โรคไข้เลือดออก

Health Station ผศ.พญ.กาญจนา ต้ังนรารัชชกจิ ภาควชิ ากมุ ารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธบิ ดี มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล ‘ไขเ้ ลอื ดออก’ มหนั ตภัยร้ายใกลต้ ัว ตัง้ แตต่ น้ ปี 2556 กระทรวงสาธารณสุขไดป้ ระกาศเตือนประชาชนให้ระวังโรคไข้เลือด ออกระบาดหนัก เนื่องจากสถานการณ์โรคไขเ้ ลือดออกในปีนี้ พบอตั ราป่วยด้วยโรคไข้เลอื ดออก สูงกวา่ ค่าเฉลีย่ ของทุกปีอยา่ งต่อเนือ่ ง โดยตั้งแต่ 1 มกราคม ถงึ 18 มิถุนายนท่ผี ่านมา มจี �ำ นวน ผู้ปว่ ยสูงถงึ 48,592 ราย สูงกว่าค่าเฉล่ียเม่ือเทียบกับปี 2555 ถงึ 3 เท่าและมากทส่ี ดุ ในรอบ 10 ปี จ�ำ นวนผปู้ ว่ ยเสยี ชีวติ 59 ราย ก็ยังเพิ่มมากขึน้ กว่า 5 เท่าเม่อื เทียบกับปี 2555 เชน่ กนั นอกจากนี้ไม่ใช่เฉพาะแค่พ้ืนที่จังหวัดกรุงเทพมหานครเท่านั้นท่ีมีการพบผู้ป่วยโรคไข้เลือดออก แต่ยงั สามารถพบได้ทวั่ ทั้งประเทศ

ทงั้ นจี้ ากการรายงานสถานการณโ์ รคไข้เลอื ดออกในประเทศไทย ปี 2556 โดยกลมุ่ ระบาดวทิ ยา ส�ำ นกั ติดตอ่ โรคแมลง กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ พบว่าจำ�นวนผูป้ ว่ ยสะสมทต่ี ิดเชื้อไวรัสเดงกี รวมผปู้ ่วยไขเ้ ลือดออกและไขเ้ ดงกี (DHF+DSS+DF) เปรียบเทียบขอ้ มลู ถึงสปั ดาหท์ ี่ 24 (ประมาณกลาง เดือนมิถนุ ายน) ของปี 2552-2556 แสดงให้เหน็ ถงึ จ�ำ นวนผูป้ ว่ ยทเี่ พม่ิ ข้นึ รวมทง้ั มอี ัตราการตาย และ อัตราป่วยเพ่ิมมากขนึ้ อยา่ งเหน็ ไดช้ ดั ตามตารางดังนี้ 2556 2555 2554 2553 2552 จ�ำ นวนผปู้ ่วย (ราย) 48,592 15,841 18,873 29,432 18,969 ตาย (ราย) 59 11 12 32 16 อัตราปว่ ย (ต่อแสน) 75.83 24.80 29.71 46.33 29.92 อัตราป่วยตาย 0.12 0.07 0.06 0.11 0.08 (รอ้ ยละ) ดังน้ันพวกเรามาทำ�ความรู้จักกับโรคไข้เลือด ออก และการป้องกันโรคกันเถอะ เพ่ือบุตรหลานและ คนท่ีเรารักจะได้ปลอดจากโรคนี้ หรือหากสงสัยว่าคน ใกล้ชิดอาจเป็นไข้เลือดออกจะให้การดูแลเบื้องต้น อยา่ งไร เมอื่ ไรควรไปพบแพทย์ และแพทยเ์ ขารกั ษาโรค ไขเ้ ลอื