การพัฒนาทักษะการสืบค้นสารสนเทศสำหรับบรรณารักษ์

การพฒั นาทกั ษะการสืบค้นสารสนเทศ สาหรับบรรณารักษ์โดย จริ วฒั น์ พรหมพร[email protected]แผนกสนับสนุนฝ่ ายทรัพยากรอเิ ลก็ ทรอนิกส์ทางการศึกษาบริษัท บุ๊ค โปรโมช่ัน แอนด์ เซอร์วสิ จากดั

หวั ข้อการบรรยายการใช้ประโยชน์จากข้อมูลชนิดของข้อมูลวตั ถุประสงค์ของการสืบค้นวธิ ีการสืบค้นแหล่งข้อมูลท่ใี ช้สืบค้น

การใช้ประโยชน์จากข้อมูลเพ่อื การเรียนรู้ การสร้างสรรค์ การประกอบการตดั สินใจเพ่อื การศกึ ษา เช่น ทารายงาน ทาบทความ นาวิทยานิพนธ์ ทาวจิ ยั เป็ นต้นเพ่อื พฒั นาผลิตภัณฑ์ เช่น การสร้างสรรค์ผลิตภณั ฑฺใหม่ หรือ ต่อยอด ผลิตภณั ฑ์เพ่อื วางแผนธุรกิจ เช่น ประเมนิ มูลค่าส่ิงประดษิ ฐ์ หรือนวัตกรรม ประเมนิ คู่แข่ง ประเมนิ ทศิ ทางของเทคโนโลยีเพ่อื พฒั นาอาชีพ เช่น การนาเทคโนโลยีมาใช้อย่างไรเพ่อื เพ่ิมผลิตเพ่อื จัดการปัญหา

ชนิดของข้อมูลบทความจากวารสารวชิ าการ / บทความวจิ ัย / รายงานการวจิ ยับทความจากนิตยสาร หนังสือพมิ พ์หนังสือสทิ ธิบัตรและอ่นื ๆ

ตวั อย่างชนิดของข้อมูลบทความวจิ ัยเป็ นเอกสารวชิ าการ มีความยาวจากดั มีความทันสมัย ทันต่อเหตุการณ์ คุณภาพ ของเนือ้ หาข้อมูลมีความน่าเช่ือถือสูง เน่ืองจากมีระบบตรวจสอบเนือ้ หาสาระท่ีเป็ นมาตรฐานการเผยแพร่งานวจิ ัย นิยมตพี มิ พ์เป็ นบทความในวารสาร ซ่งึ อาจแบ่งตามลักษณะของ วารสารวชิ าการอาจออกเป็ น 3 ประเภทใหญ่ๆ ได้ดงั นี้ วารสารทางวชิ าการเฉพาะทาง เช่น เน้นวเิ คราะห์เชงิ ทฤษฎี เป็ นต้น วารสารแนวปริทัศน์ (review) การสังเคราะห์งานวจิ ัยหรือแนวคดิ ทฤษฎี และพัฒนาต่อยอด องค์ความรู้ในสาขาต่างๆ วารสารท่ีมีกาหนดเวลาการตีพมิ พ์ เช่น ทุกหน่ึงปี ทกุ หกเดอื น ทุกสามเดอื น หรือ ทุกเดือน บทความสัน้ กระชับ อาจเน้นการนาเสนอความคดิ เหน็ ความคดิ วสิ ัยทศั น์ การวเิ คราะห์ การอภปิ ราย ท่ีก่อให้เกดิ การสร้างสรรค์ทางวชิ าการ

ส่วนประกอบสาคญั ของบทความวจิ ยับทความวจิ ัยประกอบไปด้วยส่วนสาคัญ 6 ส่วน ช่ือเร่ืองและบทคัดย่อ (Title AND Abstract) บทนา (Introduction) วธิ ีการจยั (method) ผลการวเิ คราะห์ข้อมูล ( Analysis Result) การอภปิ รายผลและสรุปผล (Discussion and conclusion ) การอ้างองิ (References)















วัตถุประสงค์ของการสืบค้น

วตั ถุประสงค์ของการสืบค้นเพ่ือดวู ่ามีเทคโนโลยีอะไรอย่ใู นปัจจุบนั ในอุตสาหกรรม หรือเทคโนโลยีท่เี รากาลังสนใจอยู่ตดิ ตามการพฒั นาเทคโนโลยีพจิ ารณาการทาวจิ ัยก่อนการตลาดประเมนิ มูลค่าโอกาสในการทาธุรกิจดรู ะดบั ของเทคโนโลยี หรือปัญหาของเทคโนโลยีในปัจจบุ นั

ส่ิงจาเป็ นในการสืบค้นความรู้ในเร่ืองเทคโนโลยี หรือ ศาสตร์ท่จี ะสืบค้นความรู้ในคาศัพท์เฉพาะด้านความรู้ในเร่ืองท่เี ก่ียวข้องแผนการสืบค้นแหล่งข้อมูลท่ใี ช้ค้นข้อมูล

วธิ ีการสืบค้น

วธิ ีการท่ใี ช้ในการสืบค้นคาสาคญั (Keyword)หวั เร่ือง ( Subject)

การเตรียมคาสาคญั หรือ คยี ์เวิร์ดเลือกคีย์เวริ ์ดปรับแต่งคีย์เวริ ์ดใช้ตัวช่วยสาหรับคีย์เวริ ์ด

การเลือกใช้คยี ์เวิร์ดต้องมีความรู้ หรือเข้าใจเร่ืองท่จี ะสืบค้นเป็ นอย่างดีเลือกใช้คาผดิ จะทาให้ได้ข้อมูลท่ไี ม่ครอบคลุมเนือ้ หาตามท่ตี ้องการ หรือได้ข้อมูลท่ไี ม่ตรงตามกับท่ตี ้องการให้ความสาคัญกับเร่ืองตวั สะกด

ตัวอย่างการเตรียมคีย์เวริ ์ดเพ่อื สืบค้นเก่ยี วกับเทคโนโลยีหมวกนิรภยั สาหรับนักดบั เพลิงแบบส่งสัญญาณเตอื นเม่ือผู้ใช้งานหมดสติ ทาให้สามารถเข้าช่วยเหลือได้ทนั เวลาอะไรท่ตี ้องการค้นหา คือ หมวกนิรภยัต้องมีคุณสมบัตอิ ย่างไร คือ ส่งสัญญาณเม่อื ไม่มีการเคล่ือนไหวมีส่วนประกอบอะไรบ้าง คอื ระบบตรวจจับความเคล่ือนไหว และระบบการ ส่งสัญญาณต้องการผลลัพธ์อย่างไร คือ สามารถตดิ ตามหาตวั นักดาเพลิงท่ีหมดสตไิ ด้

การปรับแต่ง หรือ แปลง คีย์เวิร์ดทาให้คานาม (Nouns)หาคาเหมือน คาคล้าย (synonym) เพ่อื ครอบคลุมในความหมายนี้ ให้มากท่สี ุด

ตัวช่วยสาหรับคยี ์เวิร์ด การใช้เคร่ืองหมายช่วยในการสืบค้น (Wildcards) * ละตัวอักษรตงั้ แต่ 0 ตัวอักษรเป็ นต้นไป เช่น manag* จะค้นหา manage manages manager management ? แทนท่ีตวั อักษรเพียงตัวเดยี วเท่านัน้ wom?n จะค้นหา woman women หรือ fib?? จะค้นหา fiber fibre “…..” ค้นตรงตามตัวท่พี มิ พ์ “lung cancer” “stingless bee” “hard of hearing” เป็ นต้น (….) จัดลาดับการสืบค้นก่อนหลัง rabies AND (dog OR cat)

ตัวช่วยสาหรับคยี ์เวริ ์ดการสร้างเง่อื นไขเพ่อื การสืบค้นโดยใช้ตวั เช่ือม (Operators)  AND ค้นหาทกุ คา ตัวอย่าง insulin AND diabetes ทัง้ insulin และ diabetes ต้องพบอย่ใู นบทความเดียวกัน  OR ค้นหาอย่างน้อยหน่ึงคา ตวั อย่าง heart OR cardiac heart หรือ cardiac คาใดคาหน่ึงต้องปรากฎอย่ใู นบทความ  NOT ปฎเิ สธการค้นหาคานี้ rabies NOT dogs rabies ซ่งึ เป็ นคาแรกต้องปรากฎในบทความ แต่คาท่ีสองคือ dogs ต้องไม่ปรากฎอยู่ใน บทความ

ข้อจากัดในการสืบค้นด้วยคยี ์เวริ ์ดการเลือกใช้คาท่ีไม่ครอบคลุม อาจทาให้พลาดข้อมูลจากบางรายการ หรือบางบทความการใช้คาท่ไี ม่ถกู ต้อง อาจทาให้ได้รับข้อมูลท่ไี ม่เก่ียวข้อง

สืบค้นจากหวั เร่ืองเนือ้ หาถกู จดั หมวดหมู่ตามหวั ข้อ ทาให้ง่ายต่อการสืบค้นครอบคลุมเนือ้ หาท่ตี รงประเดน็ กว่าการค้นด้วยคีย์เวริ ์ด โดยไม่จาเป็ นต้อง คาเหมือนคาคล้ายสามารถประเมนิ ได้ว่ามีข้อมูลเก่ียวหวั ข้อท่ตี ้องการมากน้อยเพยี งใดใน แหล่งข้อมูลท่กี าลังค้นหา

