาการสาธารณสุข ในปัจจุบันบางแห่งมีทันตาภิบาล การให้บริการจะเน้นการ สงเสริมสุขภาพ ปองก้นโรค และรักษาโรคเบื้องต้น ซึ่งเจ้าหน้าที่สาธารณสุขที่ดำเนินการจะอยู่ภายใต้ การกำหนดมาตรฐานการนเิ ทศงาน และการสนับสนนุ ทางวชิ าการจากโรงพยาบาลชมุ ชน 3.2 ศูนย์บริการสาธารณสุขของเทศบาล, แผนกผู้ป่วยนอกของโรงพยาบาลต่าง ๆ ทั้งของรัฐและเอกชนทุกระดับ รวมถึงการดำเนินการลักษณะเป็นคลินิกเวชปฏิบัติครอบครัว คลินิก ชุมชน ศูนย์แพทย์ชุมชน ศูนย์สุขภาพชุมชนตามโครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า ตลอดจนคลินิก เอกชน เป็นการบริการผู้ป่วยนอกทั่วไป โดยแพทยแ์ ละบุคลากรระดบั วิชาชพี 3.3 ร้านขายยา จัดเป็นบริการระดับต้นอย่างหนึ่ง ซึ่งดำเนินการโดยเภสัชกรหรือผู้ ได้รับการอบรมความรูด้ า้ นยา 4. การจัดบริการสุขภาพในระดับทุติยภูมิ (Secondary Care Level หรือ Secondary Medical Care: SMC) เปน็ การจัดบริการทางการแพทย์และสาธารณสุขท่ีดำเนินการโดยแพทย์ท่ีมีความ ชำนาญสงู ปานกลาง ประกอบดว้ ยหนว่ ยบริการทั่วไปและแพทย์เฉพาะทางสาขาหลกั ดงั น้ี 4.1 โรงพยาบาลชุมชน (รพช) เป็นหน่วยบริการสุขภาพที่ให้บริการด้านการแพทย์ และสาธารณสุขระดับอำเภอ มีเตียงสำหรับผู้ป่วยตั้งแต่ 10 เตียง ไปจนถึง 150 เตียง ครอบคลุม ประชากรตั้งแต่ 10000 คนขึ้นไป มีแพทย์และเจ้าหน้ที่สาธารณสุขอื่น ๆ ปฏิบัติงานประจำ การให้บริการจะเน้นหนกั ในด้านการรกั ษาพยาบาลมากกว่าสถานบรกิ ารในระดับตน้ 4.2 โรงพยาบาลทั่วไปหรือโรงพยาบาลศูนย์ และโรงพยาบาลขนาดใหญ่อื่น ๆ ของรัฐ โรงพยาบาลทั่วไปเป็นโรงพยาบาลที่ตั้งอยู่ในระดับจังหวัดหรืออำเภอขนาดใหญ่ มีขนาดและ จำนวนเตียง ผู้ป่วยตั้งแต่ 200 - 500 เตียง โรงพยาบาลศูนย์ คือโรงพยาบาลในระดับจังหวัดที่มีขนาด เกิน 500 เตียงขนึ้ ไป และมีแพทยเ์ ฉพาะทางสาขาตา่ ง ๆ ครบถ้วน 4.3 โรงพยาบาลเอกชน ท่ดี ำเนนิ การโดยไมม่ ุ่งกำไรหรือดำเนินการแบบธุรกจิ มแี พทย์ ปฏบิ ตั งิ านประจำหรอื มาทำนอกเวลาทำงาน ประชาชนตอ้ งเสยี ค่าบริการ 5. การจัดบริการสุขภาพระดับตติยภูมิ (Tertiary Care หรือ Tertiary Medical Care: TMC) เป็นการจัดบริการด้านการแพทย์และสาธารณสุขอื่น ๆ ที่ต้องปฏิบัติงานโดยผู้เชี่ยวชาญพิเศษ ประกอบด้วยหน่วยบริการ ดังนี้ คือ 5.1 โรงพยาบาลศูนย์ 5.2 โรงพยาบาลทว่ั ไป 5.3 โรงพยาบาลมหาวทิ ยาลัย และโรงพยาบาลใหญข่ องรัฐในสังกดั กระทรวงอื่น ๆ 5.4 โรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญ่ ซง่ึ มแี พทยฉ์ พาะทางสาขาต่าง ๆ ครบถว้ น สว่ นมาก เปน็ โรงพยาบาลเอกชนขนาดมากกวา่ 100 เตยี ง

