ทายาท - ธิดา เหมิกจันทึก

ทายาทช่างศิลปหัตถกรรม นางธ�ดา เหมกิ จนั ทึก ผา้ ทอไทยวน-สคี �ิว จังหวัดนครราชสมี า 12

“ ผ้าทอไทยวน-สีค�วิ ถอื เปšนวฒั นธรรมการทอผ้าของชาวไทยวน ที่โดดเด่นไม่เหมอื นใคร เมื่อเกดิ มาเปนš สายเลือดของคนไทยวน บรรพบุรษุ รักษามาอย่างไร คนเปšนลกู เปนš หลาน กต็ อ้ งสืบสาน รักษาเอาไว้ ”ไม่ใหส้ ูญหายและถา่ ยทอดงานผ้าทอไทยวน-สีคิว� ให้เปšนทร่ี ูจ้ ักต่อไป 13

ผา้ ห่มหัวเกบ็ ลายจนั ทร์ ผา้ ทอ ผกู พนั กบั การดำ� รงชวี ติ ของชาวไทยวน มกี ารสบื ทอดภมู ปิ ญั ญาของบรรพบรุ ษุ มาตง้ั แตส่ มยั โบราณกวา่ 200 ปมี าแลว้ ชาวไทยวนทต่ี ง้ั ถน่ิ ฐานอยใู่ นอำ� เภอสคี ว้ิ เปน็ หนง่ึ กลมุ่ วฒั นธรรมชาวไทยวน ทไ่ี ดร้ บั การสบื ทอดภมู ปิ ญั ญาดา้ นการทอผา้ มาจากบรรพบรุ ษุ ชาวโยนก และสบื ทอดตอ่ กนั มาจากรนุ่ สู่ รนุ่ จนถงึ ยคุ ปจั จบุ นั ผา้ ทอไทยวน-สคี วิ้ มลี กั ษณะและเอกลกั ษณพ์ เิ ศษเฉพาะตวั ทงั้ ทางดา้ นการเลอื กใชส้ สี นั และความ งดงามของลวดลายทแี่ สดงออกไดถ้ งึ อตั ลกั ษณข์ องชาวไทยวนโยนกเชยี งแสนในมติ ติ า่ ง ๆ ทง้ั วถิ ชี วี ติ ความเปน็ อยู่ คตคิ วามเชอ่ื จารตี ประเพณี และวฒั นธรรมของตนซงึ่ แฝงดว้ ยคตคิ ำ� สอนทไ่ี ดร้ บั การถา่ ยทอด ออกมาใหเ้ หน็ ผา่ นลวดลายทปี่ รากฏอยบู่ นผนื ผา้ มานานนบั รอ้ ยปี 14

การอนุรกั ษ์สบื สานภูมิปัญญา นางธดิ า เหมกิ จนั ทกึ สบื เชอื้ สายมาจากชาวไทยวน ดว้ ยหวงั วา่ จะสามารถนำ� ผา้ เหลา่ นน้ั กลบั มาทำ� ใหม่ เพอื่ ในหมบู่ า้ นโนนกมุ่ อำ� เภอสคี วิ้ จงั หวดั นครราชสมี า ทม่ี ี อนรุ กั ษร์ ปู แบบเอกลกั ษณผ์ า้ ไทยวน สคี ว้ิ โบราณไมใ่ ห้ การทอผา้ ทถ่ี อื เปน็ งานหตั ถกรรมทผ่ี กู พนั กบั วถิ กี าร สญู หายไป ดำ� รงชวี ติ ของชาวไทยวนทนี่ ี่ มานานกวา่ 200 ปี เรมิ่ เรยี นรแู้ ละฝกึ ฝนการทอผา้ ตามแบบฉบบั ในวฒั นธรรม นางธิดา จึงมีความมุ่งม่ันสร้างสรรค์ผลงานผ้า ของชาวไทยวน มาจากรนุ่ คณุ ยายและคณุ แมต่ งั้ แตย่ งั เดก็ ทอโดยเน้นอนุรักษ์รูปแบบของผ้าโบราณไว้ทั้งหมด จนเมอ่ื อายไุ ด้ 15 ปี จงึ เรมิ่ ศกึ ษาเรยี นรแู้ ละฝกึ ฝนฝมี อื ซ่ึงนอกจากเป็นการอนุรักษ์ สืบสานภูมิปัญญาของ อยา่ งจรงิ จงั จากการทอผา้ พนื้ ธรรมดาสำ� หรบั หม่ แลว้ จงึ บรรพบรุ ษุ ชาวไทยวนของตนเองแลว้ ยงั เปน็ การเผยแพร่ เริ่มทอผ้าซ่ินไทยวนแบบต่าง ๆ และยังศึกษาเรอื่ งราว ใหผ้ า้ ไทยวน สคี ว้ิ เปน็ ทรี่ จู้ กั มากขน้ึ ดว้ ย และยงั คงเปน็ ผู้ ผา้ โบราณของชาวไทยวนรุ่นบรรพบรุ ษุ สบื ทอดการสรา้ งสรรคผ์ า้ ทออยอู่ ยา่ งตอ่ เนอ่ื ง จนถงึ ใน ปจั จบุ นั เปน็ ระยะเวลากวา่ 38 ปมี าแลว้ 15

