Health promotion in the community health system

แผนบริหารการสอนประจำบทท่ี 1 แนวคดิ หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน หัวขอ้ เนือ้ หาประจำบท 1. ความหมายระบบสุขภาพชุมชน 2. ความสำคัญและความเปน็ มาของระบบสขุ ภาพชุมชน 3. ความสัมพนั ธข์ องสุขภาพ สุขภาพชุมชน ระบบสุขภาพและระบบสขุ ภาพชมุ ชน 4. หลักการของระบบสุขภาพชมุ ชน 5. องคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชมุ ชน 6. ระดับบริการสขุ ภาพและลกั ษณะของการบริการสุขภาพในระบบสุขภาพชุมชน วัตถปุ ระสงค์เชงิ พฤติกรรม เพื่อใหผ้ เู้ รียนสามารถ 1. อธิบายความหมายระบบสุขภาพชมุ ชน 2. อธบิ ายความสำคญั และความเป็นมาของระบบสขุ ภาพชมุ ชน 3. อภปิ รายความสัมพนั ธ์ของสุขภาพ สขุ ภาพชมุ ชน ระบบสขุ ภาพและระบบสขุ ภาพชมุ ชน 4. วเิ คราะห์หลกั การและองค์ประกอบของระบบสุขภาพชุมชน 5. เปรียบเทยี บความแตกต่างของระดับบรกิ ารสุขภาพและลักษณะของการบรกิ ารสขุ ภาพ ในระบบสขุ ภาพชุมชน (การบริการสุขภาพระดับปฐมภมู ิ ทตุ ิยภูมแิ ละตติยภมู ิ) วธิ ีสอนและกจิ กรรมการเรียนการสอนประจำบท 1. วิธีสอน 1.1 ใหเ้ น้อื หาอา่ นลว่ งหนา้ (self-study) 1.2 มอบหมายงานใหน้ กั ศกึ ษาค้นควา้ หัวขอ้ เรื่องทจี่ ะเรยี น 1.3 บรรยาย/อภปิ รายโดยใชโ้ ปรแกรม Microsoft Teams 1.4 จบั คูฝ่ ึกสัมภาษณ์ 1.5 ใหน้ ักศึกษานำเสนองานกลมุ่ และอภิปรายรว่ มกนั ในห้องเรยี น 1.6 ประเมินความร้หู ลังเรยี น 2. กจิ กรรมการเรยี นการสอน

2 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสรา้ งเสรมิ สุขภาพในระบบสุขภาพชมุ ชน 2.1 ผสู้ อนมกี ารทดสอบความรูก้ ่อนและหลังการเรียน 2.2 ผู้สอนบรรยายเนอื้ หา 2.3 รว่ มกันอภิปรายระหวา่ งผู้เรียนและผสู้ อน 2.4 ผู้เรยี นวิเคราะห์สถานการณ์ทก่ี ำหนดให้ 2.5 ผู้เรียนทำแบบฝกึ หดั ทา้ ยบท 2.6 ประเมนิ ความรูก้ อ่ นและหลังเรียน ก่อนเรียนมีการแจ้งนักศกึ ษาเพื่อประเมนิ คะแนน สอบหลังเรยี นโดยใชแ้ บบทดสอบในโปรแกรม Quizizz สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสาร หนังสือ และตำราทเี่ ก่ียวขอ้ งเชน่ 1.1 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสร้างเสริมสุขภาพในระบบสุขภาพชุมชนของ กมลภู ถนอมสัตย์ 1.2 หนงั สือเร่อื ง ระบบสขุ ภาพชมุ ชน (หทัยชนก บวั เจรญิ , 2559) 2. เว็บไซต์ต่าง ๆ ทเ่ี กยี่ วข้องเชน่ 2.1 กระทรวงสาธารณสุข URL:www.moph.go.th 2.2 โครงการเครือข่ายห้องสมุดในประเทศไทย Thai Library Integrated system (ThaiLIS) URL: http://tdc.thailis.or.th/tdc/basic.php 2.3 ฐานขอ้ มลู ของ CINAHL ของคณะพยาบาลศาสตร์ https://search.ebscohost.com 2.4 ฐานข้อมูลของสำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏ นครปฐม Springerlink (E-journals) (E-book) CRCnetBase 2.5 กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข URL: http://www.anamai.moph.go.th/ main.php?filename=index2012_1 2.6 สำนักงานกองทุนสนบั สนุนการสร้างเสรมิ สุขภาพ http://www.thaihealth.or.th 2.7 สถาบันวจิ ยั ระบบสาธารณสขุ (สวรส) https://www.hsri.or.th/ 2.8 สำนกั งานหลักประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาติ (สปสช.) https://www.nhso.go.th 3. แบบฝกึ หัดทา้ ยบทเรียน 4. สื่อการเรียนออนไลน์ได้แก่ Learning Management System (LMS), Application การวดั ผลและการประเมนิ ผล 1. ประเมินเนือ้ หาการวเิ คราะหป์ ระเด็นจริยธรรมจากรายงาน ตรวจสอบการส่งงานตามเวลา ทก่ี ำหนด การไม่คดั ลอกผลงานผูอ้ น่ื การอ้างอิงเอกสารโดยใช้ แบบประเมินผลงาน/รายงาน

บทท่ี 1 แนวคดิ หลกั การและองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน 3 2. สังเกตการแสดงออกถึงการเคารพในคุณค่าและศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์ โดยการ แสดงออกต่ออาจารย์และเพอ่ื นรว่ มชนั้ เรยี น 3. การทดสอบกลางภาคเรียน 4. ประเมนิ การวิเคราะห์จากการอภปิ ราย และมสี ว่ นรว่ มในการอภปิ รายกรณศี กึ ษาด้วยแบบ ประเมนิ การทำรายงานและการนำเสนอ 5. ประเมนิ การแสดงออกของการตระหนกั ถงึ ความรบั ผิดชอบในการเรียนรูต้ ามประสบการณ์ การเรยี นรูแ้ ละการมสี ่วนร่วมในการทำงานกลุ่ม โดยใช้แบบประเมินทักษะความสัมพนั ธ์ระหวา่ งบุคคล และความรับผดิ ชอบ 6. สังเกตและประเมินทักษะการสื่อสาร การนำเสนอและรายงานผลงานทางเทคโนโลยีที่ เกย่ี วขอ้ งโดย แบบประเมนิ การนำเสนอผลงาน/รายงาน



บทที่ 1 แนวคดิ หลักการและองค์ประกอบของระบบสุขภาพชุมชน 5 บทที่ 1 แนวคดิ หลักการและองค์ประกอบของระบบสุขภาพชุมชน ระบบสุขภาพเป็นระบบทีม่ ีความสำคัญมาก เนื่องจากต้องดูแลสุขภาพมนุษย์ทุกมิติทั้งกาย จติ ใจ สงั คม และปัญญา ลว้ นถกู บรู ณาการอยใู่ นการพัฒนามนุษยแ์ ละสังคมท้ังสน้ิ และการพัฒนาระบบ สุขภาพชุมชนก็เป็นเรื่องที่ทุกฝ่ายต้องมีเป้าหมายร่วมกัน ระบบสุขภาพชุมชนจงึ เป็นระบบที่มบี ทบาท เด่นชัดมากที่สุด จากการปฏิรูประบบสุขภาพของประเทศไทย มีการเน้นการดูแลสุขภาพในระดับ สาธารณสุขมูลฐาน และระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ ดังนั้นหากระบบชุมชนมีความเข้มแข็ง จะช่วย สง่ เสรมิ ใหค้ นมสี ุขภาพดีและเปน็ กำลงั สำคัญที่เข้มแขง็ ใหป้ ระเทศชาติ ความหมายระบบสขุ ภาพชุมชน ระบบสขุ ภาพชมุ ชน (Community health system) หมายถึง ปัจจยั เงอ่ื นไข องคป์ ระกอบ และกระบวนการท่ีสัมพนั ธก์ ันอยา่ งเป็นองค์รวมและทำให้เกิดสุขภาวะของประชากรในชมุ ชน โดยความ ร่วมมือกันของสมาชิกกลุ่มตา่ ง ๆ ในชมุ ชนเพ่อื ใหช้ ุมชนมีสขุ ภาพดีทกุ มติ ิโดยชมุ ชนเปน็ เจ้าของและเป็น ผู้ดำเนนิ การรว่ มกับท้องถิ่นและหน่วยงานภาครัฐในพื้นท่ี องค์ประกอบของระบบสขุ ภาพชุมชนมีความ หลากหลายท้ังตัวบุคคล ครอบครัว ชุมชน สภาพแวดล้อมทางกายภาพ ชีวภาพ เศรษฐกิจ สังคมและ วัฒนธรรมที่ส่งผลต่อสุขภาพและการดำรงชีวิตของสมาชิกในชุมชน นอกจากนั้นระบบสุขภาพชุมชน ยังมีความหมายครอบคลุมถึงความพออยู่พอกิน ความอยู่เย็นเป็นสุข และความมั่นคงในชีวิตทุ กชีวิต การได้มาซงึ่ ส่งิ เหล่านยี้ ่อมต้องการความร่วมมอื ของทกุ ฝ่าย (สถาบันวจิ ัยและพฒั นาระบบสขุ ภาพชมุ ชน, 2556) ความสำคัญและความเปน็ มาของระบบสุขภาพชมุ ชน จากการปฏริ ูประบบสุขภาพของประเทศไทย มีการเน้นการดแู ลสุขภาพในระดบั สาธารณสขุ มูลฐาน และระบบบริการสุขภาพปฐมภมู ิ โดยเนน้ ให้มีการใชท้ รพั ยากรทง้ั ด้านบุคคล โครงสร้างพ้ืนฐาน ตา่ ง ๆ ในพืน้ ที่ให้เกิดประโยชนส์ ูงสดุ ซึ่งระบบสขุ ภาพชมุ ชนเก่ยี วขอ้ งโดยตรงกบั เร่ืองของชมุ ชนเข้มแขง็ และชุมชนจัดการตนเอง เป็นการพัฒนาอย่างบูรณาการงานต่าง ๆ ในชุมชนกับระบบสุขภาพชุมชนใน รปู แบบทห่ี ลากหลาย ดงั นั้นทุกฝา่ ยทมี่ สี ่วนเกี่ยวขอ้ งต้องเข้ามาร่วมคิด รว่ มวางแผน และร่วมมือกันใน การจดั การปัญหาสุขภาพ ซึ่งการมองภาพระบบสุขภาพชุมชนเมื่อเทยี บกบั อดีตน้ัน สุขภาพจะถกู มองว่า เป็นเร่ืองบุคคลที่ต้องรับผิดชอบตนเอง คนที่มีหน้าที่รับผิดชอบชมุ ชนจะให้ความสำคัญกับสุขภาพของ

