“หมูบานตวั อยาง 4 ดี วิถีพอเพยี ง” บา นคลองไกเถื่อน หมทู ี่ 1 ตำบลคลองไกเ ถื่อน อำเภอคลองหาด จงั หวดั สระแกว จงั หวดั สระแกว รว มกับ มหาวทิ ยาลัยราชภฏั วไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปู ถมั ภ สระแกว ภายใตโครงการสระแกว เมอื งแหง ความสุขดว ยวิถพี อเพยี ง กจิ กรรมพฒั นาศูนยก ารเรียนรูสระแกว 4 ดี วถิ พี อเพียง
บา้ นคลองไกเ่ ถ่อื น
“หมบู่ ้านตวั อยา่ ง 4 ดี วิถพี อเพยี ง” บา้ นคลองไกเ่ ถ่ือน หมทู่ ี่ 1 ต�ำบลคลองไกเ่ ถ่อื น อ�ำเภอคลองหาด จังหวดั สระแก้ว ขอ้ มูลทางบรรณานุกรมของหอสมดุ แห่งชาติ กีรฉตั ร วนั ชว่ ย. หมบู่ า้ น 4 ดี วถิ ีพอเพียง หมู่ท่ี 1 ตำ� บลคลองไก่เถอ่ื น อ�ำเภอคลองหาด จงั หวดั สระแกว้ . -- พิมพค์ รงั้ ที่ 2. -- สระแกว้ : มหาวิทยาลยั ราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถมั ภ์ สระแกว้ , 2564. 68 หน้า. 1.การพฒั นาชมุ ชน. 2. เศรษฐกิจพอเพยี ง. I. ช่อื เรือ่ ง. 307.14 ISBN 978-974-337-267-4 สงวนลิขสทิ ธติ์ ามราชบัญญัติ ห้ามทำ� การลอกเลียนแบบไม่วา่ ส่วนใดส่วนหนึง่ ของหนงั สอื เล่มน้ี นอกจากจะได้รับอนุญาต พมิ พ์ครัง้ ที่ 2 มกราคม 2564 บรรณาธิการอ�ำนวยการ ผชู้ ่วยศาสตราจารย์ ดร.สุพจน์ ทรายแก้ว รองศาสตราจารย์ ดร.นฤมล ธนานนั ต์ อาจารยป์ ิยะ สงวนสนิ อาจารย์ชัยวุฒิ เทโพธิ์ ผู้ชว่ ยศาสตราจารยเ์ ศกพร ตันศรีประภาศิร ิ ผูจ้ ดั ทำ� อาจารย์กีรฉตั ร วนั ชว่ ย ศลิ ปกรรม พจิ ติ ร พรมลี ออกแบบปก พจิ ติ ร พรมลี จัดพมิ พโ์ ดย มหาวิทยาลยั ราชภฏั วไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถมั ภ์ สระแก้ว เลขท่ี 1177 หมทู่ ่ี 2 ตำ� บลท่าเกษม อ�ำเภอเมอื งสระแก้ว จงั หวดั สระแกว้ 27000 โทรศพั ท์ : 037-447-043 http://www.sk.vru.ac.th พมิ พ์ท่ี บริษัท ดไี ซน์ ดไี ลท์ จ�ำกดั เลขที่ 69/18 หมูท่ ี่ 7 ถนนรัตนาธเิ บศร์ ตำ� บลเสาธงหิน อำ� เภอบางใหญ่ จังหวัดนนทบรุ ี 11140 โทรศพั ท์ 089-812-2140 “หมบู่ ้านตวั อย่าง 4 ดี วิถีพอเพยี ง”
สารบัญ ค 2 บทนำ� 8 ประวตั ิจังหวัดสระแก้ว 8 แนะน�ำบา้ นคลองไก่เถือ่ น 10 ประวัติความเปน็ มาของหมู่บ้าน 13 กระบวนการศกึ ษาบรบิ ทชุมชน 16 ศักยภาพของหมู่บ้านและแนวทางพฒั นา 18 วิสัยทัศน์ของบ้านคลองไกเ่ ถ่ือน 22 สถานทสี่ ำ� คัญของชมุ ชน 27 ขอ้ มลู พ้ืนฐานของบ้านคลองไกเ่ ถื่อน 28 ประเพณีและวฒั นธรรม ทักษะฝมี อื และปราชญ์ชุมชน ก “หมู่บ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพียง”
กระบวนการค้นหาบคุ คลต้นแบบ 30 “คนดี” ในมุมมองของคลองไกเ่ ถื่อน 32 “สุขภาพด”ี ในมุมมองของคลองไก่เถอ่ื น 35 “รายได้ดี” ในมมุ มองของคลองไก่เถือ่ น 36 กลุ่มอาชีพเด่น สร้างรายได้ของชมุ ชน 39 “สิง่ แวดลอ้ มดี” ชุมชนสง่ิ แวดลอ้ มด ี 42 ตลาดนดั ชุมชน บา้ นคลองไก่เถือ่ น 44 46 รางวัลแหง่ ความภมู ิใจ 49 50 รอยยม้ิ ความสุข ของคนในชุมชน 52 แหลง่ ท่องเท่ียวแนะน�ำของชมุ ชน สาสน์ จากนายกองค์การบรหิ ารส่วนตำ� บล บ้านคลองไก่เถ่อื น ข
บทน�ำ “ค�ำว่าพอเพียงความหมายอีกอย่างหนึ่ง มีความหมาย กว้างออกไปอีก ไม่ได้หมายถึงการมีพอส�ำหรับใช้เองเท่านั้น แต่มคี วามหมายว่า พอมพี อกิน พอมพี อกนิ นีก้ ็แปลว่า เศรษฐกิจ พอเพยี งนนั่ เอง” พระราชด�ำรัสเนอ่ื งในโอกาสวนั เฉลมิ พระชนมพรรษา 4 ธนั วาคม 2541 ค “หม่บู า้ นตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”
การพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตที่ยั่งยืน ตามโครงการสระแก้วเมืองแหง่ ความสุข ภายใต้ 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง Sa kaeo Happiness Model จงั หวัดสระแก้ว มนี โยบายพัฒนา “สระแกว้ เมอื งแห่งความสุข ภายใต้ 4 ดี วถิ พี อเพียง” เปน็ นโยบายการ พัฒนาจงั หวดั ของจังหวดั สระแกว้ ท่ีมีประชาชน เป็นศูนย์กลาง สร้างความสุข ด้วยการเป็น คนดี สุขภาพดี ส่ิงแวดล้อมดีและ รายได้ดี ตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ใช้พ้ืนท่ีหมู่บ้าน ต�ำบล เป็น ฐาน และบูรณาการทุกภาคส่วนอย่างเป็นระบบ เน้นกระบวนการเรียนรู้เพ่ือให้ ทุกภาคส่วนน้อมน�ำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไปใช้ด้วยความ “เข้าใจ เข้าถึง และพฒั นา” เร่มิ ดำ� เนนิ การต้งั แตเ่ ดอื น ตลุ าคม 2556 มีพื้นที่น�ำรอ่ ง เต็มรูปแบบ อ�ำเภอละ 1 ต�ำบล ต�ำบลที่เหลือให้น�ำนโยบายไปปรับใช้ ตามบริบท และมี ปรับปรุงกระบวนการพัฒนาแบบมีส่วนร่วมกับพื้นท่ีเพื่อให้สอดคล้องกับบริบท อย่างต่อเนื่อง ในปีงบประมาณ 2558 เพ่ิมพ้ืนที่เป้าหมายโดยความสมัครใจ รวมทั้งส้ิน 33 ต�ำบล และปี 2559 มีนโยบายเน้นพัฒนาระบบให้มีคุณภาพ ในพ้ืนที่เป้าหมายเดิม และให้ต�ำบลที่เหลือน�ำรูปแบบไปพัฒนาตามบริบท ของพ้ืนที่ (สำ� นกั งานจงั หวดั สระแก้ว, 2557) บ้านคลองไก่เถ่อื น ง
ในปีงบประมาณ 2562 มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ สระแก้ว ได้มีโอกาสเข้ามามีส่วนร่วมในการด�ำเนินการ โครงการ “สระแก้วเมืองแห่งความสุข ภายใต้ 4 ดี วิถีพอเพียง” เพ่ือค้นหา ศักยภาพถอดบทเรียนของแต่ละต�ำบลที่เป็นต�ำบลน�ำร่อง เพ่ือให้เห็นความ ชัดเจนของความเป็น“สระแก้วเมืองแห่งความสุข ภายใต้ 4 ดี วิถีพอเพียง” มากขึน้ นิยามศพั ท์เฉพาะ สระแก้วเมืองแห่งความสุข หมายถึง การที่จังหวัดสระแก้ว เป็นเมืองท่ีมี คนดี สขุ ภาพดีสิง่ แวดล้อมดี และรายได้ดี วถิ พี อเพยี งในทุกหมบู่ ้าน และตำ� บล วิถีพอเพียง หมายถึง แนวทางการด�ำเนินชีวิตส่วนตัว และการงานด้วย ความรู้ ความสามารถและคุณธรรม มีเหตุมีผล มีความพอประมาณ และ มีภูมคิ ุ้มกันในตวั เอง คนดีวิถีพอเพียง หมายถึง คนท่ีด�ำเนินชีวิตส่วนตัวและการงานด้วยความ รู้ ความสามารถและคุณธรรม มีเหตุมีผล มีความพอประมาณ และมีภูมิคุ้มกัน ในตวั เอง สขุ ภาพดวี ถิ ีพอเพียง หมายถึง คนท่มี คี วามสมบรู ณท์ างด้านรา่ งกาย จติ ใจ ครอบครัว/ สังคม และจิตวิญญาณ ส่ิงแวดล้อมดีวิถีพอเพียง หมายถึง สิ่งแวดล้อมที่เอื้อต่อการเป็นคนดี สขุ ภาพดี และรายได้ดี รายได้ดีวิถีพอเพียง หมายถึง รายได้จากการประกอบสัมมาชีพเพียงพอ ในการเลย้ี งชวี ิตและครอบครัวอย่างต่อเน่อื ง จ “หมู่บา้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพียง”
บา้ นคลองไกเ่ ถ่อื น ฉ
เอกสารถอดบทเรียนเล่มน้ี มุ่งเน้นการถอดบทเรียนโครงการสระแก้ว เมืองแห่งความสุขภายใต้ 4 ดี วิถีพอเพียง (Sa Kaeo Happiness Model) บ้านคลองไก่เถ่ือน หมู่ที่ 1 ต�ำบลคลองไก่เถ่ือน อ�ำเภอคลองหาด จัดท�ำข้ึนโดย มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถัมภ์ ร่วมกับจังหวัดสระแก้ว ในการถอดบทเรียนสรุปความส�ำเร็จและกิจกรรม ท่ีมีในชุมชน โดยมีวัตถุประสงค์ในการถอดบทเรียนเพื่อเรียนรู้กระบวนการ ของชุมชน แนวความคิด แนวปฏิบัติ องค์ความรู้ต่างๆ เพื่อให้เป็นแบบอย่าง ให้แก่ชุมชนอ่ืน ๆ สามารถน�ำไปปฏิบัติ และสามารถพัฒนาหมู่บ้านของตน ใหเ้ ปน็ หมู่บา้ นแห่งความสขุ ด้วย 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง และหวงั เปน็ อย่างยงิ่ ว่าหนงั สอื เล่มน้ีจะเป็นประโยชน์ในการพัฒนาหมู่บ้าน ชุมชน หรือผู้สนใจข้อมูลในการ น�ำไปประยุกต์ใช้ในระดับหมู่บ้าน ระดับต�ำบล หรือระดับอ�ำเภอ ในการ ดำ� เนินงาน ไมม่ ากกน็ อ้ ย ช “หมบู่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”
