04 หลักสูตรการศึกษาเพื่อพัฒนาทักษะชีวิต เรื่อง การเตรียมความพร้อมเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ

43 กิจกรรมการศกึ ษาตอ่ เนอื่ ง งานการศกึ ษาเพอ่ื พฒั นาทักษะชีวิต หลักสูตร เรื่อง การเตรียมความพร้อมเขา้ สสู่ งั คมผู้สูงอายุ (ฉบับปรับปรุง พฤศจิกายน ๒๕๖๒) ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั อาเภอโนนสูง สานักงานส่งเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั จังหวัดนครราชสมี า สานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั สานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธกิ าร กระทรวงศกึ ษาธิการ เอกสารวิชาการหมายเลข........../2562

39 ประกาศศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาเภอโนนสงู เรอ่ื ง ใหใ้ ช้หลักสตู รทักษะชีวติ เร่อื ง การเตรยี มความพร้อมการเข้าสสู่ ังคมผู้สูงอายุ (ฉบบั ปรับปรุง พฤศจิกายน ๒๕๖๒) ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอโนนสงู สืบเน่ืองจากการท่ีกระทรวงศึกษาธิการได้มีระเบียบกระทรวงศึกษาธิการ ว่าด้วยการจัดการศึกษา ต่อเน่ือง พ.ศ. ๒๕๕๔ ประกาศใช้ ณ วันท่ี ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ และสํานักงาน กศน. ได้มีการจัดทําคู่มือ การจดั การศกึ ษาต่อเนอื่ ง พ.ศ.๒๕๕๕ แนวทางการดาํ เนินงานโครงการศูนยฝ์ กึ อาชีพชมุ ชน พ.ศ.๒๕๕๕ คู่มือการ จัดการศึกษาต่อเน่ือง(ฉบับปรับปรุง พ.ศ.๒๕๕๙) และคู่มือการจัดกิจกรรมฝึกอบรมประชาชน พ.ศ. ๒๕๕๙ ไป แลว้ น้นั ในการนี้ เพื่อให้การดําเนินงานการจัดการศึกษาต่อเน่ืองของหน่วยงาน สถานศึกษาในสังกัดสํานักงาน กศน. เปน็ ไปในทิศทางเดียวกัน และมีความสอดคล้องกับสภาวการณ์ทางเศรษฐกิจในปัจจุบัน สํานักงาน กศน. จึงได้จัดทําเอกสารแนวทางการดําเนินงานการจัดการศึกษาต่อเน่ือง (ฉบับปรับปรุง พ.ศ.๒๕๖๑) ข้ึน เพื่อให้ บุคลากร สถานศึกษา กศน. และหนว่ ยงานที่เกย่ี วข้อง ได้มแี นวทางในการจัดการศึกษาในพื้นที่ให้มีประสิทธิภาพ และขอยกเลิกคู่มือฯ แนวทางตามท่ีได้กล่าวข้างต้นทั้ง ๔ เล่ม โดยในเอกสารแนวทางการดําเนินงานการจัด การศึกษาต่อเนื่อง (ฉบับปรับปรุง พ.ศ.๒๕๖๑) หน้า ๔๗ กําหนดแหล่งที่มาของหลักสูตรการจัดการศึกษา ต่อเนอ่ื ง ประกอบด้วย ๑. หลักสูตรที่สถานศึกษาจัดทําขึ้นเอง ๒. หลักสูตรกลางที่สํานักงาน กศน. จัดทําขึ้น ๓. หลักสูตรที่สถานศึกษาอ่ืนในสังกัด สํานักงาน กศน. จัดทําขึ้น ๔. หลักสูตรของสถานศึกษา หรือหน่วยงานอื่น นอกสังกัด โดยได้รับอนุญาตจากสถานศึกษา/หน่วยงาน โดยมีกรอบหลักสูตรการจัดการศึกษาต่อเน่ือง ด้าน ทักษะชีวิตตามวัตถุประสงค์ของหลักสูตร จัดการศึกษาเพ่ือพัฒนาทักษะชีวิตให้แก่ทุกกลุ่มเปูาหมาย โดยจัด กิจกรรมการศึกษามุ่งเน้นให้ทุกกลุ่มเปูาหมายมีความรู้ความสามารถในการจัดการชีวิตของตนเองให้อยู่ในสังคม ได้อย่างมคี วามสุขรวมทัง้ การใชเ้ วลาว่างให้เปน็ ประโยชน์ตอ่ ตนเอง ครอบครัว และชมุ ชน ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอําเภอโนนสู ได้ดําเนินการพฒั นาหลักสตู ร การจดั การศึกษาต่อเนื่อง หลักสตู รทักษะชีวติ เรือ่ งเตรยี มความพร้อมการเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (ฉบับปรับปรุง พฤศจิกายน ๒๕๖๒) ข้ึน โดยความร่วมมอื ของผู้บรหิ าร คณะครู และคณะกรรมการสถานศึกษา ทั้งได้นํากรอบ แนวทางการดําเนนิ งานการจัดการศึกษาต่อเน่ือง (ฉบับปรับปรงุ พ.ศ.๒๕๖๑) รวมทั้งบรบิ ทของพ้ืนท่ี จงั หวัด นครราชสมี า มาเป็นข้อมลู ในการพฒั นาและได้ผ่านความเหน็ ชอบจากคณะกรรมการสถานศกึ ษาแล้ว จงึ ประกาศใหใ้ ชห้ ลกั สตู ร หลักสูตรทกั ษะชีวิตเรื่องเตรียมความพร้อมการเข้าส่สู ังคมผู้สงู อายุ (ฉบับปรับปรงุ พฤศจิกายน ๒๕๖๒) ศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอโนนสงู ตง้ั แตป่ งี บประมาณ ๒๕๖๓ เป็นตน้ ไป แก่ผขู้ ้นึ ทะเบยี นเปน็ นักศึกษาการจดั การศึกษษต่อเนื่อง ของศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและ การศกึ ษาตามอัธยาศยั อําเภอโนนสงู ประกาศ ณ วันที่ เดือน พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๒ (นางวิไลลักษณ์ โรจนาศรรี ัตน์) ผู้อาํ นวยการศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอโนนสูง

40 ความเห็นชอบคณะกรรมการสถานศกึ ษา ศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอโนนสูง เพ่ือให้หลักหลักสูตรทักษะชีวิต เรื่องการเตรียมความพร้อมการเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (ฉบับปรับปรุง พฤศจิกายน ๒๕๖๒) การจัดการศึกษาต่อเน่ือง ของศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอ โนนสูง มุ่งเน้นให้ทุกกลุ่มเปูาหมายมีความรู้ความสามารถในการจัดการชีวิตของตนเองให้อยู่ในสังคมได้อย่างมี ความสุขรวมท้ังการใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์ต่อตนเองครอบครัวและชุมชนตามพระราชบัญญัติส่งเสริม การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย พอพานจุดประสงค์ 2551 ให้ไว้ณวันท่ี 19 กุมภาพันธ์พ.ศ 2562 - 2565 5551 ให้ผู้ทีม่ ีสว่ นเกีย่ วข้องสนับสนุนและประสานความร่วมมือในการจัดการศึกษานอกระบบ และการศึกษาตามอัธยาศัยให้เป็นไปตามกรอบของหลักสูตรทักษะชีวิตเรื่องการเตรียมความพร้อมเข้าสู่สังคม ผู้สูงอายุฉบับปรับปรุงพฤศจิกายน 2556 3 การจัดการศึกษาต่อเนื่องเพื่อพัฒนากลุ่มเปูาหมายให้มีคุณภาพ ต่อไป ทง้ั นี้ ต้ังแตว่ นั ที่ เดือน พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๖๒ (นายนรนิ ทร์ ฉตั รเวทนิ ) ประธานคณะกรรมการสถานศกึ ษา ศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั อําเภอโนนสูง

41 คานา ตามพระราชบญั ญัติส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย พ.ศ.๒๕๕๑ ให้ไว้ ณ วันท่ี ๑๙ กมุ ภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๑ เหตุผลในการประกาศใช้พระราชบัญญัติฉบับนี้คือ โดยที่กฎหมายว่าด้วยการศึกษา แห่งชาติมหี ลกั การจัดการศึกษาให้เป็นการศึกษาตลอดชีวิตสําหรับประชาชน และให้ทุกภาคส่วนของสังคม ได้มี ส่วนร่วมในการจัดการศึกษา รวมท้ังสถานศึกษาอาจจัดการศึกษาในระบบ การศึกษานอกระบบ หรือการศึกษา ตามอัธยาศัย รูปแบบใดรูปแบบหน่ึงหรือท้ังสามรูปแบบก็ได้ โดยเป็นการผสมผสานระหว่างการศึกษาทั้งสาม รูปแบบ เพื่อให้สามารถพัฒนาการศึกษาและคุณภาพชีวิตของประชาชนได้อย่างต่อเน่ือง แต่เน่ืองจากกลไกและ การดําเนินการเก่ียวกับการจัดการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยยังไม่มีกฎหมายเฉพาะรองรับ ดังนนั้ เพอื่ ใหเ้ ป็นไปตามแนวทางและเปูาหมายดังกล่าว จึงสมควรให้มีกฎหมายเพื่อส่งเสริมและสนับสนุนการจัด การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ให้เป็นไปอย่างมีระบบและต่อเน่ือง มีการบริหารและจัด การศึกษาที่มีประสิทธิภาพเพ่ือทําให้ประชาชนได้มีโอกาสเรียนรู้และสามารถพัฒนาคุณภา พชีวิตของตนได้ตาม ศักยภาพเป็นสังคมแห่งการเรียนรู้และภูมิปัญญาอันจะมีผลในการพัฒนากําลังคนและประเทศชาติให้ เจรญิ กา้ วหน้าต่อไป กระทรวงศึกษาธกิ ารได้ปรบั ปรงุ ระเบียบว่าด้วยการจัดการศึกษาต่อเนื่องพ.ศ. ๒๕๕๔ ประกาศ ณ วันที่ ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ เพ่ือประโยชน์ในการส่งเสริมและสนับสนุนการศึกษาให้บุคคลได้รับการศึกษานอก ระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอย่างทั่วถึงและมีคุณภาพตามกฎหมายว่าด้วยการศึกษาแห่งชาติ และทันต่อ การเปลี่ยนแปลงของสังคมและเป็นการส่งเสริมและสนับสนุนให้บุคคลได้รับการศึกษาต่อเนื่องตลอดชีวิต ตาม กฎหมายว่าด้วยการศึกษาแห่งชาติและภาคีเครือข่ายทุกภาคส่วนสังคมมีส่วนร่วมในการจัดการศึกษาตาม พระราชบัญญัติส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย พ.ศ. ๒๕๕๑ อาศัยอํานาจตามความใน มาตรา ๑๒ แห่งพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการกระทรวงศึกษาธิการ พ.ศ. ๒๕๔๖กระทรวงศึกษาธิการ จึงวางระเบยี บไว้ดงั น้ี ระเบยี บนี้เรียกว่า “ระเบียบกระทรวงศึกษาธิการว่าด้วยการจัดการศึกษาต่อเน่ือง พ.ศ. ๒๕๕๔” โดยได้กาํ หนดจุดมงุ่ หมายสําคัญในการพัฒนาคนไทยให้ได้รับการเรียนรู้อย่างต่อเน่ือง ประกอบกับการ เปลี่ยนแปลงของสถานการณ์ปัจจุบันและอนาคตท้ังด้านประชากร การเมืองการปกครอง สังคม เศรษฐกิจ วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และส่ิงแวดล้อมรวมทั้งการเช่ือมโยงสังคมเศรษฐกิจภูมิภาคเอเชีย ระดับภูมิภาคและ ระดับโลก จึงจําเปน็ ท่จี ะต้องจดั การเรียนรตู้ ลอดชีวติ เพื่อใหก้ ลุ่มเปูาหมายประชาชนได้รบั การเรียนรู้ที่สอดคล้อง กบั การเปลีย่ นแปลงของโลก ท้ังด้านการพัฒนาอาชีพ การพัฒนาทักษะชีวิต และการพัฒนาสังคมและชุมชน ซึ่ง จําเป็นต้องใช้วิธีการและรูปแบบที่หลากหลาย ตามความต้องการและความสนใจของประชาชนทุกกลุ่ม ช่วงวัย โดยเน้นกระบวนการคิดเพื่อแก้ปัญหาในชีวิตประจําวัน ตามหลักปรัชญาคิดเป็นและหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง สํานักงาน กศน. จึงได้กําหนดเป็นนโยบายด้าน จัดการศึกษาต่อเน่ืองโดยมีแนวทางการดําเนินงานการ จดั การศึกษาต่อเน่ือง (ฉบบั ปรบั ปรงุ พ.ศ. 2561) 2 เฉพาะในสว่ นของหลกั สตู รทกั ษะชวี ติ เรื่องการเตรียมความพร้อมการเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (ฉบับปรับปรุง พฤศจิกายน 2562) วัตถปุ ระสงคเ์ พอื่ พัฒนาทกั ษะชวี ิตให้แกก่ ลุ่มเปูาหมายโดยการจัดกิจกรรมการศึกษามุ่งเน้น ใหท้ ุกกลุ่มเปูาหมายมคี วามรคู้ วามสามารถในการจัดการชีวติ ของตนเองใหอ้ ยใู่ นสังคมไดอ้ ย่างมีความสุขทั้งการใช้ เวลาวา่ งใหเ้ ปน็ ประโยชน์ทัง้ ต่อตนเองครอบครวั และชุมชน ตลอดจนการจดั การศึกษาต่อเน่ืองหลักสูตรเชิงบูรณา การเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืนตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงและพัฒนาระบบทางหลักสูตรการศึกษาต่อเน่ืองให้ได้ มาตรฐานและสะดวกต่อการใชง้ านเพื่อสนับสนุนการจัดการศกึ ษาของสถานศึกษาและภาคีเครือข่าย นางกมลพชั ร หนานโพธ์ิ ครู กศน.ตาํ บลบิง พฤศจกิ ายน ๒๕๖๒

42 สารบญั เร่ือง หนา้ คาํ นาํ สารบญั ความเปน็ มา ๑ หลักการของหลักสตู ร ๒ จดุ หมาย ๒ เปูาหมาย ๒ ระยะเวลา ๒ โครงสรา้ งหลักสูตร ๓ - สถานการณข์ องผู้สงู อายุไทย/ แนวคดิ /สวัสดิการ กฎหมายท่ีเกย่ี วข้องกบั ผ้สู ูงอายุ ..................................๓ - การเปลีย่ นแปลงทางดา้ น ร่างกาย จติ ใจ และสงั คมของ ผ้สู งู อายุ…………………………………………………..๔ - การส่งเสริมและปอู งกนั ปัญหาสุขภาพของผสู้ งู อายุ ๔ - ปญั หาสขุ ภาพทีพ่ บบ่อย ในผสู้ งู อายแุ ละการดูแล ตนเองเบื้องตน้ ๖ - การเขา้ ถึงสื่อดิจิทัล.....................................................................................................................................7 ส่ือการเรยี นรู้ ๘ การวัดและประเมนิ ผล…………………………………………………………………………………………………………………….๘ เกณฑ์การจบหลักสูตร ๘ ภาคผนวก - ใบความรู้ - ใบงาน เอกสารอา้ งองิ คณะผจู้ ัดทาํ

