การศึกษาชมุ ชนดว้ ย เคร่อื งมอื ต้นไมป้ ัญหา จากการศกึ ษาชุมชน ด้วยเครื่องมอื การวเิ คราะหช์ ุมชน ต้นไมป้ ญั หา ซ่ึงเป็นเครื่องมือการมีส่วนร่วมที่แสดงให้เห็นถึงความชัดเจนของปัญหา และสาเหตุ จัดล�ำดับความส�ำคัญของปัญหา การเชื่อมโยงของปัญหาและ สาเหตุ ชุมชนเห็นแนวทางในการด�ำเนินการแก้ไขปัญหา รวมถึงสร้าง ความเข้าใจระหว่างผู้เกี่ยวข้อง และสร้างการมีส่วนร่วมในการวิเคราะห์ ปญั หา เครอื่ งมอื ตน้ ไมแ้ หง่ ปญั หาและสาเหตุ ถกู ใชใ้ นเวทชี มุ ชนระดบั หมบู่ า้ น โดยให้ชุมชนร่วมกันวเิ คราะห์ปัญหาและสาเหตทุ เ่ี กดิ ขน้ึ พบว่า บา้ นบ่อนางชงิ 47
ปญั หา สาเหตุ ผลกระทบ ความต้องการ 1) เส้นทาง - ไม่มีการดแู ลจาก - เดินทางไมส่ ะดวก - ตอ้ งการสร้างถนน การคมนาคม การแตก และพัง ให้มคี วามสมบูรณ ์ (ทางข้นึ เขา) ทลายของสภาพดนิ ในทกุ เส้นทาง 2) ผลผลิต - การก�ำหนด - กำ� ไรน้อย - กระตนุ้ เศรษฐกิจ ทางการเกษตร ราคาผลผลิต - ขาดทนุ ดา้ นการเกษตร ราคาตกตำ่� จากพอ่ คา้ คนกลาง - ก�ำหนดมาตรการ ไมเ่ ป็นธรรม ควบคมุ ราคาผลผลติ ทางด้านการเกษตร 3) โรคพืช - ไมท่ ราบวธิ ี - หนอนกำ� จดั ยาก - ตอ้ งการใช้ แมลง กำ� จัดหนอน ตอ้ งใช้ยาฆ่าแมลง เทคโนโลยี - กินขา้ วโพดและ เขา้ มาก�ำจดั ผลผลติ ทางด้าน หนอนขดุ การเกษตร 4) นำ�้ นอ้ ย ภัยแลง้ - ภัยแล้ง น�้ำนอ้ ย - ท�ำให้การด�ำรงชีวติ - เจาะนำ้� บาดาล ไม่มที กี่ ักเก็บน้ำ� ไม่เพยี งพอตอ่ ผิดปกติ - ผลกั ดนั โครงการ สรา้ งอ่างเก็บนำ�้ การบริโภค ในชุมชน - ไมม่ พี ื้นทีก่ กั เกบ็ นำ้� 5) รายไดน้ อ้ ย - รายได้ไมเ่ พียงพอ - ไม่มกี นิ ไมม่ ใี ช้ - ใหท้ นุ กับรายจา่ ย สง่ ผลกระทบต่อ - ใหอ้ งค์ความรู้ - ตน้ ทนุ การผลิต การศกึ ษาของบุตร - ใหอ้ าชพี เสรมิ ด้านเกษตรสูง - ทำ� เกษตรแลว้ ขาดทนุ 6) เอกสิทธิ์ - หนว่ ยงานไม่ออก - ไมส่ ามารถก้เู งนิ ได้ - ตอ้ งการโฉนด ท่ที �ำกิน เอกสิทธ์ทิ ด่ี ินให้ - ไมส่ ามารถรับ - ตอ้ งการท่ีท�ำกิน 7) เสยี งตามสาย - พ้นื ที่จงึ ไมม่ โี ฉนด สวสั ดกิ ารจากรฐั ได้ ในชุมชน - อยูต่ ดิ ป่าสงวน - คนในชมุ ชนไม่รู้ - จดั ซอ่ มบำ� รุง ใชก้ ารไมไ่ ด้ เป็น สปก. ปท. ขา่ วสารอย่างทว่ั ถงึ เสียงตามสาย - ใช้มานานแล้ว ท�ำให้พลาดโอกาส ใหส้ ามารถใช้ได้ - ไม่มีการซ่อมบ�ำรุง ท่ีเป็นผลประโยชน์ ทุกจดุ และได้ยนิ อย่างทั่วถึง 48 “หมบู่ า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”
บ้านบอ่ นางชิง 49
จากตารางขา้ งตน้ พบวา่ สมาชกิ ในชมุ ชน เหน็ วา่ เสน้ ทางการคมนาคม (ทางขึน้ เขา) เปน็ ปัญหาท่ีสำ� คัญ โดยมีสาเหตจุ ากการทีไ่ มม่ ีการดูแลสภาพ ถนนท่ีเป็นดิน เวลาฝนตกท�ำให้ถนนล่ืน และเป็นหลุมเป็นบ่อจากการ กัดเซาะของน้�ำ ซ่ึงส่งผลกระทบต่อความสะดวกและความปลอดภัยจาก การขับขี่พาหนะของสมาชิกในชุมชน โดยมีความต้องการที่จะสร้างถนน ให้มีความสมบูรณ์ในทุกเส้นทางภายในชุมชนรวมถึงสมาชิกในชุมชน มีความเห็นตรงกันว่า ปัญหาผลผลิตทางการเกษตรมีคาราตกต�่ำน้ัน เป็นปัญหาท่ีส�ำคัญ โดยมีสาเหตุมาจากการก�ำหนดราคาผลผลิตข้ึนอยู่กับ พ่อค้าคนกลางผู้เดียว ซ่ึงในบางคร้ังชุมชนมองว่าเป็นราคาท่ีไม่เป็นธรรม ตอ่ เกษตรกรในชมุ ชน จงึ สง่ ผลกระทบทำ� ใหเ้ กษตรกรมกี ำ� ไรนอ้ ยและขาดทนุ จนทำ� ใหห้ มดกำ� ลังใจในการงาน โดยชมุ ชนมคี วามต้องการใหร้ ฐั บาลมีการก ระตนุ้ เศรษฐกจิ และกำ� หนดมาตรการรวบคมุ ราคาผลผลติ ทางดา้ นการเกษตร เพอ่ื ใหเ้ กิดรายได้กบั ชมุ ชนอย่างยง่ั ยืน ขณะท่ีปัญหาโรคพืชและแมลง ท่ีชุมชนมีความกังวลมากท่ีสุด เน่ืองจากหนอนกระทู้ เป็นหนอนที่มาจากประเทศเพื่อนบ้าน มีลักษณะ ที่ก�ำจัดได้ยาก ฆ่าไม่ตาย จึงต้องใช้สารเคมี เช่น ยาฆ่าแมลงมาก�ำจัดจึงจะ หมดไป ทง้ั นส้ี ง่ ผลทำ� ใหช้ ุมชนไดร้ บั สารเคมีเข้าสูร่ า่ งกายและหนอนก็กดั กนิ ผลผลิตทางด้านเกษตรของชุมชน โดยชุมชนมีความต้องการใช้เทคโนโลยี เขา้ มากำ� จดั หนอนไดอ้ ยา่ งรวดเรว็ และปลอดภัยตอ่ ชุมชน อีกท้ังปัญหาน�้ำน้อยและภัยแล้งเป็นปัญหาที่หลายพ้ืนท่ีในจังหวัด สระแก้วตอ้ งเผชิญ แต่ ณ บา้ นบ่อนางชงิ มสี าเหตุมาจากพื้นทใี่ นชมุ ชนไม่มี แหล่งกักเก็บน้�ำท่ีถาวร จึงส่งผลท�ำให้การด�ำรงชีวิตผิดปกติไป ต้องใช้น�้ำ แบบประหยัด และในบางครั้งชุมชนมีน้�ำไม่เพียงพอต่อการบริโภค จึงต้อง ใช้วิธกี ารซอื้ นำ้� ใช้ภายในชมุ ชน โดยในชุมชนมีความต้องการทีจ่ ะแกป้ ัญหานี้ 50 “หมู่บา้ นตวั อย่าง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”
ด้วยการขุดเจาะน้�ำบาดาล รวมถึงเร่งผลักดันโครงการสร้างอ่างเก็บน�้ำ ในชุมชนเพือ่ ให้ชุมชนมีนำ้� ใช้อย่างเพียงพอตลอดท้ังปี ปัญหารายได้น้อยของสมาชิกในชุมชน มีสาเหตุมาจากรายได้ ไม่เพียงพอกับรายจ่าย ซึ่งเกี่ยวโยงถึงเร่ืองของอาชีพที่มีต้นทุนทางการผลิต ที่ท�ำการเกษตรและเกิดความขาดทุนไม่คุมค่ากับเงินที่ลงทุนไป ส่งผลท�ำให้ ชุมชนเห็นว่าหากเป็นแบบน้ีต่อไปจะท�ำให้สมาชิกไม่มีกิน ไม่มีใช้ โดยอาจ ส่งผลกระทบถึงบุตรหลานที่จะต้องได้เงินค่าขนมไปโรงเรียนน้อยลง กว่าปกติ โดยความต้องการของชุมชน มีความหวังว่าจะมีหน่วยงาน มาสนับสนุนเรื่องงบประมาณและทุนต่าง ๆ ให้กับชุมชน รวมไปถึงมามอบ องค์ความรู้ที่จะสามารถต่อยอดได้ อันจะเป็นการสร้างรายได้เสริมหรือ อาชีพเสรมิ ใหก้ ับสมาชกิ ในชุมชน บา้ นบ่อนางชงิ 51
ปญั หาเอกสทิ ธทิ์ ที่ ำ� กนิ สมาชกิ บา้ นบอ่ นางชงิ มคี วามเหน็ พอ้ ง ต้องกันว่าปัญหาเรื่องเอกสิทธ์ิท่ีท�ำนั้นเป็นปัญหาท่ีส�ำคัญที่สุด เนื่องจาก หน่วยงานที่เก่ียวข้องไม่ยอมออกเอกสิทธิที่ท�ำกินให้แก่สมาชิกในชุมชน จงึ ทำ� ใหพ้ น้ื ทใี่ นชมุ ชนไมม่ โี ฉนด ซง่ึ เปน็ พนื้ ท่ี สปก. ปท. เนอ่ื งจากตดิ ปา่ สงวน ดังน้ันปัญหาดังกล่าวส่งผลท�ำให้สมาชิกในชุมชนไม่สามารถรับสวัสดิการ จากภาครฐั ได้ รวมถงึ ไม่สามารถใช้พื้นทไ่ี ปกูเ้ งนิ กบั สถาบนั การเงนิ ได้เชน่ กนั โดยทางออกของปัญหานี้คือให้หน่วยงานที่เก่ียวข้องจัดท�ำโฉนดท่ีดินและ โฉนดทท่ี ำ� กินใหแ้ กส่ มาชกิ ในชมุ ชน 52 “หมูบ่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ พี อเพียง”
ปญั หาเรอ่ื งเสยี งตามสายในชมุ ชนใชก้ ารไมไ่ ด้ อนั เนอ่ื ง มาจากมีอายุการใช้งานที่ยาวนานและไม่มีการซ่อมบ�ำรุง ซ่ึงส่งผลกระทบ ตอ่ ชมุ ชน ทำ� ใหส้ มาชกิ ในชมุ ชนไมไ่ ดร้ บั ขอ้ มลู ขา่ วสารอยา่ งทวั่ ถงึ และทำ� ให้ ชุมชนพลาดโอกาสอันเป็นผลประโยชน์ต่อสมาชิกด้วย ดังนั้นความต้องการ แก้ไขปัญหาน้ีคือ ควรจัดการซ่อมบ�ำรุงเสียงตามสายในชุมชนให้สามารถ ได้ทุกจดุ และได้ยินกันอยา่ งทัว่ ถงึ ท้งั ชมุ ชนบา้ นบ่อนางชิง บา้ นบ่อนางชิง 53