6 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสรา้ งเสริมสขุ ภาพในระบบสขุ ภาพชมุ ชน คนของชุมชนในภาพรวมน้อย สมาชิกในชุมชนจงึ ดูแลสุขภาพของตนเองไปตามท่ีระบบบริการสุขภาพ กำหนด แตป่ จั จุบนั สงั คมให้ความสำคัญกบั การมีส่วนร่วม สขุ ภาพชมุ ชนจงึ กลายเป็นส่ิงทุกคนในชุมชน ตอ้ งรว่ มกันรับผิดชอบเพราะมีผลกระทบซง่ึ กันและกัน สขุ ภาพชุมชนเปน็ สง่ิ สะทอ้ นความสมั พันธ์ของคน ที่อาศัยรว่ มกันในชมุ ชน ซึ่งหมายถึงสุขภาพของบุคคล ครอบครัว กลุ่มคนและในภาพรวมของชมุ ชนท่ี เกดิ จากท้งั การดแู ลตนเอง การไปรบั การรักษาทห่ี น่วยบริการสุขภาพ การดูแลสุขภาพของคนในชุมชน โดยหน่วยบริการสุขภาพ การพัฒนาอาสาสมัครสาธารณสุขหรือจิตอาสาให้ดูแลสุขภาพกันเองโดยมี หน่วยบรกิ ารสุขภาพสนับสนนุ การดแู ลสุขภาพโดยหนว่ ยงานท้องถ่นิ และหน่วยงานสุขภาพในท้องถ่ินที่ เกยี่ วขอ้ ง การสาธารณสขุ ของไทยในอดตี รฐั ให้ความสำคญั ในดา้ นการรกั ษาโรคและพยายามให้บริการ สาธารณสุขแก่ประชาชนอย่างทั่วถึง และมีคุณภาพ แต่ข้อจํากัดด้านทรัพยากรสาธารณสุขทำให้ไม่ สามารถตอบสนองความต้องการดังกล่าวได้ รวมทั้งปัญหาการเพิ่มขึ้นของประชากร ทำให้ปัญหาการ ให้บริการรักษาโรคทวีความรุนแรงและขยายตัวเพิ่มขึ้นตามไปด้วย ประกอบกับองค์การอนามัยโลก กําหนดให้ “สุขภาพดีถ้วนหน้า” เป็นเป้าหมายหลักทางสังคม และเรียกร้องให้ทุกชาติสนับสนุนงาน สาธารณสุขมูลฐานอย่างจริงจัง และต่อเนื่อง เพื่อเป็นกลวิธีหลักในการบรรลุ “สุขภาพดีถ้วนหน้า” ประเทศไทยจึงได้ใช้ การสาธารณสุขมูลฐานเป็นกลวิธีในการลดปัญหาการให้บริการด้านการ รักษาพยาบาลของรัฐ และเพื่อสขุ ภาพดถี ้วนหนา้ การสาธารณสขุ มูลฐาน เปน็ กลวิธที างสาธารณสขุ ท่เี พม่ิ ขนึ้ จากระบบการบรกิ ารสาธารณสุขท่ี มีอยเู่ ดมิ โดยให้ความสำคัญในการดําเนนิ งานสาธารณสุขระดบั ตำบลและหม่บู า้ นดว้ ยการผสมผสานการ ให้บริการทั้งทางด้านรักษาพยาบาล การส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค และการฟื้นฟูสภาพที่ ดำเนนิ การโดยประชาชนเอง ซึ่งประชาชนะต้องมีส่วนร่วมในการวางแผนการดาํ เนินงานและประเมินผล โดยได้รับการสนับสนุนจาก ภาครัฐบาลด้านวชิ าการ ข้อมูลข่าวสาร การให้การศึกษาอบรม และระบบ ส่อต่อผปู้ ่วยโดยอาศยั ทรัพยากรท่มี อี ย่ใู นทอ้ งถิน่ เปน็ หลักและอาศยั การพฒั นาสาธารณสขุ ผสมผสานไป กับการพัฒนาของกระทรวงหลักอื่น ๆ เพื่อใหป้ ระชาชนสามารถแกป้ ัญหาด้วยตนเองและพึ่งตนเองได้ กิจกรรมที่ประชาชนมีสว่ นรว่ มในการช่วยเหลือกันเองนั้นกระทรวงสาธารณสุขเสนอแนะ 14กิจกรรม คอื โภชนาการ สุขศึกษา การสุขาภิบาลสงิ่ แวดลอ้ ม และจดั หาน้ำสะอาด การควบคุมโรคติดต่อประจำ ถ่นิ การสรา้ งเสรมิ ภูมคิ ้มุ กนั กันโรค การรักษาพยาบาลเบือ้ งต้น การจดั หายาทจี่ ําเปน็ ไว้ใชใ้ นชมุ ชน การ อนามัยแม่ และเด็ก และการวางแผนครอบครัว สุขภาพจิต ทันตสาธารณสุข การป้องกันและแก้ไข มลภาวะและสิ่งแวดล้อมที่เป็นพิษเป็นภัย การป้องกัน และควบคุมโรคเอดส์ ทั้งนี้โดยใช้หลักโดยใช้ หลกั การของการสาธารณสขุ มูลฐานท่ีสำคญั 4 ประการ คอื

บทท่ี 1 แนวคิด หลกั การและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชุมชน 7 1. การมสี ว่ นรว่ มของชุมชน หมายถงึ การมสี ว่ นรว่ มของประชาชนหรือชุมชนทุกด้าน เช่น กําลังคน เงิน วัสดุอุปกรณ์ ความคิด เป็นต้น โดยประชาชนมีความรู้สึกว่าเป็นเจ้าของชุมชน และต้อง รบั ผิดชอบปัญหาสุขภาพของชมุ ชน 2. การใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสม อาจเป็น วัสดุ อุปกรณ์ วิธีการในการดําเนินงาน สาธารณสุขมูลฐานที่เหมาะสมกับปัญหา ประชาชน ทรัพยากร และชุมชน ทำให้ชุมชนสามารถใช้ เทคโนโลยดี ังกลา่ วได้ สอดคล้องกบั วถิ ีชีวิตและพึ่งตนเองได้ 3. การปรับระบบบริการพื้นฐานของรัฐ เพื่อรองรับการสาธารณสุขมูลฐาน เป็นการปรับ ระบบบรกิ ารของภาครฐั และระบบบริหารจัดการของรัฐที่มีอยู่ ให้เชื่อมตอ่ และรองรับงานสาธารณสขุ มลู ฐานเพอ่ื ใหเ้ กิดการกระจายการบริการได้ครอบคลมุ 4. ความเป็นสหสาขาวิชาชีพ (Multidisciplinary cooperation) โดยทำงานประสาน (Integration) ระหวา่ งวิชาชพี ต่าง ๆ ทสี่ ำคญั คอื แพทย์ แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว พยาบาลครอบครวั พยาบาลชุมชน นกั กายภาพบาบดั และนักสงั คมสงเคราะห์ นอกจากน้ี ยงั มี ทนั ตแพทย์ เภสัชกร และนกั สุขศึกษาช่วยทำงานสนับสนุน นอกจากนั้นยังมีการผสมผสานกับงานของกระทรวงอื่น เป็นการ ประสานงานเพื่อให้งานสาธารณสุขมูลฐานผสมผสานกับงานภายในกระทรวงสาธารณสุข และงาน พัฒนาของกระทรวงต่าง ๆ เชน่ กระทรวงศกึ ษาธกิ ารกระทรวงมหาดไทย กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กระทรวงพาณชิ ย์ กระทรวงอตุ สาหกรรม ตลอดจนรฐั วสิ าหกจิ และเอกชน การสาธารณสขุ มูลฐาน เป็นการพัฒนาชุมชนเพ่ือให้ชุมชนมีความสามารถในการแก้ไขปัญหา สาธารณสขุ เบ้อื งตน้ ไดด้ ว้ ยตนเอง เกิดจากชุมชนรับรปู้ ัญหา วิเคราะหส์ าเหตหุ าทางแก้ไขปัญหาโดยใชว้ ธิ ี วัสดุ อุปกรณ์ ที่ชุมชนสามารถดำเนินการเองได้ และเหมาะสมกับปัญหา สภาพสังคมและส่ิงแวดล้อม ความร่วมมือของชุมชนจึงเปน็ หวั ใจของการสาธารณสขุ มลู ฐาน ในปจั จุบันระบบสุขภาพชุมชนมีความสำคัญมากข้นึ เน่ืองมาจากสาเหตสุ ำคญั ตา่ ง ๆ ดังน้ี 1. การก้าวเข้าสู่สังคมสูงอายุของสังคมไทย ประเทศไทยเตรียมรับกับสังคมสูงอายุด้วย ระบบการดูแลผู้สูงอายุในชุมชนแบบบูรณาการ ซึ่งต้องประกอบด้วยการจัดการด้านเศรษฐกิจ สังคม การดแู ลรักษาพยาบาล การดแู ลผูส้ ูงอายุระยะยาวและผู้เจบ็ ป่วยระยะสดุ ทา้ ย ซง่ึ เปน็ ระบบที่ตอ้ งอาศัย การเกือ้ กลู จากชุมชนเป็นหลกั 2. การเพิ่มขึ้นของโรคเร้ือรงั จากการทพ่ี ฤตกิ รรมของคนมคี วามเปล่ียนไปจากอดีด ปญั หา สุขภาพที่ทำให้ประชาชนเกดิ ภาระค่าใช้จ่ายและเสียชีวติ มากที่สุด คือ ปัญหาโรคเรื้อรัง ซึ่งจำเป็นตอ้ ง ดำเนินการท้ังการดแู ลผ้ปู ว่ ย การปอ้ งกันโรค การสง่ เสริมสขุ ภาพ รวมท้งั การปรับพฤตกิ รรมและค่านยิ ม ของประชาชน ซงึ่ ต้องดำเนินการอย่างต่อเน่อื งด้วยกลยทุ ธท์ ี่เขา้ ถงึ และเข้าใจในวิถชี วี ติ วฒั นาธรรมและ รากเหงา้ ของชุมชน