1 การจัดการศกึ ษาตอ่ เน่อื ง การศกึ ษาเพือ่ พัฒนาทักษะการเรยี นรู้ เร่ืองการเตรียมความพร้อมการเข้าสู่สงั คมผู้สงู อายุ (ฉบับปรบั ปรุง พฤศจกิ ายน ๒๕๖๒) จานวน 6 ชวั่ โมง ความเปน็ มา การพัฒนาทักษะชีวติ หมายถึงการศึกษาท่ีใหค้ วามสําคัญกับการพัฒนาคน เพ่ือให้มีความรู้ เจตคติและ ทกั ษะทจ่ี าํ เปน็ สาํ หรับการดํารงชวี ิตในสงั คมปัจจบุ นั เพื่อให้บคุ คลสามารถเผชญิ สถานการณ์ตา่ งๆ ใน ชวี ิตประจําวันได้อย่างมปี ระสิทธภิ าพ และเตรยี มความพรอ้ มกับการปรบั ตัวในอนาคต เชน่ สุขภาพกายและใจ ความปลอดภยั ในชีวติ และทรัพยส์ นิ คุณธรรม จรยิ ธรรม และคา่ นยิ มทด่ี ีเป็นต้น หลักสูตรการจัดการศกึ ษาตอ่ เน่ือง ด้านพฒั นาทักษะชวี ิตเป็นการจัดการเรียนรทู้ ี่ใหค้ วามสําคญั กบั การ พัฒนาคนทุกช่วงวยั ใหม้ ีความรู้ เจตคติ และทกั ษะท่จี ําเป็นสาํ หรับการดํารงชีวิตในสงั คมปจั จุบัน สามารถเผชิญสถานการณต์ า่ งๆ ที่เกิดขนึ้ ในชีวิตประจาํ วนั ได้อย่างมปี ระสิทธิภาพ และเตรียมพร้อม สําหรับการปรับตวั ใหท้ นั ต่อการเปล่ยี นแปลงของข้อมลู ขา่ วสารและเทคโนโลยีสมยั ใหม่ในอนาคต โดยเน้นการฝกึ ปฏบิ ตั ใิ หผ้ ู้เรยี นเกดิ ทกั ษะชีวิต ๑๐ ประการ คอื ๑) ทกั ษะการตัดสนิ ใจ หมายถงึ ความสามารถในการตัดสนิ ใจเก่ยี วกับเรื่องราวต่างๆ ในชวี ติ ได้อยา่ ง รอบคอบ ๒) ทกั ษะการแก้ปัญหา หมายถึงความสามารถในการจัดการกับปญั หาท่ีเกิดข้ึนในชวี ติ ไดอ้ ย่างเป็นระบบ ไม่เกิดความเครียด ๓) ทกั ษะการคดิ วิเคราะห์ หมายถึงความสามารถในการวิเคราะหแ์ ยกแยะข้อมูลขา่ วสารปัญหาและ สถานการณ์ต่าง ๆ รอบตวั ได้ ๔) ทักษะการคดิ สร้างสรรค์ หมายถงึ ความสามารถในการใช้ความคิดอย่างสร้างสรรค์ช่วยในการตดั สนิ ใจ และแก้ไขปัญหา เพ่อื ค้นหาทางเลือกต่างๆ และผลที่จะเกิดขน้ึ ในแต่ละทางเลือก และสามารถนําประสบการณ์มา ปรบั ใช้ในชีวติ ประจําวันได้อย่างมพี ลงั ในการต่อสู้ และอย่างเหมาะสมกบั วัย ๕) ทกั ษะการส่ือสารที่มปี ระสิทธภิ าพ หมายถงึ ความสามารถในการใช้คาํ พูดและท่าทางเพ่อื แสดงออกถึง ความคิดและความรูส้ ึกของตนเองอย่างถูกตอ้ ง เหมาะสม เชน่ การแสดงความคิดเหน็ ความต้องการ ความช่นื ชม การขอรอ้ ง การเจรจาตอ่ รอง การตกั เตือนการชว่ ยเหลือ การปฏเิ สธ ฯลฯ ๖) ทักษะการสร้างสัมพนั ธภาพ หมายถงึ ความสามารถสร้างความสมั พันธท์ ี่ดีระหวา่ งบุคคล และรักษา ความสมั พันธ์นนั้ ไวไ้ ด้48 ๗) ทกั ษะการตระหนกั รู้และเหน็ คณุ คา่ ในตนเอง หมายถงึ การรู้จักและเข้าใจตนเอง เช่น ร้ขู ้อดี ขอ้ เสยี ของตนเองรู้ความตอ้ งการและส่งิ ทีไ่ มต่ ้องการของตนเอง ซ่ึงจะช่วยใหร้ ู้ตัวเองเวลาเผชิญกบั ความเครยี ดหรือ สถานการณ์ต่างๆ ๘) ทักษะความเห็นใจผู้อ่นื หมายถึงมีความเข้าใจความเหมือนหรอื ความแตกตา่ งระหว่างบคุ คล ในดา้ น ความสามารถ เพศ วยั ระดบั การศึกษา ศาสนา ความเชือ่ สีผวิ อาชีพ ฯลฯ เขา้ ใจความรู้สึกและยอมรบั บุคคลอ่ืนที่ ต่างจากตนเอง ๙) ทกั ษะการจัดการกับอารมณต์ า่ งๆ หมายถงึ การรบั รอู้ ารมณ์ของตนเองและผู้อ่ืน รวู้ า่ อารมณม์ ีผลตอ่ การแสดงพฤติกรรมอย่างไร รวู้ ธิ ีจดั การกบั อารมณ์โกรธหรือโศกเศร้า ทีส่ ่งผลทางลบตอ่ รา่ งกายและจิตใจได้อย่าง เหมาะสม

2 ๑๐) ทักษะการจัดการกับความเครียด หมายถงึ การรับรู้ถงึ สาเหตุของความเครียดรวู้ ธิ ีผ่อนคลาย ความเครียดและแนวทางในการควบคุมระดับความเครียด การพัฒนาหลักสูตรทักษะชีวิตเร่ืองการเตรียมความพร้อมการเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ การจัดการศึกษา ต่อเน่ือง ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอโนนสูง จัดทําขึ้นโดยให้ผู้สูงอายุตระหนักถึง คุณค่าและศักดิ์ศรีตนเอง เตรียมตัวเข้าสู่ช่วงวัยสูงอายุอย่างมีศักยภาพ เข้าใจชีวิตส่งเสริมสุขภาพ ปูองกันการ เจ็บปุวยและดูแลตนเอง เบ้ืองต้นได้เข้าถึงข้อมูลข่าวสาร ทันต่อความเปลี่ยนแปลงของโลก ปรับตัวอยู่ในสังคม อยา่ งมีความสขุ หลกั การของหลักสูตร นโยบายและจุดเน้น ของสํานักงาน กศน. ประจําปีงบประมาณ 256๓ ยุทธศาสตร์ด้านการพัฒนาและ เสรมิ สรา้ งศักยภาพทรพั ยากรมนษุ ย์ ข้อ ๓.๘ เตรยี มความพรอ้ มการเข้าสูส่ ังคมผสู้ ูงอายุทเ่ี หมาะสมและมีคณุ ภาพ 1 ) ส่งเสริมการจัดกิจกรรมให้กับประชาชนเพื่อสร้างตระหนักถึงการเตรียมความพร้อมเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (Ageing Society) มคี วามเขา้ ใจการพฒั นาของชว่ งวยั รวมท้งั เรยี นร้แู ละมสี ่วนร่วมในการดูแลรับผิดชอบผู้สูงอายุ ในครอบครัวและชุมชน 2 ) พัฒนาการจัดบริการการศึกษาและการเรียนรู้สําหรับประชาชนในการเตรียมความ พร้อมเข้าสู่วัยสูงอายุที่เหมาะสมและมีคุณภาพ 3 ) จัดการศึกษาเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตสําหรับผู้สูงอายุภายใต้ แนวคิด Active Aging การศึกษาเพ่ือพัฒนาคุณภาพชีวิตและพัฒนาทักษะชีวิต ให้สามารถดูแลตนเองทั้งสุขภาพ กายและสขุ ภาพจติ และรจู้ กั ใชป้ ระโยชน์จากเทคโนโลยี 4 ) สร้างความตระหนักถึงคุณค่าและศักด์ิศรีของผู้สูงอายุ เปิดโอกาสใหม้ ีการเผยแพรภ่ มู ิปญั ญาของผู้สูงอายุและให้มีส่วนร่วมในกิจกรรมด้านต่างๆในชุมชน เช่น ด้านอาชีพ กฬี า ศาสนาและวัฒนธรรม ดังน้ัน ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอโนนสูง ตระหนักและเห็นความสําคัญ ของนโยบายและมาตรฐานการศึกษาดังกล่าว จึงได้มอบหมายให้ กศน.อําเภอโนนสูง จัดทําหลักสูตรทักษะชีวิต เรื่องการเตรียมความพร้อมการเข้าสู่สังคมผสู้ งู อายุ (ฉบบั ปรบั ปรงุ พฤศจิกายน ๒๕๖๒) กศน.อาํ เภอโนนสูง ขึ้น จุดมงุ่ หมาย เพื่อให้ผู้สูงอายุมีความรู้ ความเข้าใจ ในการเตรียมตัวเข้าสู่ช่วงวัยสูงอายุอย่างมีคุณค่า เพ่ือส่งเสริม สุขภาพปูองกนั การเจบ็ ปุวย และดูแลตนเองเบื้องต้น เข้าถึงข่าวสารและส่ือต่าง ๆได้ สามารถปรับตัวทันต่อ ความ เปลย่ี นแปลงของโลก และดาํ รงชีวติ อยา่ งมคี วามสขุ เปา้ หมาย ประชาชนผสู้ งู อายุอําเภอโนนสงู 16 ตาํ บล ระยะเวลา ระยะเวลาเรยี นตลอดหลักสตู ร จํานวน 6 ชั่วโมง แบ่งเป็น 1. ภาคทฤษฎี จาํ นวน 3 ชั่วโมง 2. ภาคปฏิบัติ จํานวน 3 ชั่วโมง

โครงสรา้ งหลกั สตู ร จุดประสงคก์ ารเรียนรู้ ที่ เรือ่ ง 1 การเตรียมความพรอ้ มการเข้า - บอกสถานการณ์ ผู้สูงอายุของประเทศไทย 1. สถานการณ์ของผ สสู่ งั คมผู้สงู อายุ ในปัจจบุ นั ได้ กฎหมายที เก่ยี วขอ้ ง - อธบิ ายเก่ียวกบั สถานะ สุขภาพของ 1.1 สถานการณข์ อง ผูส้ งู อายแุ ละ ความจาํ เปน็ ในการดแู ล - สถานะสขุ ภาพ ผู้สูงอายไุ ด้ ผ้สู ูงอายุ - อธบิ ายถงึ แนวคิด เก่ียวกับผสู้ ูงอายไุ ด้ 1.2 แนวคดิ เกี่ยวกบั ผ - อธิบายเกี่ยวกบั สิทธิ ของผู้สูงอายตุ าม - แนวคิดเก่ียวก รัฐธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 1.3 สวสั ดิการ และ 2550 ได้ - สทิ ธิของผู้สูงอ - อธบิ ายเก่ียวกับ พระราชบัญญตั ผิ ู้สงู อายุ ไทย พ.ศ.2550 พ.ศ.2546 ได้ - พระราชบญั ญ - อธบิ ายเก่ียวกบั กฎหมายแรงงานที่ - กฎหมายแรงง เกี่ยวข้องกบั ผ้สู งู อายไุ ด้

3 เนือ้ หา การจดั กระบวนการเรียนรู้ จานวนชั่วโมง ทฤษฎี ปฏบิ ตั ิ ผู้สูงอายุไทย/ แนวคิด/สวสั ดกิ าร งกับผสู้ ูงอายุ - วิทยากรนําเข้าสู่บทเรียนเก่ียวกับ 3 3 งผ้สู งู อายไุ ทย ในปจั จุบัน สถานการณผ์ ้สู งู อายุ พผสู้ งอายแุ ละ ความจําเป็นในการดแู ล - ผู้สูงอายุชมสื่อวีิดีทัศน์ เกี่ยวกับ สถานะสุขภาพของผ้สู งู อายุ ผ้สู ูงอายุ - ผูส้ งู อายุรว่ มแสดงความคิดเหน็ กับผู้สูงอายุ - ผู้สูงอายุและวิทยากรร่วมกันสรุป ะกฎหมายท่ี เกยี่ วขอ้ งกับผู้สูงอายุ เนอื้ หา อายตุ าม รัฐธรรมนญู แห่งราชอาณาจักร - วิทยากรนําเขา้ สู่บทเรยี นโดยให้ ผ้สู ูงอายแุ สดงความคดิ เหน็ และ ญตั ผิ ู้สูงอายุ พ.ศ. 2546 ความรสู้ กึ เก่ียวกับความสูงอายุ งานท่ีเก่ียวขอ้ งกับ ผสู้ ูงอายุ - วิทยากรนาํ เขา้ สู่บทเรยี นโดยให้ ผู้สงู อายแุ สดงความคดิ เหน็ เกย่ี วกับ สิทธิของผู้สงู อายุ - วทิ ยากรบรรยาย เกี่ยวกบั สวสั ดกิ าร และกฎหมายที่ เก่ียวข้องกับผสู้ งู อายุ - แบ่งกลุ่มระดมสมองหัวข้อ สวสั ดิการของรัฐทผี สู้ งู อายุ ต้องการใน สถานการณป์ ัจจุบัน - นําเสนอผลงานกลุ่ม - ผู้สงู อายแุ ละวทิ ยากรรว่ มกันสรปุ เนอ้ื หา