ชายแดนเบือ้ งบรู พา ป่างามน�้ำตกสวย มากด้วยรอยอารยธรรมโบราณ ยา่ นการคา้ ไทย-เขมร บา้ นคลองไก่เถอ่ื น 1
ประวตั ิจังหวัดสระแกว้ เป็นจังหวัดชายแดนตะวันออก แม้ว่าเป็นจังหวัดที่แยกออกจาก จังหวดั ปราจีนบรุ ี แตก่ เ็ ก่าแก่มากดว้ ยอารยธรรมโบราณ โดยจะเห็นได้จาก กลุ่มปราสาทโบราณท่ีมีมากมายกระจายอยู่ท่ัวจังหวัด และโบราณวัตถุ ทีห่ ลงเหลือบอกเลา่ เรื่องราวประวตั ิศาสตร์ความรุ่งเรอื งของแผน่ ดนิ ในอดีต ใหแ้ ก่คนรนุ่ หลงั นอกจากแหล่งโบราณสถานท่ีน่าศึกษาทางประวัติศาสตร์แล้ว จงั หวดั สระแก้ว ยงั มที รัพยากรธรรมชาติอุดมสมบรู ณ์ เช่น อทุ ยานแหง่ ชาติ ปางสีดา ท่ีเป็นที่รู้จักกันดีในบรรดาผู้รักธรรมชาติทั้งหลายและยังมีอุทยาน แห่งชาติตาพระยา อุทยานแห่งชาติแห่งใหม่ ที่มีแนวเขตติดต่อระหว่าง ไทยกับกัมพูชา นอกจากน้ีจังหวัดสระแก้วยังมีประติมากรรมมหัศจรรย์ ทางธรรมชาติให้นักท่องเที่ยวชมและศึกษาอย่างเช่น “ละลุ” ท่ีมีลักษณะ แปลกตา ตั้งอยู่อำ� อเภอตาพระยา จงั หวดั สระแก้วยังมีแหลง่ การค้าชายแดน ขึ้นชื่อ คือ ตลาดโรงเกลือ ที่เชื่อมการคมนาคมและการท่องเที่ยวระหว่าง ประเทศให้เป็นเส้นทางเดียวกัน ชาวไทยและชาวกัมพูชาข้ามฝั่งเพื่อค้าขาย สินค้าและท่องเที่ยวกันเป็นประจ�ำ จึงท�ำให้ท่ีน่ีมีสีสัน ผู้คนหลากหลาย เผ่าพันธุ์ มีเสน่ห์น่ามอง ซ่ึงตลาดโรงเกลือท่ีเต็มไปด้วยของแปลก ราคาถูก และสนิ คา้ มือสองจากนานาประเทศเพ่ือนบา้ น 2 “หมู่บา้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”
จังหวดั สระแกว้ เป็นจังหวัดหนึ่งในภาคตะวันออกของประเทศไทย แยกออกมาจาก จังหวัดปราจีนบุรีเมื่อ พ.ศ. 2536 โดยในปัจจุบันถือเป็นจังหวัดท่ีมีพ้ืนท่ี มากที่สุดในภาคตะวันออก จังหวัดสระแก้วมีพื้นที่ประมาณ 7,195.138 ตารางกโิ ลเมตร หรอื ประมาณ 4,497 ไร่ ต้ังอยรู่ ะหวา่ งละติจูดท่ี 13 องศา 14 ลิปดา ถงึ 14 องศา 11 ลปิ ดาเหนือ และลองตจิ ูดที่ 101 องศา 51 ลิปดา 56 ลปิ ดาตะวันออก มพี รมแดนตดิ ต่อกับประเทศกมั พูชาทางทศิ ตะวนั ออก ยาวประมาณ 165 กิโลเมตร ห่างจากกรุงเทพมหานครโดยทางรถยนต์ 236 กโิ ลเมตร จัดเป็นจงั หวัดท่ีมีขนาดใหญ่เป็นอนั ดับที่ 28 ของประเทศไทย สภาพพื้นที่มีทั้ง ท่ีราบ ท่ีราบสูง และภูเขาสูงสลับซับซ้อน มีความสูงจาก ระดบั น้ำ� ทะเลปานกลางเฉลยี่ 74 เมตร โดยแบง่ การปกครองออกเปน็ 9 อำ� เภอ ได้แก่ อำ� เภอคลองหาด อำ� เภอเมอื งสระแก้ว อ�ำเภอวัฒนานคร อ�ำเภอวงั น�้ำเยน็ อำ� เภออรัญประเทศ อ�ำเภอตาพระยา อำ� เภอวงั สมบูรณ์ อำ� เภอโคกสูง อ�ำเภอเขาฉกรรจ ์ บ้านคลองไก่เถ่ือน 3
อาณาเขต ท่มี า : www.kitmaiwatpho.com ทิศเหนอื ติดกับจงั หวดั บรุ ีรัมยแ์ ละนครราชสมี า ทิศใต ้ ตดิ กบั จงั หวัดฉะเชงิ เทราและจนั ทบุรี ทิศตะวนั ออก ตดิ กับประเทศกมั พูชา ทิศตะวันตก ตดิ กบั จงั หวัดปราจีนบุรี 4 “หม่บู ้านตวั อย่าง 4 ดี วิถพี อเพียง”