กระบวนการจัดทำ� ธรรมนญู ชมุ ชน อาจารย์ผู้รับผิดชอบพ้ืนที่ จัดประชุมประชาคมโดยเชิญผู้น�ำชุมชน คณะกรรมการหมู่บ้าน และสมาชิกชุมชนเข้ามาร่วมแสดงความคิดเห็นและ จัดท�ำ เป็นข้อตกลงร่วมกันระหว่างสมาชิกในชุมชนภายใต้กรอบ สระแก้ว เมืองแห่งความสุขภายใต้ 4 ดี วิถีพอเพียง ประกอบด้วย คนดี สุขภาพดี รายได้ดี และสิ่งแวดล้อมดี จนได้ไดข้ อ้ สรุปดังน้ี หมวดที่ 1 ว่าด้วยคนดี 1. ไม่ยงุ่ เกี่ยวกับยาเสพตดิ 2. ช่วยงานสงั คม 3. ไม่เบียดเบียนผู้อนื่ 4. ชว่ ยเหลอื ซงึ่ กันและกัน 5. กตัญญรู ู้คณุ บดิ ามารดา 6. เข้าวดั ท�ำบญุ 7. เอ้ือเฟื้อเผื่อแผ่ หมวดที่ 2 วา่ ดว้ ยสขุ ภาพดี 1. ออกก�ำลงั กายอยา่ งสมำ�่ เสมอ 2. ปฏบิ ัติธรรม 3. บริโภคอาหารทีเ่ ป็นประโยชน์ 54 “หมบู่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพียง”
หมวดที่ 3 ว่าดว้ ยรายได้ดี 1. มีรายไดอ้ ย่างสม่�ำเสมอ 2. ต้องขยัน รจู้ ักทำ� มาหากนิ 3. ตอ้ งมีอาชีพเสริม 4. ต้องขยันท�ำงาน 5. อาชพี มนั่ คง 6. ลดรายจ่ายท่ีไมส่ �ำคัญ หมวดที่ 4 ว่าด้วยสง่ิ แวดลอ้ มดี 1. รักษาความสะอาดของแหลง่ ทอี่ ยู่อาศยั 2 .เพอื่ นบ้านชว่ ยเหลอื ซึง่ กันและกนั 3. ท้งิ ขยะเปน็ ที่ และไมท่ ้งิ ขยะลงทสี่ าธารณะ 4. ช่วยกนั รักษาความสะอาดของหมบู่ า้ น บา้ นบ่อนางชงิ 55
ประเด็นการถอดบทเรียน สระแก้วเมืองแหง่ ความสุขภายใต้ 4 ดี วิถพี อเพียง 1. มิติดา้ นสงั คม บ้านบ่อนางชิงเป็นความสัมพันธ์ของคนในชุมชนมีลักษณะเป็น เครือญาติ และเป็นครอบครัวขยาย ท�ำให้คนในชุมชนมีความใกล้ชิด สนิทสนมเก้ือกูลกันมีการร่วมมือร่วมใจกัน เช่น การสักการะศาลศักด์ิสิทธ์ิ ของหมู่บ้านเป็นประจ�ำทุก ๆ ปี รวมถึงกินกรรมทางด้านศาสนาอ่ืน ๆ อย่างต่อเนื่อง ตลอดจนชุมชนมีกิจกรรมการเชิดชูคนดีของชุมชน ท่ีร่วมมือ กับโรงเรียนในชุมชนจัดท�ำขึ้น เพื่อก่อให้เกิดก�ำลังใจที่จะเป็นพลังให้กับ บคุ คลนน้ั ทำ� ความดตี อ่ ไป อกี ทง้ั เปน็ การสรา้ งแรงจงู ใจใหก้ บั สมาชกิ ในชมุ ชน 56 “หมบู่ า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพียง”
เกิดความตระหนักและหนุนเสริมให้สมาชิกในชุมชนบ้านบ่อนางชิงได้ท�ำ ความดีต่อไป โดยกิจกรรมที่เด่นชัดคือกิจกรรมจิตอาสาท่ีสมาชิกในชุมชน ร่วมกันพัฒนาหมู่บ้านให้มีความสะอาด ทั้งพ้ืนดินและในบริเวณแม่น�้ำ ลำ� คลอง บา้ นบ่อนางชิง 57
2. มิติด้านการเมือง บ้านบ่อนางชิงเป็นหมู่บ้านขนาดกลาง มีการปกครองโดยผู้ใหญ่บ้าน มีความใกล้ชิดกับสมาชิกในชุมชน โดยตัวผู้น�ำจะมีการท�ำงานในเชิงการ พฒั นาและแกไ้ ขปญั หาของสมาชกิ ในชมุ ชนเพอื่ กอ่ ใหเ้ กดิ ความสขุ อยา่ งยงั่ ยนื ตลอดจนการดูแลและปกครองเยาวชนในชุมชนเป็นหน้าที่ของผู้ใหญ่ทุกคน ในหม่บู ้านทีจ่ ะเปน็ ผูค้ วบคมุ ดแู ลอยา่ งใกล้ชดิ เพอ่ื ป้องกันปัญหาของวยั รุ่น 58 “หมบู่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”
สมาชิกในชุมชนได้มีแนวทางการแก้ไขปัญหาด้านยาเสพติดในชุมชน โดยมองว่าเยาวชนท่ีติดยาเสพติดนั้นต้องได้รับการบ�ำบัดและต้องสร้าง อาชีพและรายได้ให้กับเยาวชนเหล่านั้น โดยชักจูงให้เยาวชนที่ติดยาเสพติด ท�ำงานปลูกพืชสมุนไพร และรับจ้างท�ำงานต่าง ๆ ในชุมชนเพ่ือใช้เวลาว่าง ใหเ้ กดิ ประโยชนอ์ นั จะเปน็ การสรา้ งรายไดอ้ กี ชอ่ งทางหนงึ่ เพอ่ื ลดความเสยี่ ง จากการขอ้ งเกย่ี วกับยาเสพติด บา้ นบ่อนางชิง 59
