ทรัพยากรสวนพริกไทยสู่เกษตรที่ยั่งยืน

41

มหาวิทยาลัยราชภฏั วไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชปู ถมั ภ์ TIMELINE ราชภัฏ ให้ความรู้เรื่องการเกษตรอินทรีย์และ ส่งเสริมการปลูกข้าวกล้องหอม ข้าวกล้อง ปทุมธานี 1 และข้าวหอมนิล พร้อม บรรจุภัณฑ์ ตลาด และเครื่องสีข้าว มือและเคร่ืองจักร โ ค ร ง ก า ร พั ฒ น า ชุ ม ช น โครงการผลิตภัณฑ์ครัวเรือนตาม ต้นแบบตามแนวปรัชญา แนวคดิ เศรษฐกิจพอเพยี ง เศรษฐกิจพอเพียง เช่น ทำ� นำ้� ยาลา้ งจาน เรื่องการเพาะเห็ดในตะกร้า การเสียบยอดมะนาวบน ตอมะขวดิ 42 ทรพั ยากรสวนพรกิ ไทยสู่เกษตรทยี่ ัง่ ยนื

มหาวิทยาลยั ราชภฏั วไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถมั ภ์ กับสวนพริกไทย สินค้าข้าวกล้องขายดี ชุมชนได้รับคัดเลือกเป็นศูนย์ ได้รับความนิยมมาก ส่งเสริมและผลิตพันธุ์ข้าว ชมุ ชนดเี ด่น ประเภทข้าวอนื่ ๆ ได้รับคัดเลือกเกษตรกรดีเด่น สาขาอาชีพท�ำนา ชมุ ชนไดร้ ับรางวัลชนะเลิศ ไดร้ บั รางวลั ชนะเลิศ “บ้านสวยเมืองสุข” ระดับจังหวัด กลุ่มวิสาหกิจชุมชนระดับจังหวัด และรางวัลรองชนะเลิศ และรองชนะเลิศระดบั ภูมภิ าค “หมู่บ้านตน้ แบบเศรษฐกิจพอเพยี ง” ให้ความรู้การแปรรูปข้าวเป็นข้าวตัง และขา้ วแตน๋ 43ทรพั ยากรสวนพริกไทยส่เู กษตรทยี่ งั่ ยืน

มหาวิทยาลยั ราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถมั ภ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ ได้ด�ำเนินงานเพ่ือพัฒนาและเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนบ้าน คลองบางสิงห์ หมู่ที่ 8 ต�ำบลสวนพริกไทย ในพ้ืนท่ีชุมชน ดังน้ี พ.ศ. 2538 โดยการลงพ้ืนที่ศึกษาปัญหาความต้องการจากผู้น�ำชุมชนและ สมาชกิ ของชุมชน โดยมกี ารจัดประชมุ เวทีประชาคม เพ่ือใหช้ มุ ชนมี ส่วนร่วมทงั้ รว่ มคิด รว่ มทำ� ร่วมรบั ผลประโยชน์ ในอดีตชุมชนมี การท�ำการเกษตรแบบใช้สารเคมี ทง้ั การท�ำนา การปลกู ผัก ปลกู ผลไม้ หลังจากที่มหาวิทยาลัยได้พบปัญหานี้แล้ว จึงได้จัดท�ำโครงการ บริการวิชาการให้ความรู้เร่ืองการเกษตรอินทรีย์ ท้ังการท�ำปุ๋ยหมัก ปุ๋ยอินทรีย์น้�ำ หรือน้�ำหมักชีวภาพ โดยได้รับความร่วมมือจาก ส�ำนักงานพัฒนาที่ดิน ได้อบรมหมอดินอาสาให้เกษตรกร จนท�ำให้ เกษตรกรกลุ่มหนึ่งหันมาใช้วิธีธรรมชาติทั้งเป็นมิตรกับส่ิงแวดล้อม พ.ศ. 2544 อาจารยส์ นุ ทรี จีนธรรมและคณะ ซ่ึงในขณะนนั้ เป็นผอู้ ำ� นวยการ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนท้องถ่ิน ภ า ย ใ ต ้ ก า ร บ ริ ห า ร ง า น ข อ ง ร อ ง อ ธิ ก า ร บ ดี ฝ ่ า ย กิ จ ก า ร พิ เ ศ ษ (ผู้ช่วยศาสตราจารย์เดชา เกียรติศิริ) ไปจัดเวทีประชาคมและไปให้ ความรู้เร่ืองข้าวกล้อง และแนะน�ำให้กลุ่มศูนย์ข้าวชุมชนต�ำบล สวนพรกิ ไทยไดผ้ ลติ ข้าวกล้องเอง โดยไมต่ อ้ งไปขายขา้ วเปลอื กใหโ้ รงสี ซงึ่ จะทำ� ใหข้ ายข้าวได้ราคาเพมิ่ ขึน้ และเกิดประโยชน์ตอ่ สขุ ภาพของ ผบู้ ริโภค โดยทางมหาวทิ ยาลยั ไดส้ นับสนนุ งบประมาณในการจัดซอื้ เคร่อื งสีมือให้ 1 เครอ่ื ง จัดทำ� บรรจภุ ัณฑ์และฉลากสินคา้ สำ� หรับขา้ ว กลอ้ ง และจดั หาตลาดรองรับข้าวกลอ้ งให้กบั ชุมชน โดยมหาวทิ ยาลัย ได้น�ำกลุ่มชุมชนสวนพริกไทยไปร่วมจัดนิทรรศการและจ�ำหน่าย 44 ทรัพยากรสวนพริกไทยสเู่ กษตรทยี่ ัง่ ยืน

