DiabetesMellitus

Diabetes Mellitus โรคเบาหวาน By KKU Nursing student

โรคเบาหวานเกดิ จากความบกพร่องของฮอรโ์ มน อินซลู นิ ทีส่ รา้ งจากตับออ่ น ทา้ ให้ระดับน้าตาลในเลอื ดสงู ขน้ึ กวา่ ระดบั ปกติ สาเหต:ุ กรรมพนั ธุ์ วถิ ชี วี ติ โรคอ้วน ความเครียดรุนแรง ยาและฮอรโ์ มนบางชนิด เชน่ ยาขบั ปัสสาวะ ยาคมุ กา้ เนดิ และโรค ที่เกิดจากตบั ออ่ น เช่น การอกั เสบของตับอ่อน

ชนิดของโรคเบาหวาน แบ่งตามสาเหตุ (อา้ งองิ : นงลกั ษณ์ เมธากาญจนศกั ดิ์ และปัทมา สุรติ , 2562)

อาการและ - ปัสสาวะมาก/บ่อย (polyuria) อาการแสดง - ดื่มน้ามาก (polydipsia) - กินมาก (polyphagia) - น้าหนักลด (weight loss)

การวนิ ิจฉยั โรคเบาหวาน มี 4 วธิ ี * การตรวจพลาสมากลโู คสขณะอดอาหาร ตอ้ งอดอาหารข้ามคืนมากกวา่ 8 ชัว่ โมง * การตรวจ HbA1C ไม่จ้าเปน็ ตอ้ งอด อาหาร (อ้างองิ : สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทย, สมาคมตอ่ มไรท้ ่อแหง่ ประเทศไทย, กรมการแพทย์ กระทรวง สาธารณสุข และสา้ นักงานหลกั ประกนั สุขภาพแห่งชาติ, 2560)

ภาวะแทรกซอ้ นของโรคเบาหวาน 1. Hypoglycemia (ระดับน้าตาลในเลอื ดต่า้ กว่า 70 mg%) • Early warning signs: - ใจสั่น - กระสบั กระส่าย - เหง่ือออก - มือส่นั ใจส่นั - รสู้ กึ หวิ - รู้สึกร้อน รสู้ ึกรอ้ นท้ังท่ผี วิ หนงั เย็นและช้ืน - ชีพจรเร็วเบา ความดันตา้่

แนวทางการพยาบาลผู้ป่วยที่ มีภาวะ Hypoglycemia (อ้างองิ : บุญจนั ทรว์ งศ์สนุ พรตั น์ รัตนาภรณ์, จีระวัฒนะ ณัฐพมิ ณฑ์ ภิรมย์เมือง และน้าเพชร สายบวั ทอง, 2555)

ภาวะแทรกซ้อนของโรคเบาหวาน 2. Hyperglycemia 3. Diabetic ketoacidosis (DKA) - Early warning signs: กระหายนา้ มาก ปัสสาวะบอ่ ย คลน่ื ไส้ พบมากใน DM Type1 เกิดรวดเรว็ เกิดจากไม่ได้ฉีดอนิ ซลู นิ ตาพร่ามวั ผลคือท้าให้เกดิ 1) Hyperglycemia ใช้กลูโคสลดลงแต่สรา้ งกลูโคสเพ่ิม 2) Metabolic acidosis กระตนุ้ การสร้างคโี ตน - Early signs: ขาดน้า poor skin turgor ปากแหง้ หายใจหอบ คลื่นไส้ อาเจยี น ปัสสาวะ บ่อย กระหายน้า ปวดท้อง ความดนั โลหติ ต่้าและช็อกได้ - Plasma glucose > 250 mg/dL, Potassium เพิ่มขึน้ หรอื ปกติ, พบ Ketone ในเลอื ด

แนวทางการพยาบาล ผปู้ ่วยทม่ี ภี าวะ DKA (อา้ งอิง: นชุ ระพี สุทธิกลุ , สมุ าลี จารสุ ขุ ถาวร และเยาวภา พรเวยี ง, 2564)

แนวทางการพยาบาล ผู้ป่วยทม่ี ีภาวะ DKA (อ้างองิ : นุชระพี สทุ ธกิ ุล, สมุ าลี จารสุ ุขถาวร และเยาวภา พรเวยี ง, 2564)

ภาวะแทรกซอ้ นของ โรคเบาหวาน 4. Hyperglycemic Hyperosmotic State (HHS) พบในเบาหวานชนิดที่ 2 - ระดบั นา้ ตาลในเลอื ดสงู มาก ทา้ ใหเ้ กิด Osmotic diuresis รา่ งกายเสียน้าทาง ปัสสาวะ - อาการ: ขาดนา้ รนุ แรง เช่น poor skin turgor ตาโบ๋ ปลายมอื เทา้ เยน็ ชกั ไม่ รสู้ กึ ตวั - Plasma glucose > 600 mg/dL, Potassium ปกติ, Ketone ต่้า/ปกติ

แนวทางการพยาบาลผปู้ ว่ ยทม่ี ภี าวะ HHS 1. ใหส้ ารน้าและอเิ ลค็ โทรไลท์ตามแผนการรักษา เพ่อื แก้ไขภาวะขาดน้า - วัดสัญญาณชีพทุก 1 ชวั่ โมง บนั ทกึ I/O - ติดตามระดบั อเิ ล็คโทรไลท์ในเลือด - ติดตามระดับนา้ ตาลในเลือด ถา้ ระดับน้าตาล >100 มก./ดล./ชม. ให้ 2.5% หรอื 5% dextrose 2. ให้ Insulin IV infusion เพ่ือลดระดบั นา้ ตาลในเลือด 3. ใหแ้ พสเซียม - ติดตามระดบั Serum K ทุก 2-3 ชวั่ โมงและ I/O กรณที มี่ ี severe hypophosphatemia (P <1 mg/dL) รายทมี่ ี severe hypomagnesemia (<1 mg/dL) ร่วมกบั - เฝ้าระวังภาวะฟอสเฟตตา้่ rhabdomyolysis, hemolytic anemia, muscle hypocalcemia weakness และ paralysis - ให้แมกนีเซยี มตามแผนการรักษา - ใหฟ้ อสเฟตตามแผนการรกั ษา - ติดตามระดับอิเล็กโทรไลท์ - ตดิ ตาม creatine kinase ทกุ 2-3 ชว่ั โมง (อ้างอิง: แนวทางการรกั ษาภาวะ diabetic ketoacidosis และ hyperglycemic hyperosmolar state ในเด็กและ วยั รนุ่ 2563, 2563)

5 ภาวะตดิ เชือ้ งา่ ย น้าตาลในเลือดสงู ทา้ ใหเ้ ม็ดเลอื ดขาวท้าหน้าไมไ่ ดเ้ ต็มท่ี ทา้ ใหผ้ วิ หนงั เกิดการอักเสบได้ง่าย เปน็ มาก ขาดเลอื ดอาจทา้ ให้เน้อื เน่าตาย

6 • ความผดิ ปกติของหลอดเลือดแดงขนาดใหญแ่ ละเลก็ : หลอด เลอื ดแดงทั้งขนาดเล็กและใหญ่ตบี ปวดขาขณะเดนิ ความดัน ภาวะแทรกซอ้ น โลหิตสงู ระยะยาว • ระบบหัวใจและหลอดเลอื ด หวั ใจขาดเลอื ด หลอดเลือดโปง่ พอง หลอดเลือดสมองตบี • โรคไต: ไตวายจากของเสียค่ัง • โรคของจอตา: ตาบอด ต้อหิน ต้อกระจก • โรคของประสาทสว่ นปลาย: เหน็บชาเท้า ปวดแสบปวดรอ้ น