8 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสร้างเสรมิ สขุ ภาพในระบบสุขภาพชมุ ชน 3. ชุมชนหรอื ทอ้ งถิ่น คอื ระดับรากฐานของการพัฒนาพน้ื ท่ี หากชุมชนเข้มแข็ง สามารถ จดั การปัญหาต่าง ๆ ไดด้ ี พน้ื ทไ่ี มว่ า่ จะเป็นตำบล อำเภอหรือจังหวัดกจ็ ะเข้มแขง็ สขุ ภาพชุมชนเกิดจาก การพัฒนาหลาย ๆ ดา้ นไปพร้อมกัน โดยเริ่มจากระดบั ครอบครวั และชุมชนขึ้นมา 4. สุขภาพชุมชนเปน็ พื้นฐานความเป็นธรรมของสังคม ระบบสุขภาพชุมชนที่เขม้ แข็งจะ ดูแลคนทุกกลุ่มอย่างท่ัวถึงและทำให้ทุกคนได้รับสิทธิเสมอกัน สังคมเกิดความเป็นธรรมและลดความ เหล่อื มล้ำซงึ่ เป็นชอ่ งว่างและสาเหตุแทจ้ ริงของปัญหาสุขภาพ การทำให้ประชาชนสามารถเขา้ ถึงบริการ สุขภาพของรัฐ รวมท้ังประโยชนพ์ นื้ ฐานต่าง ๆ ให้ไดอ้ ยา่ งทัว่ ถงึ และเท่าเทียมกันทุกกลุ่มจึงเป็นส่ิงท่ีทุก ชมุ ชนต้องการ 5. การเพิม่ ข้นึ ของปัญหาสังคมหรอื วกิ ฤตสิ ังคม ปญั หาสงั คมหรอื วิกฤตใิ นสงั คมท่ีเพ่ิมมาก ขึ้นไมว่ า่ จะเปน็ ปัญหายาเสพติด ปัญหาสขุ ภาพจติ ปญั หาการใช้เทคโนโลยีไมเ่ หมาะสม ปัญหาเยาวชน ปัญหาการตั้งครรภ์ในวัยเรยี นท่ีสูงกว่าประเทศอื่น ๆ ในอาเซียน ปัญหาเหล่านี้เกี่ยวโยงกับสภาพการ เปลี่ยนแปลงของสงั คมลงไปจนถงึ ระดบั ชมุ ชนท้ังเชิงวฒั นธรรม สือ่ และความเข้มแขง็ ของสถาบันต่าง ๆ ในชุมชน 6. การให้ชุมชนบริหารจัดการตนเองเป็นทิศทางกระจายอำนาจของการบริหารทุกระดบั ปัจจบุ นั การบรหิ ารในระดับต่าง ๆ ใหค้ วามสำคัญกับการกระจายอำนาจลงสูช่ มุ ชนท้องถนิ่ ทง้ั อำนาจใน การตดั สินใจและการกระจายทรพั ยากร เพือ่ ให้ชุมชนท้องถิน่ มีบทบาทสำคัญในการจัดการสุขภาพของ ตนเองได้สอดคล้องและเหมาะสมกบั สภาพปัญหาและความต้องการตามบรบิ ทชุมชน ชุมชนและภาคี หุน้ ส่วนจึงจำเปน็ ตอ้ งมีการรับร้สู ภาพปัญหาและรตู้ น้ ทุนศกั ยภาพของชุมชนเพอื่ ทจ่ี ะได้สามารถวางแผน จดั การพฒั นาระบบสขุ ภาพชุมชนไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ 7. ความเข้มแข็งของระบบสุขภาพชมุ ชนทำให้เกิดการใชท้ รพั ยากรอยา่ งคุ้มคา่ เนื่องจาก ข้อจากดั ของงบประมาณทท่ี ำใหก้ ารจัดสรรทรัพยากรจากดั ทำให้การบรหิ ารจดั การอยา่ งมีประสทิ ธภิ าพ มีความสำคัญและจำเป็น สง่ ผลใหร้ ะบบบริการสขุ ภาพในโรงพยาบาลซ่งึ เปน็ ระบบที่จำเปน็ มีค่าใชจ้ ่ายสงู ขณะท่ปี ญั หาสขุ ภาพสว่ นใหญส่ ามารถป้องกัน สง่ เสรมิ ดแู ลและจดั การได้ดว้ ยวิธีการและเครื่องมือทาง สังคม หากชุมชนท้องถนิ่ ตระหนกั ถงึ ความสำคญั ของการจัดการระบบสุขภาพชมุ ชนแบบมีส่วนร่วม จะ ทำให้การใช้งบประมาณ กำลงั คนและทรัพยากรตา่ ง ๆ ทั้งจากองค์กรภายในและภายนอกชมุ ชนมีความ เหมาะสม 8. ระบบสุขภาพชุมชนที่เข้มแข็งช่วยตอบสนองต่อปัญหาสุขภาพของชุมชนอย่างแท้จริง นโยบายสขุ ภาพทช่ี ุมชนเป็นผรู้ เิ ร่ิมและผลกั ดันโดยอาศัยข้อมลู ปญั หาและความตอ้ งการตามบริบทของ ชมุ ชนน้นั ๆ ย่อมตอบสนองความตอ้ งการของคนในชุมชนและทำให้เกิดการแก้ไขปญั หาได้ตรงจุด ตรง ประเด็น อีกทั้งทำให้ได้รับความร่วมมือที่ดีกว่าการดำเนินการตามนโยบายจากส่วนกลางที่ขาดความ