มหาวทิ ยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชปู ถมั ภ์ สินค้า ทีท่ ำ� เนยี บรฐั บาล คุรสุ ภา เมอื งทองธานี ฟวิ เจอรพ์ าร์ครงั สติ และทอ่ี ื่นๆ จนผลติ ภัณฑ์ของกล่มุ มยี อดจำ� หน่ายสงู ข้ึน พ.ศ. 2546-2549 สินค้าข้าวกล้องขายดี ได้รับความนิยมมาก ถึงขนาดชุมชนสีข้าว กล้องไม่ทันขาย จึงได้จัดซื้อเครื่องสีข้าวกล้องไฟฟ้า ขนาดเล็ก 1 เครอื่ ง และกจิ การข้าวกลอ้ งขายดแี พร่หลาย ทางองคก์ ารบริหารส่วน ต�ำบลสวนพริกไทยไดส้ นบั สนุนเครื่องสีข้าวกลอ้ งไฟฟา้ อกี 1 เครื่อง พ.ศ. 2550 ชุมชนได้รับคัดเลือกเป็นศูนย์ส่งเสริมและผลิตพันธุ์ข้าวชุมชนดีเด่น ประเภทขา้ วอนื่ ๆ และไดร้ บั การคดั เลอื กเกษตรกรดเี ดน่ สาขาอาชพี ทำ� นา พ.ศ. 2552 มหาวิทยาลัยมีนโยบายให้ด�ำเนินงานบริการวิชาการเพ่ือพัฒนา ทอ้ งถ่นิ ให้เป็นชุมชนตน้ แบบ และชมุ ชนตำ� บลสวนพริกไทยเป็นหนึ่ง ชุมชนท่ไี ดร้ บั การคัดเลือกใหเ้ ปน็ ชุมชนตน้ แบบ โดยมีส�ำนกั สง่ เสรมิ การเรียนรู้และบริการวิชาการ เป็นหน่วยงานหลักท่ีรับผิดชอบใน การด�ำเนินงาน ซงึ่ ส�ำนักสง่ เสรมิ การเรยี นรูฯ้ พร้อมคณะต่างๆ ไดไ้ ป เย่ียมชุมชนสวนพริกไทยเพ่ือติดตามผลการด�ำเนินโครงการที่ผ่านมา พรอ้ มทั้งส�ำรวจความตอ้ งการรบั บริการในดา้ นต่างๆ เพ่อื กำ� หนดกลมุ่ เป้าหมายและพื้นที่ในการด�ำเนินงาน โดยเน้นการมีส่วนร่วมของ ชุมชนเป้าหมายในการก�ำหนดกิจกรรมเพ่ือน�ำมาจัดท�ำเป็นแผน กลยทุ ธ์ และแผนปฏิบตั ิราชการประจำ� ปขี องสำ� นกั ส่งเสรมิ การเรียนรู้ และบรกิ ารวิชาการ เพื่อใชเ้ ปน็ กรอบแนวทางในการด�ำเนนิ งาน ท้งั น้ี หลายโครงการเป็นโครงการทด่ี ำ� เนนิ การมาอย่างตอ่ เนอ่ื งในชว่ งหลาย ปีทีผ่ า่ นมา 45ทรัพยากรสวนพริกไทยสูเ่ กษตรทยี่ ัง่ ยืน