ท่ี เร่อื ง จดุ ประสงค์การเรยี นรู้ - บอกการเปลีย่ นแปลง ของผสู้ งู อายุดา้ น 2. การเปลย่ี นแปลง รา่ งกาย ได้ ผสู้ งู อายุ - อธิบายการ เปล่ยี นแปลงของ ผู้สงู อายุ ดา้ นจิตใจได้ - การเปลีย่ นแป - อธบิ ายการ เปลย่ี นแปลงของ - การเปลย่ี นแ ผู้สงู อายุดา้ นสงั คมได้ - การเปลย่ี นแป - ฝึกปฏบิ ัตกิ ารตรวจ ร่างกายเบอ้ื ง - การประเมนิ ภ ตน้ -บอกหลักการจัดอาหารและ โภชนาการของ 3. การสง่ เสรมิ และป ผสู้ ูงอายไุ ด้ 3.1 อาหารและโภช - ฝึกปฏิบัติการจัดอาหาร สําหรบั ผู้สงู อายุ - อธิบายเก่ยี วกบั การพักผ่อน นอนหลบั ใน ผู้สูงอายไุ ด้ - อธบิ ายเกยี่ วกับการออก กําลังกายท่ี เหมาะสมกบั ผู้สูงอายไุ ด้

4 เนอื้ หา การจัดกระบวนการเรียนรู้ จานวนชว่ั โมง ทฤษฎี ปฏิบตั ิ งทางด้าน รา่ งกาย จิตใจ และสงั คมของ - วิทยากรนําเข้าสบู่ ทเรียน โดยให้ ผสู้ ูงอายุ บอกการเปลย่ี นแปลงด้าน ปลงของ ผู้สูงอายุด้นรา่ งกาย ร่างกาย จิตใจ และสังคม แปลงของ ผสู้ งู อายดุ ้านจิตใจ - วทิ ยากรบรรยาย เกย่ี วกับการ ปลงของ ผสู้ งู อายดุ ้านสงั คม เปล่ยี นแปลงดา้ นรา่ งกาย จิตใจ และ ภาวะสุขภาพ โดยการตรวจรา่ งกายเบอื้ งตน้ สงั คม ของผูส้ ูงอายุ - ผูส้ ูงอายุชมวิดี ีทัศน์ เกย่ี วกบั การ เปล่ยี นแปลงของผู้สูงอายุ - ผสู้ งู อายุรว่ มอภปิ ราย - วทิ ยากรสาธิตการตรวจร่างกาย เบ้อื งต้น - ผูส้ ูงอายจุ ับคฝู่ ึกปฏิบตั กิ ารตรวจ รา่ งกาย เบื้องตน้ - ผู้สูงอายแุ ละวทิ ยากรรว่ มกันสรปุ เนือ้ หา ป้องกนั ปญั หาสุขภาพของผสู้ ูงอายุ - วทิ ยากรนาํ เขา้ สู่บทเรียน โดยให้ ชนาการ ของผูส้ งู อายุ ผสู้ ูงอายุ เลา่ ประสบการณเ์ กี่ยวกบั การ สง่ เสริม สุขภาพ - วทิ ยากรบรรยายเก่ียวกับอาหารและ โภชนาการของผสู้ งู อายุ - วิทยากรสาธติ การจดั อาหารสาํ หรับ ผสู้ ูงอายุ

ท่ี เร่อื ง จุดประสงคก์ ารเรียนรู้ - ฝึกปฏบิ ตั กิ ารออกกําลงั กาย ที่เหมาะสม กับผสู้ ูงอายุ 3.2 การออกกําลังกา 3.3 การพักผอ่ นนอน -

5 เน้อื หา การจัดกระบวนการเรียนรู้ จานวนชัว่ โมง ายท่ี เหมาะสมกับผสู้ งู อายุ ทฤษฎี ปฏิบัติ นหลับใน ผู้สูงอายุ - ผู้สงอายฝุ กึ การจดั อาหารสาํ หรับ ผ้สู ูงอายุ - ผู้สงู อายแุ ละวทิ ยากรรว่ มกนั สรปุ เนอ้ื หา - วทิ ยากรนําเขา้ สู่บทเรียนและให้ ผ้สู ูงอายไุ ดบ้ อกและแสดงทา่ ทางในการ ออกกาํ ลงั กายท่ปี ฏิบตั ิบ่อยๆ - วิทยากรบรรยาย และสาธิตเก่ยี วกับ การออกกําลังกายทีเหมาะสมกบั ผู้สูงอายุ - ผสู้ ูงอายุและวทิ ยากรรว่ มกันสรปุ เนอ้ื หา - ใหผ้ สู้ งู อายุรว่ มแสดงความคิดเหน็ ถึง ปญั หาและแนวทางในการพักผ่อนนอน หลบั ของผูส้ งู อายุ - วทิ ยากรบรรยายเกยี่ วกับการพักผอ่ น นอนหลบั ในผสู้ งู อายุ - ผสู้ งู อายแุ ละวิทยากรร่วมกันสรปุ เน้ือหา

ท่ี เร่อื ง จุดประสงค์การเรียนรู้ - อธิบายเกยี่ วกับปัญหา สุขภาพทพี บบอ่ ย 4. ปัญหาสขุ ภาพท่ีพ ใน ผูส้ งู อายุและการดูแลตนเอง เบื้องต้นได้ เบอื้ งต้น - ฝกึ ปฏบิ ัตกิ ารดแู ลตนเอง เบอื้ งตน้ ได้ 4.1 ปญั หาท่สี ขุ ภาพแ - อธิบายเก่ียวกับการปฐม พยาบาล เบ้ืองตน้ ได้ - โรคปสั สาวะเล - ฝึกปฏิบตั กิ ารปฐม พยาบาลเบอ้ื งต้นได้ - โรคขอ้ เข่าเสอื่ - โรคความดันโ - โรคเบาหวาน - โรคหัวใจ - โรคปอดอดุ กัน - โรคต้อกระจก 4.2 การปฐมพยาบาล - เปน็ ลม - ห้ามเลือด - ขอ้ เทา้ แพลง - กระดูกหกั - สง่ิ แปลกปลอ - สารพิษ

6 เนอ้ื หา การจดั กระบวนการเรียนรู้ จานวนชัว่ โมง ทฤษฎี ปฏิบตั ิ พบบ่อย ในผู้สูงอายแุ ละการดแู ล ตนเอง - วทิ ยากรนาํ เขา้ สบู่ ทเรียน โดยให้ ผู้สูงอายเุ ลา่ ประสบการณเ์ กยี่ วกับ ปญั หา และโรค ต่างท่ีพบบอ่ ยในผู้สูงอายุ สุขภาพและการดแู ลตนเอง เบื้องต้น ล็ด - วทิ ยากรบรรยาย / เก่ยี วกับปญั หา อม สขุ ภาพทพี บบอ่ ยและการดูแลตนเอง โลหติ สูง เบื้องต้น - ผู้สูงอายชุ มวิดีทศั น์ - วิทยากรสาธิตการดแู ลตนเอง เบื้องต้น นเรอื รงั - ผูส้ งู อายฝุ ึกปฏบิ ตั กิ ารดูแลตนเอง ก เบือ้ งต้น ลเบื้องตน้ - ผ้สู ูงอายุและวิทยากรร่วมกนั สรปุ เนอื้ หา - วทิ ยากรนาํ เขา้ สูบ่ ทเรยี น โดยให้ ผ้เู รยี น เลา่ ประสบการณเ์ กย่ี วกบั การ ปฐม พยาบาล อมเข้าตา - วิทยากรบรรยาย เกีย่ วกับการปฐม พยาบาลเบื้องตน้ - ผสู้ ูงอายชุ มวิดี ที ัศน์ - วทิ ยากรสาธติ การการปฐมพยาบาล เบอื้ งตน้ - ผู้สูงอายุฝึกปฏบิ ัติการปฐมพยาบาล เบื้องต้น - ผสู้ ูงอายุและวิทยากรร่วมกนั สรปุ เน้ือหา

ท่ี เร่อื ง จุดประสงคก์ ารเรยี นรู้ - เข้าใจการเขา้ ถงึ ขอ้ มูลและสื่อดิจิทลั ๕.การเขา้ ถึงส่อื ดิจทิ ลั ผ่านอนิ เทอรเ์ นต็ - อินเทอร์เนต็ 3G 4G - เข้าใจการเข้าถึงอนิ เทอร์เน็ตผา่ นสื่อ - สอื่ ดิจทิ ัล เสียงดจิ ิต ดิจติ อลตา่ งๆรวมถงึ ความแตกต่าง หนงั สอื อเิ ล็กทรอนกิ ส - เขา้ ใจข้อมูลประเภทต่างๆของดจิ ิทัล ระบบส่งข้อความทนั ท - เข้าใจวิธกี ารเขา้ ถงึ และค้นหาขอ้ มูล ดิจิทัล การถา่ ยทอดส ทางอินเทอร์เนต็ -การคน้ หาข้อมูล sea

7 เนอ้ื หา การจดั กระบวนการเรียนรู้ จานวนช่วั โมง ทฤษฎี ปฏิบตั ิ ล G WiFi - วิทยากรนําเข้าสู่บทเรยี น โดยพดู คยุ ตอล สือ่ วดิ โี อดจิ ทิ ัล ภาพถ่ายดจิ ติ อล สอบถามถงึ สื่อดจิ ิทลั ทใี่ ช้ในชวี ติ ประจาํ วนั ส์ ทีวดี ิจิทัล อนิ เทอร์เนต็ ทวี ดี ิจิทัล วา่ มอี ะไรบ้าง ที การโทรทางดิจิทลั การประชมุ ผา่ น - ผู้สงู อายชุ มวดิ ีทศั น์ การเขา้ ถงึ สอื่ ดจิ ทิ ลั สด arch engine คน้ หาตําแหนง่ - วทิ ยากรบรรยายการใช้อนิ เทอรเ์ น็ต ผา่ นสื่อดจิ ิตอลตา่ งๆ เทคนคิ การ ค้นหาข้อมูล search engine คน้ หา ตําแหนง่ - ผู้สูงอายฝุ กึ ปฏบิ ตั กิ ารการคน้ หาขอ้ มูล อนิ เทอร์เนต็ ผา่ นสื่อดจิ ติ อลต่างๆ ค้นหาขอ้ มลู search engine คน้ หา ตาํ แหน่ง - ผ้สู งู อายุและวิทยากรร่วมกันสรปุ เนือ้ หา

8 สือ่ การเรยี นรู้ 1. สอ่ื สิง่ พิมพ์ เชน่ หนงั สอื ใบความรู้ 2. สอ่ื อเิ ลก็ ทรอนิกสต์ า่ ง ๆ เชน่ VCD , DVD ,อินเตอรเ์ น็ต 3. ฝึกปฏบิ ัตจิ ริง การวัดผลและประเมนิ ผล 1. สงั เกต 2. ซักถาม เกณฑ์การจบหลักสตู ร 1. ผ้เู รยี น เรยี นท้ังภาคทฤษฎีและภาคปฏิบตั ิ เนน้ การจดั การเรียนการสอนโดยผู้เรยี นเป็น สําคัญ ใชก้ จิ กรรมนําเนอื้ หา 2. ผูเ้ รียนมีเวลาเรียนท้ังภาคทฤษฎีและปฏิบตั ิรอ้ ยละ 80 ของเวลาเรียนท้งั หมด ตามหลกั สตู ร กําหนด 3. ผูเ้ รยี นฝึกปฏบิ ตั ิตามท่กี าํ หนด

9 ภาคผนวก

10 ใบความรทู้ ี่ 1 เรือ่ ง สถานการณผ์ สู้ งู อายใุ นปัจจบุ ัน จากความสาํ เรจ็ ความก้าวหน้าดา้ นการแพทย์และสาธารณสุขของประเทศไทย ทาํ ให้ลดอตั ราการเพม่ิ ประชากรได้อยา่ งรวดเร็ว สง่ ผลใหจ้ าํ นวนและสัดสว่ นของประชากรผ้สู งู อายุเพ่มิ ขน้ึ อย่างรวดเรว็ กลา่ วคอื สัดสว่ นประชากรผสู้ งู อายุ หรอื ผู้ทม่ี ีอายมุ ากกวา่ 60 ปสี ูงขึ้น จนกลายเป็นประเทศของสังคมผ้สู ูงวยั คอื มี ประชากรสูงอายุมากกว่าร้อยละ 10 อยา่ งไรกต็ ามสังคมไทยได้เรมิ่ เตรยี มการลว่ งหนา้ มาบ้างแลว้ เชน่ แผน พัฒนาประเทศ แผนผู้สงู อายุแหง่ ชาติและ แผนอนื่ ๆ ให้ความสําคัญและมีเรื่องของการพัฒนาเพอื่ ผ้สู งู อายุอยู่ ด้วยเสมอมา ประชากรผูส้ ูงอายุเพิม่ จากร้อยละ 10.7 ในปี2550 หรอื 7.0 ล้านคน เปน็ ร้อยละ 11.7 หรอื 7.5 ล้านคน ในปี2553 และรอ้ ยละ 20.0 หรอื 14.5 ล้านคนในปี2568 (สาํ นักงานสถติ ิแหง่ ชาติ, 2551) นบั ว่า อตั รา การก้าวสู่ “สังคมผสู้ ูงอายุ” เร็วมาก ซง่ึ หมายความว่าประเทศไทยมีเวลาสนั้ มากท่ีจะเตรียมการเพื่อรองรับ สงั คม ผสู้ งู อายทุ ั้งในด้านสขุ ภาพ สังคม เศรษฐกจิ องค์การสหประชาชาตใิ หน้ ยิ ามว่าประเทศใดมีประชากรอายุ 60 ปี ขน้ึ ไปเป็นสัดส่วน รอ้ ยละ 10 หรือ อายุ 65 ปขี น้ึ ไปเกินรอ้ ยละ 7 ของจาํ นวนประชากรท้งั หมดของ ประเทศ ถอื วา่ ประเทศนน้ั ได้กา้ วส่สู ังคมผสู้ งู อายุและจะเป็นสังคมผูส้ ูงอายุโดยสมบูรณ์เมอื่ สดั สว่ นประชากรอายุ 60 ปี ขึ้นไปเพ่มิ เปน็ รอ้ ยละ 20 หรืออายุ 65 ปขี น้ึ ไปเพม่ิ เปน็ ร้อยละ 14 “การเปล่ยี นแปลงทางสังคมไทย” (ออนไลน์ เขา้ ถึงไดจ้ าก : http://www.agingthai.org/page/1042) เมือ่ แบ่งผู้สูงอายุออกเป็น 3 กลมุ่ ตามช่วง วัยพบวา่ มากกว่าคร่งึ หนึง่ (ร้อยละ 57.8) เปน็ ผ้สู งู อายุวยั ตน้ (60-69 ป)ี ร้อยละ 31.7 เปน็ ผ้สู งู อายุวัยกลาง (อายุ70-79 ปี) และร้อยละ 9.5 เปน็ ผสู้ งู อายวุ ยั ปลาย (อายุ80 ปขี ึน้ ไป) ซ่ึงต้องพ่ึงพาสงู (สาํ นกั งานสถติ ิ แหง่ ชาติ, 2551) เอกสารอา้ งองิ และแหล่งคน้ ควา้ เพม่ิ เติม 1. ออนไลน์เข้าถงึ ได้จาก : http://www.agingthai.org/page/1042 2. สาํ นักงานสถิติแห่งชาต.ิ รายงานการสาํ รวจประชากรสูงอายใุ นประเทศไทย พ.ศ. 2550. กรงุ เทพฯ : ธนาเพลส, 2551.