บทที่ 1 แนวคิด หลกั การและองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน 9 เข้าใจสภาพและศกั ยภาพในมิติต่าง ๆ ของชมุ ชน การทีช่ มุ ชนเขม้ แขง็ จึงเปน็ หลกั ประกันความย่งั ยืนของ การพฒั นาสขุ ภาพชมุ ชนไดใ้ นระยะยาว ความสัมพนั ธ์ของสุขภาพ สุขภาพชมุ ชน ระบบสุขภาพและระบบสขุ ภาพชมุ ชน การเข้าใจความสัมพันธ์ของสุขภาพ สุขภาพชุมชน ระบบสุขภาพและระบบสุขภาพชุมชน จะต้องเข้าใจความหมายคำที่เกี่ยวข้องแต่ละคำ คือ ชุมชน สุขภาพ สุขภาพชุมชน จึงจะเข้าใจ ความสัมพนั ธ์ของคำแต่ละคำนน้ั กบั ระบบสุขภาพชุมชน ดังนี้ ชุมชน (Community) หมายถึง กลุ่มคนที่อยู่อาศยั ร่วมกันในบริเวณหรือพื้นที่ใดพ้นื ท่หี นง่ึ และมคี วามสมั พันธ์และโครงสร้างทางวฒั นธรรมทเ่ี ก่ียวขอ้ ง และพ่ึงพาอาศัยกนั จงึ นําไปสขู่ ้อตกลงที่จะ อยอู่ าศยั ร่วมกนั และใหค้ วามช่วยเหลือซึง่ กันและกัน ความสมั พันธแ์ ละโครงสรา้ งดังกล่าวมีวิวัฒนาการ ขึ้นมาจากกระบวนการกล่มุ ท่ปี รับตวั ใหเ้ ขา้ กับสถานการณ์ทางสง่ิ แวดลอ้ มของชมุ ชนจึงถอื ได้ว่าเปน็ กลุ่ม ทางดินแดน ทั้งนี้เพราะการพึ่งพาอาศัยกัน และการอยู่ร่วมกันเป็นปึกแผ่นภายในกลุ่มเกิดขึ้นได้ เนื่องจากคนในกลุ่มสํานึกเรื่องเอกภาพ และความสามารถของชุมชนอันเ พียงพอในการควบคุม กระบวนการทางสังคมและวัฒนธรรม ซึง่ เกิดขน้ึ ในขอบเขตทางดินแดน (Kelly & Symonds, 2017) โครงสร้างของชุมชนประกอบด้วย 3 สว่ นหลัก (กรี ดา ไกรนุวัตรและรกั ชนก คชไกร, 2559)ได้แก่ 1. กลุ่มคนคือ บุคคลตัง้ แต่ 2 คนขึ้นไป และมคี วามเป็นสมาชิกของชุมชนที่อาศัยในพ้ืนท่ี นน้ั ๆมจี ุดมุ่งหมายเดียวกนั และมปี ฏสิ มั พนั ธ์กัน 2. สิ่งแวดล้อม คือ มิติทางด้านภมู ิศาสตร์ ขอบเขตพื้นทีต่ ั้งของชุมชน เป็นสิ่งแวดล้อมที่ เกิดขึ้นทางธรรมชาติ เช่น ป่า แหล่งน้ำ อากาศเป็นต้น และสิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้าง ขึ้น เช่น บ้าน สวนสาธารณะ โรงเรยี น เปน็ ต้น 3. ระบบสถาบันทางสังคม เป็นการทำหนา้ ที่ของคนในชมุ ชนเพ่อื ทำให้บรรลคุ วามต้องการ ต่าง ๆ ของสมาชิกที่อาศัยอยู่ร่วมกันด้วยการพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน มีการกำหนดกติกา ระเบียบ ขอ้ ตกลง กฎหมายในการอยู่ร่วมกนั เพ่ือทำให้เกดิ ความสงบสุขในชุมชน องคป์ ระกอบของชมุ ชน ประกอบด้วย 1.ความเป็นสมาชกิ (Memberships) คือ มีความรสู้ ึกถงึ การมีความเฉพาะ (Identity) และ ความเป็นเจ้าของ (Belongings) 2. ระบบสัญลักษณ์ร่วม (Common symbol systems) คือ การมีวิถีบางอยา่ งคล้ายกัน เชน่ ภาษา ประเพณี วฒั นธรรม ความเชอื่ เป็นต้น 3. ค่านิยมและบรรทดั ฐานรว่ ม (Shared values and norms)

10 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสรา้ งเสรมิ สุขภาพในระบบสุขภาพชมุ ชน 4. การมอี ทิ ธิพลหรือผลกระทบต่อกัน (Mutual influence) หมายถงึ สมาชิกของชุมชนมี ผลกระทบและได้รับผลกระทบจากการอยู่ร่วมกัน 5. การแบ่งปันความต้องการ (Shared needs) และมีพันธะสัญญาจะต้องตอบสนองตอ่ ความตอ้ งการที่มี 6. การมีความรู้สกึ ผกู พนั รว่ ม (Shared emotional connection) สขุ ภาพ (Health) หมายถงึ สภาวะอันสมบรู ณข์ องภาวะทางกาย จติ การดำรงชวี ิตในสังคม อย่างปกตสิ ุข จะเห็นได้วา่ สุขภาพ นั้นไม่ได้หมายถึงความปราศจากโรคหรือความบกพร่องเพียงอยา่ ง เทา่ น้นั แตย่ ังรวมไปถงึ สุขภาพจติ ท่ีดี เพือ่ การดำเนินชีวิตอยา่ งปกติสุขอีกด้วย (Health as a state of complete physical, mental and social well-being) (World Health Organization, 1948) ต่อมา ในปพี .ศ. 2541 ทีป่ ระชมุ สมชั ชาองค์การอนามยั โลกเพม่ิ คำว่าสุขภาวะทางจติ วิญญาณ (Spiritual well- being) เข้าไปในความหมายของสขุ ภาพจิตดว้ ย ทำให้ความหมายของสขุ ภาพ ประกอบด้วย 1. สุขภาพทางกาย (Physical health) หมายถึง สภาพที่ดีของร่างกาย กล่าวคือ อวัยวะ ต่าง ๆ อยู่ในสภาพท่ีดีมีความแข็งแรงสมบูรณ์ ทำงานได้ตามปกติ และมีความสัมพันธก์ ับทกุ ส่วนเปน็ อย่างดี และกอ่ ให้เกดิ ประสิทธิภาพทด่ี ีในการทำงาน 2. สขุ ภาพทางจติ (Mental health) สภาพของจิตใจทีส่ ามารถควบคุมอารมณ์ได้ มีจิตใจ เบกิ บานแจ่มใส มิให้เกดิ ความคับข้องใจหรอื ขัดแย้งในจติ ใจ สามารถปรับตัวเขา้ กบั สงั คมและสง่ิ แวดลอ้ ม ไดอ้ ย่างมคี วามสุข 3. การดำรงชีวิตอยู่ในสังคมด้วยดี (Social well – being) บุคคลที่มีสภาวะทางกายและ จิตใจที่สขุ สมบูรณ์ สามารถปฏิสัมพนั ธ์และปรบั ตวั ให้อย่ใู นสงั คมไดเ้ ป็นอย่างดแี ละมีความสุข 4. สุขภาวะทางจิตวญิ ญาณ (Spiritual well – being) สภาวะที่ดีของปัญญาท่มี ีความรทู้ ่วั รู้เท่าทันและความเข้าใจอย่างแยกได้ในเหตุผลแห่งความดีความชั่ว ความมีประโยชน์และความมีโทษ ซ่ึงนำไปส่คู วามมีจติ อันดงี ามและเอ้ือเฟอื้ เผอื่ แผ่ แนวคิดหลกั เกีย่ วกับสขุ ภาพมี 2 แนวคิด คือ 1. สุขภาพเปน็ ภาวะทีไ่ มห่ ยดุ นง่ิ หมายถงึ สขุ ภาพของบคุ คลไม่ไดห้ ยดุ นงิ่ ณ จดุ ใดจดุ หนึ่ง สามารถเปลยี่ นแปลงไดจ้ ากสขุ ภาพปกติไปสเู่ จ็บป่วยจนกระทั่งเจบ็ ปว่ ยหนกั หากไมร้ บั การดแู ลรักษาที่ มปี ระสิทธิภาพกจ็ ะคืนส่ภู าวะปกติไดแ้ ละอาจพฒั นาใหด้ ีกว่าสขุ ภาพเดมิ ท่ีเคยเป็นอยู่ 2. สุขภาพเป็นคุณค่าของชีวิตที่มีความสำคัญต่อการดำรงอยู่ในสังคม การที่บุคคลเห็น ความสำคัญของสุขภาพย่อมหมายถึงการรับรู้ว่าตนเองมีความหมายทั้งต่อตนเองและบุคคลอื่น เมื่อ บคุ คลเหน็ ความสำคญั ของสุขภาพกย็ ่อมรกั ที่จะดแู ลตนเอง เข้าใจ รจู้ ัก ภาคภมู ใิ จในความสามารถและ เชื่อมั่นในตนเอง ส่งผลให้มพี ฤติกรรมที่เป็นไปในทิศทางของการสร้างเสรมิ สุขภาพ ในทางกลับกัน หาก

บทท่ี 1 แนวคิด หลักการและองค์ประกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน 11 บุคคลไม่เห็นคุณค่าของสขุ ภาพก็จะปล่อยให้ชีวิตดำเนินไปอย่างไรจ้ ุดหมาย ขาดความสนใจตนเองใน ทกุ ๆ ดา้ นรวมท้งั การดแู ลสุขภาพด้วย สุขภาพชุมชน (community health) หมายถึง การมองสุขภาพของทุกคนหรือประชากร ของชมุ ชนโดยรวม โดยมี การตรวจสอบใน 3 ดา้ น (กมลทพิ ย์ ขลงั ธรรมเนียม, 2559) ได้แก่ 1. สภาวะ คือการวดั สขุ ภาพของคนในชมุ ชนทางดา้ นกายภาพ อารมณแ์ ละสงั คม 2. โครงสร้างของชุมชน คือบริการสุขภาพหรือแหล่งประโยชน์ที่ช่วยในการดูแลสุขภาพ ของคนในชุมชน และ 3. กระบวนการ คือการทำหน้าที่ของชุมชนในการช่วยกนั แก้ไขปัญหา เพื่อส่งเสรมิ และ รกั ษาไวซ้ ึ่งสุขภาวะทางรา่ งกาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณท่ดี ีของทกุ คน ระบบสุขภาพชุมชน (Community health system) (หทัยชนก บัวเจริญ, 2559) หมายถึง ระบบที่ ประกอบดว้ ยองคป์ ระกอบ ปัจจยั เง่อื นไข องค์ประกอบและกระบวนการทีส่ ัมพันธ์กันและทำให้เกิดสุข ภาวะของประชากรในชมุ ชน โดยความร่วมมอื กันของสมาชิกกลมุ่ ตา่ ง ๆ ในชุมชนเพอ่ื ให้ชมุ ชนมสี ุขภาพ ดีทุกมิตโิ ดยชมุ ชนเป็นเจา้ ของและเป็นผู้ดำเนนิ การร่วมกบั ท้องถิ่นและหน่วยงานภาครัฐในพื้นที่ โดบมี การใชท้ นุ และศักยภาพในชมุ ชนในการจดั การระบบสุขภาพและการจัดการตนเอง หลกั การของระบบสขุ ภาพชุมชน แนวคิดของระบบสุขภาพชมุ ชนมีความสอดคล้องกับแนวคิดการตราพระราชบัญญัติสุขภาพ แหง่ ชาติ พ.ศ. 2550 ซึง่ เปน็ กฎหมายดา้ นสุขภาพท่ีประเทศใช้ขับเคลือ่ นระบบสุขภาพใหเ้ ป็นสังคมแห่ง สุขภาวะ (พงษ์ศักดิ์ นาต๊ะ, พักตร์วิภา สุวรรณพรหมและรัตนาภรณ์ อาวิพันธ์, 2561) หลักการของ ระบบสุขภาพชุมชนเน้นส่ิงต่อไปนี้ 1. มติ สิ ุขภาพองค์รวม คือ มองสขุ ภาพในมุมกวา้ งที่ไม่ได้มีเฉพาะปญั หาความเจ็บป่วยของ บุคคล แต่ยังมองถึงการป้องกันและแก้ไขท่ีรากฐานของปัญหาท่ีสัมพันธก์ ับปัจจัยด้านจิตใจและสังคม อย่างเป็นองค์รวม การดูแลสุขภาพชุมชนจึงไม่ใช่การทำงานแบบแยกส่วน แต่เป็นการผสมผสาน (Comprehensive) หรือบูรณาการ (Integration) ส่วนต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องให้เข้ามามีส่วนร่วมในการ จัดการระบบสุขภาพและเป็นการดูแลต่อเนื่องระยะยาวตลอดชีวิตทั้งในระดับบุคคล ครอบครัวและ ชมุ ชน ซง่ึ ตา่ งก็หนนุ เสรมิ ซง่ึ กนั และกัน 2. การสร้างความร่วมมือจากภาคส่วนต่าง ๆ ให้เข้ามามีส่วนร่วมจัดการระบบสุขภาพ ชุมชน เนื่องจากระบบสุขภาพชุมชนเกี่ยวข้องกับหลายภาคส่วน โดยการบริการสุขภาพหรือการ จัดบริการสาธารณสุขเป็นเพียงส่วนหนึ่งของความหลากหลายในระบบสุขภาพชุมชน กระบวนการ