3. มิตดิ า้ นเศรษฐกจิ สมาชิกบ้านบอ่ นาชงิ เกือบทุกหลงั คาเรือน มีการปลูกผักไว้บรโิ ภคเอง เพื่อลดภาระค่าใช้จ่าย โดยมีการน�ำผลผลิตท่ีเหลือจากการบริโภคไป จำ� หนา่ ยทำ� ใหม้ รี ายไดเ้ ขา้ สคู่ รวั เรอื น อาชพี ทสี่ ำ� คญั ของชมุ ชนบา้ นบอ่ นางชงิ คือการท�ำการเกษตรแปลงใหญ่รวมถึงการเล้ียงสัตว์ และการขุดแร่ทองค�ำ ท่เี ปน็ ขมุ ทรพั ย์อนั เป็นการสร้างรายได้ให้กับชมุ ชน 60 “หมู่บา้ นตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”
อนึ่งในทุกพ้ืนของสังคมไทยมักประสบกับปัญหาด้านเศรษฐกิจท้ังสิ้น อยู่ท่ีว่าชุมชนใดจะมีภูมิคุ้มกันมากน้อยเพียงใด โดยบ้านบ่อนางชิงนั้น ยังไม่ใช่ชุมชนท่ีมีรายได้ดี แต่เน้นการด�ำรงชีวิตภายใต้หลักปรัชญา ความพอเพียง ไม่เบียดเบียนผู้อื่น จึงส่งผลท�ำให้สมาชิกบ้านบ่อนางชิง สามารถมชี ีวติ อยไู่ ด้อยา่ งมีความสุขในระบบเศรษฐกจิ ท่ซี บเซา บา้ นบ่อนางชิง 61
4. มิติด้านสงิ่ แวดลอ้ ม บา้ นบอ่ นางชงิ ถอื เปน็ หมบู่ า้ นทม่ี คี วามอดุ มสมบรู ณท์ างดา้ นธรรมชาติ เป็นอย่างมาก เน่ืองด้วยสภาพภูมิประเทศ ตั้งอยู่บริเวณเชิงเขาส่งผลท�ำให้ มีฝนตกต้องตามฤดูกาล สมาชิกในชุมชนรวมกลุ่มกันปลูกป่าบนภูเขา เพ่ือสร้างสภาพแวดล้อมให้กับหมู่บ้าน และเป็นการป้องกันการพังทลาย ของหนา้ ดินบริเวณภเู ขา ทั้งนี้ได้มีการปลูกพืชสมุนไพรเพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้และใช้ประโยชน์ จากสมุนไพรชนิดต่าง ๆ ในชุมชน รวมถึงสมาชิกในชุมชนมีความร่วมใจกัน ท�ำเกษตรแบบไม่ใช้สารเคมี จึงท�ำให้ระบบนิเวศในชุมชนมีความสมบูรณ์ เป็นอยา่ งมาก 62 “หมูบ่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถพี อเพยี ง”
5. มติ ิด้านเทคโนโลยี ชุมชนบ้านบ่อนางชิงได้รับอิทธิพลจากการพัฒนาด้านเทคโนโลยี และมีการบูรณาการให้เข้ากับวิถีชีวิตอย่างลงตัว โดยมีการใช้เครื่องทุ่นแรง เข้ามาร่วมกับการท�ำการเกษตรต่าง ๆ ตลอดจนมีการใช้เครื่องสูบน�้ำใต้ดิน เพื่อการใช้อุปโภคและบริโภคในครัวเรือน รวมถึงมีการจัดต้ังเคร่ือง ออกกำ� ลงั กายสมยั ใหมใ่ นชมุ ชนเพอ่ื การกระตนุ้ และสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพใหก้ บั สมาชิกในชุมชนให้มีความแข็งแรง ตลอดจนการมีสัญญาณอินเทอร์เน็ต ที่กระจายภายในหมู่บ้านเพ่ือเป็นการบริการชุมชนให้สามารถเข้าถึงข้อมูล ข่าวสารไดอ้ ยา่ งท่วั ถึง บ้านบอ่ นางชิง 63
กระบวนการคน้ หาบคุ คลต้นแบบ ข้ันตอนนี้อาจารย์ผู้รับผิดชอบพ้ืนที่ โดยได้เชิญประชุมเกี่ยวกับ บคุ คลต้นแบบในชมุ ชน ไดม้ ีการบรรยายถงึ ความส�ำคัญของบคุ ลคลตน้ แบบ โดยที่ให้สมาชิกเสนอรายช่ือ และยกมือให้คะแนนบุคคลที่ถูกเสนอให้เป็น บคุ คลต้นแบบในมติ ิตา่ ง ๆ ทัง้ 4 ดา้ น ประกอบด้วย บคุ คลต้นแบบด้านคนดี ด้านสุขภาพดี ด้านรายได้ดี และ ด้านสิ่งแวดล้อมดี โดยเมื่อได้ข้อสรุปจะมี ผู้น�ำชุมชนและคณะกรรมการหมู่บ้านให้ความเห็นชอบและรับรองบุคคล ดงั กล่าวทไ่ี ด้รบั การคดั เลอื กใหเ้ ป็นบคุ คลต้นแบบของชมุ ชนบ้านบอ่ นางชิง 64 “หมูบ่ า้ นตัวอย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”