11 ใบความรู้ที่ 1.1 เร่อื ง สถานะสขุ ภาพผ้สู งู อายุ และความจาเป็นในการดูแลผสู้ งู อายุ เม่ือมีอายุมากข้ึน การทํางานในระบบต่างๆ ของร่างกายค่อยๆ เสื่อมถอยลง ส่งผลทําให้มีระดับการ ชว่ ยเหลอื ตนเองลดลง และจากการพฒั นาเทคโนโลยีทางดา้ นการแพทย์การพยาบาล และการสาธารณสุข ทําให้ อัตราการตายด้วยโรคติดเชื้อเกือบหมดไป มีอัตราการรอดชีวิตเพ่ิมข้ึนและมีอายุยืนยาวข้ึน อย่างไรก็ตาม กลับ พบวา่ ผรู้ อดชวี ิตเหลา่ นั้นมักมีความพกิ ารหลงเหลือ นอกจากน้ีผู้ท่ีเจ็บปุวยด้วยโรคไร้เชื้อ เช่นความดันโลหิตสูง เบาหวาน หรือไขมันในเลือดสูงกลับพบมี จํานวนเพิ่มมากข้ึน รักษาไม่หาย มีภาวะพ่ึงพาต้องการการดูแลแบบต่อเนื่อง และการดูแลระยะยาว จากข้อมูล รายงานการสํารวจประชากรสูงอายุในประเทศไทย พ.ศ. 2550 ของสํานักงานสถิติแห่งชาติพบว่าผู้สูงอายุ ประเมินภาวะสุขภาพท่ัวๆไปโดยรวมของตนเองในระหว่าง 7 วันก่อนสัมภาษณ์ ร้อยละ 43.0 ของผู้สูงอายุ ประเมินว่าตนเองมีสุขภาพดีร้อยละ 28.9 ประเมินว่าตนเองมีสุขภาพปานกลาง ร้อยละ 21.5 ประเมินว่า ตนเอง มีสุขภาพไมด่ ีรอ้ ยละ 2.8 ประเมนิ ว่าตนเองมีสขุ ภาพไม่ดีมากๆ มีเพียงร้อยละ 3.8 ท่ีประเมินว่าตนเองมี สุขภาพ ดีมาก และในเร่ืองของการมองเห็น พบว่ามากกว่าครึ่งหน่ึง (ร้อยละ 53.7) มองเห็นได้ชัดเจน 1 ใน 4 (ร้อยละ 25.4) ของผู้สูงอายุมองเห็นได้ชัดเจนเม่ือใส่แว่นหรือเลนส์ตา ร้อยละ 20.5 มองเห็นไม่ชัดเจน และ ร้อยละ 0.4 มองไมเ่ หน็ เลย ย่งิ อายุมากขึ้นฟนั แท้กย็ ิ่งเหลือน้อยลง ประสิทธิภาพในการบดเคี้ยวอาหารขึ้นอยู่กับการดูแลสุขภาพ ใน ช่องปากของแต่ละคน เกือบคร่ึงหน่ึง (ร้อยละ 48.6) ของผู้สูงอายุมีฟันแท้เหลืออยู่น้อยกว่า 20 ซี่ ซ่ึงใน ทาง การแพทย์ระบุว่าการมีฟันน้อยกว่า 20 ซี่ จะทําให้มีความยากลําบากในการบดเคี้ยวอาหาร มีโอกาสสูงที่จะ เป็นโรคขาดสารอาหารและนํา้ หนกั ตัวตา่ํ กว่าเกณฑ์มาตรฐาน โรคเร้ือรงั ที่พบบ่อยในผูส้ ูงอายุจาํ นวน 6 โรค ได้แก่ โรคความดันโลหิตสูง ร้อยละ 31.7 โรคเบาหวาน ร้อยละ 13.3 โรคหัวใจร้อยละ 7.0 เป็นอัมพาต / อัมพฤกษ์ร้อยละ 2.5 โรคหลอดเลือดในสมองตีบ ร้อยละ 1.6 และโรคมะเร็ง ร้อยละ 0.5 กลุ่มผู้สูงอายุวัยกลาง (70-79 ปี) มีสัดส่วนของการเป็น โรคความดันโลหิตสูง เบาหวาน หัวใจ และหลอดเลือดในสมองตีบสูงกว่ากลุ่มผู้สูงอายุวัยต้น (60-69 ปี) และวัยปลาย (80 ปีข้ึนไป) ในขณะทีผ่ ูส้ งู อายุวยั ปลายพบอบุ ัตกิ ารณข์ องโรค อมั พาต / อมั พฤกษ์ การสํารวจในประเทศไทย พบว่าร้อยละ 69.3 ประชากรในกลุ่มอายุ 60-69 ปีเป็นโรคเรื้อรังและพบ เพิ่มข้ึนเม่ืออายุมากข้ึน และเพ่ิมเป็นร้อยละ 83.3 ในกลุ่มท่ีมีอายุ 90 ปีข้ึนไป พบว่ามีภาวะเจ็บปุวยด้วยโรค เรื้อรัง 6 โรคพร้อมกันถึงร้อยละ 70.8 ปัญหาสุขภาพสําคัญของผู้สูงอายุที่พบคือ ปวดข้อ และปวดหลังเรื้อรัง พบมีความชุกถึง 1 ใน 3 ของ ปัญหาสุขภาพอื่นๆ กลุ่มโรคไม่ติดต่อเร้ือรังที่พบบ่อยได้แก่โรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน โรคหลอดลม โรคหัวใจและหลอดเลือด

12 ตารางที่ 10 รอ้ ยละของผู้สูงอายุท่เี ป็นโรคเร้อื รงั จาแนกตามประเภทของโรคทเ่ี ป็น กลุม่ ช่วงวยั และเพศ พ.ศ. 2550 อบุ ัตกิ ารณ์ภาวะทุพพลภาพของผู้สงู อายุไทย พบ 1 ใน 4 ของผสู้ ูงอายมุ ีปัญหาสุขภาพที่เปน็ เหตุ ให้ไม่ สามารถทํากิจกรรมทีเ่ คยทําไดท้ งั้ นีร้ ้อยละ 18.9 มปี ญั หาเหล่านี้มานานกว่า 6 เดอื น ซึง่ ถอื ว่ามปี ัญหา ทพุ พล ภาพระยะยาว อัตราความชกุ เพม่ิ ขน้ึ เม่ืออายุมากข้นึ และพบในผ้หู ญิงมากกวา่ ชาย ร้อยละ 7 ของผสู้ ูงอายุ ไทย ต้องพ่ึงพาในการปฏบิ ัติกจิ วตั รประจําวนั และมีการพยากรณว์ ่า ปพี .ศ. 2553, 2563 และ 2573 จะมผี สู้ งู อายุ ท่อี ยู่ในภาวะพึ่งพา จาํ นวนถงึ 499,837 คน, 741,766 คน และ 1,103,754 คน ตามลาํ ดับและร้อยละ 85.2 มี สาเหตกุ ารสญู เสยี ปีสขุ ภาวะเนอื่ งจากโรคไมต่ ิดต่อ แมว้ า่ การชราภาพเป็นส่งิ ทหี่ ลกี เลีย่ งไม่ได้แตภ่ าวการณ์เจ็บปุวยเรือ้ รังทกี่ ่อให้เกิดภาวะทุพพลภาพน้ัน สามารถปอู งกนั หรือชะลอใหเ้ กดิ ข้นึ ชา้ ลงได้ด้วยทงั้ มาตรการดา้ นการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ ตลอดจนมาตรการ ดา้ นเศรษฐกิจ สังคม และส่งิ แวดล้อม ได้มผี ้เู สนอทฤษฎีเกี่ยวกับผลของอตั ราตายทลี่ ดลงอย่างต่อเนือ่ งจะมีผลให้ มีจํานวนผูส้ ูงอายุที่อยู่กบั ภาวะเจบ็ ปวุ ยเรื้อรังและพิการเพ่มิ ขึ้น (the expansion of morbidity (Gruenber,

13 1977 ) ส่วนทฤษฎที สี่ องน้ันเชอ่ื วา่ ในทศิ ทางตรงกนั ข้ามคือ เชอ่ื วา่ การเจบ็ ปุวยและความพิการในผสู้ ูงอายนุ ั้น สามารถปูองกนั และชะลอได้ดังน้นั อายุทยี่ นื ยาวมากข้นึ จะเปน็ จํานวนปีทมี่ สี ุขภาพดี(The Compression of mobility (Fries, 1980, Fries, 1989) สว่ นทฤษฎีท่สี ามนน้ั เชื่อในเร่ืองหลักของความสมดลุ (The dynamic equilibrium (Manton 1982) ท้ังนีข้ อ้ มลู จากการศึกษาตา่ งๆ พบว่าเป็นไปไมไ่ ด้ท้ังสามทศิ ทาง คือ แยล่ ง ดขี น้ึ และไมเ่ ปลีย่ นแปลงเมื่อเวลาเปลย่ี นไป จากแนวคดิ ของทฤษฎที เ่ี ชื่อวา่ จาํ นวนปที ่ียนื ยาวมากขึ้นน้ันสามารถทําให้เป็นปีที่มีสุขภาพดปี ราศจาก ความพิการได้และจะมผี ลให้ภาวะเจ็บปุวยในกลุ่มผ้สู ูงอายุลดลงน้นั จําเปน็ ตอ้ งมีมาตรการด้านการปูองกันโรคที่ มปี ระสทิ ธผิ ลต่อการลดการเจ็บปุวยมากกว่าลดการตาย โดยการเจบ็ ปุวยทม่ี ภี าวะทุพพลภาพเร้อื รังนนั้ มีความ สมั พนั ธก์ บั ผลสะสมของพฤติกรรมสขุ ภาพทไ่ี ม่ดีและมลภาวะแวดล้อมซึ่งสามารถปูองกันและหลกี เล่ยี งได้ดังน้นั ทฤษฎีดังกล่าวจะเปน็ จริงไดจ้ ําเปน็ ตอ้ งทาํ ใหว้ ิถชี วี ติ พฤติกรรมสขุ ภาพ และปัจจัยแวดล้อมที่มีผลต่อสขุ ภาพถกู สุขลกั ษณะมากขนึ้ เนือ่ งจากปญั หาของผ้สู งู อายุสว่ นใหญ่ เกิดจากภาวะเสื่อมถอยของรา่ งกาย การเจ็บปวุ ยเรอ้ื รงั และมี ภาวะทพุ พลภาพร่วมดว้ ย ภาวะดงั กล่าวไมส่ ามารถรักษาให้หายขาดได้เพยี งด้านเดยี วโดยเฉพาะในกลุ่มอายุ มากๆ เชน่ เกนิ กวา่ 70 ปี ปัญหาสขุ ภาพของผูส้ งู อายุแสดงให้เหน็ ชดั เจนว่ามุมมองสุขภาพเชิงการแพทย์ (biomedicine mode) นน้ั แคบเกินไป และตอ้ งการมุมมองสุขภาพท่ีกวา้ งขึน้ ในการอธบิ ายปญั หาสุขภาพของผสู้ ูงอายุ มมุ มอง สขุ ภาพ ในปัจจบุ ันใหค้ วามสําคัญกบั เรื่อการเสื่อมถอยของอวัยวะน้อยลงโดยให้ความสาํ คัญกับปฏสิ มั พนั ธ์ของ ร่างกาย ต่อสิง่ แวดล้อมในสังคมมากขึ้น ดงั นน้ั การเป็นโรคและการเส่อื มถอยของรา่ งกายในผู้สูงอายนุ น้ั อาจหลกี เล้ยี ง ไม่ได้แตภ่ าวะดงั กลา่ วไม่ไดเ้ กิดจากอายเุ พียงลําพงั แตเ่ กดิ จากสภาพแวดล้อม พฤติกรรม และการดาํ รง ชวี ิตท่ี ผ่านมาของบุคคลน้ันๆ องค์การอนามยั โลกไดน้ ยิ ามสขุ ภาพในมิตทิ ่ีกวา้ งขนึ้ ว่า “ภาวะสมบูรณท์ ง้ั ดา้ นกาย สังคม และจิต” (State of complete physical, Social, and mental Well – being) (WHO, 1985) (“คู่มือ การ ดแู ลผูส้ ูงอายรุ ะยะยาว” กรมอนามัย, 2553) จากเหตผุ ลความจําเป็นดังกล่าวการดแู ลสุขภาพผูส้ ูงอายจุ งึ เป็น ประเด็นทส่ี าํ คัญ เอกสารอา้ งอิง และแหลง่ ค้นคว้าเพิ่มเตมิ 1. กรมอนามัย. การดูแลสขุ ภาพผูส้ ูงอายรุ ะยะยาว. กรุงเทพฯ : ชมุ นุมสหกรณก์ ารเกษตรแหง่ ประเทศ ไทย, 2553. 2. The Compression of mobility. Fries, 1980, Fries, 1989. 3. State of complete physical, Social, and mental Well – being. (WHO, 1985) 4. The dynamic equilibrium (Manton 1982)

14 ใบงานท่ี 1 คาชแี้ จง ให้ผ้เู ข้ารบั การอบรม แบ่งกลุ่มตามความเหมาะสมของผูเ้ ข้ารบั การอบรม ไม่ควรเกนิ 6-10 คน ร่วมกัน อภิปรายเร่อื ง “สถานะสุขภาพผู้สงู อายุ” และ “การดูแลผู้สงู อายมุ ีความจาํ เป็นอย่างไร” ในประเด็น 1. สถานะสขุ ภาพผู้สงู อายุไทย เปน็ อยา่ งไรในปจั จบุ ัน 2. การเจ็บปุวยของผู้สงู อายุเก่ยี วข้องกับพฤตกิ รรมสุขภาพเปน็ อย่างไร 3. การดแู ลผูส้ งู อายมุ คี วามจําเป็นอย่างไร 4. สมาชกิ กลมุ่ เลือกผแู้ ทนนําเสนอ 5. วทิ ยากรใหค้ ําแนะนํา อธิบาย และสรุป