12 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสร้างเสรมิ สุขภาพในระบบสขุ ภาพชมุ ชน ทำงานของหน่วยงานสขุ ภาพจงึ เปลย่ี นไปจากเดมิ ทีม่ ุง่ เนน้ ให้ระบบบริการสุขภาพเป็นศูนย์กลางไปเป็น การมุ่งเน้นสร้างความร่วมมือจากภาคส่วนตา่ ง ๆ ใหม้ ากท่ีสดุ 3. การให้ความสำคัญกับ “คน” ในฐานะเป็นเจ้าของชีวิตและเชื่อในศักยภาพของคน เคารพในเกยี รติและศกั ด์ศิ รขี องคนหรอื เคารพในความร้ขู องคน ทกุ คนในชุมชนต่างมผี ลตอ่ ความสำเร็จ ในการพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน ให้ความสำคัญกับความรู้แฝงในคน (Tacit knowledge) ที่เป็น พื้นฐานของความรู้แบบเปิดเผย (Explicit knowledge) กระบวนการของระบบสขุ ภาพชุมชนจึงอาศัย การมสี ่วนรว่ มของคนในชมุ ชนโดยเรียนร้จู ากการปฏิบัติ (Interactive learning through action) ของ คนที่เกี่ยวข้องในระบบสุขภาพชุมชน ร่วมกับการจัดการความรู้อย่างเป็นระบบ ( Knowledge management) เพื่อให้เกิดองค์ความรู้และนวัตกรรมใหม่ที่ชุมชนสามารถตอบสนองต่อปัญหาที่ เปลี่ยนแปลงตลอดเวลาด้วยศักยภาพของชุมชนเอง ซึ่งแบบแผนการเรียนรู้ที่เปลี่ยนไปมีผลทั้งระดบั โครงสร้างการบริหารจดั การและระดับปฏิบัตกิ ารของระบบสขุ ภาพโดยรวม องคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชมุ ชน ระบบสุขภาพชุมชนมีชมุ ชนเปน็ ฐานการพฒั นาชุมชนให้เกดิ ความย่ังยืน ซง่ึ ประกอบด้วยกลุ่ม ตา่ ง ๆ ทง้ั จากในและนอกชุมชนเขา้ มารว่ มดว้ ยชว่ ยกัน องคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชุมชน (หทยั ชนก บัวเจริญ, 2559) จึงมีดังน้ี 1. องค์ในกรชมุ ชน หมายถึง กลมุ่ หรือองค์กรประชาชน องค์กรเอกชนหรือภาคเอกชนที่มี การรวมตัวกันเป็นกลุม่ ทั้งแบบทางการและไม่เป็นทางการ เช่น องค์การปกครองส่วนท้องถิ่น แกนนำ พัฒนาชมุ ชน คณะกรรมการต่าง ๆ อาสาสมัครสาธารณสขุ ประจำหมู่บ้าน ชมรมผ้สู ูงอายุ กลุ่มเยาวชน สภาเดก็ และเยาวชน กล่มุ อาชพี และวิสาหกิจชมุ ชน ชมรมแพทย์พน้ื บา้ น เปน็ ตน้ 2. องค์กรด้านสุขภาพ หมายถึง หน่วยบริการที่ได้ขึ้นทะเบียนตามพระราชบัญญัติ หลกั ประกนั สุขภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2545 เชน่ หน่วยบรกิ ารสขุ ภาพระดบั ปฐมภูมิ (โรงพยาบาลส่งเสริม สุขภาพตำบลหรือ รพ.สต.) โรงพยาบาลชุมชน รวมทั้งหน่วยงานสาธารณสุข ซึ่งมีภารกิจด้านการ สาธารณสุขโดยตรง แต่ไม่มีสถานบริการหรือหน่วยบริการของตนเอง เช่น กองสาธารณสุขและ สิ่งแวดล้อม สำนักงานสาธารณสขุ อำเภอ (สสอ.) สำนักงานสาธารณสุขจงั หวัด (สสจ.) เป็นตน้ 3. องค์กรวิชาการ เชน่ สถาบันการศึกษา สถาบนั วิชาการ มหาวิทยาลยั รวมทง้ั หนว่ ยงาน ที่มีบทบาทศึกษาวิจัยหรือพัฒนาองค์ความรู้ซึ่งมีบุคลากรท่ี ทำงานวิชาการที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนา ระบบสขุ ภาพชุมชน

บทที่ 1 แนวคิด หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชุมชน 13 4. หน่วยงานอื่น ๆ หมายถึง หน่วยงานที่ไม่ได้มีภารกิจด้านสาธารณสุขโดยตรง แต่อาจ ดำเนินกิจกรรมด้านการส่งเสริมสุขภาพหรือป้องกันโรคได้ในขอบเขตหนึ่ง เช่น โรงเรียน สถาบนั การศึกษา วัด ศาสนสถาน เปน็ ตน้ ทั้งองค์กรดา้ นสขุ ภาพองค์การปกครองสว่ นทอ้ งถ่ินและท้องที่ กลมุ่ องค์กรภาคประชาชนใน ชุมชนตลอดจนหน่วยงานอื่น ๆ ทั้งที่เป็นของชมุ ชนหรอื ภาครัฐ มีบทบาทร่วมกันที่จะดำเนนิ การสร้าง ความเข้มแข็งของกลไกใน 3 ประเด็น คือ กลไกการจัดการ กลไกการทำงานของคณะกรรมการ และ กลไกการจัดการงบประมาณ ทกุ ภาคสว่ นมีการทำงานร่วมกนั 3 ดา้ นท่ีครอบคลุมตัง้ แต่การทำงานควบคุมป้องกนั โรค การ ส่งเสริมสุขภาพ การดูแลตนเอง การจัดระบบบริการสุขภาพและสวัสดิการสังคมสาหรับกลุ่มต่าง ๆ ตลอดจนการทำงานกับเด็กและเยาวชนซ่ึงเปน็ อนาคตของชุมชน ดงั นี้ 1. ร่วมกันจัดบรกิ ารและทำให้มกี ารขบั เคล่ือนการพฒั นาแบบมีส่วนร่วม 2. สร้างองคค์ วามรู้ 3. สรา้ งนโยบายสาธารณะที่เก่ียวขอ้ งกับการพัฒนาระบบสขุ ภาพชมุ ชน แตล่ ะองคก์ รแบ่งบทบาททสี่ ำคญั ได้ ดังภาพท่ี 1.1 กลุ่ม/ องค์กรภาคประชาชนในชุมชน อปท.และทอ้ งท่ี - ปรกึ ษา หารอื - กําหนดนโยบาย - เสนอปญั หาและวธิ ีการแก้ไขปญั หา - สรา้ งกลไกการพัฒนา - หาทาง/ จดั การแก้ไขปญั หา ดาํ เนนิ การดแู ลสขุ ภาพรว่ มกนั - สรา้ งแผน/ มสี ว่ นรว่ มการพัฒนา - เสริมสรา้ งศักยภาพผู้นาํ ประสานชมุ ชน -สรา้ ง - ความเขา้ ใจเช่ือมัน่ -จัดก ระบบสุขภาพชุมชน - การรับเรอ่ื งรอ้ งทุกข์ องค์กรดา้ นสุขภาพ หน่วยงานอน่ื ๆ (ชุมชน/ รฐั ) - ค้นหารับรู้สถานการณ์ปญั หา - สะทอ้ นขอ้ มลู สถานการณป์ ัญหา - ร่วมดําเนินการและสนบั สนุนตามบทบาทภารกิจ - วางแผนออกแบบการทํางาน และเสรมิ พลังกลมุ่ ภาคี - ร่วมวางแผน ดาํ เนินการและประสานงาน ท่ีเกี่ยวข้อง - จดั การและสนบั สนุนบริการทีจ่ ําเปน็ /ต้องการ เสริมวิชาการ หนนุ เสริม กระบวนการจดั การ ภาพท่ี 1.1 การทำงานรว่ มกันระหว่างองคก์ รตา่ ง ๆ ในระบบสุขภาพชมุ ชน ทีม่ า สถาบนั วิจยั และพฒั นาระบบสุขภาพชุมชน, 2558