อ�ำเภอคลองหาด เมืองสระแก้ว “บ้านวังหิน” หมตู่ทาพ่ี ร1ะ0ยาต�ำบลบ้านแกง้ วฒั นอานำ� คเรภอเมอื งสระแกว้ จงั หวดั สระแกว้ โคกสูง อรญั ประเทศ เขาฉกรรจ์ คลองหาด วงั น�ำ้ เย็น วังสมบูรณ์ แผนท่ีอ�ำเภอคลองหาด จงั หวดั สระแกว้ ทม่ี า : https://th.wikipedia.org/wiki/อำ� เภอคลองหาด#/media/ไฟล:์ Amphoe_2702.svg คำ� ขวญั : คลองหาดเขม้ แขง็ แหล่งทอ่ งเทย่ี วเชิงนเิ วศ เศรษฐกิจพอเพียง พกิ ดั ภูมิศาสตร์ : 13°26′56″N 102°17′59″E อ�ำเภอคลองหาดต้ังอยู่ทางทิศใต้ของจังหวัดสระแก้ว มีอาณาเขต ติดตอ่ กบั เขตการปกครองขา้ งเคยี งดังต่อไปนี้ ทิศเหนอื ตดิ ต่อกับอ�ำเภอเขาฉกรรจ์และอ�ำเภอวฒั นานคร ทิศตะวันออก ติดต่อกับอ�ำเภออรัญประเทศ และจังหวัดพระตะบอง (ประเทศกมั พชู า) ทศิ ใต้ ตดิ ตอ่ กบั อ�ำเภอสอยดาว (จงั หวดั จนั ทบุรี) ทิศตะวันตก ตดิ ตอ่ กับอ�ำเภอวังสมบูรณ์และอำ� เภอวังนำ�้ เย็น บา้ นคลองไก่เถือ่ น 5
บา้ นคลองไก่เถ่อื น หมทู่ ี่ 1 ต�ำบลคลองไกเ่ ถื่อน อำ� เภอคลองหาด จงั หวัดสระแกว้ 6 “หม่บู า้ นตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพียง”
บ้านคลองไก่เถื่อน 7
แนะนำ� บา้ นคลองไก่เถื่อน ประวตั ิความเป็นมาของหมบู่ า้ น บ้านคลองไก่เถอ่ื น ในอดตี พื้นทบี่ รเิ วณน้เี ปน็ ป่าท่ีมีความอดุ มสมบรู ณ์ ล�ำคลองมีน�้ำไหลตลอดท้ังปี มีต้นน้�ำจากเขาเหล่ือม เขากกมะม่วงและ เขาตาง็อก ซ่ึงไหลไปทางทิศตะวันตกและมีไก่ป่าอาศัยอยู่ในช่วงฤดูแล้ง เดือนเมษายน-พฤษภาคม ซ่ึงในช่วงเวลาดังกล่าว จะมีไก่ป่าเยอะมาก มาอาศัยอยูต่ ามริมแนวชายคลอง จนผทู้ ี่ผ่านไปมาเหน็ เปน็ ประจำ� ชาวบา้ น จงึ ไดเ้ รียกคลองนี้วา่ “คลองไก่ป่า” หรอื “คลองไก่เถอื่ น” ประมาณปี พ.ศ. 2513 เร่ิมมีผู้คนอพยพมาอาศัย ท�ำมาหากิน ในพ้นื ท่ี ถางป่าจบั จองท่ีดนิ เพอ่ื ท�ำนา ทำ� ไร่ ท�ำสวน ต่อมาในปี พ.ศ. 2516 พื้นที่บริเวณน้ีมีขบวนการคอมมิวนิสต์เข้ามา มีบทบาทและปลุกระดมชาวบ้านร่วมกันต่อต้านรัฐบาล ท�ำให้ชาวบ้าน มีความเป็นอยู่อย่างหวาดระแวง ต่อมาทางการก็เข้ามากวาดล้างขบวนการ คอมมิวนิสต์ และจัดตั้งเป็นหมู่บ้านเป็นหมู่บ้านขึ้นมา เพื่อให้ชาวบ้านได้มี ท่ีอยู่และพื้นที่ท�ำมาหากิน โดยก�ำหนดให้เป็น “หมู่ท่ี 5 บ้านคลองไก่เถ่ือน ตำ� บลไทยอดุ ม อำ� เภอวัฒนานคร จังหวัดปราจนี บุร”ี 8 “หม่บู ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”
วันท่ี 15 มกราคม พ.ศ. 2528 ต�ำบลคลองหาดได้แยกออกจาก อำ� เภอวัฒนานคร ยกระดับเป็นก่ิงอำ� เภอคลองหาด ในวนั ท่ี 22 พฤษภาคม พ.ศ.2533 กิง่ อ�ำเภอคลองหาด ได้ยะระดบั เป็นอ�ำเภอคลองหาด และจ�ำนวนประชากรได้เพิ่มมากข้ึน ท�ำให้หมู่ท่ี 5 บา้ นคลองไกเ่ ถ่ือน แยกออกเปน็ 2 หมู่ โดยเพม่ิ หมู่ที่ 1 บ้านคลองไกเ่ ถื่อน ตำ� บลคลองไก่เถือ่ น อ�ำเภอคลองหาด จงั หวดั ปราจีนบุรี ต่อมาเม่ือ 1 ธันวาคม 2536 ได้มีพระราชบัญญัติจัดต้ัง จังหวัดสระแก้วขึ้น ประกาศในราชกิจจานุเบกษาฉบับพิเศษ เล่มท่ี 110 ตอนท่ี 125 ลงวันท่ี 2 กันยายน 2536 เป็นผลให้จังหวัดสระแก้ว ได้เปิด ท�ำการในวันท่ี 1 ธันวาคม 2536 โดยเป็นจังหวัดท่ี 74 ของประเทศไทย หมู่ที่ 1 บ้านคลองไก่เถ่ือน จึงเปลี่ยนเป็น หมู่ที่ 1 บ้านคลองไก่เถ่ือน ต�ำบลคลองไกเ่ ถอื่ น อำ� เภอคลองหาด จังหวัดสระแก้ว ในเวลาตอ่ มา บ้านคลองไกเ่ ถ่ือน 9