15 ใบความรู้ที่ 1.2 เรื่อง แนวคิดเกย่ี วกบั การสงู อายุ ความคาดหมายการคงชีพของประชากรจากอายุ 60 ปีสูงข้ึน แมแ้ ตใ่ นประเทศกําลงั พัฒนา ประชากร ไม่เพยี งแต่อายยุ ืนขนึ้ แต่ยงั มีสขุ ภาพทจ่ี ะนําชวี ติ ไปสู่ความสําเร็จไดแ้ พทยท์ างชราภาพวิทยาจําแนก ผสู้ งู อายุไว้ ดงั นี้คอื อายุ60-70 ปเี รยี กว่าผู้สูงอายวุ ัยต้น (young old) และ อายุ70 หรือ 75 ปีขึน้ ไปเรยี กว่า ผ้สู ูงอายุวยั สงู อายุ (old old) ลกั ษณะทางเศรษฐกจิ และสงั คมของผู้สูงอายุเปลย่ี นแปลงไปจากทเ่ี คยเป็นในอดีต คือมีจํานวนมาก ท่มี ี ระดบั การศกึ ษาสงู ข้ึน มีสถานะทางเศรษฐกิจดีข้นึ โดยมีรายได(้ บํานาญ ดอกเบย้ี จากเงินสะสวม, ปันผลจาก การ ลงทนุ ฯลฯ) เปน็ ของตนเอง ประสบการณ์การทํางานและวิถชี วี ิตแตกต่างจากรนุ่ ของบิดามารดาตนเอง โครงสร้างทางครอบครัวก็เปลี่ยนแปลงไป บตุ รจะไม่อยภู่ ายใต้การดูแล แนะนํา หรือควบคมุ ของผูส้ งู อายุ มักจะ ออกไปหางานทาํ ที่เมืองอืน่ หรอื แยกครอบครวั ไป ผสู้ ูงอายุยอมรบั แนวคิดใหม่ทเ่ี กษียณอายุ การทํางานหลงั 60 ปถี อนตวั จากบทบาททางเศรษฐกิจ สังคมและจํากัดการใช้ชีวติ อย่กู ับศาสนา ใชเ้ วลาว่างอย่างมีความสุข ใหเ้ วลา ผ่านไป ผู้สงู อายุจาํ นวนมากต้องการใช้ชีวิตเพ่ือความสาํ เร็จของครอบครัวและชุมชน (วิทยาลัย ประชากรศาสตร์ http://www.cps.chula.ac.th) ผสู้ งู อายคุ ือปชู นยี บคุ คล คือคลังสมอง คือภูมิปัญญาของแผ่นดนิ ถงึ แมน้ วา่ ผ้สู งู อายุจะมีปัญหาดา้ น สขุ ภาพอนามัยและมคี วามต้องการ การดูแลเอาใจใส่จากครอบครวั และชุมชน แต่ถา้ ผสู้ ูงอายุมสี ขุ ภาพแข็งแรง และมีสขุ ภาพจติ ดีก็จะสามารถช่วยเหลอื สังคมได้อยา่ งมคี ุณค่า การส่งเสริมสุขภาพผูส้ ูงอายใุ หม้ ีคณุ ภาพชีวิตท่ดี ี จึงเป็นประเดน็ สําคัญ การพฒั นาสขุ ภาพผู้สูงอายุใหม้ ีสุขภาพดีต้องคาํ นงึ ถงึ การให้บริการสง่ เสรมิ สขุ ภาพแบบ องคร์ วมอยา่ งเป็นระบบและบูรณาการ ท้ังด้านการดูแลสขุ ภาพผูส้ งู อายุระยะยาว (Long Term Care: LTC) และการส่งเสรมิ สุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ สาํ นักสง่ เสริมสขุ ภาพ กรมอนามัย จงึ ไดจ้ ัดทํา แนวทางการดูแล สขุ ภาพผสู้ ูงอายรุ ะยะยาวและ แนวคดิ การดแู ลผูส้ งู อายรุ ะยะยาวดังน้ี

16 เอกสารอ้างอิง และแหล่งคน้ ควา้ เพ่ิมเติม 1. กรมอนามัย. การดูแลสุขภาพผสู้ ูงอายรุ ะยะยาว. กรุงเทพฯ : ชมุ นมุ สหกรณก์ ารเกษตรแหง่ ประเทศ ไทย, 2553. 2. วิทยาลยั ประชากรศาสตร์http://www.cps.chula.ac.th

17 ใบความรูท้ ี่ 2 เรื่อง การเปลยี่ นแปลงในวยั สูงอายุ : ดา้ นร่างกาย ดา้ นจิตใจ และด้านสงั คม การเปลยี่ นแปลงในวัยสงู อายุ 1. การเปลี่ยนแปลงดา้ นรา่ งกาย ผิวหนงั บาง แห้ง เห่ียว ย่น มีอาการคัน มจี าํ้ เลือด เซลล์สรา้ งสีผวิ ทํางานลดลง สผี วิ จางลงแต่ อาจมจี ดุ ด่างขาว สดี ํา หรอื สีน้ําตาลมากขึ้น เกิดเปน็ การตกกระ ต่อมเหง่ือ ลดน้อยลง การขับเหงอ่ื นอ้ ยลง ทําให้ทนต่อการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิของอากาศ ไมไ่ ดด้ ี เกิดความรูส้ กึ หนาว ร้อน ไม่คงที่ ผมและขน ร่วง เปลีย่ นเป็นสีขาว หรือหงอก ทําให้ผมบาง หวั ลา้ น ขนตามร่างกายหลดุ ง่าย ท่ีเหน็ ชัด คอื ขนรักแร้ท้ังน้เี น่ืองมาจากรุขุมขนทํางานน้อย ตา สายตาจะเปลีย่ นเปน็ สายตายาว เลนส์หรือกระจกตาขุ่นเกิดตอ้ กระจกกลา้ มเนือ้ ตาเสื่อม การ ปรับ สายตาชา้ ความไวในการมองภาพลดลง ทาํ ให้ปวดเวียนศีรษะได้งา่ ย มนี ํา้ ตาลดลง ทําให้ตาแหง้ ระคายเคือง ตอ่ เย่อื บตุ าได้ง่าย หู ประสาทรับเสียงเสื่อมไปเกิดหูตงึ แต่ไดย้ นิ เสยี งตํา่ ๆได้ชัดกวา่ เสยี งพูดธรรมดา หรือในระดับ เสยี งสูง จมูก ประสาทรบั กล่ินบกพรอ่ งไป ทาํ ให้การรับร้กู ลนิ่ ลดลง ลน้ิ รับรูร้ สน้อยลง รบั รสหวานสูญเสียก่อนรบั รสอ่ืนๆ ฟนั ผุ หักแตกงา่ ย เคลือบฟันบางลง เหงอื กหุ้มคอฟนั รน่ ลงไป ตอ่ มน้าลาย ขับนาํ้ ลายออกน้อย ทําใหป้ ากแห้ง การเคล่ือนไหวของกระเพาะอาหาร นํา้ ย่อย กรดเกลอื ในกระเพาะอาหารลดน้อยลงอาหารอยู่ใน กระเพาะอาหารนานขนึ้ ทาํ ให้ทอ้ งอดื ง่าย เบื่ออาหารดว้ ยภาวะขาดอาหาร และโลหิตจางได้ ตบั และตบั อ่อน หน้าทีก่ ารทาํ งานเส่อื มไป อาจเกดิ โรคเบาหวาน การเคลอ่ื นไหวของลาไส้เลก็ และลาไสใ้ หญ่ ลดลง ทําให้การขับถ่ายอุจจาระไม่ปกติท้องผูก เสมอ ประกอบกับไม่ค่อยได้ออกกําลงั กาย กระดูก ปรมิ าณแคลเซยี มลดน้อยลง ทาํ ให้กระดูกบาง เปราะ พรนุ หกั ง่าย มอี าการเจบ็ ปวด กระดูก บ่อย ขอ้ เส่อื ม น้าํ ไขข้อลดลง เกดิ เจบ็ ปวด ขอ้ ยึดตดิ เคลอ่ื นไหวลําบาก พบน้อยคือข้อเข่า ข้อสะโพก กล้ามเนือ้ เหยี่ ว เล็กลง ออ่ นกําลังลง ทําให้ทํางานออกแรงมากไม่ได้เพลยี ลา้ เรว็ และทรงตวั ไม่ดี ปอด ความยืดหยนุ่ ของเนื้อปอดลดลงเป็นเหตุใหก้ ารขยายและยุบตัวไมด่ ที ําให้เหนื่อยง่าย หัวใจ แรงบีบตัวน้อยลงทําให้การหดตัวลดลงปริมาณเลือดออกจากหวั ใจลดลง และกล้ามเนือ้ หวั ใจไว ตอ่ สิง่ เร้าลดลง หลอดเลือด ผนังของหลอดเลือดมลี กั ษณะหนาและแข็งขึน้ เพราะมไี ขมนั มาเกาะเปน็ สาเหตุของ ความ ดันโลหิตสงู

18 การขบั ถา่ ยปัสสาวะ ไต มหี น้าทีเ่ สอื่ มไป ขับของเสยี ไดน้ ้อยลง แต่ขับนํ้าออกมามาก จงึ ถ่าย ปสั สาวะ มากและบ่อยขึ้นในเวลากลางคนื กระเพาะปัสสาวะ กลา้ มเน้ือ หรู ดู ทค่ี วบคุมการถา่ ยปสั สาวะหย่อนไป ทาํ ใหก้ ลน้ั ปัสสาวะได้ไม่ดี ใน ผสู้ ูงอายุชายตอ่ มลูกหมากจะโตขึ้น ทําใหป้ ัสสาวะลาํ บาก ต้องถ่ายบ่อยครั้ง ระบบประสาทและสมอง เสือ่ มไปตามธรรมชาติทาํ ใหค้ วามรสู้ กึ ชา้ คามจําถดถอย ความจําเรอ่ื ง ราวใน อดีตดีความจําปัจจบุ นั ไม่ดกี ารเคล่ือนไหวชา้ ต่อมไรท้ ่อ ผลิตฮอร์โมนตา่ งๆ ลดลง จงึ ทาํ ใหห้ นา้ ทข่ี องฮอร์โมนเหลา่ น้ันลดลงไปด้วย ตอ่ มเพศ ทาํ งานลดลง สมรรถภาพทางเพศลดลง 2. การเปลยี่ นแปลงทางจติ ใจ ลักษณะการเปลยี่ นแปลงที่พบในผ้สู ูงอายสุ ่วนใหญ่ ได้แก่ 2.1 การรบั รผู้ ูส้ งู อายมุ ักยึดติดกับความคดิ และเหตผุ ลของตัวเองจะเรียนร้สู ่งิ ใหมๆ่ ไดย้ าก เพราะมี ความไม่มัน่ ใจในการปรับตวั 2.2 การแสดงออกทางอารมณล์ กั ษณะของความท้อแท้ใจนอ้ ย หงดุ หงิดง่าย โกรธงา่ ยและซมึ เศรา้ 2.3 ความสนใจสง่ิ แวดล้อมน้อยลง ผูส้ ูงอายจุ ะสนใจเฉพาะ เรอื่ งทีเ่ กีย่ วขอ้ งกบั ตนเองมากกว่า เรอ่ื งของผู้อนื่ 2.4 การสร้างวิถชี วี ิตของตนเอง เพื่อไมใ่ หเ้ ป็นภาระกับผูอ้ ื่น พ่ึงตนเองได้ในระดับหน่ึง 2.5 ยอมรบั สภาพของการเข้าสวู่ ัยสูงอายุ จะใชเ้ วลาสว่ นใหญใ่ นการศึกษาปฏบิ ัตติ ามคําสอนใน ศาสนา บางคนอยากอยรู่ ว่ มกบั ลกู หลาน บางคนชอบอยคู่ นเดยี ว ฯลฯ 3. การเปลย่ี นแปลงทางสังคม 3.1 ภาระหนา้ ทแี่ ละบทบาททางสังคมจะลดน้อยลง ทาํ ให้ผ้สู ูงอายหุ ่างไปจากสังคม 3.2 คนส่วนใหญม่ ักมองวา่ ผู้สูงอายมุ สี มรรถภาพและความสามารถน้อยลง จงึ ไม่ใหค้ วามสาํ คัญ หรอื ไม่ใหค้ วามรับผิดชอบ 3.3 จากบทบาททีเ่ คยเปน็ ผู้นาํ ครอบครวั จะกลายเป็นผู้อาศยั หรือผตู้ ามในครอบครวั (คู่มือการ สง่ เสริมสุขภาพผสู้ ูงอายุ. กรมอนามัย, 2547) เอกสารอา้ งอิง และแหลง่ คน้ คว้าเพ่ิมเติม 1. คู่มือการส่งเสรมิ สุขภาพผู้สูงอายุ. กรมอนามัย, 2547 2. กระบวนการชราภาพ : http://phudkrong.exteen.com

19 ใบงานที่ 2 คาชแ้ี จง ให้ผเู้ ข้ารับการอบรมแบ่งเปน็ กลมุ่ แสดงบทบาทสมมุตเิ ป็นผู้สงู อายุ รว่ มกัน อภปิ รายเรอื่ ง 1. การเปลี่ยนแปลงในวยั สงู อายุเปน็ อยา่ งไร 2. ใหผ้ ู้แทนกลุ่มนาํ เสนอ 3. วทิ ยากรใหค้ ําแนะนํา อธิบาย และสรุป