14 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสร้างเสริมสขุ ภาพในระบบสขุ ภาพชมุ ชน ระบบสขุ ภาพชมุ ชนเปน็ รปู แบบท่ตี ่อยอดมาจากระบบการดูแลสขุ ภาพขนั้ พน้ื ฐานของชุมชนที่ ยังคงวางอยบู่ นหลักของการสาธารณสุขมูลฐาน คือ 1. การเข้าถึงอยา่ งถ้วนหนา้ และครอบคลุมความจำเป็นพื้นฐาน 2. การมีสว่ นรว่ มของชมุ ชนและบคุ คลและพงึ่ พาตนเองได้ 3. ความมีสว่ นร่วมระหวา่ งภาคสว่ นตา่ ง ๆในการดำเนนิ การเพือ่ สุขภาพ 4. การประยุกตใ์ ชเ้ ทคโนโลยีที่เหมาะสมและมีความคุม้ ค่าในทรัพยากรท่ีมอี ยู่ ระบบสุขภาพชุมชนจึงควรมีกิจกรรมหลากหลายที่จัดเพื่อประชาชนทุกกลุ่มอายุ โดยเน้น สง่ เสริมให้มีการสอดประสานระหว่างการดแู ลสขุ ภาพที่เปน็ ทางการและไม่เปน็ ทางการท่ตี อบสนองสาระ พ้ืนฐาน 8 ประการ คอื 1. การส่งเสริมสุขภาพและการใหก้ ารความรู้ 2. การป้องกันและการควบคุมโรคติดต่อและปัญหาสุขภาพจำเพาะในพื้นที่ เช่น การ ป้องกันการติด ยาเสพตดิ อบุ ตั ิเหตุ การด่ืมแอลกอฮอล์ ปญั หาอาชวี อนามัย 3. สิ่งแวดล้อม น้ำและสุขาภิบาล 4. การดแู ลแม่และเดก็ และการวางแผนครอบครวั 5. อุปทานดา้ นอาหารและความปลอดภัยของอาหาร 6. การจัดการโรคเร้อื รัง โดยเนน้ การติดเน่อื งต่อการรกั ษา 7. การรกั ษาขน้ั พน้ื ฐานและการฟ้ืนฟูสมรรถภาพสาหรับปญั หาทางสขุ ภาพที่รวมถึงภาวะ ทุพพลภาพ 8. การดแู ลระยะยาว ระบบสขุ ภาพชมุ ชนจะต้องจัดบรกิ ารสุขภาพและสังคมที่สอดรับกันและรกุ ให้เข้าถึงครัวเรือน (การบริการที่บ้าน – Home-based services) และการดำเนินกิจกรรมระดับชุมชน (Community- based services) ทั้งนี้การบริการทั้งสองลักษณะจะต้องประสานและสนับสนุนซึ่งกันและกัน ความ ร่วมมือระหว่างภาคส่วนก็เป็นอีกเงื่อนไขจำเป็นของความสำเร็จในการดำเนินกิจกรรมระดับชุมชน รวมทั้งความร่วมมอื ระหวา่ งสหวชิ าชพี ถือเปน็ หัวใจสำคัญของการบรกิ ารท่ีบ้านและกจิ กรรมบริการเพ่ือ การสนับสนุน ระบบการดูแลสุขภาพชุมชนที่ดีประกอบด้วย (สำนักนโยบายและยุทธศาสตร์ สำนักงาน ปลัดกระทรวงสาธารณสุข, 2559) 1. มีความทั่วถงึ (Equity) ทุกคนในชมุ ชนเข้าถึงบริการแบบใกลบ้ ้านใกล้ใจ 2. มีคณุ ภาพ (Quality) เปน็ การบริการทเ่ี กดิ จากการปฏบิ ัตงิ านทดี่ ที สี่ ุด 3. มีประสิทธภิ าพ (Efficiency) คอื ลงทุนนอ้ ย แต่ให้ผลได้มาก

บทท่ี 1 แนวคดิ หลกั การและองค์ประกอบของระบบสุขภาพชุมชน 15 นอกจากนัน้ องค์กรที่เกีย่ วข้องต้องมีการตั้งเป้าหมายและมีการจัดการร่วมกัน ระบบสุขภาพ ชุมชนทีด่ ีท่สี ดุ ท่นี อกจากสรา้ งระบบสขุ ภาพทดี่ แี ลว้ ยังสร้างสมั มาชีพได้เปน็ จำนวนมาก องค์การปกครอง ส่วนท้องถิ่นสามารถร่วมกับสถาบันการศึกษาพยาบาล และโรงพยาบาลชุมชน ผลิตพยาบาลและ บุคลากรสุขภาพของชุมชน เพื่ออยู่ประจำในชุมชน เพื่อให้บริการใกล้บ้านใกล้ใจ เพื่อให้สามารถดูแล ผสู้ ูงอายุและผู้ปว่ ยเรอื้ รังซ่ึงมีมากข้นึ เรือ่ ย ๆ เปา้ หมายของระบบสุขภาพชุมชน (สถาบนั วิจยั และพฒั นาระบบสุขภาพชุมชน, 2558) ระบบสุขภาพชุมชนที่พึงประสงค์ต้องมีการบรหิ ารจดั การให้เกิดวิสัยทัศน์ร่วมกันระหว่าง องค์กรและภาคสว่ นทเี่ ก่ยี วข้อง เพราะวสิ ยั ทัศน์ร่วมจะทำให้เกดิ การรวมพลังของคนในชมุ ชนในทิศทาง เดียวกัน วิสัยทัศน์ร่วมจะทำให้เกิดการรวมพลังที่จะตั้งเป้าหมายร่วม ตัวอย่างการเป้าหมายรว่ มท่จี ะ นำไปสกู่ ารจดั การระบบสขุ ภาพชมุ ชน เชน่ 1. เป็นสงั คมทเ่ี ออ้ื อาทร ไมท่ อดท้ิงกัน โดยมีการสำรวจและชว่ ยเหลือผทู้ ่ีถกู ทอดทงิ้ ทุก คนในชมุ ชน เชน่ ผู้สงู อายุ คนตาบอด ไมม่ ีลูกหลานเลยี้ งดตู อ้ งอดมอื้ กนิ มื้อ หรือเด็กท่ีถกู ทอดทิง้ อยตู่ าม ลำพัง เป็นต้น สังคมไทยเป็นสงั คมท่ีไม่ทอดทิง้ กัน การจัดการ คือ องค์การปกครองส่วนท้องถิ่นสำรวจ คนในตำบลว่ามีใครถูกทอดทิ้งบ้าง แล้วจัดอาสาสมัครไปดูแลทุกคน เช่น อาสาสมัครดูแลผู้สูงอายุ (อผส.) โดยใช้งบประมาณของกองทนุ สุขภาพตำบลท่ีสำนักงานหลักประกันสุขภาพแหง่ ชาติ (สปสช.) จัดสรรคา่ ใช้จา่ ยรายหัวให้ โดยมีการร่วมสมทบเพ่ิมจากคนในชมุ ชน และองค์การปกครองส่วนท้องถ่ิน ทำให้เกิดระบบสขุ ภาพชุมชนพ่ึงตนเองได้ 2. ใหก้ ารรกั ษาคนที่เจ็บปว่ ยเลก็ น้อย โดยการดแู ลตนเอง คนในครอบครวั หรอื ในชุมชน โดยไม่ต้องไปโรงพยาบาลได้ทุกคน เช่น เป็นหวัดเจ็บคอ เป็นต้น ซงึ่ สามารถทำไดด้ ีกวา่ และถูกกว่าการ รกั ษาในโรงพยาบาล ช่วยให้โรงพยาบาลลดภาระลงและมเี วลาดแู ลผู้ปว่ ยอ่ืน ๆ ทเ่ี จ็บป่วยรุนแรงมากข้ึน 3. รักษาผู้ป่วยเรื้อรัง โดยเฉพาะโรคเบาหวานและความดันโลหติ สูงได้ทุกคน คนเปน็ เบาหวานและความดันโลหติ สงู ส่วนใหญไ่ มไ่ ดร้ ับการวนิ ิจฉัย และคนทไี่ ดร้ บั การวนิ ิจฉยั กไ็ ดร้ ับการรักษา ทไ่ี ม่ดี ดงั น้นั ต้องมีการคดั กรองโรค และสำรวจการปฏิบตั ิตามแผนการรักษาอยา่ งเครง่ ครัด ปอ้ งกนั ไม่ให้ เกดิ ภาวะแทรกซอ้ น 4. มีระบบการดแู ลผ้สู ูงอายทุ เ่ี ปน็ โรคเร้ือรงั ที่บ้าน ผู้สูงอายทุ ่ีเปน็ โรคเร้อื รังต่าง ๆ เช่น เป็นอมั พาต ปวดขอ้ ถุงลมโปง่ พอง เป็นตน้ เน่อื งจากผสู้ งู อายุสว่ นใหญ่มอี ุปสรรคในการไปโรงพยาบาล ดังนนั้ การมรี ะบบการดแู ลผสู้ งู อายุทเ่ี ปน็ โรคเรอ้ื รงั ทบ่ี า้ น จะเปน็ การช่วยให้ผู้สงู อายุมคี ุณภาพท่ีดี 5. ชมุ ชนสามารถควบคุมโรคท่ีพบบอ่ ยได้ เช่น ไข้เลอื ดออก ชมุ ชนเข้มแข็งจะสามารถ ปอ้ งกนั ไขเ้ ลอื ดออกไดแ้ ละควบคมุ โรคอน่ื ๆ อกี เชน่ โควดิ -19 ซาร์ส ไข้หวดั นก ติดยาเสพติด เป็นตน้ 6. ชุมชนมีการสร้างเสริมสุขภาพ โดยคนในชุมชนช่วยกันส่งเสริมการมีสุขภาพท่ี แข็งแรงชุมชนเข้มแข็งจะสร้างเสรมิ สุขภาพด้วยประการต่าง ๆ เช่น ขจัดความยากจน สร้างเศรษฐกิจ