บ้านบอ่ นางชิง 65
66 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”
“บา้ นเราอยกู่ นั แบบพแี่ บบนอ้ ง มอี ะไรกพ็ ดู คยุ กนั โดยไม่ยึดติดกับต�ำแหน่งใด ๆ โดยความคาดหวัง อยากเห็นหมู่บ้านมีการเปล่ียนแปลงไปในทางท่ีดีขึ้น มีสุขภาพร่างกายสุขภาพจิตใจ และมีรายได้ดี อยา่ งต่อเนื่อง” สุบันท์ เซ่ียมกิ่ง. 2562 (ผ้ใู หญบ่ า้ น บา้ นบ่อนางชงิ ) บา้ นบอ่ นางชิง 67
“ยายอายุ 70 ปีท�ำไมก้ วาดมา 50 กว่า ปแี ล้ว ท�ำตง้ั แต่ขายอนั ละ 10 บาท ตอนนี้ 80 บาทแล้ว ท่ีบ้านปลูกผักสวนครัวด้วย ป ลู ก เ ผื่ อ กิ น เ ห ลื อ จ า ก กิ น ก็ เ อ า ไ ป ข า ย บางคร้ังก็มีคนมาซ้ือถึงท่ีบ้านบางคร้ังก็เอา ไปขายท่ีตลาดนัด ยายชอบกินผัก น�้ำพริก กินเนือ้ หมนู อ้ ยท่สี ดุ ยายถึงแขง็ แรงไง” สมจันทร ์ เพลียซุย. 2562 (ปราชญช์ มุ ชน : ผสู้ ูงอายุทีม่ สี ขุ ภาพด)ี 68 “หมบู่ ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ พี อเพียง”
บ้านบอ่ นางชิง 69
“เดิมทีท่ีบ้านคุณพ่อ คุณแม่ก็ปลูกมะม่วงอย่างเดียว แต่ช่วงหลังน้ีก็ได้มีการปลูกไม้อื่นผสม เช่น ล�ำไย อนิ ทผาลมั ในพนื้ ทก่ี จ็ ะมพี ชื 3 อยา่ ง ทำ� ใหเ้ รามรี ายได้ 3 อย่างในปีเดียวกัน จะท�ำให้มีรายได้ดีกว่าปลูกพืช แบบเดียว การที่จะท�ำให้ส�ำเร็จต้องมาจากใจรัก เพราะเปน็ คนชอบตน้ ไม้ ปลกู ไปแลว้ กต็ ดิ ตามดทู กุ ตน้ ใส่นำ้� ใสป่ ุ๋ย และใส่ใจ” ปัญญา วงค์วัฒนะ. 2562 (เกษตรกรสว่ นผลไม้ผสมผสาน) 70 “หมบู่ ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”
บ้านบอ่ นางชิง 71
“เดมิ ลงุ ทำ� เกษตรเชงิ เดยี่ วปลกู พชื ชนดิ เดยี ว ลงทนุ ไป 2-3 หม่ืนบาท ได้คืน 4-5 พันบาท ท�ำเท่าไหร่ ก็ไม่ได้จับเงินหม่ืนเสียที ลุงเร่ิมหันมาเล้ียงกบตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2545 ตอนน้ันเริ่มท�ำแบบลม้ ลุกคลุกคลาน ในพนื้ ท่ี 1 ไร่ ตามแนวเศรษฐกจิ พอเพยี ง พอทำ� แลว้ ก็มีความสขุ กท็ �ำมาเร่อื ยๆ ไม่มหี นีส้ นิ ไม่เคยกเู้ งิน แค่น้ีกพ็ อใจแล้ว มีแค่ไหนกพ็ อใจแค่น้นั ” อุดม ประเสริฐแกว้ . 2562 (เกษตรกรผู้เล้ียงกบ) 72 “หม่บู า้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพยี ง”
บ้านบอ่ นางชิง 73
“พ่ีมาอยู่ที่น่ีพื้นท่ีไม่มีต้นไม้เลย พี่เริ่มจาก การสรา้ งปา่ โดยปลกู ตน้ พะยงู ตน้ มะคา่ ตน้ พะยอม เพือ่ ให้ร่มเงา และใหใ้ บบ�ำรุงดิน หลงั จากนัน้ ก็ปลกู สมนุ ไพรทไ่ี ปเอามาจากในปา่ เราตอ้ งรจู้ กั และเรยี นรู้ สภาพดินของเราก่อนว่าสามารถปลูกอะไรได้บ้าง ตัวพี่ไม่มีโรคประจ�ำตัว เวลาพ่ีไม่สบาย พี่เอา สมุนไพรในบ้านมารักษาตัวเองได้โดยไม่ต้องไป หาหมอ นี่แหละคือสมบัติทาง ภูมิปัญญาของแม่ ทีใ่ ห้ไวก้ บั พ”่ี มาเลียม นอ้ ยมเี จริญ. 2562 (ปราชญ์ด้านสมุนไพร เพอ่ื การบ�ำรงุ และรักษา) 74 “หมบู่ ้านตวั อย่าง 4 ดี วิถพี อเพยี ง”
บ้านบอ่ นางชิง 75
บทวเิ คราะห์เชิงพ้ืนท่ี (เชื่อมโยงเข้าสู่ 4 ดี วถิ พี อเพยี ง) 76 “หมู่บ้านตวั อย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง”