การเลอื กแหลง่ ขอ้ มลู

แหล่งข้อมูลท่ใี ช้ในการสืบค้นเวบ็ ไซต์วารสารวชิ าการภาษาไทย และ ภาษาต่างประเทศวทิ ยานิพนธ์ไทย และภาษาต่างประเทศสิทธิบตั รภาษาไทย และภาษาต่างประเทศเอกสารอ้างอิง เช่น พจานุกรม สารานุกรม เป็ นต้น

การเลือกใช้แหล่งข้อมูลลักษณะของข้อมูลท่ตี ้องการสืบค้นความน่าเช่ือถือของแหล่งข้อมูลความทนั สมัยของข้อมูลความถ่ีในการปรับปรุงข้อมูล

ประเภทแหล่งข้อมูลท่ใี ช้ในการสืบค้นWeb Search Engine เป็ นเคร่ืองมือช่วยในการค้นหาเอกสารท่ไี ม่ได้มีอยู่ใน ฐานข้อมูลออนไลน์ เช่น สถติ ยอดจาหน่ายสุงสุด 5 ลาดับของหนังสือพมิ พ์ไทย เป็ นต้น หรือใช้เป็ นพจนานุกรม เพ่ือค้นหาคาพ้องความหมาย (synonym) และ การใช้เพ่ือค้นข้อมูลในชีวติ ประจาวัน Google (www.google.com)Google Bookmarks ( www.google.com/bookmarks) ใช้สาหรับจัดการ และ จัดเกบ็ ลงิ ค์ หรือ URL ของเวบ็ ไซต์ท่ีพบข้อมูลหรือบทความท่เี ป็ นประโยชน์ใน งานวจิ ยั ให้เป็ นระบบ และ ต้องการกลับมาท่ลี งิ ค์ หรือ URL นัน้ ได้ทุกเม่ือและทุก อุปกรณ์

ประเภทแหล่งข้อมูลท่ใี ช้ในการสืบค้น (ต่อ) ฐานข้ อมูลออนไลน์ หนังสืออเิ ลก็ ทรอนิกส์ วทิ ยานิพนธ์/ ดุษฎีนิพนธ์ ภาษาต่างประเทศ วารสารอเิ ลก็ ทรอนิกส์ ศูนย์ดชั นีการอ้างองิ วารสาร เพ่ือใช้ค้นหารายช่ือวารสาร หรือสืบค้นหางานวจิ ยั จาก วารสารไทย หรือวารสารในกลุ่มประเทศอาเซียน ท่ีผ่านการประเมนิ คุณภาพ http://www.kmutt.ac.th/jif/public_html/index.html http://www.asean-cites.org งานวจิ ยั ทางกฎหมาย http://www.justice-kb.oja.go.th/DipWeb/htmlpub/index.jsp

ประเภทแหล่งข้อมูลท่ใี ช้ในการสืบค้น (ต่อ) ฐานข้ อมูลออนไลน์ วารสารอเิ ลก็ ทรอนิกส์ (ต่อ) Thai Journals Online (ThaiJO) เป็ นระบบฐานข้อมูลวารสารอเิ ลก็ ทรอนิกส์กลางของ ประเทศไทย รวมวารสารวชิ าการท่ีผลติ ในประเทศไทยทกุ สาขาวชิ า ทงั้ สาขา วทิ ยาศาสตร์/เทคโนโลยี และมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ ThaiJo ได้รับการ สนับสนุนจาก สานักงานกองทุนสนับสนุนการวจิ ัย (สกว.) มหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยี พระจอมเกล้าธนบุรี (มจธ.) มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร์ (มธ.) และศูนย์ดชั นีการอ้างองิ วารสารไทย (Thai-Journal Citation Index Centre : TCI) http://www.tci-thaijo.org ASEAN Citation Index (ACI) เป็ นระบบฐานข้อมูลวารสารอเิ ลก็ ทรอนิกส์ท่มี ีคุณภาพท่ี นาเสนองานวจิ ัยของประเทศในกลุ่มภูมภิ าคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ http://www.asean-cites.org

ประเภทแหล่งข้อมูลท่ใี ช้ในการสืบค้น (ต่อ) อ่ืนๆ เช่น ฐานข้อมูลสหบรรณานุกรมห้องสมุดสถาบันอุดมศกึ ษาไทย www.cuprint.chula.ac.th http://uc.thailis.or.th ฐานข้อมูลวทิ ยานิพนธ์ฉบับภาษาไทย http://tdc.thailis.or.th/tdc/ ฐานข้อมูลสทิ ธิบตั ร http://patentsearch.ipthailand.go.th/DIP2013/simplesearch.php

ประเภทแหล่งข้อมูลท่ใี ช้ในการสืบค้น (ต่อ)แหล่งข้อมูลท่ใี ช้เป็ นเคร่ืองมือช่วยในการค้นหาบทความหรือเอกสาร วชิ าการจากข้อมูลอ้างองิ (citation) หรือ จดั ทารูปแบบบรรณานุกรม มาตรฐาน เช่น APA หรือ Vancouver CrossRef (search.crossref.org) Google Scholar (scholar.google.com)