การรักษา โรคเบาหวาน

ขอ้ ด:ี ลดปสั สาวะมาก ได้น้าหนกั ตามก้าหนด 1 ลดนา้ ตาล/ไขมันในเลือด ลดภาวะนา้ ตาลในเลอื ดต่า้ ควบคุมอาหาร ลดภาวะแทรกซอ้ นระยะยาว • อาหารควรใหพ้ ลงั งานเฉลย่ี 20 - 45 kcal/นา้ หนักตวั ปรมิ าณขึ้นอย่กู บั กจิ วตั รประจ้าวัน • หลากหลาย สดั สว่ น: คาร์โบไฮเดรต 45 - 60 % โปรตนี 15 - 20 % และไขมนั ไมอ่ ิ่มตวั 10% • หลีกเล่ยี งคาร์โบไฮเดรตเชงิ เดย่ี ว (น้าตาลทราย น้าผ้ึง นา้ ผลไม้) • หลีกเลี่ยงเน้ือสัตว์ไขมนั สงู (เนื้อหมตู ิดมัน ซโ่ี ครงหมู) • นมต้องไม่ปรุงแตง่ หรอื มีไขมนั ตา่้ • หลีกเลย่ี งการด่ืมแอลกอฮอล์ • หลีกเลี่ยงไขมันอ่มิ ตวั (ไขมันสัตว์ กะทิ นา้ มนั ปาลม์ ) • นา้ หนกั เกินควรลด/จา้ กดั อาหารลง 500 - 1,000 Kcal/day

2 ออกกาลังกาย ขอ้ ด:ี ควบคมุ ระดบั นา้ ตาลในเลอื ด/นา้ หนกั ลดไขมันในเลือด หวั ใจและหลอดเลือดแข็งแรง แนะนา้ ออกก้าลงั กายปานกลางแบบ aerobic (Moderate intensity aerobic physical activity) 45 นาที/วนั 3- 5 วัน/สปั ดาห์ หรอื ออกกา้ ลงั กายอยา่ งหนกั 30-45 นาที/วัน 3-5 วัน/สปั ดาห์ ถา้ DMT2 ไมม่ ขี ้อหา้ ม ควรทา้ resistance exercise เช่น ยกนา้ หนกั ท้า 8-10 ครัง้ /ชุด 3 ชดุ /วนั อย่างนอ้ ย 3 วัน/สปั ดาห์ จะชว่ ยเพ่มิ ความไว ต่ออินซูลนิ ข้อควรระวงั !!!! ภาวะนา้ ตาลในเลือดตา้่ ควรหลีกเล่ียงฉีดยาอินซลู นิ ในขณะออกกา้ ลังกายหรือ ไมอ่ อกกา้ ลังกายในช่วงทยี่ าออกฤทธิส์ งู สดุ และไมค่ วร ออกก้าลังกายหักโหมเกินไป หากต้องเลน่ กีฬาที่ใช้แรงมากให้รบั ประทานอาหาร คารโ์ บไฮเดรตกอ่ น

3 การใชย้ า มี 2 รปู แบบ 1) ชนดิ รับประทาน ออกฤทธ์ิกระตนุ้ การหลงั่ อินซลู ิน เพิ่มความไว ลดการดูดซึมนา้ ตาลจากทางเดินอาหารและขัดขวางการสร้างกลูโคสจาก ตบั และเน้ือเยอ่ื ต่าง ๆ นิยมใช้ 3 กลมุ่

ยาชนิดรบั ประทาน กลุ่มยา กลไก ตวั อย่างยาและการใช้ อาการขา้ งเคยี ง ข้อหา้ ม Sulfonylureas กระตุ้นเบต้าเซลล์ให้หลั่งอนิ ซูลนิ glibenclamide, chlorpropamide, ผืน่ คนั ตามผิวหนัง คล่ืนไส้ ตัว ใช้ไมไ่ ด้ในผู้ปว่ ยโรคตับและ เพิม่ ข้นึ gliclazide และ glibizide เหลอื ง ซีด เมด็ เลือดขาวและเกล็ด โรคไต ออกฤทธิห์ ลงั กนิ 1 ชม. เลือดต่้า มักให้วันละคร้ังตอนเช้า กินก่อนอาหาร 30 นาที Biguanides ยับย้ังการดูดซึมกลโู คส และกรดอะ metformin มฤี ทธน์ิ าน คล่ืนไส้ อาเจียน แนน่ ทอ้ ง ท้องเสีย ไม่ควรใชก้ บั ผู้ปว่ ยทมี่ ีการ มโิ นจากล้าไสเ้ ลก็ ขัดขวางการสร้าง 8-12 hrs. ควรรับประทานพร้อม กรดแลคตกิ คัง่ ในกระแสเลอื ด ทา้ งานของหวั ใจ ตบั ไต Alpha-glucocidase กลโู คสจากตบั และเน้ือเย่ือต่าง ๆ อาหาร ใช้นานจะลดการดูดซึม B12 และโฟ ล้มเหลว หรือโรคปอดเรอื้ รงั inhibitor เลท ลดการย่อยแป้ง การดูดซึมนา้ ตาล acarbose 50-100 mg วันละ 3 ครง้ั จากลา้ ไสเ้ ขา้ สกู่ ระแสเลอื ดก็จะ พร้อมอาหารโดยเคย้ี วช้าๆ และ ท้องอืด แน่นทอ้ ง นอ้ ยลง voglibose ปวดท้อง ท้องเสยี ผายลมบ่อย (อา้ งอิง: นงลักษณ์ เมธากาญจนศกั ด์ิ และปทั มา สรุ ติ , 2562)