- ระดบั บุคคล (คนดี สุขภาพดี) บ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนขนาดกลางและมีวิถี ชีวิตที่เรียบง่าย สมาชิกทุกคนอยู่กันแบบเครือญาติ ในมิติด้านคนดี บ้านบ่อนางชิงยังขาดกระบวนการสร้าง แรงบันดาลใจในการสร้างคนดีให้เกิดขึ้นในชุมชน โดยคน ดีที่เกิดขึ้นมาได้น้ัน เกิดจากพฤติกรรมของแต่ละบุคคล ตลอดจนยังขาดกระบวนการลงโทษและการให้รางวัล ส�ำหรับผู้ท่ีกลุ่มเส่ียงด้านยาเสพติดและอบายมุขทุกชนิด ขณะเดียวกันสมาชิกในครอบครัวบ้านบ่อนางชิงได้มีการ ควบคุมและการให้ก�ำลังใจสมาชิกในครอบครัวด้วยมีการ ลด ละ เลกิ อบายมขุ ตา่ งๆ ทำ� ใหบ้ า้ นบอ่ นางชิงเป็นชมุ ชน ที่มแี นวโน้มปญั หายาเสพตดิ หรอื อบายมขุ ต่าง ๆ ลดลง บา้ นบ่อนางชิง 77
บ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนที่อยู่กันแบบเครือญาติ จึงมีกิจกรรม ประเพณีต่าง ๆ อย่างสม่�ำเสมอและได้รับการตอบรับจากชุมชนดีเสมอมา ท้ังน้ีเน่ืองจากครอบครัวแต่ละครอบครัวได้มีการสื่อสารกันเป็นระยะ ๆ จึงท�ำให้การรับรู้ข้อมูลทางด้านการจัดกิจกรรมกระจายไปได้อย่างทั่วถึง เช่น สมาชิกในครอบครัวจะชักชวนกันไปท�ำบุญเพ่ือสานความสัมพันธ์ ในครอบครัวและท�ำนุบ�ำรุงศิลปวัฒนธรรมของชุมชนให้คงอยู่ไว้ รวมไปถึง 78 “หม่บู า้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”
มิติด้านสุขภาพดี ชุมชนบ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนทีมีขุมทรัพย์ทางด้าน สมุนไพรที่ส�ำคัญ โดยสมาชิกในชุมชนได้ใช้สมุนไพรควบคู่กับภูมิปัญญา ในการดูแลรักษาสุขภาพ เพ่ือให้ร่างกายเกิดความแข็งแรง แก้ไขปัญหา ต่าง ๆ ด้านสุขภาพอย่างได้ผลดี โดยใช้พื้นที่บนภูเขาปลูกพืชสมุนไพร เพอ่ื เป็นศนู ยก์ ลาง บ้านบ่อนางชิง 79
เร่ืองพืชสมุนไพรของชุมชน หากสมาชิกบ้านบ่อนางชิงต้องการใช้ สมุนไพรเพื่อบ�ำรุงหรือรักษาก็สามารถไปรับได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย ทั้งน้ียัง เป็นที่สนใจกลุ่มขนาดเล็กภายในชุมชน ยังไม่ได้รับการตอบสนองจากจาก ชมุ ชนมากเทา่ ทคี่ วร อยา่ งไรกต็ ามเกอื บทกุ ครวั เรอื นในชมุ ชนบา้ นบอ่ นางชงิ มีการปลูกพืชแบบไม่ใช้สารเคมีเพื่อบริโภคในครัวเรือนเพื่อป้องกันสารเคมี ตกค้างในร่างกาย ซ่ึงมีการด�ำเนินการดังกล่าวควบคู่กับการออกก�ำลังกาย แต่เป็นท่ีน่าเสียดายที่ชุมชนบ้านบ่อนางชิงยังไม่มีการรวมกลุ่มกันเพ่ือ 80 “หมู่บา้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”
การออกก�ำลังกายอย่างชัดเจน จะเห็นได้ว่าชุมชนบ้านบ่อนางชิงในมิติ ของคนดี โดยอาศัยโมเดลของบ้านคลองอารางจะเห็นได้ว่า บ้านบ่อนางชิง ยังไม่มีกระบวนการสร้างคนดีท่ีชัดเจน ทั้งน้ีบ้านบ่อนางชิงมีกระบวนการ ป้องกันปัญหาด้านยาเสพติดและอบายมุขต่าง ๆ ตลอดจนการเข้าวัด ท�ำบุญน้ัน บ้านบ่อนางชิงยังคงมีกระบวนการท่ีชัดเจนและมีแนวโน้มว่า จะสามารถดำ� รงวถิ ีทางวฒั นธรรมอย่างย่ังยืนสืบไป บา้ นบอ่ นางชิง 81
82 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”