16 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสรา้ งเสริมสุขภาพในระบบสขุ ภาพชุมชน พอเพียง อนุรักษ์สิ่งแวดล้อม อนุรักษ์วัฒนธรรม และสรา้ งเสรมิ พฤตกิ รรมสขุ ภาพ เช่น ออกกำลังกาย ไมส่ ูบบหุ รี่ ควบคมุ การดืม่ เหลา้ มีโภชนาการที่ดี เป็นต้น ระดับบรกิ ารสขุ ภาพและลกั ษณะของการบริการสุขภาพในระบบสุขภาพชมุ ชน การจัดบริการสุขภาพของประเทศไทย โดยทั่วไปแบ่งตามระดับการให้บริการ (Level of Care) แบ่งเป็น 5 ระดบั (สถาบนั วจิ ยั ระบบสาธารณสขุ , 2561) คอื 1. การดูแลสุขภาพด้วยตนเองในระดับครอบครัว (Self-Care Level) หมายถึง การ พัฒนาศักยภาพให้ประชาชนสามารถดูแลสขุ ภาพด้วยตนเอง รวมถึงการตัดสินใจเลือกปฏบิ ัติในเรื่องที่ เกีย่ วขอ้ งกบั สุขภาพอนามัย แนวโมประชาชนมคี วามตระหนักในการดูแลตนเองดา้ นสขุ ภาพมากข้นึ เชน่ การลดการสบู บุหร่ีหรอื มีการออกกำลังกาย แต่ขณะเดยี วกันการดแู ลสขุ ภาพตนเองเมื่อเจ็บป่วยน้อยลง โดยหนั ไปใชบ้ รกิ ารจากสถานพยาบาลท้งั ของรฐั และเอกชนมากข้นึ 2. การบรกิ ารสาธารณสุขมูลฐาน (Primary Health of Care Level: PHC) หมายถึง การบรกิ ารสาธารณสขุ ที่ ดำเนินการโดยประชาชนด้วยกันเองและสามารถจะทำได้ในระดับชุมชน เปน็ งานสาธารณสุขแบบผสมผสานท้ังการสง่ เสริมสขุ ภาพ การป้องกนั โรค การรักษาพยาบาลและการฟื้นฟู สภาพวิทยาการทางการแพทย์และการสาธารณสขุ ที่ใชไ้ ม่สูงมากนัก ซึ่งจะเหมาะสมและสอดคล้องกับ ขนบธรรมเนียมและความต้องการของชุมชน การบริการสาธารณสุขในระดับน้ี ผใู้ ห้บรกิ ารคือ ประชาชน ด้วยกันเองและอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม) หรืออาสาสมัครประเภทอื่นที่เป็น ประชาชนด้วยกันเองไม่ใช่เจ้าหน้ที่ของรัฐ การบริการระดับนี้ จึงใกล้ชิดกับการดูแลรักษาตนเองและ บริการสาธารณสุขระดบั ต้นเป็นอยา่ งมาก 3. การจัดบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ (Primary Care Level หรือ Primary Medical Care: PMC) เป็นการจัดบริการด้านการแพทย์และสาธารณสุขที่ดำเนินการโดยเจ้าหน้าที่ สาธารณสุขประเภทต่าง ๆ และแพทย์ทั่วไป ลักษณะของระบบบริการสุขภาพระดับต้นของไทย นอกจากในระดับโรงพยาบาลสง่ เสรมิ สุขภาพตำบล (รพสต.) และโรงพยาบาลชมุ ชนแล้ว จะเป็นลักษณะ ที่ไม่มีพื้นที่รบั ผิดชอบที่ชดั เจนและทั้งหมดยังไม่มีลักษณะของการดแู ลใหบ้ รกิ ารแบบองค์รวมในระดับ ครวั เรือน นโยบายหลกั ประกันสขุ ภาพถ้วนหน้า จึงมงุ่ นั้นการพัฒนาระบบบริการะดบั ดันท่ดี แู ลแบบองค์ รวมทุกครัวเรือน ในอนาคตอันใกล้คงจะได้เห็นบริการระดับต้นทีเ่ ป็นองค์รวมและเข้มแข็งขึ้น บริการ สุขภาพระดับตนั ในจงั หวดั สงขลา ประกอบด้วยหน่วยบริการดังน้ี คือ 3.1 โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพสต.) เป็นหน่วยบริการสุขภาพระดับ ตำบลหรือระดับหมู่บ้านทั่วไป ที่อยู่ใกล้ชิดชุมชนมากที่สุด (Fist Line Health Service) ครอบคลุม ประชากรประมาณ 1,000 -5,000 คน มีเจ้าหน้าที่ปฏิบัติประจำ คือพนักงานอนามัย ผดุงครรภ์

บทที่ 1 แนวคดิ หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชุมชน 17 พยาบาลวิชาชีพ นักวิชาการสาธารณสุข ในปัจจุบันบางแห่งมีทันตาภิบาล การให้บริการจะเน้นการ สงเสริมสุขภาพ ปองก้นโรค และรักษาโรคเบ้ืองตน้ ซึ่งเจ้าหน้าที่สาธารณสขุ ที่ดำเนินการจะอยู่ภายใต้ การกำหนดมาตรฐานการนิเทศงาน และการสนับสนนุ ทางวชิ าการจากโรงพยาบาลชมุ ชน 3.2 ศนู ยบ์ รกิ ารสาธารณสุขของเทศบาล, แผนกผปู้ ว่ ยนอกของโรงพยาบาลตา่ ง ๆ ทั้งของรัฐและเอกชนทุกระดับ รวมถึงการดำเนินการลักษณะเป็นคลินิกเวชปฏิบัติครอบครัว คลินิก ชมุ ชน ศูนย์แพทย์ชุมชน ศนู ยส์ ขุ ภาพชุมชนตามโครงการหลกั ประกันสุขภาพถ้วนหน้า ตลอดจนคลินิก เอกชน เป็นการบริการผู้ป่วยนอกทว่ั ไป โดยแพทยแ์ ละบุคลากรระดับวิชาชีพ 3.3 ร้านขายยา จัดเป็นบริการระดับต้นอย่างหนึ่ง ซึ่งดำเนินการโดยเภสัชกรหรือผู้ ไดร้ ับการอบรมความรดู้ า้ นยา 4. การจัดบริการสุขภาพในระดับทุติยภูมิ (Secondary Care Level หรือ Secondary Medical Care: SMC) เป็นการจดั บรกิ ารทางการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ ที่ดำเนินการโดยแพทยท์ ี่มคี วาม ชำนาญสงู ปานกลาง ประกอบด้วยหน่วยบรกิ ารท่ัวไปและแพทย์เฉพาะทางสาขาหลกั ดงั นี้ 4.1 โรงพยาบาลชุมชน (รพช) เป็นหน่วยบรกิ ารสุขภาพท่ีให้บริการด้านการแพทย์ และสาธารณสุขระดับอำเภอ มีเตียงสำหรับผู้ป่วยตั้งแต่ 10 เตียง ไปจนถึง 150 เตียง ครอบคลุม ประชากรตั้งแต่ 10000 คนขึ้นไป มีแพทย์และเจ้าหน้ที่สาธารณสุขอื่น ๆ ปฏิบัติงานประจำ การให้บริการจะเนน้ หนกั ในด้านการรักษาพยาบาลมากกว่าสถานบรกิ ารในระดบั ตน้ 4.2 โรงพยาบาลทั่วไปหรือโรงพยาบาลศูนย์ และโรงพยาบาลขนาดใหญ่อื่น ๆ ของรัฐ โรงพยาบาลทั่วไปเป็นโรงพยาบาลท่ีตั้งอยู่ในระดับจังหวัดหรืออำเภอขนาดใหญ่ มีขนาดและ จำนวนเตียง ผู้ป่วยตั้งแต่ 200 - 500 เตียง โรงพยาบาลศูนย์ คือโรงพยาบาลในระดับจังหวัดที่มีขนาด เกิน 500 เตียงข้นึ ไป และมแี พทยเ์ ฉพาะทางสาขาต่าง ๆ ครบถว้ น 4.3 โรงพยาบาลเอกชน ทด่ี ำเนนิ การโดยไมม่ ุ่งกำไรหรอื ดำเนนิ การแบบธรุ กจิ มีแพทย์ ปฏบิ ัตงิ านประจำหรือมาทำนอกเวลาทำงาน ประชาชนตอ้ งเสยี ค่าบรกิ าร 5. การจัดบริการสุขภาพระดับตติยภูมิ (Tertiary Care หรือ Tertiary Medical Care: TMC) เป็นการจัดบริการด้านการแพทย์และสาธารณสุขอื่น ๆ ที่ต้องปฏิบัติงานโดยผู้เชี่ยวชาญพิเศษ ประกอบด้วยหน่วยบรกิ าร ดังนี้ คือ 5.1 โรงพยาบาลศูนย์ 5.2 โรงพยาบาลทว่ั ไป 5.3 โรงพยาบาลมหาวทิ ยาลยั และโรงพยาบาลใหญ่ของรฐั ในสังกัดกระทรวงอ่ืน ๆ 5.4 โรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญ่ ซึ่งมแี พทย์ฉพาะทางสาขาต่าง ๆ ครบถ้วน สว่ นมาก เปน็ โรงพยาบาลเอกชนขนาดมากกว่า 100 เตยี ง