18 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสรา้ งเสรมิ สุขภาพในระบบสขุ ภาพชุมชน 5.5 ศูนย์รักษาเฉพาะโรคที่ต้องใช้ทรัพยากรระดบั สูง (Excellence center) เช่น ศูนย์ โรคหวั ใจ (เนน้ แพทยใ์ นสาขาศลั ยศาสตรโ์ รคทรวงอก อายรุ ศาสตร์โรคหัวใจ อายุรศาสตร์ทางเดินหายใจ กุมารเวชศาสตรท์ างเดินหายใจ กุมารเวชศาสตรโ์ รคหวั ใจ) ศูนย์มะเร็ง(เนน้ แพทย์ในสาขารังสรี ักษา/รังสี วินิจฉยั /เวชศาสตร์นวิ เคลยี ร์/สาขาพยาธิวิทยา/กายวิภาค อายุรศาสตร์หลอดเลือด) ศูนย์อบุ ัติเหตุ (เน้น แพทย์ในสาขาศลั ยศาสตรอ์ อรโ์ ธปีดิกส์ นติ เิ วช กุมารศัลยศาสตร)์ ศูนย์ปลกู ถา่ ยอวัยวะ เปน็ ต้น ภาพรวมการจดั บริการสุขภาพของประเทศไทยสามารถสรุปไดด้ งั ภาพที่ 1.2 ภาพที่ 1.2 ระดับการจัดบรกิ ารการระบบสุขภาพ (Health System Management) ท่ีมา สำนกั สนบั สนุนระบบสุขภาพปฐมภูมิ สำนกั งานปลดั กระทรวงสาธารณสุข, 2562 บทสรุป ระบบสุขภาพชุมชนมีรากฐานมากจากการปฏิรูประบบสุขภาพ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง การบริหารงานภาครัฐและกระแสสังคมที่ทำให้แนวคิดการมีส่วนร่วมของชุมชนสำคัญมากขึ้น โดย เล็งเห็นว่าการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในชุมชนนั้น ๆ ให้ดีขึ้นจะต้องเกิดจากชุมชนเองโดย เจ้าหน้าที่ของรัฐมีหน้าที่ช่วยเหลือ ชี้แนะด้านวิชาการให้ความรู้ใหม่ๆแต่ไม่ใช่สั่งให้ประชาชนในชุมชน ปฏบิ ัติตามท่ีเจ้าหนา้ ท่ตี ้องการ ซงึ่ ไม่ได้หมายถงึ การพฒั นาเฉพาะด้านความเปน็ อย่หู รือการดำรงชวี ิต แต่ รวมถึงการพัฒนาสุขภาพด้วย การดำเนินงานที่ให้ชุมชนมสี ่วนเกีย่ วข้องตั้งแต่ร่วมคิด ร่วมวางแผน ร่วม ลงมือปฏิบัติ ตลอดจนปรบั ปรงุ การทำงานเปน็ ระยะและร่วมประเมินผลท้ังระดับบุคคล ครอบครัว กลุ่ม และชุมชนจึงดำเนินการกันอย่างจริงจังและต่อเนื่อง โดยกลยุทธ์สำคัญที่ใช้ในการสร้างการมีส่วนร่วม ดงั น้นั การมีระบบสขุ ภาพชมุ ชนทีเ่ ขม้ แข็งจะมรี ะบบสุขภาพท่ีประสงคแ์ ละย่ังยนื ตอ่ ไป

บทท่ี 1 แนวคดิ หลกั การและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชุมชน 19 คำถามทา้ ยบท 1. จงอธบิ ายความหมายระบบสขุ ภาพชมุ ชน 2. ระบบสุขภาพชุมชนมคี วามสำคัญอย่างไร 3. สขุ ภาพ สุขภาพชมุ ชน ระบบสขุ ภาพและระบบสขุ ภาพชมุ ชนมีความสัมพันธ์กนั อยา่ งไร 4. จงอธิบายแนวคดิ และหลักการของระบบสขุ ภาพชุมชน 5. จงอธิบายองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชมุ ชน 6. จงระบคุ วามแตกต่างของการบริการสุขภาพระดบั ปฐมภูมิ ทตุ ิยภูมิและตตยิ ภูมิ

