แม่วงก์

วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค ๓๕ วิถีชีวิต วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จังหวดั นครสวรรค

๓๔ วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค

วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค ๓๕ คาํ ปรารภ อธิบดีกรมสงเสริมวัฒนธรรม วัฒนธรรมเปนสิ่งท่ีแสดงถึงความเจริญงอกงาม ความเปน ระเบียบ เรียบรอย เปน มรดกทางสังคมไทย ที่บรรพบุรุษไดสรางสรรค และส่ังสมมาตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน ถายทอดจากรุนสูรุน มีขนบธรรมเนียม ประเพณีอันเปนที่ยอมรับรวมกันในสังคมนั้นๆ ศิลปวัฒนธรรมของไทย มีความแตกตางกันในแตละทองถ่ิน ท้ัง ขนบธรรมเนียมประเพณี ภาษาพูด ภาษาเขียน การแตงกาย อาหาร วิถีชีวิต และความเชื่อ ซ่ึงมีเอกลักษณเฉพาะที่บงบอกถึงคานิยม ความเช่ือ ศาสนา วิถีชีวิตความเปนอยู ตลอดจนสภาพแวดลอมของ ผูคนในทองถ่นิ แสดงใหเห็นถึงความเจริญรุงเรืองทางวัฒนธรรมท่แี ฝง ไปดวยภูมิปญญา และความเปนชาติที่มีอารยธรรมเกาแกมาชานาน จนกลายเปน รากฐานขององคค วามรทู างศลิ ปวฒั นธรรม และภมู ปิ ญ ญา ในดานตางๆ ท่มี ีคุณคาของไทย ในการนี้ เพื่อประโยชนในการอนุรักษหรือฟนฟูจารีตประเพณี ภูมิปญญาทองถ่ิน ศิลปวัฒนธรรมอันดีงามของทองถ่ินและของชาติ และประสานการดาํ เนนิ งานวฒั ธรรมซงึ่ ภาคประชาสงั คม และประชาชน มสี ว นรว ม กรมสง เสรมิ วฒั นธรรม จงึ ไดใ หก ารสนบั สนนุ สภาวฒั นธรรม จังหวัดนครสวรรค ดําเนินการจัดทําหนังสือวิถีชีวิตวัฒนธรรมอําเภอ

๓๔ วิถชี ีวติ วฒั นธรรม อําเภอแมวงก จงั หวดั นครสวรรค ตางๆ ในจงั หวัดนครสวรรค เพือ่ รวบรวมและเผยแพรขอมลู ซ่งึ เปนทุน ทางวฒั นธรรมของจงั หวัดนครสวรรค เพื่อใหเกิดประโยชนสําหรบั เด็ก เยาวชน และบุคคลทั่วไป ไดศึกษาและรวมภาคภูมิใจในวัฒนธรรม ทองถน่ิ จนกอใหเกิดความรัก ความภาคภมู ิใจในมรดกทางวฒั นธรรม ของตน ตระหนักและเห็นคุณคาของวัฒนธรรมทองถิ่น ปลูกจิตสํานึก ความรักชาติ รักถิ่น รักแผนดินนครสวรรค และรวมอนุรักษสืบสาน วัฒนธรรมเหลานี้ใหอนุชนคนรุนหลงั สืบตอไป (นายชาย นครชัย) อธิบดีกรมสงเสริมวัฒนธรรม