20 ใบความรู้ท่ี 2.1 เรอื่ ง การตรวจรา่ งกายเบ้ืองตน้ การตรวจวัดชพี จร ชพี จรเปน็ แรงสะเทือนของกระแสเลอื ด ซึง่ เกิดจากการบีบตัวของหวั ใจห้องล่างดา้ นซา้ ย ทําให้ผนงั ของหลอดเลือดแดงขยายออกเป็นจังหวะ เปน็ ผลให้สามารถจบั ชพี จรได้ตลอดเวลา ในผู้ใหญแ่ ละผู้สงู อายุ อัตรา การเตน้ ของชีพจร 60-100 (เฉล่ยี 80 คร้ัง/นาท)ี ภาวะอัตราการเต้นของชีพจรผดิ ปกติคอื ภาวะท่ีอัตราการ เต้นของหัวใจมากกวา่ 100 คร้ัง/นาทีหรือ ภาวะท่อี ัตราการเตน้ ของหัวใจน้อยกวา่ 60 ครงั้ /นาที ตาแหน่งชีพจร 1) อยู่ข้อมือดา้ นในบรเิ วณกระดูกปลายแขนด้านนอกหรือด้านหัวแม่มือ เป็นตําแหน่งทน่ี ิยมจับชีพจร มากทีส่ ดุ เพราะเปน็ ท่ที ่จี บั ได้งา่ ยและไมร่ บกวนผปู้ วุ ย 2) อย่บู ริเวณขาหนีบ 3) อยูบ่ รเิ วณข้อพบั เข่า อยู่ตรงกลางข้อพับเขา่ , หาค่อนขา้ งยาก แตถ่ ้างอเขา่ กส็ ามารถคลาํ ได้งา่ ยข้นึ ขอ้ ควรจาในการวดั ชพี จร 1) ไมใ่ ชน้ ิ้วหัวแม่มือคลําชีพจร เพราะหลอดเลือดทน่ี ้วิ หวั แม่มอื เต้นแรงอาจทําใหส้ บั สนกับชพี จรของ ตนเอง 2) ไมค่ วรวดั ชีพจรหลงั ผู้ปวุ ยมกี ิจกรรม ควรให้พัก 5-10 นาที 3) อธบิ ายผปู้ ุวยว่าไม่ควรพูดขณะวัดชีพจร เพราะจะรบกวนการไดย้ ินเสียงชีพจรและอาจทําใหส้ บั สน การวดั ความดันโลหิต 1. คา่ ความดันโลหิตปกตขิ องผูส้ ูงอายุ โดยทัว่ ไป ถือว่าคา่ ความดนั ตัวบนไม่เกนิ 140 มิลลิเมตร ปรอท และคา่ ความดนั ตวั ล่างไมเ่ กนิ 90 มลิ ลิเมตรปรอท 2. ความดนั โลหิตท่ี“อยู่ในเกณฑป์ กติ” คือ ตํ่ากวา่ 130/85 มม.ปรอท ความดันโลหติ สงู เล็กนอ้ ย แต่ ยงั อยใู่ นเกณฑ์ปกติคือ 130-139/85-89 มม.ปรอท ความดนั โลหิตสูงเมือ่ ความดนั โลหิตตวั บนมากกว่า (หรือ เท่ากบั ) 140 และตัวลา่ งมากกวา่ (หรือ เทา่ กบั ) 90 มม.ปรอท 3. กอ่ นทจี่ ะวนิ จิ ฉยั ว่าผูป้ ุวยมีความดันโลหิตสูง แพทย์จะต้องวัดซํา้ หลายๆ ครั้ง หลังจากให้ผู้ปุวย พัก แลว้ วดั ซา้ํ จนกว่าจะแน่ใจวา่ สูงจรงิ และเทคนิคการวดั ความดันโลหิตตอ้ งกระทําใหถ้ กู ต้องครบถ้วน 4. ความดันโลหิตเปน็ คา่ ไมค่ งท่ี มีการเปลย่ี นแปลงอยู่ตลอดเวลาทุกวินาทีการวดั ซา้ํ ในเวลาที่ ใกล้เคียง กันอาจได้คนละค่า แต่กจ็ ะไม่ควรจะแตกตา่ งกันนัก 5. ความดนั โลหิตขน้ึ กบั ท่าของผ้ถู ูกวดั ด้วย ทา่ นอนความดนั โลหิตมักจะสูงกวา่ ทา่ ยนื 6. นอกจากน้ันยงั ขึ้นกับสง่ิ กระต้นุ ตา่ งๆ เช่น อาหาร บุหรี่ อากาศ กจิ กรรมท่ีกระทําอยูใ่ นขณะน้นั รวมทัง้ สภาพจติ ใจด้วย

21 ในผู้สูงอายุ มักจะตรวจพบภาวะความดนั โลหติ สูงชนดิ ซสิ โตลิก (isolated systolic hypertension, ISH) หมายถึงความดันตวั บนสูงเพยี งค่าเดยี ว ในขณะที่ความดนั ตวั ล่างไม่สูง จากการสํารวจพบได้บ่อยกวา่ รอ้ ย ละ 20 ของผ้สู งู อายุ และเปน็ สาเหตสุ ําคญั ของโรคกลา้ มเนื้อหัวใจหนา รวมท้ังโรคหัวใจโต ซ่งึ เปน็ ปัจจัย บง่ ช้ที ่ี สาํ คญั ในการทํานายวา่ ผู้ปวุ ยมโี อกาสเกิดภาวะแทรกซ้อนทางระบบหวั ใจและการไหลเวียนโลหิตมากกว่า บคุ คล ท่ัวไป การรกั ษาด้วยยาลดความดนั โลหิต สามารถลดภาวะกล้ามเนอ้ื หัวใจหนา และหวั ใจโตได้และยังช่วย ลดอัตราการเกดิ อมั พาตและภาวะหวั ใจลม้ เหลว การวดั อณุ หภมู ริ า่ งกาย (วดั ไข)้ และการเชด็ ตัวผสู้ งู อายุ การวัดไขเ้ ป็นการวดั อุณหภูมิของรา่ งกาย (ความรอ้ นของร่างกาย) ด้วยเคร่ืองวดั อุณหภูมเิ รยี กวา่ เทอร์โมมิเตอร์ วิธวี ัดอุณหภมู ิท่ีนิยม มี 2 ทาง 1. วัดทางปาก ใช้เวลา 3-5 นาทอี ุณหภูมปิ กติไดเ้ ทา่ กับ 37.5 ํc 2. วัดทางรักแร้ใชเ้ วลา 5 นาทอี ุณหภูมิปกติเท่ากับ 36.5 ํc การวดั อณุ หภมู หิ ากสงู กว่า 37.5 ํc หมายความว่า รา่ งกายมไี ข้ การเชด็ ตวั เพ่อื ลดไข้ อุปกรณ์เครอื่ งใช้อา่ งนา้ํ 1 ใบ ผ้าขนหนูเล็ก 3 ผนื ผ้าเชด็ ตัว 1 ผนื วิธเี ช็ดตัวเพือ่ ลดไข้ 1) เตรยี มอุปกรณเ์ ช็ดตวั ลดไข้ 2) ถอดเสื้อผ้าผูป้ ุวยออก 3) ใชผ้ า้ ขนหนูที่บดิ นาํ้ พอหมาดๆ ลบู หนา้ วางผา้ ไวซ้ อกคอและหลังหูพักไว้สักครู่ 4) บิดผ้าผืนใหมล่ บู หน้าอก ลาํ ตัว พักผ้าไวบ้ รเิ วณหัวใจ 5) ใช้ผ้าบดิ หมาดๆ เชด็ แขนดา้ นไกลตวั จากปลายแขนเข้าหาหวั ใจ พักไว้ทฝ่ี าุ มอื ข้อพับศอก รักแร้ 6) เช็ดแขนด้านใกลต้ ัว ทําเช่นเดียวกบั (ข้อ 5) 7) เช็ดขาดา้ นไกลตวั จากปลายขาเขา้ หาหัวใจ พับผา้ ไว้ท่ีฝุาเทา้ ขอ้ พบั ใตเ้ ขา่ ขาหนบี 8) เช็ดขาดา้ นใกลต้ วั ทําเชน่ เดียวกับข้อ (ข้อ 7) 9) พลกิ ตะแคงผู้ปวุ ย เพ่อื เชด็ หลงั โดยเร่มิ จากกน้ กบไปหาหัวใจ 10) ใส่เสือ้ ผา้ ใหเ้ รยี บร้อย (ควรใสเ่ สื้อผา้ บางๆ เพ่ือระบายความร้อน)

22 การนับหายใจ “การหายใจ” เป็นการแสดงการสดู ออกซเิ จนเข้าสรู่ า่ งกาย โดยผา่ นจมกู หลอดลม และปอด ทเี่ รยี กวา่ การหายใจเขา้ และเป็นการแสดงการปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์ออกจากรา่ งกายโดยผา่ นปอด หลอดลม และ จมกู ท่ีเรยี กว่า การหายใจออก การตรวจนับการหายใจเป็นการสังเกตวา่ มีการหายใจที่ผิดปกตหิ รือไม่ ในจังหวะ และจํานวนครงั้ /นาทโี ดยวธิ ีการสงั เกตไมใ่ หผ้ ู้ถกู สังเกตรูต้ ัว เพราะอาจทาํ ให้ขัดเขินหายใจเร็วขนึ้ หรอื ช้าลงได้ วธิ กี ารสงั เกต 1) ผถู้ ูกสังเกตอาจนอนหงายหรอื นอนตะแคงหรอื นั่งในทา่ ทสี่ บาย 2) สังเกตการณ์หายใจเขา้ โดยดหู นา้ อกทพ่ี องขนึ้ และการหายใจออกโดยดหู น้าอกทยี่ ุบลง นบั เป็นการหายใจ 1 ครง้ั 3) นบั จํานวนครั้งการหายใจใน 1 นาที “การหายใจปกติ” ผู้ใหญแ่ ละผู้สงู อายจุ ะมีการหายใจประมาณ 16-20 ครั้งตอ่ นาท“ี การหายใจท่ี ผิดปกต”ิ คือ การหายใจท่เี ร็วมาก ซ่ึงอาจเรียกอาการหายใจเร็ววา่ “หอบ” ผทู้ ม่ี ีอาการหอบจะแสดงอาการ เหน่ือยเวลาหายใจเขา้ หน้าอกจะบมุ๋ บางครั้งมีหน้าเขยี วเพราะขาดออกซเิ จน แหล่งข้อมูล : - คู่มอื การปฏบิ ัติงานการสรา้ งและดูแลสขุ ภาพผสู้ ูงอายสุ าํ หรับอาสาสมคั ร, สํานกั ส่งเสรมิ สุขภาพ - กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสขุ , กุมภาพนั ธ์2552. - ดร.จรยิ าวัตร คมพยคั ฆ์, นิตยสารหมอชาวบ้าน เลม่ 102.

23 ใบความรู้ท่ี 3 เร่ือง อาหารและโภชนาการสาหรบั ผู้สงู อายุ ในวยั ผสู้ งู อายุ จะมีการเปล่ยี นแปลงทางรา่ ยกาย จติ ใจ และสังคม โดยเฉพาะทางร่างกาย แตค่ ง ไม่ เท่ากันทุกคน ทําให้ประสทิ ธิภาพการทํางานของอวยั วะตา่ งๆ เสื่อมถอย การเปล่ยี นแปลงของระบบตา่ งๆ ของ ร่างกาย ผสู้ งู อายุ จึงมีความต้องการพลังงานและสารอาหารเหมอื นบุคคลวัยอน่ื ๆ เพยี งแตต่ อ้ งการในปริมาณที่ ลดน้อยลง เพื่อให้ผ้สู งู อายุมีสุขภาพแข็งแรง อายยุ นื ควรกินให้เปน็ คอื ปฏบิ ัติตามโภชนบัญญัติ ข้อปฏบิ ัตกิ ารกินอาหารเพอื่ สขุ ภาพท่ดี ีของคนไทยหรือโภชนบัญญตั ิ 9 ประการ 1. กนิ อาหารครบ 5 หมู่แต่ละหมใู่ หห้ ลากหลายและหม่ันดูแลน้าหนกั ตวั 1.1 กนิ อาหารครบ 5 หมู่แต่ละหมใู่ หห้ ลากหลาย ประเทศไทย แบ่งอาหารเป็น 5 หมดู่ ังน้ี หมู่ ท่ี 1 นม ไข่ เนอื้ สัตวต์ า่ งๆ ถั่วเมลด็ แหง้ และงา หมทู่ ่ี 2 ข้าว แปงู เผอื ก มัน นาํ้ ตาล หมู่ท่ี 3 ผกั ต่างๆ หมู่ท่ี 4 ผลไมต้ า่ งๆ หมู่ที่ 5 ไขมนั และนาํ้ มนั จากพืชละสตั ว์ ในวันหนงึ่ ๆ ผู้สูงอายุ ควรเลือกกินอาหารใหค้ รบทง้ั 5 หมู่ ในปริมาณท่ีพอเหมาะ และ แต่ละหมคู่ วรเลือกกนิ ให้หลากหลาย เพ่อื ให้ไดส้ ารอาหารต่างๆ ครบตามความ ต้องการของร่างกาย 1.2 หมัน่ ดแู ลนํา้ หนักตัว ผู้สงู อายหุ มัน่ ดูแลนาํ้ หนักตวั ให้อยใู่ นเกณฑป์ กติควรชัง่ นา้ํ หนกั ตัว อยา่ งน้อย เดือนละคร้งั การประเมินว่านํา้ หนักตวั อยูใ่ นเกณฑป์ กตหิ รือไม่ ทาํ ไดห้ ลายวิธี 1.2.1 การประเมนิ ด้วยสายตา วธิ ีนใ้ี ช้ประเมินผู้สูงอายทุ ีม่ ีนาํ้ หนักตัวนอ้ ย ผอมมากๆ หรือ ผู้สูงอายทุ ่ีอว้ นมาก สามารถดูด้วยตา เร่มิ จากใชห้ ลักง่ายๆ โดยยืนตัวตรง มองปลายเทา้ ของตวั เอง โดยไม่ งอตัว หรอื ก้ม ถา้ มองไมเ่ ห็นปลายน้ิวเทา้ แสดงวา่ อ้วน หรือดูเงาตนเองในกระจกวา่ มีไขมันตามสว่ นต่างๆ ของ ร่างกาย มากกว่าท่ีควรจะเป็นหรอื ไม่ ลักษณะของความอ้วน มี 3 ลกั ษณะ - อ้วนแบบผลแอปเปิล้ มีไขมนั สะสม บริเวณสว่ นบนของร่างกาย บริเวณทอ้ ง กลางลําตวั - อ้วนแบบลกู แพรม์ ีไขมันสะสมบรเิ วณส่วนล่างของรา่ งกาย ขาหนบี สะโพก และตามแขน ขา - อว้ นแบบผลสม้ อ้วน กลมท้งั ตัว 1.2.2 การใชส้ ัดสว่ นของรอบเอวหารดว้ ยรอบสะโพก โดยการวัดเส้นรอบเอวและเสน้ รอบสะโพก แลว้ นําไปคํานวณหาอตั ราส่วนของเสน้ รอบเอวต่อเสน้ รอบสะโพก (Waist Hip Ratio : WHR) ซงึ่ มสี ตู ร = รอบเอว รอบสะโพก ผ้ชู าย คา่ WHR ไม่ควรเกิน 1.0 ถา้ ค่า WHR เกินทก่ี าํ หนดแสดงว่าอ้วน ผ้หู ญิง คา่ WHR ไม่ควรเกนิ 0.8 1.2.3 การหาค่าดัชนมี วลกาย โดยการชงั่ น้ําหนักตวั เปน็ กโิ ลกรมั วัดสว่ นสูง เปน็ เมตร แลว้ นําไป คาํ นวณโดยใชส้ ูตร ดัชนีมวลกาย = นํ้าหนกั (กโิ ลกรมั ) ส่วนสูง (เมตร) 2