ดออกกันอยา่ งไร โรคไขเ้ ลอื ดออก เกดิ จากการติดเช้อื ไวรัสเดงกีซง่ึ มยี ุงลายเปน็ พาหะ โดยในแต่ละปยี ังมคี งผูต้ ดิ เชื้อจ�ำ นวนมาก มี การระบาดมากในฤดฝู นแตก่ พ็ บการตดิ เชอื้ นไี้ ดต้ ลอดทงั้ ปี นบั วา่ โรคนเ้ี ปน็ ปญั หาทางสาธารณสขุ ทส่ี �ำ คญั ของประเทศ การให้การวินิจฉัยโรคตั้งแต่ระยะแรก การดูแลและรักษาเพ่ือป้องกันภาวะช็อกหรือรักษา ภาวะช็อกให้ทันทว่ งทีและเหมาะสมจะสามารถช่วยลดอตั ราการเสียชีวติ ลงได้ อาการทางคลินิกและการด�ำ เนนิ โรค แบง่ ได้เปน็ 3 ระยะคือ 1) ระยะไข้ ผู้ปว่ ยจะมไี ข้สงู ลอยเฉยี บพลัน 2 – 7 วัน มีหนา้ แดง ส่วนใหญ่จะไม่มีนำ�้ มูก หรอื ไอ ซงึ่ ตา่ งจากโรคหดั และไขห้ วดั บางรายอาจตรวจพบคอแดงได้ มกั บน่ ปวดศรี ษะและกระบอกตา มี อาการเบ่อื อาหาร คล่ืนไส้ อาเจียนรว่ มด้วย หลอดเลอื ดฝอยเปราะและแตกง่าย มจี ดุ เลือดออกเลก็ ๆ ตาม แขน ขา ล�ำ ตวั รักแร้ อาจมเี ลือดกำ�เดา เลอื ดออกตามไรฟนั ปวดทอ้ งและถา่ ยอุจจาระสีดำ� มอี าการปวด ใตช้ ายโครงขวา เน่ืองจากมีตบั โต

2) ระยะวกิ ฤติ หรอื ชอ็ ก เปน็ ระยะทม่ี กี ารรว่ั ของพลาสมา ซง่ึ จะพบไดใ้ นผปู้ ว่ ยไขเ้ ลอื ดออก ทกุ ราย มกั เกิดช่วงส้ันๆ กอ่ นไข้ลงหรือพร้อมๆ กบั ไข้ลดลงอย่างรวดเร็ว อาจเกดิ ไดต้ ัง้ แตว่ นั ท่ี 3 ของโรค ผู้ป่วยท่ีมี กภราะวหะชาย็อนกำ้�จถะา้มไีอดา้รกับากรากรรระักสษับากภราะวสะ่าชย็อกออาจยม่างเี หทงนั ื่อทอ่วองกทมี ผาปู้ก่วแยลสะ่วมนอื ใเหทญา้ เจ่ยะน็ ฟชืน้ พี ตจัวรไดเบอ้ ายเ่ารง็วรสวด่วนเรใว็ หผญูป้ ่จว่ ะยรทู้ส่ชีต็อิ พกดูนราเู้นรจอื่ ะง มปี ากเขยี ว ตวั เยน็ ซดี อาจมอี าการเลอื ดออกอยา่ งรนุ แรงในทางเดนิ อาหาร และจะเสยี ชวี ติ ไดภ้ ายใน 12 – 24 ชว่ั โมง หลงั ช็อก หากไม่ได้รับการรักษาภาวะช็อกอยา่ งถูกต้องทนั ที 3) ระยะฟืน้ ตัว ระยะนีข้ องโรคไข้เลอื ดออกเกดิ ขน้ึ คอ่ นข้างเรว็ ภายหลังไขล้ ง 24 – 48 ชั่วโมง ผู้ปว่ ยจะมีปสั สาวะออกมาก เมอ่ื การรั่วของพลาสมาหยดุ การเปล่ียนแปลงทพี่ บบอ่ ยในระยะน้ีคอื มผี นื่ ลักษณะเป็น วชงีพขจารวชๆ้าทโดา่ มยกผลูป้ า่วงยผไืน่มส่มีแอี ดากงเารรยี ทกาวง่าหcัวoใจnvใaนlรeะsยcะeนnผ้ีt ปู้ra่วsยhจผะเูป้ รว่ม่ิ ยรมับักปมรอีะาทกาานรนค้ำ�นั แซลึง่ ะจอะาเปห็นารอไยดู่้ม2า–กข4ึน้ วัน อาจตรวจพบ การติดต่อ มียุงลายเป็นพาหะนำ�โรค โดยเกิดจากยุงลายตัวเมียซึ่งกัดเวลากลางวันและดูดเลือด คนเป็นอาหาร จะกัดดูดเลือดผู้ป่วยซึ่งอยู่ในระยะไข้สูงซึ่งเป็นระยะที่มีไวรัสอยู่ในกระแสเลือด เชื้อไวรัสจะเข้าสู่ กระเพาะยุง เข้าไปอยู่ในเซลล์ที่ผนังกระเพาะ เพิ่มจำ�นวนมากขึ้นแล้วออกมาจากเซลล์ผนังกระเพาะ ไวรัสเดิน ทฝปนราะงมเมกัขาเ้าปณสน็ ู่ต5น่อ�้ำ ม–ทน่ยี8้ำ�งุ ลลวาันายยเยชพุงอื่ลอบาแวยพาจงระไ่เขชว่มาื้องาไไกปขทยต่ ีส่ังาผุดมู้ทภดี่ถางั ชูกนนยนั้ ะุงกขแงััดหขใลอน่งงรเนาพยำ้�าทถะ่มีัดพีนไนั ป�ำ้ธนุข์โดิ่งอแยงลมยะรีงุ ใละสยายะนบฟ�ำ้ ้าักนนตั้นจวั อึงขามอจกั งจอโะรยสคู่ตะหาอลมางัโดจอหาง่ กนรือไำ้�ดดไม้รม่ื บัก่ แเไ็ ลชดะือ้ ้ นโจดา�้ำ ยกใชนยท้ ำ้�งุ ่ี ไแมจ่ปกิดันฝอาา่ทง้ังลภ้าางยเทใน้าแยลาะงภรถายยนนอตก์ ภบาา้ ชนนนะอใสกน่ จำ้�าเกลน้ีย้แีงลสว้ตั วบ์ อ่เศซษเี มภนาชตน์ในะหเอ้ชง่นนโ�ำ้ อจ่งาแนตรกอเงศขษากตรู้กะนั ปม๋อดงจกาะนลราองกกม็ รกั ะเถปาน็ งทต่ีท้นีย่ไมุง้ ลายชอบวางไขเ่ ช่นกนั ทง้ั นี้ใน 2552 องค์การอนามัยโลก ได้ให้ขอ้ เสนอแนะการจำ�แนกความรนุ แรงโรคไข้เลอื ดออกใหม่ เพื่อชว่ ย ใหแ้ พทยแ์ ละบคุ ลากรทางการแพทยต์ ดั สนิ ใจไดว้ า่ ควรใหก้ ารรกั ษาผปู้ ว่ ยทมี่ โี อกาสเปน็ หรอื เปน็ ไขเ้ ลอื ดออกในสถาน พยาบาลหรือโรงพยาบาลท่ีมีความพร้อมมากน้อยเพียงใด และควรให้การรักษาเข้มข้นแค่ไหน ซ่ึงได้พิจารณาเป็น เกณฑก์ ารวินิจฉยั โรคไขเ้ ลือดออกและสัญญาณอันตราย รวมทงั้ เกณฑก์ ารวินจิ ฉยั โรครนุ แรง ดงั น้ี เกณฑ์การวนิ ิจฉยั ± สัญญาณอนั ตราย เกณฑ์การวนิ จิ ฉัยโรครนุ แรง สงสัยว่าเปน็ โรคไขเ้ ลือดออก สญั ญาณอนั ตราย 1. มีการร่ัวของพลาสมา - อาศัยในบรเิ วณท่ีมีการระบาด • ปวดท้อง กดเจ็บ มาก น�ำ ไปสภู่ าวะ ของไวรสั เดงก/ี โรคไข้เลือดออก • อาเจียนมาก • ช็อก - มไี ข้รว่ มกับอาการอยา่ งนอ้ ย • เลอื