กระบวนการศกึ ษาบรบิ ทชมุ ชน คณะท�ำงานได้ศึกษาบริบทชุมชน ใน 4 มิติ (คนดี สุขภาพดี สิ่งแวดล้อมดี รายได้ดี) ซึ่งใช้ขบวนการ วิธีการหลากหลายวิธี เพ่ือให้ได้ ข้อมลู ท่ถี กู ต้อง เท่ียงตรงมากทสี่ ุด ขบวนการหลัก ๆ คือ การสงั เกต ซงึ่ การ สังเกตการณ์เปน็ เคร่ืองมอื ในการรวบรวมข้อมลู อีกอย่างหน่งึ มีวัตถปุ ระสงค์ เพื่อจะเข้าใจลักษณะธรรมชาติและขอบเขตของการเกี่ยวข้องสัมพันธ์กัน ระหว่างองค์ประกอบต่าง ๆ ของปรากฏการณ์ทางสังคม และพฤติกรรม ของมนุษย์ ซ่ึงจะเป็นส่วนหนึ่งของสมาชิกในสังคม โดยการสังเกตการณ์ แบบมีส่วนร่วมอย่างใกล้ชิด (Participant Observation) เป็นวิธีท่ีผู้ศึกษา เข้าไปมีส่วนร่วมเป็นสวนหน่ึงของชุมชน เพ่ือให้ได้ข้อมูลในด้านต่าง ๆ เช่น วิถีชีวิต ความเช่ือ ทัศนคติและพฤติกรรมต่าง ๆ และ นอกจากน้ียังมี การสัมภาษณ์ การสนทนากลุ่ม การใช้ข้อมูลเอกสาร จากการศึกษาพบว่า ชุมชนหมู่ที่ 1 บ้านคลองไก่เถ่ือน ต�ำบลคลองไก่เถื่อน อ�ำเภอคลองหาด จังหวัดสระแก้ว มีการบริหารจัดการตนเองตามระบบการปกครอง ท่ัว ๆ ไป โดยมีการรับนโยบายการบริหารจากกรมปกครองท้องถิ่น คือ องค์การบริหารส่วนต�ำบลคลองไก่เถ่ือน และมีอีกส่วนคือการบริหาร ส่วนท้องท่ี น�ำโดยก�ำนันประจ�ำต�ำบล ซ่ึงเป็นการน�ำนโยบายมาจัดท�ำ แผนเพ่ือน�ำไปสู่การปฏิบัติให้สอดคล้องกับบริบทและน�ำไปสู่การพัฒนา อยา่ งย่ังยนื 10 “หม่บู ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”
รูปภาพ : กระบวนการการ คน้ หาศกั ยภาพของชุมชนบ้านคลองไก่เถ่ือนแบบกล่มุ บา้ นคลองไกเ่ ถอื่ น 11
รูปภาพ : กระบวนการการคน้ หาศกั ยภาพของชุมชนบา้ นคลองไกเ่ ถื่อนแบบรายบคุ คล 12 “หมูบ่ ้านตัวอย่าง 4 ดี วิถพี อเพยี ง”
ผลจากการศกึ ษา ศกั ยภาพของหมบู่ า้ นและแนวทางการพัฒนา 1. ศักยภาพของหมบู่ ้าน 1. พ้ืนท่ีมีความอุดมสมบูรณ์และมีแรงงานในพื้นท่ีมีความเหมาะสม ในการทำ� งานด้านการเกษตรและกลมุ่ วสิ าหกจิ ชมุ ชนท่มี ีความเข้มแขง็ 2. สว่ นใหญม่ ที ่ีดนิ เป็นของตนเองท�ำให้ชมุ ชนมสี ภาพอย่ดู มี สี ุข 3. มแี หลง่ รับซอื้ พืชผักและผลผลติ ทางการเกษตร 2. ทรัพยากรของหมูบ่ า้ นที่เป็นต้นทุน 1. มีท่ีดินและมีแรงงานในพ้ืนท่ีเพ่ือประกอบอาชีพ ถึงแม้จะเป็นที่ สปก. แตก่ ็สามารถใช้ทำ� มาหากินได้โดยไมต่ อ้ งเชา่ 2. มีแหลง่ เงินทนุ ในการด�ำเนนิ กจิ กรรมดา้ นการเกษตร 3. มภี มู ิปัญญาท้องถ่ินหลากหลาย เช่น สานแห และถกั สวงิ 4. มกี ารรวมตัวเป็นกล่มุ เพื่อประกอบอาชพี ในการเพ่ิมรายได้ บ้านคลองไก่เถื่อน 13
3. จุดอ่อนทค่ี วรพัฒนา 1. การสง่ เสรมิ ใหม้ ีการจัดการเรียนรู้ในดา้ นต่าง ๆ ใหก้ ับชุมชนยง่ั ยนื ตลอดชีวิตเพราะชุมชนมศี ักยภาพทง้ั ทางดา้ นผนู้ �ำและทุนทางทรัพยากร 2. การส่งเสริมในด้านการพัฒนาและอนุรักษ์ส่ิงแวดล้อมให้เกิด ประโยชน์ต่อชุมชนให้มากข้ึนและให้มีความยั่งยืน เน่ืองจากชุมชนอยู่ใกล้ แหลง่ ทอ่ งเท่ยี วมากมาย อาทเิ ชน่ ถำ้� นำ� เขาศิวะ ถ้�ำเพชรโพธิท์ อง จุดชมวิว ทับทมิ สยาม 05 3. การส่งเสริมในด้านการแปรรูปผลิตภัณฑ์ของชุมชนให้หลากหลาย และมคี วามแปลกใหม่ โดดเด่น 14 “หมู่บา้ นตวั อย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”
ซ่ึงจากที่ชุมชนได้ร่วมกันวิเคราะห์ศักยภาพของตนเอง ทางชุมชน ได้ก�ำหนดยุทธศาสตร์และแผนงานโครงการการพัฒนาเพ่ือให้ชุมชน มีความเข้มแข็งมากขนึ้ โดยมีการก�ำหนดแผนการพัฒนา ในด้านต่าง ๆ ท่ีจ�ำ ท�ำให้ชุมชนมีความเข้มแขง็ และยง่ั ยืนมากขึ้น เช่น 1. มีการก�ำหนดแผนด้านสืบสานภูมปิ ญั ญาทอ้ งถ่นิ 2. มกี ารก�ำหนดแผนดา้ นส่งเสริมการเกษตรแบบเศรษฐกจิ พอเพยี ง 3. มีการก�ำหนดแผนด้านส่งเสริมการด�ำเนินชีวิต ตามปรัชญา เศรษฐกิจพอเพียง 4. มีการก�ำหนดแผนด้านพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชนให้มีความโดดเด่น และมีเอกลกั ษณ์ 5. มกี ารก�ำหนดแผนดา้ นสง่ เสริมดา้ นการศกึ ษา 6. มีการก�ำหนดแผนด้านส่งเสริมด้านการมีงานท�ำ ซึ่งจะปรากฏอยู่ ในแผนพัฒนาชุมชนของ หมู่ที่ 1 บ้านคลองไก่เถ่ือน ต�ำบลคลองไก่เถ่ือน อ�ำเภอคลองหาด จังหวัดสระแก้ว และแผนยุทธศาสตร์การพัฒนา 5 ปี ขององคก์ ารบรหิ ารสว่ นตำ� บลคลองไก่เถ่อื น บ้านคลองไกเ่ ถอื่ น 15