ผา้ ตน้ แบบ ลายชา้ งตาม ลายมา้ ตาม และลายหงสข์ ี่มา้ 16

ภมู ปิ ญั ญาท่ีสะท้อนทกั ษะฝีมอื เชิงชา่ ง นางธดิ า เปน็ ชา่ งทม่ี ฝี มี อื และความชำ� นาญดา้ นการ ทอผ้าในรูปแบบเอกลักษณ์ผ้าไทยวน สีค้ิว โดยเน้น อนรุ กั ษร์ ปู แบบของผา้ ทอไทยวนโบราณเอาไวท้ ง้ั หมด ด้วยการเลือกใชส้ ีสันท่ีสดใส และสรา้ งสรรค์ลวดลาย ดว้ ยเทคนคิ การจก และการยกมกุ ทแ่ี สดงถงึ อตั ลกั ษณ์ ของชาวไทยวนไดเ้ ปน็ อยา่ งดี สรา้ งสรรคเ์ ปน็ ผา้ ทอที่มี ความสำ� คญั และใชใ้ นชวี ติ ประจำ� วนั ของชาวไทยวน เชน่ ผ้าหม่ หวั เกบ็ ผา้ เช็ดหนา้ ย่าม ผ้าสไบ ผา้ ปรกหวั นาค เป็นต้น และยังคงอนุรักษ์ลวดลายแบบโบราณ เช่น ลายชา้ งชมจนั ทร์ ลายมา้ ตาม ลายชา้ งตาม ลายหงสข์ ม่ี า้ และลายช้างเล้ียงนอ้ ง เอาไว้ไม่เปลี่ยนแปลง การสรา้ งสรรคล์ วดลายแบบโบราณ คอื การจกสด โดยใชไ้ ม้ทีม่ หี น้ากว้างประมาณ 1 นิว้ เปน็ ไม้ลกั ษณะ แบนและยาวในการจกและงัดเส้นยืน เพ่ือสอดเส้น พุ่งพิเศษให้เกิดลวดลายแบบต่าง ๆ ทอโดยใช้ฟืมที่ มีความถ่ีของฟันหวีมากถึง 450 ซี่ ต่อหน้าผ้า 50 เซนตเิ มตร โดยลวดลายทตี่ อ้ งใชฝ้ มี อื และความชำ� นาญ ในการสร้างสรรค์มากที่สุด คือ “ลายช้างเลี้ยงน้อง” มีลักษณะลายเป็นช้างกับม้าเดินตามกัน เป็นลายท่ี ต้องอาศัยความช�ำนาญในการจกลาย ช่างทอจึงต้อง มีทักษะและความสามารถมาก 17