ดก�ำ เดา/เลอื ดออกทเ่ี ยอ่ื บุ • หายใจเหนอื่ ย 2 ข้อต่อไปน้ี • ซึม กระสับกระสาย 2. เลอื ดออกมาก • มีอาการคล่ืนไส้ อาเจียน • ตบั โต 3. พบความผดิ ปกติ • ปวดกล้ามเนอื้ • แกลาระตจร�ำ วนจวเนลเือกดลพด็ บเล:อื เลดือตดำ่�ข้น ของอวยั วะอื่นๆ • ท�ำ Touniguel test ให้ผลบวก • ตบั : AST or ALT >=1000 • มสี ัญญาณอันตราย • สมอง: ความรูส้ ตเิ ปล่ียนไป • ไตวาย

การดแู ลรกั ษาผู้ป่วยไข้เลือดออก ขณะนี้ยังไม่มียาต้านไวรัสท่ีมีฤทธ์ิจำ�เพาะสำ�หรับเชื้อไข้เลือดออก การรักษาโรคน้ีเป็นการรักษาตาม อาการและประคบั ประคอง ซง่ึ จะใหผ้ ลดีหากได้รบั การวินิจฉัยโรคไดต้ ้งั แต่ระยะแรก การสงั เกตอาการ ตดิ ตาม ดแู ลผปู้ ว่ ยอยา่ งใกลช้ ดิ ในระยะวกิ ฤตประมาณ 24 – 48 ชวั่ โมง จะชว่ ยปอ้ งกนั ไมใ่ หโ้ รคมคี วามรนุ แรงเพม่ิ ขนึ้ โดย มหี ลกั ปฏิบัตดิ งั น้ี 1) ระยะไข้ ควรเช็ดตัวด้วยน้ำ�ธรรมดาเพ่ือลดไข้ บางรายอาจมีอาการชักได้ถ้าไข้สูงมาก โดย เฉพาะอย่างย่ิงเด็กที่มีประวัติเคยชัก หรือในทารกและเด็กเล็กท่ีมีไข้สูง จำ�เป็นต้องให้ยาลดไข้ ควรใช้ยาพวก พาราเซตามอล หา้ มใช้ยาพวกแอสไพริน หรือไอบโู ปรเฟน เพราะจะท�ำ ให้เกล็ดเลือดเสยี การทำ�งาน และระคาย เนภกหร�ำ้างะวือ่แเะพลแเปละาเะะ็นกทกพลาำ�ิษอื รใตโหอซ่อา้เเลเตดจือับียยี ดมไนอดดอ้ไว้ ใมกยห่คไ้ผดควู้ป้งวร่ารใ่วหยใยหขผ้ไ้ดด้ึนู้ปื่ม้นว่ นคำ้�ยชว�้ำดผดรมื่ ใลเนชหไ�ำ้ย้มยทา้หเ่มีลรพีสดือรแีไนาขดะ�้ำ ้เงเปผกหู้ป็นลร่วคอืือยรสแส้ังรดี ค่วค่ำ�นรราหใง้ั วหลาเญกะวนมล่มาีอ้อีไทขาย้สเี่ไๆจขูงีย้สแนเูงลบเจะท่ือะบ่าอแอ่นายย้ันหกๆาไมกรเพ่ไาดแรือ่ ้วลใชช่าะด้ยออเาาชาลเยเจจดนยี ียไำ้�นขนท้มจี่เาาทสกกยี�ำ นไใไปหป�ำ้ จห้ขทะารามดืองี มเี ลือดปนมาด้วย ผ้ปู ่วยทมี่ ปี ัจจยั เสีย่ งดังตอ่ ไปน้ี ไดแ้ ก่ ทารกอายนุ ้อยกว่า 1 ปี ผู้ป่วยท่ีอว้ นมากหรอื มโี รคประจำ�ตัว เชน่ โรคธาลัสซีเมีย ขาดเอ็นไซม์ G6PD โรคหวั ใจ โรคปอดเรอ้ื รงั และโรคไตวาย ควรรีบไปโรงพยาบาลตงั้ แต่ระยะ ไข้ และแพทย์ควรรับผู้ป่วยไว้รกั ษาในโรงพยาบาลและให้การดูแล ตดิ ตามอย่างใกล้ชดิ ในรายทไ่ี มม่ ีปจั จยั เส่ียง ดังกล่าวข้างต้นควรให้คำ�แนะนำ�และการสังเกตอาการท่ีเป็นสัญญาณอันตรายแก่ผู้ปกครอง โดยให้รีบนำ�ส่งโรง พยาบาลทันทีเมือ่ มีอาการอย่างใดอย่างหน่งึ ดังแสดงในตาราง ควรนัดผ้ปู ่วยทสี่ งสัยติดเชื้อไวรสั เดงกมี าตรวจทุก วนั ต้งั แต่วนั ท่ี 3 ของไข้เปน็ ตน้ ไป จนกว่าไข้จะลง 24 ชวั่ โมงโดยไม่ได้ใหย้ าลดไข้ หากพบสัญญาณอนั ตรายควร รบั ไว้ในโรงพยาบาล ปริมาณท2ี่จ)ะปรระะคับยปะระวคิกองฤระตบบิ ไหหลรเวอื ียชนเ็อลือกดใหผู้ป้เพ่วียยงคพวอรไดโดร้ บัยปสารรับนป�ำ้ รทิมาางณหลสอารดนเล้ำ�อืตดามดำ�กอายรรา่ ั่วงเขหอมงาพะลสามสมในา ซึ่งสามารถท�ำ ไดโ้ ดยการตดิ ตามอาการทางคลินกิ ค่าฮีมาโตคริต สญั ญาณชีพ และปรมิ าตรปสั สาวะทอ่ี อกอย่าง ใกล้ชิด การรั่วของพลาสมาจะมากในช่วง 12 ชัว่ โมงแรก และจะลดลงจนหยดุ ใชเ้ วลา 24 – 48 ชวั่ โมง ผปู้ ่วยที่ มเี ลอื ดออกมาก จำ�เปน็ ตอ้ งทำ�การห้ามเลือดอย่างถกู วิธีและได้รบั ส่วนประกอบของเลอื ดทดแทน โดยท่วั ไป3ถ)้าผรปู้ ว่ ะยพยน้ ะจาฟกภืน้ าวใะนชรอ็ ะกยแะลน้วพี้ 2ล4าส–ม4าท8่รี ชั่วั่วอโอมกงไแปลจะะเกรลิม่ ับกเินขไ้าดส้ ู่หควลรอหดยเลุดอืใหด้สอาารจนท้ำ�ำ�ทใาหง้เหกลิดอมดสี เาลรือนด้ำ�ดเก�ำ ิน วคั ซนี ปอ้ งกนั โรคไขเ้ ลือดออก วคั ซนี ปอ้ งกนั โรคไขเ้ ลอื ดออกจ�ำ เปน็ ตอ้ งครอบคลมุ ไวรสั เดงกที ง้ั 4 สายพนั ธ์ุ เชอ้ื ทใ่ี ชใ้ นการทดลองตอ้ ง เปน็ เชอ้ื เปน็ ทผ่ี า่ นกระบวนการทดลองในหอ้ งปฏบิ ตั กิ ารในหลอดทดลอง สตั วท์ ดลอง และในอาสาสมคั รทดลองท่ี เปน็ มนษุ ย์ ปจั จบุ นั หนว่ ยงานวจิ ยั โครงการวจิ ยั และพฒั นาวคั ซนี สถาบนั วจิ ยั และพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล ไดพ้ ฒั นาวคั ซนี ไขเ้ ลอื ดออกส�ำ เรจ็ แลว้ เบอ้ื งตน้ พบวา่ วคั ซนี ไดผ้ ลดี มคี วามปลอดภยั สงู และ อยใู่ นชว่ งการพฒั นาการผลติ เพอ่ื ทดสอบในคนจ�ำ นวนมากตอ่ ไป ลา่ สดุ ปนี ร้ี ฐั บาลไดต้ ง้ั งบประมาณ 60 ลา้ นบาท เพอ่ื ใหป้ ระเทศไทยเปน็ ศนู ยว์ คั ซนี ไขเ้ ลอื ดออกแหง่ แรกในอาเซยี น คาดวา่ ใชเ้ วลาประมาณ 2 ปี