20 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพในระบบสขุ ภาพชมุ ชน บรรณานกุ รม กมลทิพย์ ขลงั ธรรมเนียม. (2559). กระบวนการในการดูแลสุขภาพชุมชน: บทบาทพยาบาลชุมชน. วารสารวิทยาลยั พยาบาลพระปกเกลา้ จนั ทบุรี, 27(2), 140-148. กีรดา ไกรนวุ ตั ร. (2551). แนวคดิ ในการปฏบิ ัติการพยาบาลในชุมชน. วารสารสภาการพยาบาล, 23(1), 10-21. กีรดา ไกรนุวัตร และรกั ชนก คชไกร. (2559). การพยาบาลชมุ ชน. กรุงเทพ: คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. ขนษิ ฐา นนั ทบุตร. (2551). ระบบการดแู ลสุขภาพชุมชน: แนวคดิ เครอื่ งมอื การออกแบบ. นนทบุร:ี สถาบันวิจัยและพัฒนาระบบการพยาบาลสภาการพยาบาล. พงษ์ศกั ด์ิ นาต๊ะ, พกั ตรว์ ภิ า สุวรรณพรหม และรัตนาภรณ์ อาวพิ ันธ.์ (2561). การบรู ณาการในระบบ สุขภาพชมุ ชน. Thai Journal of pharmacy practice, 11(1): 77-91. มณทริ า มณสาร.ี (2553). คมู่ อื ตวั ช้ีวดั และเกณฑ์ประเมินมาตรฐานการปฏบิ ตั ิพยาบาลในชุมชน. กรุงเทพ: บริษัท เอช อาร์ พร้ินท์ แอน เทรนน่ิง จากดั . วนดิ า ดรุ งค์ฤทธิชยั และจรยิ าวตั ร คมพยัคฆ์. (2553). การพยาบาลอนามัยชุมชน: แนวคดิ หลักการ และ การปฏบิ ตั กิ ารพยาบาล. กรุงเทพ: จามจุรีโปรดกั ท.์ สถาบนั วิจยั ระบบสาธารณสุข. (2561). รายงานการศึกษาระบบบริการสุขภาพชุมชน: โครงการ กรงุ เทพ 7. กรงุ เทพ: โรงพยาบาลจฬุ าลงกรณ์ สภากาชาดไทย สถาบนั วิจยั และพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน. (2556). ระบบสขุ ภาพชุมชน โดยชมุ ชน เพ่ือชมุ ชน. กรุงเทพ: บยี อนด์พับลสิ ชง่ิ . สถาบันวิจยั และพัฒนาระบบสขุ ภาพชมุ ชน. (2558). “สู่ชุมชนสุขภาพดี” คู่มือการพัฒนาระบบ สุขภาพชุมชน ด้วยกองทุนหลักประกนั สขุ ภาพในระดบั ท้องถิน่ หรือพนื้ ที่. กรงุ เทพ: สห มิตรพรน้ิ ติ้ง. สำนักนโยบายและยุทธศาสตร์ สำนกั งานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. (2559). การสาธารณสขุ ไทย 2554-2558. กรุงเทพ: โรงพิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก. สำนกั สนับสนนุ ระบบสุขภาพปฐมภูมิ สำนักงานปลดั กระทรวงสาธารณสุข. (2562). คูม่ ือแนวทางการ พัฒนาโรงพยาบาลส่งเสรมิ สุขภาพตำบลตดิ ดาว (รพสต.ติดดาว) ปี 2562. นนทบรุ ี: สำนกั สนบั สนุนระบบสุขภาพปฐมภูมิ สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสขุ . หทยั ชนก บวั เจรญิ . (2559). ระบบสุขภาพชุมชน. นครปฐม: บา้ นการพมิ พ.์ Allender, J. A., & Spradley, B. W. (2001). Community health nursing: Concepts and practice. Lippincott Williams & Wilkins.

บทที่ 1 แนวคดิ หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน 21 Kelly, A., & Symonds, A. (2017). The Social Construction of Community Nursing. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan. Stanhope, M., & Lancaster, J. (2013). Foundations of nursing in the community: Community-oriented practice. Missouri: Elsevier Health Sciences. World Health Organization. (1948). The bibliographic citation for this definitions. Retrieved from https://www.who.int/