- ระดบั ครอบครวั (รายไดด้ )ี บ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนท่ีมีการออมเงินเป็นกลุ่ม ท้ังภายในชุมชนและสถานะทางการเงินของประเทศ อันเกิดการรวมกลุ่ม ประชุมกันภายในชุมชนเพื่อช่วย ลดความเส่ียงปัญหาด้านการเงินของชุมชน ตลอดจน มีการรวมกลุ่มทางด้านอาชีพ เพื่อเป็นการสร้างเสริม ความเข้มแขง็ ใหก้ บั สมาชิกภายในชุมชน เช่น กลมุ่ ปลกู ข้าว กลมุ่ เลยี้ งกบ กลมุ่ จกั สานและอน่ื ๆ ซงึ่ จะเปน็ การเสรมิ สรา้ ง รายได้ให้กับชุมชน อน่ึงเป็นการรวมกลุ่มเพื่อสร้างอาชีพ อันจะน�ำมาซึ่งรายได้ และเป็นการรวมกลุ่มเพ่ือลดต้นทุน ในการผลิตเพื่อให้การประกอบอาชีพในกลุ่มต่าง ๆ สามารถสร้างรายได้ ขณะที่ครัวเรือนน้ันมีการลดค่าใช้จ่าย ที่ไม่จ�ำเป็น เช่น การประหยัดใช้เงินจ่ายเงินไม่ฟุ่มเฟือย และมีการปลูกผัก ไว้ประกอบอาหารเองท่ีบ้าน เพื่อจะได้ มีเงินเหลือส�ำหรับใช้จ่ายอย่างอ่ืนและสุดท้ายชุมชน บ้านบ่อนางชิงมีสายแร่ทองค�ำ ท่ีสามารถสร้างรายได้ ให้กับสมาชิกในชุมชนได้อีกช่องทางหน่ึงด้วย จะเห็น ได้ว่าบ้านบ่อนางชิงพยายามที่จะพัฒนาชุมชนของตนเอง ใหม้ คี วามเจริญเตบิ โตทางดา้ นเศรษฐกจิ บ้านบ่อนางชงิ 83
- ระดับชมุ ชน (สิ่งแวดลอ้ มดี) บ้านบ่อนางชิง มีกระบวนการสร้างสิ่งแวดล้อมดีให้กับชุมชนคือ บ้านบ่อนางชิงจัดท�ำสวนสมุนไพรบนเขาเพ่ือให้เป็นแหล่งเรียนรู้และเพ่ือใช้ ประโยชน์ด้านการบ�ำรุง รักษาร่างกายให้กับสมาชิกในชุมชน รวมถึงปลูก ต้นไม้เพ่ือป้องกันการไหลบ่าของน�้ำป่าจากภูเขาท่ีจะลงสู่ครัวเรือน อีกท้ัง บ้านบ่อนางชิงมีจุดคัดแยกขยะท่ีเป็นพิษ และขยะรีไซเคิลอยู่ภายในชุมชน รวมถึงการท�ำการเกษตรท่ีใช้สารเคมีในปริมาณที่จ�ำกัด เพ่ือไม่ให้ส่งผล กระทบต่อระบบนิเวศในภาพรวม และสุดท้ายส่ิงแวดล้อมที่ส�ำคัญของ 84 “หมู่บ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”
บ้านบ่อนางชิงคือ สายแร่ทองค�ำ ท่ีมีประวัติศาสตร์ยาวนาน ที่ถ่ายทอด กันมารุ่นต่อรุ่น จนสมาชิกในชุมชนเกิดความรัก หวงแหนและภาคภูมิใจ ท่ีไดอ้ ยู่ในพนื้ แผนดนิ ทอง บา้ นบ่อนางชงิ 85
กระบวนการจัดท�ำแผนพฒั นาชมุ ชน เร่ิมจากการเฟน้ หาปญั หาของชุมชน และผลกระทบทเ่ี กดิ จากปญั หา และเมื่อพบปัญหาแล้วก็หาทางออกของปัญหา ด้วยการจัดท�ำโครงการ หรือกิจกรรมเชิงพัฒนา จึงได้ข้อสรุปในรูปแบบของแผนการพัฒนาชุมชน ของบา้ นบ่อนางชงิ เพือ่ เป็นแผนในการดำ� เนินกิจกรรมเชงิ พฒั นาเพื่อใหเ้ กิด การแก้ปัญหาและส่งเสริมให้ชุมชนบ้านบ่อนางชิงเข้าสู่กรอบของโครงการ สระแกว้ เมืองแหง่ ความสขุ ภายใต้ 4 ดี วิถพี อเพยี ง 86 “หมู่บ้านตวั อย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง”
วิสัยทศั น์ : บ้านแหง่ ความสุข ความสามคั คี ความรกั และความปรองดอง กิจกรรมเชงิ พฒั นาบ้านบ่อนางชงิ ดา้ นคนดี - โครงการรว่ มกลุ่มทำ� กิจกรรมเพ่อื สร้างความสามคั คี ดา้ นสุขภาพดี - โครงการออกก�ำลังกายเตน้ แอโรบิก - โครงการติดต้งั เครอ่ื งออกกำ� ลังกายในหมู่บา้ น ด้านรายไดด้ ี - โครงการรวมกลุ่มทำ� อาชีพเสรมิ จากเปลอื กขา้ วโพด - โครงการจัดจ�ำหนว่ ยไม้กวาดเพือ่ ขยายตลาดของชุมชน ดา้ นส่ิงแวดลอ้ มดี - โครงการแปรรูปขยะ - โครงการคดั แยกขยะ บ้านบอ่ นางชงิ 87
บทสรปุ การเกดิ ชุมชนและบุคคลต้นแบบ บ้านบ่อนางชิงเป็นชุมชนท่ีมีความอุดมสมบูรณ์ และมีการอยู่กับธรรมชาติแบบเรียบง่าย หรือ กล่าวไดว้ า่ ชมุ ชนสามารถบรู ณาการวิถชี มุ ชนให้เขา้ กับ สภาพแวดล้อมได้เป็นอย่างดีขณะท่ีสมาชิกในชุมชน ก็ให้ความร่วมมือกับทุกภาคส่วนไดเ้ ปน็ อย่างดี ดังนั้นชุมชนบ้านบ่อนางชิงสามารถพัฒนาให้เป็น ชุมชนต้นแบบด้านสิ่งแวดล้อมให้กับชุมชนอื่น ๆ ได้ เน่ืองจากในชุมชนมีการบริหารจัดการและเห็นถึง ความสำ� คญั ของธรรมชาตเิ ปน็ อยา่ งมาก ลกั ษณะสำ� คญั ของบุคคลต้นแบบชุมชนบ้านบ่อนางชิงว่าเป็นผู้มี ความมุ่งมั่น ต้ังใจ และความมีจิตสาธารณะน้ันเป็นสิ่ง ทีค่ วรค่าแก่สังคมไทยอย่างย่ิง 88 “หมบู่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถพี อเพียง”