เอกลักษณ์ผลงานท่ีโดดเด่น ผา้ หม่ หวั เกบ็ ลายหงส์ขม่ี า้ เอกลักษณ์ผ้าทอไทยวน สีคิ้ว ท่ีโดดเด่นฝีมือ นางธิดา คอื “ผ้าห่มหวั เก็บและผา้ สไบลายหงส์ข่ีมา้ ” มีลักษณะลวดลายหลกั เปน็ รูปมา้ และมีตัวหงสข์ นาด เล็กขี่อยู่ด้านบนหลังม้า แสดงถึงความสง่างาม ถือ เป็นลวดลายเอกลักษณ์ของบ้านโนนกุ่มที่คิดค้นและ สร้างสรรค์ข้ึน และยังถือว่าเป็นลายท่ีมีการจกเยอะ ท่สี ุดถงึ 21 ไม้ นา� มาทอประกอบลายกุดลาว ตอ่ ด้วย ลายมะลเิ ลอื้ ย ลายจดี อกเปา‰ และลายพกิ ลุ จนไดผ้ า้ ทอ ท่ีสวยงามสมบูรณแ์ ละมีความโดดเดน่ เปน็ เอกลกั ษณ์ ผลงานของนางธดิ า นยิ มสรา้ งสรรคผ์ า้ ทอทม่ี สี สี นั สดใส ตามเอกลกั ษณผ์ า้ ทอไทยวนโบราณ เชน่ สแี ดง สเี หลือง สเี ขยี ว สฟี า้ น�้าเงนิ สนี า�้ ตาล ลวดลายของผ้า มคี วามละเอยี ด ยึดรปู รา่ งท่สี มดุลตลอดท้ังผนื ผา้ ซงึ่ ในปัจจุบันแม้จะมีช่างทอผ้าไทยวนอยู่จ�านวนมาก แต่ กลบั หาชา่ งทท่ี อจกลวดลายใหไ้ ดร้ ปู รา่ งทส่ี มดลุ ไดย้ าก ผลงานผา้ ทอทส่ี รา้ งความภาคภมู ใิ จ ใหแ้ กน่ างธดิ า คอื “ผ้าสไบไทยวน” ที่ได้โอกาสได้รับเลอื กใหท้ อข้ึน เพ่ือใช้ในการแสดงร�าบวงสรวง งานฉลองท้าวสุรนารี อ�าเภอสคี ้ิว จงั หวดั นครราชสีมา ผ้าสไบ ลายช้างเลีย้ งน้อง 18

ผา้ ปรกหัวนาค ลายมา้ ตาม ผ้าห่มหวั เก็บ ลายชา้ งชมจนั ทร์ 19

ยา่ ม ลายจนั ทร์ ผ้าคลมุ ไหล่ ลายมา้ ตาม 20

การถ่ายทอดความรแู้ ละการพัฒนาผลงาน ดว้ ยการเหน็ ถงึ ความสำ� คญั วา่ งานหตั ถกรรมเกา่ แก่ ที่ถือเป็นเอกลักษณ์ของบ้านโนนกุ่ม และช่วยกันน�ำ นจ้ี ะขาดผสู้ บื ทอดจนทำ� ใหผ้ ลงานสญู หาย นางธดิ า จงึ องคค์ วามรทู้ ่มี ีมาเผยแพร่ใหก้ ับเยาวชนในชมุ ชน และ มงุ่ ม่นั สร้างสรรคผ์ า้ ทอไทยวนแบบตา่ ง ๆ ไว้ เพ่ือเกบ็ ผู้ท่ีสนใจเรียนรู้โดยไม่คิดค่าใช้จ่าย ท�ำให้ผ้าทอไทย สะสมเปน็ มรดกของครอบครวั และทอเพอื่ จำ� หนา่ ยใน วนของบา้ นโนนกุ่มเป็นท่ีรูจ้ กั อย่างกว้างขวางมากขึน้ บางครงั้ ตามความต้องการของผู้ท่ีสนใจ ซึ่งสว่ นใหญ่ เปน็ นกั สะสมผา้ เกา่ ทตี่ อ้ งการซอ้ื ไปเกบ็ สะสมหรอื นำ� ไป ด้านการพัฒนาผลงาน นางธิดาได้สร้างสรรค์ผล ใชใ้ นโอกาสตา่ ง ๆ งานผ้าทอไทยวนได้มีหลากหลายสีสันมากขึ้น เช่น สี เขียว สีฟ้า สีชมพู เป็นต้น ซ่ึงผลงานผ้าทอไทยวน นอกจากนี้ นางธดิ า ยงั ตอ้ งการจะอนรุ กั ษแ์ ละเผย แบบดั้งเดมิ สว่ นใหญ่ใช้เพียงสแี ดง สนี ำ้� เงิน สเี หลอื ง แพรผ่ า้ ทอไทยวน สคี ว้ิ จงึ มสี ว่ นรว่ มกบั ครอบครวั จดั ตงั้ และสีขาวเทา่ นนั้ “กลมุ่ ทอผา้ ไทยวนบ้านโนนกมุ่ ” ขึน้ เพ่อื รวบรวมช่าง ทอผา้ ทมี่ ฝี มี อื ในชมุ ชน ชว่ ยกนั สรา้ งสรรคผ์ ลงานผา้ ทอ ผ้าสไบ ลายม้าตาม ผ้าสไบ ลายช้างตาม 21