การปอ้ งกนั และควบคุมโรคไข้เลอื ดออก กร ปณำ�อ้ จงรดักงแคันห์พกเลาิชนรง่ิตอ่ืเแไพงขพจา้เรละา่ขกพืออโดันรงอธคยอ์ลุุงไขกกู โเ้ นลดโดำ�้อืยยดปเชนออ้ ูออ่ืงหกกงลจันยักางัไกมไ5มส่ใปหม่า.ม้ยยี 1ุงาาวรรขากัถ.งษทไคขาำ�อื ล่แหาปลยรดิะอืไไดเปมป้ง้อม่ ่าลงวียยี่ กคัแนนัซลไนีปะมไปลใ่ม่ออ้หส่ ยง้ไิน้ขกปเ่กนั ปรลดลบั างัอืยปนงเปงฏนั้ บน็กิบปายตั รรุงิ แปะเลมอ้นะางน้ ณกขทัดนั ี่กไจกขางึรย่รเะปคงุ ทลน็วราบววยธิคงทีสุมเพดี่าลอ่ืธทีกู ากส่ีนรำ�ดุำ�้ณจดดัดสว้ว้ ลุขยยกู กกเนาารรรำ้�่ง ยงุ ลายก่อนท่จี ะกลายเป็นตวั ยงุ เตม็ วยั ทกุ สปั ดาห์ มาตรการ 5 ป. มปปปปตี ....อ้ ททททงกี่ี่ี่ี่ �ำ4213จดั ปปปจเรปดิดับลั ลฝกอ่ป่ยีาายรนรโงุปอเนสกล่งง่ิำ้�บ็หาแทหกรวุกวอืาดางภล7ดนอา้ สกวชมง่ินัยนปทงู ะเฏทง้ัชขภกิกี่น่ังลูานินยอนล้ำ�ใอ้�ำใกูนหกในบนไ้มำ้�ปา้แิดยนจชขุงแกิดวลในั ดนะนนโออ�ำ้ อ่า่งงกกนทบร้�ำ ่ปีะา้ใปชนลอู๋้กตจงตารน้หนวไจรรมอืรอ้อภงแบขาลชบาะตนา้ภู้กนะาอบั ชแน่ืขนลทา้ ะะวอ่ี ททาอ่ีไ่ จมรจส่ะะบาเมกายาบ็ รนขถ�ำ้งั ปวนา่ดิ�ำ้ มไฝดแี า้หไคดลว้ง่รนเก�ำ้ บ็ขงัทหง้ิ รหอื รไอื มฝ่ งัหดานิก ป. ที่ 5 ปฏบิ ตั ิ ขอใหเ้ จา้ ของบ้านเรอื นลงมือปฏบิ ัตเิ องเปน็ ประจำ�ทกุ ๆ 5 – 7 วันจนเป็นนิสัยไม่ตอ้ งรอเจา้ หนา้ ที่ มาตรการ 1 ข. คือการขัดล้างภาชนะก่อนเปลี่ยนน�้ำ ใหม่ทกุ สปั ดาห์ เพ่ือก�ำ จัดไขย่ ุงทเ่ี กาะอย่ภู ายใน ภปราชะมนาะณท1ั้งนเด้ยี อื ุงนลาไยขตย่ วังุ ทเมนียตอ่1สตภัวาหพลคงั วผาสมมแพหนัง้ แธลุ์จง้ะไตดงั้ น้ ทา้อนงหแลลาะยวเาดงอืไขน่ไดเมต้ อ่ื ลไอขดถ่ ชกู ีวนิต�้ำ คทรว่ ้ังมลถะงึ ปจระะฟมกั าตณวั ก1ล0า0ยเปฟน็อลงกู มนชี �้ำ วี อติ ยอา่ ยงู่ รวดเร็วภายในเวลา 20 – 60 นาที ส่วนวิธีการป้องกันไม่ให้ยุงกัด ให้ยาทากันยุงกัด หรือใช้กลิ่นของสมุนไพรไล่ยุง เช่น ตะไคร้หอม เปน็ ต้น ควรนอนในมงุ้ หรอื หอ้ งท่ีตดิ มงุ้ ลวดกนั ยุง หากทกุ คนช่วยกนั กำ�จัดแหลง่ เพาะพนั ธย์ งุ ลาย รวมถึงปอ้ งกนั ตนเองและบุตรหลานไมใ่ ห้ถกู ยงุ กดั ก็จะปลอดภัยจากไข้เลอื ดออกได้