วสิ ยั ทัศนข์ องบา้ นคลองไกเ่ ถือ่ น สืบสานภูมิปญั ญาท้องถนิ่ สง่ เสรมิ เศรษฐกิจพอเพียง โดดเด่นด้านการศกึ ษา พัฒนากลุม่ สตรี เน้นสรา้ งรายได้ชุมชนเขม้ แข็ง 16 “หมบู่ า้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”
บ้านคลองไกเ่ ถอื่ น 17
สถานที่สำ� คญั ของชุมชน ถ�้ำเพชรโพธไ์ิ ทร เป็นสถานท่ีท่องเที่ยวเชิงนิเวศน์ มีป่าไม้หนาแน่น พันธุ์ไม้หายาก และสัตว์ป่านานาชนิด เป็นทั้งสถานที่พักผ่อนหย่อนใจและสถานท่ี ยึดเหน่ียวจิตใจของคนในชุมชนด้วย เน่ืองจากเป็นพื้นท่ีส�ำหรับปฏิบัติธรรม ท�ำให้ร้สู ึกสงบ 18 “หมบู่ า้ นตัวอย่าง 4 ดี วิถพี อเพียง”
โรงเรยี นบ้านคลองไกเ่ ถอ่ื น เป็นโรงเรียนประจ�ำต�ำบล ท่ีเปิดการเรียนการสอนต้ังแต่ระดับ ประถม-ระดบั มัธยมต้น บ้านคลองไก่เถอื่ น 19
โอรงงคพ์กยาารบบารลหิ สา่งรเสสว่ รนิมตส�ำุขบภลาคพลตอำ�งบไกลเ่ คถลือ่ นองไก่เถ่ือน ทม่ี าของภาพ: องค์การบริหารส่วนตำ� บลคลองไก่เถ่อื น ซึง่ หน้าทีห่ ลกั ๆ คอื การพฒั นาต�ำบลท้งั ในดา้ นเศรษฐกิจ สงั คม และ วัฒนธรรม สาธารณูปโภคพ้ืนฐานในการด�ำรงค์ชีวิตและอาชีพ ส่งเสริม อาชีพ ขนบธรรมเนียมประเพณี ตลอดจนความปลอดภัยในทุก ๆ ด้าน ของชุมชน ซ่ึงมีนางสาวนันทนา จันทะน้อย เป็นนายกองค์การบริหาร สว่ นตำ� บล 20 “หมู่บ้านตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”
โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ตำ� บลคลองไก่เถอ่ื น มีหน้าท่ีบริการสาธารณสุขผสมผสาน ท้ังด้าน การสร้างเสริมสุขภาพ การควบคมุ และปอ้ งกนั โรค การรกั ษาพยาบาล และการฟน้ื ฟสู ภาพ รวมท้งั การจดั การปจั จัยเสยี่ งตอ่ สุขภาพ ทง้ั ในระดับบคุ คล ครอบครวั ชุมชน และ สังคม บา้ นคลองไกเ่ ถ่อื น 21
ขอ้ มูลพืน้ ฐานของบ้านคลองไก่เถอ่ื น สภาพภูมศิ าสตร์ หมู่ 1 บา้ นคลองไก่เถื่อน มีเน้ือท้งั หมด 3,500 ไร่ แยกเป็น ประเภท จำ� นวน (ไร)่ มโี ฉนด - ส.ป.ก. น.ส. 3 3,500 ทส่ี าธารณะประโยชน์ - ท่ปี ่าสงวนฯ - อื่น ๆ บภท.5 - - จำ� นวนประชากร ชาย (คน) หญิง (คน) รวม (คน) 392 354 746 จ�ำนวนครวั เรอื นท้งั หมด…244…ครวั เรอื น 22 “หมู่บ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ พี อเพียง”
การประกอบอาชีพของชุมชน จำ� นวนครวั เรือน 100 อาชีพ 7 ท�ำไร่ 8 ทำ� นา 8 ท�ำสวน 20 เล้ยี งสัตว์ 11 รบั จ้างทวั่ ไป 50 รับราชการ บริษัท / โรงงาน บา้ นคลองไกเ่ ถ่อื น 23
รายไดห้ ลกั ๆ ของชมุ ชนจะเปน็ ผลผลิตทางการเกษตร ไดแ้ ก่ ข้าวโพด อ้อย มันส�ำปะหลัง ล�ำไย กล้วยไข่ และพืชไร่อื่น ๆ คุณภาพของดินของ บ้านคลองไก่เถ่ือน ถือได้ว่าเป็นดินที่อุดมสมบูรณ์มากมีลักลักษณะดินร่วน เหมาะแก่การทำ� การเกษตรเปน็ อยา่ งมาก ประกอบกบั ในปัจจบุ ันจะมแี หลง่ รับซื้อผลิตผลทางการเกษตรจะมาซ้ือถึงที่ แต่ราคาอาจจะมีข้ึนลงบ้าง ตาม กลไกของตลาด 24 “หมู่บ้านตัวอย่าง 4 ดี วถิ ีพอเพียง”
ระดบั การศึกษาของคนในชุมชน จำ� นวน 24 ระดับการศกึ ษา 321 ไม่ไดเ้ รยี นหนงั สอื 75 ประถมศกึ ษา 45 มธั ยม 21 อนปุ ริญญา 2 ปริญญาตรี สงู กว่าปริญญาตรี บา้ นคลองไกเ่ ถ่อื น 25