3 การใช้ยา มี 2 รปู แบบ 2) ชนิดยาฉีดอินซูลนิ ออกฤทธช์ิ ่วยให้ร่างกายใชก้ ลูโคสได้ดีขนึ้ ระดับน้าตาลในเลอื ดลดลง • ขอ้ บ่งใช:้ DM Type 1, โรคตบั หรอื ไตพิการ, ไม่สามารถควบคมุ โรคดว้ ยวธิ ีอ่นื ๆ, มีภาวะเครียดรนุ แรง เช่น ปว่ ยหนกั ตดิ เชื้อรนุ แรง ผ่าตดั

ชนดิ ออกฤทธ์เิ รว็ มาก (rapid ชนิดออกฤทธิส์ น้ั acting insulin) (Short acting insulin) ลกั ษณะใส ลกั ษณะใส • ฉีดเขา้ ใตผ้ ิวหนงั จะออกฤทธ์ภิ ายใน 15-30 นาที ฤทธ์ิ • ฉีดเขา้ ใตผ้ ิวหนัง ออกฤทธห์ิ ลังฉีด 30-60 นาที ออกฤทธ์ิ อยู่นาน 3-5 ช่วั โมง ออกฤทธ์ิสงู สุดที่ 30-90 นาที สูงสดุ 1-2 ชว่ั โมงและมีฤทธิ์อยนู่ าน 5-8 ช่วั โมง • ใช้ลดน้าตาลหลงั มื้อนน้ั ๆ หลังฉดี สามารถรบั ประทาน • มกั ใชฉ้ ดี ก่อนอาหารประมาณ 30 นาทีเพือ่ ควบคมุ ระดบั อาหารได้ทนั ที นา้ ตาลในเลือดหลังอาหารและใชฉ้ ีดเพอ่ื ช่วยลดระดบั • ได้แก่ lispro (Humalog) และ น้าตาลในเลอื ดอยา่ งรวดเรว็ • ไดแ้ ก่ Regular insulin (RI), Actrapid และ Humulin R aspart (Novorapid)

ชนิดออกฤทธ์นิ าน ชนิดออกฤทธ์ปิ านกลาง (intermediate-acting (Long acting insulin analog) insulin) ลกั ษณะใส ลักษณะขุ่น • ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง เริ่มออกฤทธห์ิ ลงั ฉดี 1-2 ชว่ั โมง แล้ว • เรม่ิ ออกฤทธภ์ิ ายใน 2-4 ชัว่ โมง ออกฤทธิส์ ูงสุด 6-10 จะถูกดดู ซึมเขา้ กระแสเลอื ดอย่างชา้ ๆ เป็นผลให้ระดับ ชว่ั โมงและมีฤทธอ์ิ ยนู่ าน อินซลู ินในเลือดคงท่ีโดยไมม่ จี ดุ ออกฤทธิ์สงู สดุ ออก 10-16 ช่ัวโมง ฤทธ์ินาน 20-24 ชั่วโมง • สามารถฉีดไดว้ ันละ 1-2 ครงั้ ที่นยิ ม ไดแ้ ก่ การฉีดเพียง • ไมส่ ามารถใช้ฉีดเข้าทางหลอดเลอื ดด้าเพราะอาจทา้ ให้ วันละ1 คร้งั เกดิ ภาวะนา้ ตาลในเลอื ดตา้่ อยา่ งรนุ แรง กอ่ นอาหารเช้า หรอื กอ่ นนอน • ไดแ้ ก่ glargine (Lantus) • ได้แก่ Humulin N, Insulatard และ Monotard