18 เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าการสร้างเสริมสขุ ภาพในระบบสุขภาพชมุ ชน 5.5 ศูนย์รักษาเฉพาะโรคท่ีต้องใชท้ รัพยากรระดับสงู (Excellence center) เชน่ ศูนย์ โรคหวั ใจ (เนน้ แพทยใ์ นสาขาศัลยศาสตรโ์ รคทรวงอก อายุรศาสตร์โรคหวั ใจ อายุรศาสตรท์ างเดินหายใจ กุมารเวชศาสตรท์ างเดนิ หายใจ กุมารเวชศาสตรโ์ รคหัวใจ) ศูนย์มะเรง็ (เน้นแพทย์ในสาขารงั สรี ักษา/รังสี วนิ ิจฉัย/เวชศาสตร์นวิ เคลยี ร/์ สาขาพยาธิวทิ ยา/กายวิภาค อายุรศาสตร์หลอดเลือด) ศนู ย์อุบตั ิเหตุ (เน้น แพทย์ในสาขาศัลยศาสตร์ออรโ์ ธปีดิกส์ นติ เิ วช กุมารศลั ยศาสตร์) ศนู ย์ปลกู ถ่ายอวยั วะ เปน็ ตน้ ภาพรวมการจัดบรกิ ารสขุ ภาพของประเทศไทยสามารถสรปุ ได้ดงั ภาพท่ี 1.2 ภาพที่ 1.2 ระดับการจดั บริการการระบบสุขภาพ (Health System Management) ทีม่ า สำนกั สนบั สนนุ ระบบสขุ ภาพปฐมภมู ิ สำนักงานปลดั กระทรวงสาธารณสุข, 2562 บทสรุป ระบบสุขภาพชุมชนมีรากฐานมากจากการปฏิรูประบบสุขภาพ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง การบริหารงานภาครัฐและกระแสสังคมที่ทำให้แนวคิดการมีส่วนร่วมของชุมชนสำคัญมากขึ้น โดย เล็งเห็นว่าการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในชุมชนนั้น ๆ ให้ดีขึ้นจะต้องเกิดจากชุมชนเองโดย เจ้าหน้าที่ของรัฐมีหนา้ ที่ช่วยเหลือ ชี้แนะด้านวิชาการให้ความรู้ใหมๆ่ แต่ไม่ใช่สัง่ ให้ประชาชนในชมุ ชน ปฏบิ ัติตามทเ่ี จ้าหนา้ ท่ตี อ้ งการ ซ่งึ ไม่ไดห้ มายถึงการพฒั นาเฉพาะด้านความเปน็ อยู่หรอื การดำรงชีวิต แต่ รวมถึงการพัฒนาสขุ ภาพด้วย การดำเนนิ งานท่ใี หช้ มุ ชนมีส่วนเก่ียวขอ้ งตง้ั แตร่ ่วมคิด ร่วมวางแผน ร่วม ลงมอื ปฏิบตั ิ ตลอดจนปรับปรุงการทำงานเปน็ ระยะและร่วมประเมนิ ผลท้ังระดับบุคคล ครอบครวั กลุ่ม และชุมชนจึงดำเนินการกันอย่างจริงจังและต่อเนื่อง โดยกลยุทธส์ ำคัญที่ใช้ในการสร้างการมีส่วนร่วม ดังน้ันการมรี ะบบสขุ ภาพชมุ ชนที่เขม้ แขง็ จะมีระบบสุขภาพที่ประสงคแ์ ละย่งั ยนื ต่อไป

บทท่ี 1 แนวคิด หลกั การและองคป์ ระกอบของระบบสุขภาพชุมชน 19 คำถามท้ายบท 1. จงอธบิ ายความหมายระบบสุขภาพชุมชน 2. ระบบสุขภาพชมุ ชนมีความสำคัญอย่างไร 3. สขุ ภาพ สุขภาพชุมชน ระบบสุขภาพและระบบสขุ ภาพชมุ ชนมคี วามสมั พันธ์กันอย่างไร 4. จงอธิบายแนวคิดและหลักการของระบบสขุ ภาพชุมชน 5. จงอธิบายองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน 6. จงระบคุ วามแตกตา่ งของการบริการสขุ ภาพระดับปฐมภมู ิ ทตุ ิยภมู ิและตติยภมู ิ

20 เอกสารประกอบการสอนรายวิชาการสร้างเสรมิ สุขภาพในระบบสุขภาพชมุ ชน บรรณานุกรม กมลทพิ ย์ ขลังธรรมเนียม. (2559). กระบวนการในการดูแลสขุ ภาพชมุ ชน: บทบาทพยาบาลชุมชน. วารสารวทิ ยาลยั พยาบาลพระปกเกล้า จันทบุรี, 27(2), 140-148. กีรดา ไกรนุวตั ร. (2551). แนวคดิ ในการปฏิบตั ิการพยาบาลในชมุ ชน. วารสารสภาการพยาบาล, 23(1), 10-21. กีรดา ไกรนวุ ตั ร และรักชนก คชไกร. (2559). การพยาบาลชุมชน. กรงุ เทพ: คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหิดล. ขนษิ ฐา นนั ทบตุ ร. (2551). ระบบการดแู ลสขุ ภาพชมุ ชน: แนวคดิ เคร่ืองมอื การออกแบบ. นนทบรุ :ี สถาบนั วจิ ยั และพฒั นาระบบการพยาบาลสภาการพยาบาล. พงษ์ศกั ด์ิ นาต๊ะ, พกั ตรว์ ิภา สุวรรณพรหม และรัตนาภรณ์ อาวพิ ันธ์. (2561). การบูรณาการในระบบ สุขภาพชมุ ชน. Thai Journal of pharmacy practice, 11(1): 77-91. มณทริ า มณสารี. (2553). ค่มู อื ตัวชวี้ ัดและเกณฑป์ ระเมนิ มาตรฐานการปฏบิ ตั พิ ยาบาลในชมุ ชน. กรุงเทพ: บรษิ ทั เอช อาร์ พรน้ิ ท์ แอน เทรนนง่ิ จากดั . วนดิ า ดุรงค์ฤทธชิ ยั และจรยิ าวัตร คมพยคั ฆ์. (2553). การพยาบาลอนามยั ชมุ ชน: แนวคิด หลกั การ และ การปฏบิ ตั กิ ารพยาบาล. กรุงเทพ: จามจรุ ีโปรดกั ท์. สถาบันวิจยั ระบบสาธารณสขุ . (2561). รายงานการศึกษาระบบบริการสขุ ภาพชุมชน: โครงการ กรุงเทพ 7. กรุงเทพ: โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย สถาบนั วจิ ัยและพัฒนาระบบสุขภาพชมุ ชน. (2556). ระบบสขุ ภาพชุมชน โดยชุมชน เพือ่ ชมุ ชน. กรุงเทพ: บียอนด์พับลสิ ชง่ิ . สถาบันวจิ ยั และพัฒนาระบบสขุ ภาพชมุ ชน. (2558). “สู่ชมุ ชนสขุ ภาพด”ี คมู่ อื การพฒั นาระบบ สขุ ภาพชุมชน ดว้ ยกองทนุ หลักประกันสขุ ภาพในระดับทอ้ งถนิ่ หรือพน้ื ท่ี. กรุงเทพ: สห มติ รพริน้ ตง้ิ . สำนกั นโยบายและยทุ ธศาสตร์ สำนกั งานปลดั กระทรวงสาธารณสขุ . (2559). การสาธารณสขุ ไทย 2554-2558. กรุงเทพ: โรงพมิ พอ์ งค์การสงเคราะหท์ หารผา่ นศึก. สำนักสนบั สนุนระบบสขุ ภาพปฐมภูมิ สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. (2562). คู่มือแนวทางการ พฒั นาโรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพตำบลติดดาว (รพสต.ตดิ ดาว) ปี 2562. นนทบรุ ี: สำนัก สนบั สนนุ ระบบสขุ ภาพปฐมภมู ิ สำนักงานปลดั กระทรวงสาธารณสขุ . หทยั ชนก บัวเจรญิ . (2559). ระบบสุขภาพชมุ ชน. นครปฐม: บ้านการพมิ พ.์ Allender, J. A., & Spradley, B. W. (2001). Community health nursing: Concepts and practice. Lippincott Williams & Wilkins.

บทท่ี 1 แนวคิด หลักการและองคป์ ระกอบของระบบสขุ ภาพชุมชน 21 Kelly, A., & Symonds, A. (2017). The Social Construction of Community Nursing. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan. Stanhope, M., & Lancaster, J. (2013). Foundations of nursing in the community: Community-oriented practice. Missouri: Elsevier Health Sciences. World Health Organization. (1948). The bibliographic citation for this definitions. Retrieved from https://www.who.int/