สุขภาพอนามยั จำ� นวน (คน) 8 ภาวะสุขอนามยั 96 ผพู้ ิการ 3 ผู้สงู อายุ 16 ผปู้ ว่ ยเร้อื รัง 1 เบาหวาน 39 ลมชกั 1 ความดนั โลหติ สูง มะเรง็ 26 “หมบู่ ้านตัวอยา่ ง 4 ดี วิถีพอเพยี ง”
ประเพณีวฒั นธรรมของชมุ ชนที่ทำ� ประจำ� ทกุ ปี คลองไก่เถ่ือน มีกิจกรรมด้านประเพณีและวัฒนธรรมท่ีปฏิบัติ สืบทอดกันมา และถือว่าเป็นส่ิงท่ียึดเหนี่ยวคนในชุมชนและยังเป็น การสร้างสัมพันธ์อันดีในชุมชน ซ่ึงกิจกรรมท่ีปฏิบัติเป็นประจ�ำ ได้แก่ 1. ประเพณีท�ำบุญกลางบ้าน เดือน 6 ของทุกปี 2. ประเพณีสงกรานต์ รดน�้ำขอพรจากผู้สูงอายุ 3. กิจกรรมประเพณีตามรอบปีปฏิทิน บ้านคลองไก่เถ่ือน 27
ทักษะฝมี อื ของชาวบ้านและปราชญช์ าวบ้าน ซึ่งถือว่าเป็นภูมิปัญญาท่ีน่าสืบสานไว้ให้ชนรุ่นหลังได้สืบทอด อย่างน้อยเป็นองค์ความรู้ในการด�ำรงชีวิตและอาจจะต่อยอดเป็นอาชีพ เสรมิ ไดอ้ ีก ทักษะฝีมือที่มีในชุมชน เชน่ * การสานตะกรา้ ดว้ ยเส้นพลาสตกิ * การสานตะกรา้ ไมไ้ ผ่ * ทำ� ไม้กวาดทางมะพร้าว * การท�ำไม้กวาดดอกหญ้า * การท�ำขนม 28 “หมบู่ ้านตวั อย่าง 4 ดี วิถีพอเพยี ง”
ปราชญ์ชาวบ้าน 1. นายมานพ นกสว่าง ปราชญ์ด้านช่างไม้ 2. นางดารา พงษ์เทียน ปราชญ์ด้านจักรสาน 3. นางสาวสุดาวรรณ สระทอง ปราชญ์ด้านเย็บปัก (หมอนฟักทอง) 4. นายวิรัตน์ พันธ์สวัสดิ์ ปราชญ์ด้านการเพาะปลูก 5. นายอาคม พันสวัสดิ์ ปราชญ์ด้านขยายพันธุ์ต้นไม้ 6. นางประเทือง หอกลอง ปราชญ์ด้านการดองผลไม้ 7. นางต้อย หรั่งอินทร์ ปราชญ์ด้านผลไม้กวน 8. นางสาววันเพ็ญ สุกใส ปราชญ์ด้านอบผลไม้ 9. นายสุทอน สามารถ ปราชญ์ด้านดูดวง 10. นายยุทธศิลป์ ทิพย์มังกร ปราชญ์ด้านหมอเป่าน้�ำมัน (รักษากระดูก) 11. นางเพิ่ม ทิพย์มังกร ปราชญ์ด้านหมอยาสมุนไพร 12. นางทวี สุทธิโยชน์ ปราชญ์ด้านหมอนวดแผนไทย 13. นางล�ำดวน ก้องกลางดง ปราชญ์ด้านการใช้สมุนไพร บา้ นคลองไก่เถ่อื น 29
กระบวนการค้นหาบคุ คลตน้ แบบ นอ้ มน�ำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ในการดำ� เนนิ ชวี ติ คณะท�ำงานได้ใช้วิธีการหลากหลายรูปแบบในการบุคคลต้นแบบ แต่ละด้าน ตามข้อก�ำหนดของ 4 ดีวิถีพอเพียง (คนดี สุขภาพดี รายได้ดี ส่ิงแวดล้อมดี) โดยในกระบวนการค้นหา เริ่มต้ังแต่การเข้าไป มีส่วนร่วม กับชุมชน สังเกตพฤติกรรม สนทนากลุ่ม ( Focus Group Discussion ) และวิธีการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก ( In-depth Interview ) ท่ามกลาง สภาพแวดล้อมของการด�ำเนินชีวิตของคนในชุมชน เพื่อค้นหาบุคคล ต้นแบบในด้านต่าง ๆ ทางคณะท�ำงานได้ยึด Role Model ซึ่งหมายถึง คนที่เรายึดเป็นแบบอย่าง คนท่ีมีบุคลิก มีวิสัยทัศน์ ที่จะเป็นแบบอย่างท่ีดี ให้เราได้ หรือแบบอย่างในทางไม่ดีท่ีเราควรหลีกเล่ียง จึงเป็นการได้มา ซ่ึงบุคคลต้นแบบ ด้านต่าง ๆ ตามกรอบแนวคิด โครงการสระแก้ว เมอื งแห่งความสขุ ภายใต้ 4 ดี วถิ ีพอเพยี ง (Sa Kaeo Happiness Model) ของหมู่ 1 บ้านคลองไก่เถอ่ื น 30 “หมู่บา้ นตวั อย่าง 4 ดี วถิ พี อเพียง”
บ้านคลองไกเ่ ถอื่ น 31
“คนด”ี ในมุมมองของคลองไก่เถือ่ น นายสุเทพ แจม่ หอม กำ� นันตำ� บลคลองไกเ่ ถ่อื น เป็นบุคคลที่น�ำหลักเกษตรทฤษฎีใหม่ มาใช้ในการท�ำการเกษตรใน พ้ืนที่ของตนเอง และท�ำเป็นตัวอย่าง ให้ชาวบ้านดู และเม่ือชาวบ้านเห็น ว่ามันได้ผลจริง เด๋ียวชาวบ้านก็ท�ำตามเอง ซึ่งเม่ือมีผลผลิตก็เอามารวมกัน วางขายรายรับท่ีได้ก็แบ่งตามสัดส่วน ก็จะเกิดกิจกรรมและผลิตภัณฑ์ของ ชุมชน “ หลกั การบริหาร ใหค้ ิดวา่ ทกุ คนคอื พ่ีน้อง กาเสรปมกอื คนรญอางตคินเขตา้อจงงึปจกะคไวรอ้ใจงแแลบะบเชพือ่ีแ่ เบรบาน”อ้ ง 32 “หมู่บา้ นตวั อย่าง 4 ดี วิถีพอเพียง”