24 ดัชนมี วลกาย น้อยกวา่ 18.5 กก./ม2 = ผอมหรือน้ําหนักต่าํ กว่าเกณฑ์ 18.5 - 24.9 กก./ม2 = นาํ้ หนกั ตวั ปกติ 25.0 – 29.9 กก./ม2 = นาํ้ หนักเกนิ ตงั้ แต่30 กก./ม2 = โรคอ้วน หากน้าหนกั ตัวนอ้ ย ผ้สู ูงอายุควร - กินอาหารที่มีคณุ ค่าทางโภชนาการมากขึ้น เช่น เน้ือสัตว์โดยเฉพาะเนื้อปลา นม ไข่ถว่ั เมล็ดแหง้ ผัก ผลไม้ - ออกกาํ ลงั กายเพ่ือกระตนุ้ ให้เกิดความอยากอาหา - พกั ผ่อนใหเ้ พยี งพอ - ทําจติ ใจใหเ้ บกิ บาน ไม่เครียด หากนํ้าหนักตัวมากผสู้ งู อายุควร - กินอาหารใหห้ ลากหลายครบ 5 หมู่ ท้งั 3 มอื้ แต่ลดปรมิ าณ - ลดอาหารประเภทไขมนั แปงู นํ้าตาล อาหารรสหวานและเคร่อื งดืม่ ทีป่ รุงแตง่ รสหวาน - กนิ ผัก ผลไม้รสไม่หวานจดั ใหม้ ากขน้ึ - ไมก่ ินจุบจบิ - ออกกําลงั กาย และใหร้ า่ งกายมกี ารเคล่ือนไหวใช้พลังงาน - มคี วามตัง้ ใจ มุ่งมน่ั ทจี่ ะลดนํ้าหนัก 2. กนิ ขา้ วเป็นอาหารหลัก สลับกบั อาหารประเภทแปง้ เป็นบางมื้อ ขา้ วเป็นอาหารหลกั ของคนไทย เปน็ แหล่งอาหารสาํ คัญทใี่ ห้พลงั งาน สารอาหาร ที่มีมากในขา้ ว ไดแ้ ก่ คาร์โบไฮเดรต และโปรตีน ผลติ ภณั ฑจ์ าก ขา้ วและธญั พชื อื่นๆ ได้แก่ ก๋วยเตย๋ี ว ขนมจนี เส้นหมี่ บะหม่ี วุ้นเส้น ตลอดจนแปูงต่างๆ ใหพ้ ลงั งานเชน่ เดียวกนั ผู้สงู อายุ ควรกนิ ข้าวกลอ้ ง หรอื ข้าวซ้อมมือ เพราะมีสารอาหารโปรตนี ไขมัน ใยอาหาร แร่ธาตุ และ วิตามนิ ในปรมิ าณที่สงู กว่าข้าวทข่ี ัดสจี นขาว หากร่างกายไดร้ บั อาหารประเภทข้าวและแปูงเกินความตอ้ งการ จะถูกเปลย่ี นเปน็ ไขมัน เก็บไว้ ตาม สว่ นตา่ ง ๆ ของร่างกายเมื่อสะสมมากขึน้ ทําใหเ้ กดิ โรคอว้ นได้ 3. กนิ พชื ผักให้มากและกินผลไม้เป็นประจา พชื ผัก และผลไม้ เป็นแหล่งสาํ คัญของวิตามิน เชน่ เบต้าแคโรทีน วติ ามินซีและแรธ่ าตุ รวมทัง้ สารอื่นๆ ท่ีจาํ เป็นต่อรา่ งกาย เช่น ใยอาหาร ซง่ึ ชว่ ยในการขบั ถ่าย และนาํ โคเลสเตอรอล สารพษิ ที่กอ่ มะเร็ง บางชนดิ ออกจากร่างกาย ผู้สูงอายุ ควรกินพชื ผักใหห้ ลากหลาย ท้งั ผักสีเขยี ว สีเหลอื ง สลบั กนั ไป แต่ควรต้มผักให้สุก หรือ นง่ึ จน สกุ ไมค่ วรบริโภคผกั ดบิ เพราะยอ่ ยยากและอาจเกดิ ปัญหาท้องอืด ท้องเฟูอไดผ้ ลไม้ควรกนิ เป็นประจาํ แตค่ วร จํากดั ปรมิ าณการกนิ ผลไมท้ ่ีมีรสหวานจัด เช่น ลาํ ไย ทุเรียน ขนนุ เปน็ ตน้ ผู้สงู อายุ ควรกินผักและผลไม้ตามฤดูกาล 4. กินปลา เน้อื สัตว์ไม่ติดมนั ไข่ถว่ั เมลด็ แห้ง เปน็ ประจํา อาหารกลุม่ นี้ให้สารอาหารโปรตีน ชว่ ยใน การเสริมสร้างร่างกายให้เจริญเติบโต และซ่อมแซม เนือ้ เย่ือซึ่งเสอื่ มสลายใหอ้ ยู่ในสภาพปกติ

25 ปลา เปน็ แหล่งอาหารโปรตีนที่ดีย่อยงา่ ย ไขมันตํา่ เหมาะกับผ้สู ูงอายุ แต่ต้องระวังก้างปลา ขณะ รับประทาน ถา้ กนิ ปลาเล็กปลานอ้ ย ปลากระป๋อง จะได้แคลเซยี ม ทําให้กระดูและฟนั แข็งแรง ถ้ากินปลาทะเล ซ่งึ มีสารไอโอดีนจะปูองกนั การขาดสารไอโอดีนได้ เนื้อสัตวไ์ มต่ ิดมนั ถา้ กินจะลดการสะสมของไขมันในรา่ งกายการประกอบและปรุงเนื้อสัตว์ ควรสับให้ ละเอียด และต้มใหเ้ ป่ือยเพือ่ ให้ผู้สงู อายสุ ะดวกต่อการเคยี้ ว และการย่อยอาหาร ไข่ ให้สารอาหารโปรตนี และแร่ธาตเุ หล็กในปรมิ าณสงู ผู้สงู อายุ ท่ีมีภาวะโภชนาการปกติกินไข่ สัปดาห์ ละ 2-3 ฟอง และควรปรับปรงุ ไข่ให้สุกดว้ ยความร้อน ถั่วเมล็ดแห้ง เปน็ แหลง่ อาหารโปรตีนที่ดีหาง่าย ราคาถูกถัว่ เมลด็ แหง้ นํามาประกอบอาหารได้ท้งั อาหารคาว-หวาน หรอื จะบรโิ ภคในรูปของผลิตภณั ฑ์ต่างๆ เชน่ เต้าหนู้ ํ้าเต้าห้อู าหารท่ีทาํ จากถั่ว เชน่ ถว่ั กวน ขนมไสถ้ ่วั ต่าง ๆ ควรกินสลบั กบั เน้อื สัตว์เป็นประจํา งาดา อดุ มดว้ ยโปรตนี ไขมัน วิตามินอแี คลเซียม ผสู้ งู อายุ ควรกินงาดําเป็นประจํา 5. ดม่ื นมใหเ้ หมาะสมตามวัย นม เป็นแหล่งของสารอาหารแคลเซยี ม และฟอสฟอรัส ชว่ ยใหก้ ระดูกและฟนั แข็งแรง และ ยงั เป็น แหลง่ โปรตนี วติ ามินบสี อง ผสู้ ูงอายุ ควรดม่ื นมพร่องมันเนย วนั ละ 1 แก้ว ควบคู่กบั การออกกําลงั กาย จะทาํ ใหก้ ระดูก แข็งแรง ชะลอความเส่ือมสลายของกระดกู ผสู้ ูงอายุ บางคนไมส่ ามารถดื่มนมสดไดเ้ กดิ ปัญหาทอ้ งเดนิ หรอื ทอ้ งอืด แตส่ ามารถปรบั เปล่ียน วธิ ีการ ดืม่ นมโดยการดื่มนมครงั้ ละน้อยๆ แลว้ คอ่ ยๆ เพ่ิมขน้ึ หรือดมื่ นมหลงั อาหารหรอื เปลี่ยนเปน็ โยเกริ ์ต ชนิดครมี น้าเตา้ หู้ ใหส้ ารอาหารโปรตนี วติ ามิน แร่ธาตุต่างๆ ทีม่ ีประโยชนต์ อ่ รา่ งกาย แตม่ ีแคลเซียม น้อยกว่า นมววั ผู้สงู อายุ ดื่มได้เปน็ ประจําเช่นกนั 6. กินอาหารทมี่ ีไขมันแต่พอควร ไขมันใหพ้ ลังงาน ความอบอุ่นแก่รา่ งกาย และเปน็ ตัวนาํ วติ ามินทีล่ ะลายในไขมนั เชน่ เอ ดีอีเค ไขมันใน อาหารมีทั้งประเภทไขมนั อิ่มตวั และไขมนั ไม่อ่มิ ตวั ไขมันอิม่ ตวั ได้จาก เนื้อสตั ว์ หนงั สตั ว์ นํา้ มันจากพชื เครื่องในสตั วอ์ าหารท่ีมีโคเลสเตอรอลสูง เช่น ไข่ แดง ตบั ปลาหมกึ หอยนางรม ถ้ากินมาก จะทาํ ใหร้ ะดับโคเลสเตอรอลในเลือดสูง เสีย่ งต่อการเป็น โรคหัวใจ ผูส้ งู อายุ - ควรกินอาหารประเภททอด ผดั และแกงกะทิแต่พอควร - เลอื กกนิ อาหารประเภทตม้ นง่ึ ยา่ ง (ทไี่ มไ่ หม้เกรียม) อบ ยาํ แกงไมใ่ สก่ ะทเิ ป็นประจาํ 7. หลีกเลย่ี งการกินอาหารรสหวานจดั และเคม็ จัด - การกนิ อาหารรสหวานมาก เส่ยี งตอ่ การเกดิ โรคอ้วน โรคหัวใจและหลอดเลอื ดได้

26 - การกินอาหารรสเคม็ จัด เสี่ยงตอ่ การเกดิ โรคความดันโลหติ สูง ผสู้ ูงอายุ ควรหลกี เลย่ี งขนมหวาน เครอ่ื งดื่มประเภทน้ําหวาน อาหารหมักดอง อาทิเช่น ผกั ดอง ผลไม้ดอง ไข่เค็ม ปลารา้ ปลาเคม็ เนื้อเคม็ เต้าเจี้ยว เป็นตน้ ขนมขบเคย้ี ว ขนมอบกรอบ ขนมอบฟแู บบฝรง่ั 8. กนิ อาหารท่สี ะอาด ปราศจากการปนเปื้อน สารปนเปื้อนในอาหาร หมายถงึ สารทป่ี นเป้อื นมากับอาหารซ่ึงเกิดจาก - กระบวนการผลติ ปรงุ ประกอบ - การจําหน่ายอาหารท่ีไม่ถูกสขุ ลักษณะ เชน่ ตามแผงลอยบนบาทวิถี - การใชส้ ารปรงุ แตง่ อาหารทไ่ี ม่ไดม้ าตรฐานและการใชเ้ ช่น สารบอแรกซ์ฟอร์มาลนิ สารฟอกขาว - การใชส้ ีสงั เคราะหใ์ นปรมิ าณมาก หรือใชส้ ยี อ้ มผา้ - ยาฆา่ แมลง - สารกนั รา - สารพิษจากพชื และสตั วต์ ามธรรมชาติ ผสู้ งู อายุ ควรจะต้องรูจ้ ักวิธีการเลือกซ้ือ ปรุง ประกอบอาหารให้สะอาดและปลอดภัย 9. งดหรือลดเครือ่ งด่ืมที่มีแอลกอฮอล์ การดื่มสรุ าหรอื เครือ่ งด่มื ท่ีมแี อลกอฮอล์เปน็ ประจํา จะมโี ทษและเป็นอันตรายต่อสุขภาพ มีความเส่ียง ตอ่ การเกิดโรคความดนั โลหติ สงู โรคตบั แข็ง โรคมะเร็งหลอดอาหาร เป็นต้น ผ้สู ูงอายทุ ด่ี มื่ เปน็ ประจํา ต้องลดปริมาณการดม่ื ใหน้ ้อยหากงดดมื่ ได้กจ็ ะเป็นผลดีต่อสุขภาพ เม่ือ ผ้สู งู อายุ ได้ปฏิบตั ติ ามโภชนบญั ญตั ิ9 ประการแล้วต้องรู้จักเลอื กกินอาหารให้ได้สัดส่วน ในปริมาณที่เหมาะสม ตามธงโภชนาการ

27 กินอาหารใหห้ ลากหลายในแตล่ ะกลมุ่ อาหาร ผ้สู งู อายุ กินอาหารสลบั สบั เปลยี่ นชนดิ ของอาหารในกลมุ่ เดียวกันไดแ้ ต่ไมส่ ามารถกนิ สบั เปล่ียน ทดแทนอาหารตา่ งกลุ่มไดเ้ นื่องจากพลังงานและปริมาณสารอาหารไม่เท่ากนั

28 ใบงานที่ 3 คาชแี้ จง ให้ผเู้ ข้ารับการอบรมแบ่งกลมุ่ ตามความเหมาะสม แสดงบทบาทสมมตเิ ป็นผ้สู งู อายุ และร่วมกนั อภปิ รายเร่ือง 1. อาหารหลกั 5 หมไู่ ด้แก่อะไรบ้าง 2. ความต้องการสารอาหารในผู้สูงอายเุ ป็นอยา่ งไร 3. การประเมนิ ภาวะโภชนาการในผสู้ งู อายุเป็นอยา่ งไร 4. หลักการจัดอาหารสําหรบั ผ้สู งู อายเุ ปน็ อย่างไร 5. ขอ้ ควรพจิ ารณาในการกําหนดอาหารสาํ หรบั ผู้สงู อายุได้แกอ่ ะไรบ้าง 6. ให้ผู้แทนกลุ่มนาํ เสนอ 7. วิทยากรให้คําแนะนําเพิ่มเตมิ รวมทงั้ อธิบายและสรุปในประเด็น

29 ใบความร้ทู ่ี 3.1 เร่อื ง การออกกาลังกายทเี่ หมาะสมกับผู้สงู อายุ

30

31

32

33 ใบงานท่ี 3 คาชแ้ี จง ให้ผูเ้ ขา้ อบรมแบ่งเป็นกลุ่มตามความเหมาะสมเพือ่ ฝึกปฏบิ ัติการบรหิ ารร่างกายในทา่ ยืนและท่านง่ั ดังนี้ 1. วิทยากรอธบิ ายถงึ หลกั ปฏิบัติในการออกกาํ ลังกาย ข้นั ตอนของการออกกําลงั กาย และการ ออกกําลังกายทน่ี ิยมปฏบิ ัติ 2. วิทยากรสาธติ การบรหิ ารร่างกายในท่ายนื และท่านัง่ 3. ผู้เข้าอบรมฝึกปฏบิ ตั ิพร้อมๆกนั 4. บันทึกผลการฝึกปฏิบตั ติ ามแบบบันทึก แบบบนั ทึกการบริหารร่างกาย วันที่ ช่อื ผู้ปฏิบัติ ทา่ การบรหิ ารในทา่ ยืน/ครงั้ ทา่ การบริหารในท่านั่ง/คร้งั เหยยี ดน่อง 10 ครัง้ เหยยี ดคอ 10 คร้ัง