มหาวิทยาลัยราชภฏั วไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ พ.ศ. 2553 มหาวิทยาลัยมีงานบริการวิชาการ เป็นโครงการที่ช่วยพัฒนา ชุมชนต�ำบลสวนพริกไทย โครงการท่ีส�ำนักส่งเสริมการเรียนรู้และ บริการวิชาการรับผิดชอบด�ำเนินการโครงการ ได้แก่ โครงการ ผลติ ภณั ฑค์ รวั เรอื นตามแนวคดิ เศรษฐกจิ พอเพยี ง เชน่ ท�ำนำ�้ ยาล้าง จาน น�ำ้ ยาอเนกประสงค์ แชมพู หลงั จากอบรมแลว้ มีการสอบถาม ความคิดเห็นและค�ำแนะน�ำในการด�ำเนินการการอบรมพบว่าผู้เข้า อบรมต้องการอบรมในเร่ืองการเพ่ิมมูลค่าของสินค้าเกษตร เช่น การปรับเปลีย่ นรูปแบบของบรรจภุ ัณฑ์ การเพาะเหด็ ในตะกรา้ หรือ การแปรรูปเห็ด ทางส�ำนักส่งเสริมการเรียนรู้ฯ จึงได้ปรับโครงการ บริการวิชาการให้ตรงกับความตอ้ งการในปถี ัดไป พ.ศ. 2554 มหาวทิ ยาลัย โดยสำ� นักสง่ เสริมการเรียนร้แู ละบริการวชิ าการร่วม กับคณะ ด�ำเนินโครงการบริการวิชาการเพ่อื เสริมสร้างความเขม้ แขง็ ของชุมชนสวนพรกิ ไทยหลายโครงการ กลา่ วคือได้ด�ำเนนิ โครงการ พัฒนาชุมชนต�ำบลสวนพริกไทย ต่อเน่ืองจากปี พ.ศ. 2553 คือ โครงการพัฒนาชุมชนต้นแบบตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง (เรื่องการเพาะเห็ดในตะกร้า) เนือ่ งจากชมุ ชนสวนพรกิ ไทย ประสบ ปัญหาอุทกภัยทุกปี โดยน�้ำได้ท่วมโรงเห็ด ท�ำให้โรงเรือนและ ผลติ ภณั ฑเ์ สยี หาย ชมุ ชนไดข้ อใหท้ างมหาวทิ ยาลยั ชว่ ยแกป้ ญั หาดงั กลา่ ว ทางมหาวิทยาลัยจึงได้จัดโครงการอบรมการเพาะเห็ดในตะกร้า ซึ่งสามารถเคลอ่ื นย้ายไดเ้ ม่อื มีเหตุอทุ กภยั ท�ำให้เกิดความเสยี หายต่อ ผลผลิตน้อย นอกจากน้ันชุมชนยังต้องการให้ฝึกอบรมอาชีพ ทางคณะวทิ ยาการจัดการได้จดั โครงการอบรมวชิ าชีพงานประดิษฐ์ จากดินไทย - ดินญ่ีปุ่น “ชุดน้�ำพริกปลาทู” 46 ทรพั ยากรสวนพริกไทยส่เู กษตรทยี่ ัง่ ยืน