นายพิทักษ์ บรู ะณะ ผ้ใู หญบ่ า้ น หมทู่ ี่ 1 บ้านคลองไก่เถ่ือน มีแนวคิดในการบริหาร โดยให้ทุกคนมีส่วนร่วม ทั้งร่วมคิด ร่วมท�ำ ร่วมหาทางแก้ไขปัญหา เพราะส่ิงที่ท�ำให้ชุมชนก็คือท�ำให้บ้านของทุกคน เพราะฉะน้นั ตอ้ งร่วมกนั รับผิดชอบ “ ทกุ คนในชมุ ชน คอื ผนู้ ำ� ร่วมกนั คดิ รว่ มกันท�ำ เพ่ือรว่ มกันพฒั นา” บ้านคลองไกเ่ ถ่อื น 33
นางลำ� ดวน กอ้ งกลางดง ส.อบต./ประธานกลุ่มจับผ้า และท�ำดอกไมจ้ นั ทน์ นางล�ำดวน ก้องกลางดง เป็นทั้ง ส.อบต. คลองไก่เถ่ือน เป็นท้ัง ประธานกลุ่มจับผ้าและท�ำดอกไม้จันทน์ รวมท้ังเป็นแกนน�ำในการท�ำ กิจกรรมจิตอาสาของชุมชนและเป็นผู้ท่ีแสวงหาแหล่งงบประมาณ เพื่อน�ำ มาสชู่ มุ ชน เพ่ือใหช้ ุมชนมีรายไดเ้ พมิ่ มคี วามเปน็ อยทู่ ด่ี ขี ึ้น “ ทำ� ทกุ อย่างด้วยใจ เพ่อื พฒั นาชมุ ชน ใหม้ ีความอยูด่ ี กนิ ดี แลว้ ความสขุ กจ็ ะตามมาเอง” 34 “หม่บู า้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วิถพี อเพียง”
“สุขภาพด”ี ในมมุ มองของคลองไกเ่ ถ่ือน คือสขุ ภาพดีดว้ ยวิถชี มุ ชน คณุ ตาบญุ ธรรม มาลา ผ้ใู หญบ่ ้านคนแรก ของหมู่บา้ นคลองไก่เถ่อื น มุมมองในเรื่องสุขภาพ คือการหาความสุขจากส่ิงท่ีมีอยู่รอบ ๆ ตัว ไมต่ ้องไปดิ้นรนไขว่ควา้ แคร่ ูจ้ กั อยู่ รูจ้ กั คดิ รู้จักใช้ แคน่ ก้ี ็มคี วามสุข สุขภาพ ก็จะดเี อง ดีท้งั สุขภาพกาย สขุ ภาพใจ “ กิน อยู่ ตามวถิ ี ไมต่ ้องไปสรรหาสง่ิ ไกลตัว” บา้ นคลองไก่เถอ่ื น 35
“รายได้ด”ี ในมมุ มองของคลองไก่เถอ่ื น ดว้ ยความขยัน ขยนั ไม่มวี นั อดตาย นายวชิ ัย วิรวิ รรณ์ อาชพี ท�ำไร/่ สวน (กล้วยไข่และปลกู ผกั หวาน นายวชิ ัย วริ วิ รรณ์ อาชีพ ท�ำไร่/สวน ปลกู กล้วยไข่และปลกู ผักหวาน เรียนจบมาใหม่ ๆ กท็ �ำงานบรษิ ทั ท�ำอยู่ 7-8 ปี เริม่ เบ่ือ ประกอบกับไมช่ อบ อากาศในเมือง รู้สึกว่าตัวเองป่วยบ่อย เลยอยากกลับมาหาอะไรท�ำที่บ้าน เรม่ิ แรกกท็ ำ� นอ้ ย ๆ ตามก�ำลงั ทม่ี ี พอทำ� ไปสักระยะจงึ ขยายเพ่ิมขึ้น โดยใช้ หลักปลูกเองขายเอง ไม่ต้องพึ่งพ่อค้าคนกลาง แต่ต้องมีความขยันในการ แสวงหาตลาด “ ทำ� เกษตรไมม่ วี ันอดตาย หากมีความขยนั และอดทน ทส่ี �ำคัญมีความสุขด้วยท่ไี ดท้ ำ� งานท่บี ้านของตนเอง ” 36 “หมู่บา้ นตัวอย่าง 4 ดี วิถพี อเพียง”
นางถนอม วงศ์ดี อาชีพ ทำ� สวน (ผกั สวนครวั ) ป้าถนอม วงศ์ดี ท�ำอาชีพปลูกผักสวนครัว มาประมาณ 20-30 ปีแล้ว จนมีความเช่ียวชาญช�ำนาญ และยังมีองค์ความรู้ด้านการสังเกตุโรคต่าง ๆ ท่ีเกิดกับ แปลงผัก สามารถวิเคราะห์และแกไ้ ขไดใ้ นเบ้อื งต้น ก่อนท่ี จะลามไปทัง้ แปลง การปลูกผกั ของปา้ ถนอม จะปลกู ตาม ความต้องการของตลาด จากการท�ำอาชีพน้ีมานาน ท�ำให้สามารถวางแผนการปลูกผักได้อย่างดีว่าช่วงไหน ตอ้ งปลูกผักอะไร เพอ่ื ให้ได้ราคาสงู “ทำ� อะไรทีต่ ัวเองถนัด แลว้ มันจะเกิดความรกั และมันก็จะยง่ั ยืน” บา้ นคลองไก่เถ่ือน 37
นางวันรี วรรษา อาชีพ ท�ำสวนกล้วยไข่ ป้าวนั รี วรรษา มีอาชพี ปลกู กล้วยไขส่ ง่ ออก ซึ่งรายไดม้ าจากการขาย กล้วยไข่เป็นหลัก ท่ีสนใจหันปลูกเพราะมีตลาดรองรับ รายได้ก็พอเล้ียงดู ครอบครัวได้ “ มโี อกาส ต้องรบี ทำ� เปดิ ใจรับฟงั ทกุ คำ� แนะนำ� เพอ่ื เป็นแนวทาง” 38 “หมบู่ า้ นตวั อยา่ ง 4 ดี วถิ พี อเพยี ง”
Search