บ้านบอ่ นางชิง 89
ความเปน็ ไปไดข้ องการนำ� กระบวนการ แนวคิดชุมชนต้นแบบมาขยายผล โครงการสระแก้วเมืองแห่งความสุขเป็นโครงการท่ีเกิดจาก บ้านคลองอาราง หมู่ที่ 16 ต�ำบลบ้านแก้ง อ�ำเภอเมืองสระแก้ว จังหวัด สระแก้ว ที่ได้ด�ำเนินโครงอย่างต่อเน่ืองและประสบความส�ำเร็จอย่างเป็น รูปธรรม จนกระท่ังคณะอาจารย์จากมหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ สระแก้ว ได้พยามขยายผลสู่ชุมชนบ้านบ่อนางชิง ต้องกล่าวว่า บ้านบ่อนางชิงและบ้านครองอารางมีความแตกต่างกัน ในหลาย ๆ มติ ิ ทง้ั สังคม เศรษฐกิจ ส่งิ แวดลอ้ มและการเมือง 90 “หมูบ่ า้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพยี ง”
ท้ังน้ีบ้านบ่อนางชิงสามารถรับกับสภาพความเปลี่ยนแปลงทั้ง ภายในและภายนอกได้อย่างมั่นคง ซ่ึงนั้นเป็นตัวแปรท่ีส�ำคัญอันแสดงถึง ความเป็นไปได้ของการน�ำแนวคิด 4 ดี วิถีพอเพียงมาขยายผล และพบว่า บ้านบ่อนางชิงสามารถเป็นชุมชนต้นแบบในด้านส่ิงแวดล้อมดี และรายได้ดี ใหแ้ ก่ชุมชนอน่ื ไดอ้ ยา่ งชัดเจน บ้านบอ่ นางชิง 91
92 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”
ขอ้ เสนอแนะในกาบรพา้ นัฒบน่อานชาุมงชชนิง การพัฒนาทยี่ ัง่ ยืนต้องคำ� นงึ ถงึ มติ ทิ างด้านสังคม ดา้ นเศรษฐกจิ และ ดา้ นสงิ่ แวดลอ้ ม หากสามสว่ นนมี้ กี ารทำ� งานบรู ณาการรว่ มกนั สง่ ผลใหส้ งั คม เกดิ การพฒั นาอยา่ งยง่ั ยนื บา้ นบอ่ นางชงิ ในมติ สิ ภาพแวดลอ้ ม ถอื เปน็ ชมุ ชน ท่ีมีความพร้อมท้ังด้านองค์ความรู้และต้นทุนทางภูมิปัญญาท่ีถือเป็นมรดก ทบ่ี รรพบรุ ษุ สงั่ สมและถา่ ยทอดไวใ้ ห้ ซงึ่ ขณะทม่ี ติ ดิ า้ นเศรษฐกจิ บา้ นบอ่ นางชงิ สามารถด�ำรงอยู่ได้ด้วยตนเอง สามารถหารายได้จากสิ่งรอบตัว ท้ังนี้มีการ น้อมน�ำศาสตร์พระราชาในเร่ืองเศรษฐกิจพอเพียงเข้ามาประยุกต์ใช้ในชีวิต ประจ�ำวันได้อย่างแนบเนียน และสุดท้ายด้านสังคม หากมองถึงความสามัคคีและภาวะผู้น�ำของ สมาชกิ ในชุมชนนน้ั ยงั ถอื ว่าประสบความสำ� เร็จในระดับปานกลาง กล่าวคือ สมาชิกยังไม่มีการบูรณาการกันเท่าท่ีควร ยังมีความเป็นอัตตาท่ีสูง จึงไม่สามารถท�ำให้ชุมชนเกิดความย่ังยืนได้ แต่น้ันเป็นเพียงการวิเคราะห์ ตามหลักและแนวคิดในศาสตร์ของการพัฒนาเท่าน้ัน สุดท้ายหวังเป็น อย่างยิ่งว่าบ้านบ่อนางชิงจะเป็นหมู่บ้าน 4 ดี วิถีพอเพียง แบบสมบูรณ์ ในอนาคต บา้ นบ่อนางชงิ 93
94 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง”
บ้านบอ่ นางชิง 95
ชายแดนเบ้ืองบรู พา ปางามน้ำตกสวย มากดว ยรอยอารยธรรมโบราณ ยา นการคาไทย-กัมพชู า มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปู ถัมภ สระแกว เลขที่ 1177 หมทู ่ี 2 ตำบลทาเกษม อำเภอเมืองสระแกว จงั หวัดสระแกว 27000 โทรศพั ท : 037-447-043 โทรสาร : 037-447-111 Website : www.sk.vru.ac.th 96 “หมบู่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง”
Search