34 ใบความร้ทู ่ี ๔ การเข้าถงึ สอื่ ดิจทิ ัล ผู้ศึกษาจําเป็นต้องเข้าใจอินเทอร์เน็ตและการเข้าถึงอินเทอร์เน็ตด้วยช่องทางต่างๆรวมถึงข้อดีข้อเสีย ของแต่ละช่องทางได้เพื่อให้สามารถใช้ search engine ค้นหาข้อมูลที่ต้องการจากอินเทอร์เน็ตได้อย่างมี ประสทิ ธิภาพนอกจากนยี้ ังจาํ เปน็ ต้องเข้าใจถึงสื่อดิจติ อลชนดิ ตา่ งๆ รวมถึงการนําไปประยกุ ต์ใชใ้ นปัจจุบัน โครงสร้างหวั เรือ่ งหลัก สอ่ื ดจิ ิตอล สอื่ ดิจิตอล หมายถึง สอื่ ท่ีมกี ารนําเอาข้อความ กราฟิก ภาพเคล่ือนไหว เสียง และ วดิ ีโอ เปน็ ตน้ โดย อาศัยเทคโนโลยีความเจริญก้าวหนา้ ทางด้านคอมพวิ เตอร์ เข้ามาช่วยใหข้ ้อมลู ที่เปน็ ส่ือต่างๆ เหลา่ นน้ั มาแปลง สภาพ และเชอ่ื มโยงเข้าดว้ ยกันเพ่อื ประโยชน์ในการใช้งาน รปู แบบของส่อื ดิจติ อล ประกอบด้วย 1. CD Training 2. CD Presentation 3. VCD/DVD 4 .E-book และ E-document 1. CD Training คือ การสรา้ ง สื่อดจิ ิตอลในลักษณะท่ีเปน็ CD ท่ใี ชใ้ นการสอนการใชง้ าน จะเปน็ การ สอนการใชโ้ ปรแกรมคอมพิวเตอร์ เชน่ สอนการใชโ้ ปรแกรม Microsoft Word เปน็ ต้น นอกจากนนั้ CD Training ยงั ครอบคลุมไปถึงเร่อื งการสอนการทาํ งานของโปรแกรมต่างๆ จะใช้เปน็ การสาธติ การทาํ งานของ โปรแกรมเปน็ ต้น 2. CD Presentation คือ การสรา้ งเปน็ สือ่ ดจิ ติ อลในลักษณะทเี่ ป็น CD ท่ใี ชส้ าํ หรบั ในการนําเสนอใน สถานท่ตี า่ ง ๆ เชน่ นําเสนอข้อมลู ในท่ีประชุม นําเสนอขอ้ มูลบริษัท ท่ีเรียกวา่ Company Profile 3. VCD /DVD คอื การสร้างสอื่ ดจิ ิตอลในลักษณะที่เปน็ CD ภาพยนตร์ ทมี่ ีการตดั ต่อภาพยนตร์ต่าง ๆ ในลักษณะท่ีเปน็ Movie Clip แลว้ นํามาจดั เรยี งต่อกันเป็นภาพยนตร์ 1 เรือ่ ง เปน็ ตน้ 4. E-book และ E-document คอื การสร้างส่ือดจิ ิตอลในลกั ษณะท่ีเป็น การทาํ เป็นหนงั สือ อเิ ล็กทรอนกิ ส์ ซึง่ สามารถสร้างโดยการแปลงไฟลเ์ อกสารต่าง ๆ ใหเ้ ปน็ Webpage หรอื เป็น PDF File เป็นต้น อปุ กรณ์ดิจติ อลส่วนใหญ่พยายามเนน้ ความสมจรงิ ในโลกของภาพ และเสียงใหม้ ีความละเอียดชดั เจน เหมือนธรรมชาตใิ หม้ ากทสี่ ดุ อปุ กรณด์ ิจติ อลแทบทุกชิน้ สามารถแสดงผลไดส้ มจริงไม่วา่ จะเป็น จอภาพ กลอ้ ง วดิ โี อ หรือแมก้ ระทัง่ ไฟลร์ ูปภาพเดมิ ที่เปน็ ไฟล์ JPEG ยงั ได้รับการพัฒนาปรับปรุงให้มีความคมชดั เรยี กวา่ Hi- Def Photo และนอกจากนเ้ี ทคโนโลยดี ้านความเร็วยงั ถือเป็นหัวใจสาํ คญั ของสือ่ ดจิ ติ อลอกี ดว้ ย โดยเฉพาะพลงั ประมวลของซพี ียู (High Performance Processor) การคน้ หาขอ้ มูล (Search Engines) การค้นหาข้อมูล (Search Engines) หมายถึง โปรแกรมค้นหา ที่ถูกออกแบบมาเป็นเคร่ืองมือใช้งาน ในการสบื ค้นข้อมูลต่างๆ โดยโปรแกรมส่วนมากท่ีใช้สําหรับการค้นหาข้อมูลบนเว็บไซต์ Search engines จะมี วิธีการค้นหาโดยการกรอกข้อมูลหรือคําที่ต้องการสืบค้นลงไป แล้วเว็บไซต์จะทําการประมวลผลลัพธ์ต่างๆ ออกมาให้ผู้สืบค้นข้อมูลทราบ ซึ่งคําค้นหาท่ีใช้จะเรียกว่าเป็น Keyword (คีย์เวิร์ด) ของการสืบค้นข้อมูล ใน ปัจจุบันเทคโนโลยีของ Search Engine ได้มีการพัฒนาและปรับปรุงคุณภาพให้สูงมากย่ิงขึ้น โดยหลังจากที่ทํา การค้นหาเรียบรอ้ ยแล้ว ระบบจะสามารถทาํ การเลือกผลลัพธข์ องผูใ้ ช้ และบนั ทึกประวัติการค้นหาไว้สําหรับการ

35 กรองผลลัพธ์การค้นหาคร้ังต่อไป เพื่อช่วยให้ผู้สืบค้นข้อมูล สามารถทําการค้นหาข้อมูลได้อย่างมีประสิทธิภาพ ถูกต้องแม่นยาํ เทคนิคคน้ หาดว้ ย Google การค้นหาข้อมลู โดยใช้ search engine จากเว็บไซต์ Google สามารถใชง้ านได้ไมย่ ากและสะดวก รวดเรว็ มีเทคนคิ ในการสืบคน้ ข้อมลู ดังน้ี google Search เปน็ เครื่องมือท่ีให้บริการค้นหาข้อมูลบนอินเทอรเ์ นต็ ( Search Engine) ของ เวบ็ ไซต์ Google.com ที่โด่งดังท่ีสุดในปัจจบุ นั ผู้ใชง้ านเพียงเข้าเวบ็ ไซต์ www.Google.com จากนั้นพิมพค์ า หรอื ขอ้ ความ( Keyword) เกี่ยวกับเร่อื งที่ต้องการค้นหา เพียงชวั่ อึดใจหลงั กดปุ่ม Enter Google Search กจ็ ะ แสดงเวบ็ ไซต์ท้ังหมดท่เี กี่ยวข้องกบั Keyword เหลา่ นั้นทันที ไม่เฉพาะแต่เพียงการคน้ หาข้อมูลในรปู ของเว็บไซต์เทา่ น้ัน Google Search ยงั สามารถค้นหาข้อมูลท่ี เปน็ ไฟลร์ ปู ภาพ( Images) , กลมุ่ ขา่ ว( News Groups) และ สารระบบเวบ็ ( Web Directory) ไดอ้ ย่างแมน่ ยา อย่างนา่ ทึ่งอีกด้วย ปัจจบุ นั เวบ็ ไซต์ Google ได้รับความนยิ มอย่างมากจากผู้ทตี่ ้องการคน้ หาขอ้ มูลผา่ นเว็บไซต์ โดยมีผูเ้ ขา้ ใช้กว่า 250 ล้านครัง้ ต่อวันเลยทีเดยี ว บริการคน้ หาข้อมลู ของ Google Search แบง่ หมวดหมู่ของการ คน้ หาออกเปน็ 4 หมวดหลักด้วยกนั คอื 1. เว็บ ( Web) เป็นการค้นหาข้อมูลในรูปแบบของเว็บไซต์ต่าง ๆ ท่ัวโลก โดยการแสดงผลจะแสดง เว็บไซต์ทมี่ ีคาํ ท่เี ปน็ Keyword อยู่ภายเวบ็ ไซต์น้นั 2. รปู ภาพ ( Images) เป็นการค้นหาไฟลร์ ปู ภาพจากการแปลคาํ Keyword 3. กลุ่มข่าว ( News Groups) เป็นการค้นหาข่าวสารจากกลุ่มสมาชิกที่ใช้บริการ Google News Groups เพื่อรับส่งข่าวสารกันเองระหว่างสมาชิก โดยมีการระบุช่ือผู้เขียนข่าว , หัวข้อข่าว , วันท่ีและเวลาทีมี การส่งข่าว 4. สารระบบเว็บ ( Web Directory) Google มีการจัดประเภทของเว็บไซต์ออกเป็นหมวดหมู่ ซ่ึงผู้ใช้ สามารถคน้ หาเวบ็ ในเรอ่ื งทต่ี ้องการตามหมวดหมูท่ ีม่ ีอยูแ่ ล้วได้เลยทันที

36 ใบงานท่ี ๔ ให้ผ้เู ข้ารบั การอบรมการคน้ หาขอ้ มูล (Search Engines) เทคนิคค้นหาดว้ ย Google 1. การค้นหาตําแหน่ง 2. การเขา้ ใช้เวบ็ ไซต์ 3. การเปิดยทู ูบ (YouTube) 4. การใช้ แอพพลิเคชน่ั ไลน์ (Line) ๕. วทิ ยากรให้คําแนะนําเพิ่มเตมิ รวมทงั้ อธบิ ายและสรปุ ในประเดน็

37 เอกสารอ้างองิ กรมพฒั นาสงั คมและสวสั ดิการ. หลกั สตู รเสรมิ สร้างศกั ยภาพและภูมปิ ัญญาผสู้ ูงวยั โครงการศูนย์เรียนรเู้ พอ่ื เสริมสร้างศกั ยภาพและภูมปิ ัญญาผ้สู ูงวัย. กรงุ เทพฯ : เจรญิ พรการพิมพ์, ม.ป.ป. คณะกรรมการผูส้ งู อายุแห่งชาติ กระทรวงพฒั นาสงั คมและความมนั คงของมนุษย.์ แผนผูส้ ูงอายแุ หง่ ชาติ ฉบบั ที่ 2 (พ.ศ.2545 – 2564) ฉบับปรังปรงุ ครง้ั ที 1 พ.ศ.2552. กรุงเทพฯ : โรงพมิ พเ์ ทพเพญ็ วานสิ ย์, 2553. ศนู ยค์ วามเป็นเลศิ ดา้ นการสร้างเสริมสขุ ภาพผ้สู งู อายุ,วิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนนี ครศรีธรรมราช. เส้นทางสู่ โรงเรียนผู้สูงอายุต้นแบบ. นครศรธี รรมราช: วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี นครศรธี รรมราช. 2557 สาลี เพญ็ ศิร.ิ การพฒั นารูปแบบการจัดกิจกรรมการศึกษานอกโรงเรยี นสําหรบั ผู้สงู อายุในจงั หวดั สงขลา. วิทยานิพนธ์ ครศุ าสตรมหาบัณฑติ จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย, 2535. สรุ กุล เจนอบรม. วิทยาการผู้สงู อายุ. กรุงเทพฯ : ภาควิชาการศึกษานอกโรงเรียน คณะครศุ าสตร์ จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลยั , 2534. . วิสัยทัศนผ์ ู้สูงอายแุ ละการศึกษาสาํ หรบั ผู้สงู อายุไทย.กรุงเทพฯ : ภาควิชาการศกึ ษานอก โรงเรียน คณะครุ ศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั , 2541. สุมาลี สงั ข์ศรี. รายงานการจัดการศึกษานอกระบบเพื่อการศึกษาตลอดชวี ติ ตามแนวพระราชบัญญัติการศึกษา แหง่ ชาติ พ.ศ.2542. กรงุ เทพฯ : พิมพ์ดีการพิมพ์, 2535. สาํ นกั ส่งเสรมิ สขุ ภาพ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสขุ . แนวทางการอบรมผู้ดูแลผู้สูงอายรุ ะยะยาว. กรุงเทพฯ : สาํ นกั งานกิจการโรงพิมพ์ องค์การสงเคราะห์ทหารผานศึกษา, ่ 2556. อาชญั ญา รตั นอุบล และคณะ. การศึกษาและการเรียนรู้ตลอดชวี ติ ของผูส้ งู อายุไทย. กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณ์ มหาวทิ ยาลยั , 2554. มหาวิทยาลัยมหิดล หลักสตู รการเข้าใจดิจิทัล (Digital LiteracyCurriculum) ทปี่ รึกษากิจกรรมศึกษา วเิ คราะหก์ รอบแนวทางการพัฒนาทกั ษะดิจิทลั เบ้ืองต้น (Digital Literacy) สาํ หรับประชาชนทกุ กลุ่มวัยที่ เหมาะสมกบั บรบิ ทของประเทศไทย ภายใต้โครงการส่งเสริมการใชด้ จิ ทิ ลั อย่างสรา้ งสรรคแ์ ละรับผิดชอบต่อ สังคม กระทรวงดิจทิ ลั เพื่อเศรษฐกจิ และสงั คม , พ.ศ. 2559

38 คณะผู้จดั ทา ทีป่ รกึ ษา ผอู้ าํ นวยการศูนย์การศึกษานอกระบบ นางวิไลลกั ษณ์ โรจนาศรีรัตน์ และการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอาํ เภอโนนสงู ผูส้ นับสนุนขอ้ มูล ครูชาํ นาญการ นางสาวปรารถนา ชีโพธ์ิ ครอู าสาสมัครการศึกษานอกโรงเรยี น นางสุดใจ วัดกลาง ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียน นายสมวงค์ ถํ้ากลาง ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรยี น นางสาวศริ วิ มิ ล โชคอนนั ตต์ ระกูล ครอู าสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียน นายสทิ ธิศกั ดิ์ ชา่ งทองมะดนั ครู กศน.ตําบลบิง ผ้รู วบรวมและเรียบเรยี ง นางกมลพชั ร หนานโพธิ์ ผ้อู ํานวยการศนู ย์การศึกษานอกระบบ และการศกึ ษาตามอัธยาศยั อําเภอโนนสูง บรรณาธกิ าร นางวิไลลักษณ์ โรจนาศรรี ัตน์ ครู กศน.ตาํ บลบิง ผพู้ ิมพ์และจดั รปู เล่ม นางกมลพัชร หนานโพธ์ิ