มหาวิทยาลยั ราชภฏั วไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถมั ภ์ นอกจากน้ีผลผลิตข้าวกล้องของชุมชนสวนพริกไทยเป็นท่ีต้องการ อย่างมากในตลาด แต่มีข้อด้อยในเรื่องการออกแบบผลิตภัณฑ์ มหาวิทยาลัยโดยคณะเทคโนโลยีอุตสาหกรรม จึงได้ด�ำเนินโครงการ การอบรมท�ำบรรจุภัณฑ์ใหม่เพื่อเพิ่มมูลค่าของผลิตภัณฑ์ที่มี เช่น ถุงบรรจุผลติ ภัณฑข์ า้ วกลอ้ ง พ.ศ. 2557 มหาวิทยาลัยได้ไปให้ความรู้และค�ำแนะน�ำการเสียบยอดมะนาว บนตอมะขวิดพบว่าชุมชนได้น�ำความรู้ไปขยายพันธุ์โดยการเสียบยอด มะนาวบนตอมะขวิดท�ำให้ชุมชนสามารถจ�ำหน่ายกิ่งและลูกมะนาว เป็นการสร้างรายไดเ้ พ่มิ ขนึ้ หลังการติดตาม พบวา่ มะนาวมผี ลผลิต ลดลง ชุมชนตอ้ งการให้มหาวทิ ยาลยั ไปตรวจสภาพดิน เพ่อื ตอ้ งการ หาวิธีการปรบั ปรุงดินให้เหมาะสมแก่การเพาะปลกู พ.ศ. 2559 มหาวิทยาลัยได้ไปให้ความรู้และค�ำแนะน�ำการตรวจสภาพดินและ การปรบั ปรงุ ดนิ ใหม้ ีคุณภาพและผลผลิตเพิม่ ขน้ึ นอกจากนีช้ ุมชน ต้องการลดการใช้สารเคมีในการเพาะปลูก ปรับปรงุ ดิน และการ บ�ำบัดน�้ำเสียมหาวิทยาลัยได้ไปให้ความรู้และค�ำแนะน�ำการท�ำ จลุ ินทรียว์ ถิ ธี รรมชาติ สำ� หรบั ไลแ่ มลง ปรบั ปรงุ ดนิ ระบบน�้ำทีม่ แี ร่ ธาตุสมบูรณเ์ หมาะแกก่ ารอยูอ่ าศัยของสตั ว์นำ้� และท�ำเป็นอาหาร ส�ำหรับเลย้ี งสตั ว์ สำ� หรบั ในปี พ.ศ. 2559 ชมุ ชนไดร้ บั รางวลั ชนะเลศิ “บา้ นสวยเมอื งสขุ ” ระดบั จงั หวดั และรางวลั รองชนะเลิศ “หม่บู ้านต้นแบบเศรษฐกิจพอ เพยี ง” จากการติดตาม พบวา่ ชุมชนมคี วามต้องการสรา้ งรายไดเ้ พ่มิ จากการแปรรูปผลิตภัณฑ์จากข้าวหอมนิล และข้าวหอมปทุมธานี 47ทรพั ยากรสวนพรกิ ไทยสู่เกษตรทยี่ งั่ ยืน

มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชปู ถัมภ์ โดยมหาวทิ ยาลยั ไดไ้ ปใหค้ วามรกู้ ารแปรรปู ขา้ วเปน็ ขา้ วตงั และขา้ วแตน๋ ซึ่งปัจจุบันชุมชนได้น�ำความรู้ที่ได้รับไปสร้างเป็นอาชีพเสริมท�ำให้มี รายได้เพ่มิ ข้ึน หลังจากการอบรมชุมชนได้น�ำความรู้ไปท�ำจุลินทรีย์เพ่ือใช้ในการ เพาะปลกู ได้แก่ ข้าวพชื ผกั สวนครัว บ�ำบัดน�ำ้ เสยี และท�ำเป็นอาหาร สำ� หรบั เล้ยี งเปด็ ไก่ ทำ� ให้ลดการใช้สารเคมี ลดตน้ ทนุ การผลิต สร้าง ผลผลติ ที่ปลอดสารเคมี และทำ� ให้ชุมชนมสี ุขภาพท่ีดขี ึน้ ซ่ึงพบจาก การตรวจสขุ ภาพประจำ� ปี พ.ศ. 2562 ทัง้ นี้ในปจั จบุ นั การผลิตขา้ วกลอ้ งของชุมชน เหลือเพียง 1 ราย เน่อื งจากตลาดทวั่ ไปขายข้าวกลอ้ งเยอะขึน้ ผู้ผลติ กระจายตัวมากข้ึน ท�ำให้ความต้องการสินค้าของผู้บริโภคลดลง สมาชิกในกลุ่มจึงผลิต ขา้ มหอมปทุมแทน แต่ทั้งนที้ างมหาวิทยาลยั ราชภภั ฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ ยังคงส่งเสริม สนับสนุน และจัดกิจกรรมใน ด้านตา่ งๆ เชน่ ด้านสงั คม ดา้ นเศรษฐกจิ และดา้ นวฒั นธรรม เพอื่ พัฒนาชมุ ชนบา้ นคลองบางสงิ ห์ หม่ทู ี่ 8 ต�ำบลสวนพริกไทย ใหเ้ ปน็ ชุมชนตน้ แบบอยอู่ ยา่ งตอ่ เนื่อง 48 ทรัพยากรสวนพรกิ ไทยส่เู กษตรทยี่ ัง่ ยนื

มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั วไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชปู ถมั ภ์ 49ทรพั ยากรสวนพรกิ ไทยสูเ่ กษตรทยี่ ัง่ ยนื

50

บทส่งท้าย ผู้เขียนขอขอบคุณผู้ใหญ่เอ๋ ป้าสมคิด พ่ีหมาย ป้าเล็ก พน่ี อ้ ย และ พๆ่ี ชมุ ชนบา้ นคลองบางสงิ ห์ หมทู่ ่ี 8 ตำ� บลสวนพรกิ ไทย ทุกท่านท่ีให้ ความช่วยเหลือ ให้ค�ำแนะน�ำ ให้ข้อมูลของชุมชนท่ีเป็นประโยชน์แก่ ผเู้ขยี น ผเู้ขยี นหวงั เปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ จะสามารถถา่ ยทอดองคค์ วามรู้ ความสำ� เรจ็ และความเขม้ แขง็ ของชมุ ชนใหผ้ อู้ า่ นทกุ ทา่ นไดเ้ รยี นรู้ และสมั ผัสเหมอื น อย่างท่ผี เู้ ขยี นสัมผสั สุ ด ท ้ า ย น้ี ผู ้ เ ขี ย น ข อ ข อ บ คุ ณ ท ่ า น อ ธิ ก า ร บ ดี ม ห า วิ ท ย า ลั ย ราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชปู ถัมภ์ (ผศ.ดร.สพุ จน์ ทรายแกว้ ) ท่านรองอธิการบดี (รศ.ดร.นฤมล ธนานันต์) และท่านผู้อ�ำนวยการ สำ� นักส่งเสริมการเรยี นรแู้ ละบริการวชิ าการ (ผศ.เศกพร ตนั ศรปี ระภาศริ )ิ ที่ให้ค�ำแนะน�ำ เสนอแนะ และมอบประสบการณ์ให้ผู้เขียนได้รู้จักกับ ชมุ ชนบา้ นคลองบางสงิ ห์ หมทู่ ่ี 8 ต�ำบลสวนพรกิ ไทย ชุมชนต้นแบบดา้ น เกษตรทยี่ ั่งยนื แหง่ น้ี 51