ชนดิ ผสม (Premixed insulin) ผสมส้นั +ปานกลาง ลักษณะขนุ่ • ได้แก่ Mixtard 30 หรือ Humulin 70/30 หมายถงึ มสี ัดสว่ นปานกลาง (NPH) 70 % และสน้ั (RI) 30 % • ฉีดได้เลย ไมต่ อ้ งดูดยาผสมเอง หลงั ฉดี ต้องรบั ประทานอาหารภายในเวลา 30 นาที เพราะอาจเกดิ ภาวะนา้ ตาลในเลือดต่้าจากฤทธิ์ของอนิ ซลู ินท่อี อกฤทธส์ิ ัน้ ได้ • อินซูลนิ ทอี่ อกฤทธิเ์ ร็ว+ปานกลาง ได้แก่ Humalog Mix 75/25 และ Novo Mix 30

(อา้ งองิ : คณะแพทยศาสตรโ์ รงพยาบาลรามาธบิ ดี มหาวทิ ยาลยั มหดิ ลฝา่ ยเภสชั กรรม, 2559)

การฉดี อนิ ซลู นิ 1. คลงึ ขวดอินซลู ินในมือแทนการเขย่าขวด เพราะเขย่าจะท้าให้เกิดฟอง มีผลต่อความละเอยี ดในการดดู ยา รวมทง้ั การคลงึ ขวดท้าให้ยาอนุ่ เทา่ อณุ หภมู ิห้อง ชว่ ยปอ้ งกันการเห่ยี วลบี ของ เนอ้ื เย่ือ 2. การฉดี อินซลู ินเข้าใตผ้ วิ หนงั คนผอมใหย้ กผวิ ขน้ึ คนอว้ นให้ตงึ ผิวและแทงเขม็ ต้งั ฉากกบั ผิวจนเขม็ มิด ควรหมุนเวียนบรเิ วณที่ฉีด เลย่ี งการฉดี บรเิ วณท่ีบวม เพราะยาจะดดู ซมึ ได้ไมด่ ี ต้าแหน่งทฉ่ี ดี มีดงั นี้

(อา้ งอิง: โรงพยาบาลศิรริ าชปยิ มหาการณุ ย์, 2561 และ Helen Snell, 2020)

4 การสอนผปู้ ่วยดูแลเทา้ • ดคู วามเปล่ียนแปลงของเทา้ แผล รอย ตุ่มเป็นประจ้า เม่ือมแี ผลถลอก/ติดเชื้อเล็กน้อย ให้แจง้ แพทย์ พยาบาล • ลา้ งเท้าด้วยสบอู่ อ่ น นา้ อณุ หภูมหิ อ้ ง ไม่ควรแชน่ ้าอุน่ (ยกเว้นมคี นเตรยี มให้หรือใชข้ อ้ ศอกทดสอบ ความรอ้ นกอ่ น) • เชด็ เทา้ ใหแ้ ห้ง ทาครมี ได้ถ้าผวิ แหง้ มาก แตห่ า้ มบรเิ วณซอกนว้ิ • หลีกเลีย่ งการน่ังไขวห่ า้ ง เพราะอาจจะกดทบั เสน้ ประสาทบริเวณหัวเขา่ ได้ • ตัดเลบ็ เป็นเสน้ ตรง อย่รู ะดับเดยี วกับปลายนว้ิ เท้า • รองเท้าควรเหมาะกับขนาดและรปู เทา้ วัสดุทใ่ี ช้ท้ารองเท้าควรเป็นหนังหรือผา้ เนอื่ งจาก ยืดหยุ่น ถ่ายเทอากาศและความชนื้ ได้ดี รองเทา้ ควร หุม้ ส้น ไมค่ วรใสร่ องเทา้ ส้นสูง • บริหารเท้าทุกวนั เช่น เดนิ กระดกปลายเท้าขึน้ -ลง

THANK YOU THANK YOU THANK YOU