วิถชี วี ติ วฒั นธรรม อําเภอแมวงก จงั หวดั นครสวรรค ๓๕ คํานิยม ผูวาราชการจังหวัดนครสวรรค การจดั ทําหนังสือ วิถีชีวิต วฒั นธรรมอาํ เภอตางๆ ของจงั หวัด นครสวรรค เปนการทํานุบํารุงศิลปะและวัฒนธรรม เพ่ือใหเกิด การสบื สาน และการสรา งองคค วามรทู างดา นวฒั นธรรมนบั เปน พนั ธกจิ ท่ีสําคัญของงานวัฒนธรรม การที่กรมสงเสริมวัฒนธรรม สนับสนุน ใหส ภาวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรคร ว มกบั สาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค ดําเนินการจัดทําหนังสือวิถีชีวิต วัฒนธรรมอําเภอ ๑๕ อาํ เภอ จงั หวดั นครสวรรค เพอื่ ดแู ลรกั ษา สืบสานมรดกทางวฒั นธรรม และเผยแพรขอมูล ซ่ึงเปนทุนทางวัฒนธรรมของจังหวัดนครสวรรค ขอมูลดังกลาวไดมาจากการสังเคราะหและเรียบเรียงเนื้อหาจาก คณะกรรมการสภาวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค นกั วชิ าการสาํ นกั งาน วฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค และผมู คี วามรทู ห่ี ลากหลาย โดยรวบรวม ประวัติ ตํานาน ชุมชนด้ังเดิมโบราณสถาน-โบราณวัตถุ ศาสนา และความเช่ือ บุคคลสําคัญทางศาสนา ศิลปะและวัฒนธรรมทองถ่ิน รุกขมรดก แหลงทองเทย่ี วเชิงวฒั นธรรม บคุ คลผูทําคุณประโยชนดาน วฒั นธรรมทค่ี วรยกยอ งอนั สะทอ นถงึ วฒั นธรรมของจงั หวดั นครสวรรค ซึ่งจะเปนประโยชนตอการสืบคน การเก็บรวบรวมเรื่องราวตางๆ ใน รูปแบบหนงั สือ บนั ทึกลงแผนซีดี และจัดทาํ QR Code

๓๔ วิถีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอแมวงก จังหวดั นครสวรรค ในนามของจังหวัดนครสวรรค ขอแสดงความชื่นชมและขอ ขอบคุณคณะกรรมการสภาวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค นักวิชาการ วัฒนธรรม สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค และผูเก่ียวของ ทไ่ี ดทุมเทแรงกาย แรงใจในการจดั ทาํ หนงั สือวิถีชีวิต วฒั นธรรมอาํ เภอ ๑๕ อาํ เภอ จงั หวดั นครสวรรค เพื่ออนรุ ักษและเผยแพรขอมูล อันจะ เปน ประโยชนตอคนรุนหลงั ตอไป (นายอรรถพร สิงหวิชัย) ผูวาราชการจงั หวัดนครสวรรค

วถิ ีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอแมวงก จงั หวดั นครสวรรค ๓๕ คาํ นิยม วฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค หนงั สือวิถีชีวิต วัฒนธรรมของแตละอําเภอนี้ เปนการรวบรวม ขอมลู ความรตู างๆ ทเี่ ปน เรอ่ื งราวของทองถนิ่ ทมี่ ีมาอยางยาวนาน ดาน ศิลปะและวัฒนธรรม วิถีชีวิต ประเพณี ชุมชนด้ังเดิม โบราณสถาน โบราณวตั ถุ ความเปน อยทู ส่ี อื่ การรกั ษาอารยธรรมของบรรพบรุ ษุ ทเ่ี ปน เอกลักษณของแตละอําเภอไว เพื่อใหคนรุนหลังไดเรียนรู ไดสืบทอด และตอยอดทางวฒั นธรรม กระผมตองขอขอบคุณและช่ืนชมนักวิชาการวัฒนธรรม ผูประสานงานประจําอําเภอทุกทาน ผูเกี่ยวของทุกฝายทุกทานท่ีไดให ขอมูล คําแนะนํา ขอเสนอแนะ ที่เปนประโยชนในการจัดทําหนังสือ ในครงั้ นี้ เพอ่ื เกบ็ รวบรวมขอ มลู จนสาํ เรจ็ ตามวตั ถปุ ระสงคข องโครงการ ทายนี้หวังเปนอยางย่ิงวาหนังสือเลมน้ีจะเปนประโยชนในการ ศึกษาคนควา สาํ หรับ นักเรียน นกั ศึกษา ประชาชน และผูสนใจท่วั ไป และขอใหทุกทานรวมอนุรักษสืบสานวัฒนธรรม ประเพณีของทองถิ่น น้ันไวใหคงอยูกับลูกหลานสืบไป (นายประสิทธ์ิ พุมไมชัยพฤกษ) วัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค

๓๔ วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค

วถิ ชี วี ติ วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จังหวดั นครสวรรค ๓๕ คํานํา ประธานสภาวฒั นธรรมจังหวัดนครสวรรค วัฒนธรรม หมายถึงวิถีการดําเนินชีวิต ความคิด ความเชื่อ คานิยม จารีตประเพณี พิธีกรรม และมรดกภูมิปญ ญา ซึง่ กลุมคนและ สังคมไดรวมกันสรางสรรค ส่ังสม ปลูกฝง เรียนรู สืบทอด ปรับปรุง เปลี่ยนแปลง เพ่ือใหเกิดความเจริญงอกงาม ท้ังดานจิตใจและวัตถุ ใหเกิดสันติสขุ และความยง่ั ยืนสืบไป หนังสือวิถีชีวิต วัฒนธรรมเลมน้ี มาจากการสังเคราะหและ เรยี บเรยี งเนอ้ื หาจากนกั วชิ าการสาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค และคณะกรรมการสภาวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค ซ่ึงแบงออก เปน เลม เลมละ ๑ อาํ เภอ รวม ๑๕ เลม ๑๕ อาํ เภอ เนื้อหาไดแก ประวตั ิ ตํานาน สภาพปจจบุ ัน ชุมชนดั้งเดิม ศิลปะทองถิน่ วัฒนธรรมทองถ่นิ แหลงทองเทย่ี วเชิงวฒั นธรรม บคุ คลผูทําคณุ ประโยชนดานวัฒนธรรม ท่ีควรยกยองในอําเภอตางๆ ของจังหวัดนครสวรรค จัดทําในรูปแบบ หนงั สอื แผน ซดี ี และจดั ทาํ QR Code ทง้ั นไ้ี ดร บั การสนบั สนนุ งบประมาณ จากกรมสงเสริมวัฒนธรรม โดยความรวมมือของจังหวัดนครสวรรค เปน อยางดีย่งิ หวังเปนอยางยิ่งวา หนังสือวิถีชีวิตวัฒนธรรมอําเภอเลมนี้ จะเปนประโยชนแกนักเรียน นักศึกษา ประชาชนท่ัวไป และขอใหเรา

๓๔ วิถีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จงั หวัดนครสวรรค ชวยกันสงเสริม อนรุ ักษ วฒั นธรรมใหเจริญงอกงามย่งิ ขึ้น ขอขอบคณุ ผูเก่ียวของ ท่ีใหขอมูลทุกทาน ลวนเปนผูกอใหเกิดความสําเร็จในการ จัดทําหนังสือในครั้งนี้ หนังสือวิถีชีวิตวัฒนธรรม เลมนี้จึงถือไดวา มี คณุ คาอยางยงิ่ เปนสมบตั ิของเราชาวจงั หวดั นครสวรรคตอไป (นายนทั ธี พคุ ยาภรณ) ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวดั นครสวรรค

วถิ ีชีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอแมวงก จงั หวดั นครสวรรค ๓๕ สารบัญ หนา เร่ือง ๑ ๓ บทที่ ๑ ประวตั ิ ตํานาน คําขวญั และสภาพปจจุบัน ๖ ประวัติ คําขวัญ ๑๓ สภาพปจจบุ ัน ๑๗ บทที่ ๒ ชุมชนดั้งเดิม ๒๑ ชุมชนกลุมคนดั้งเดิม โบราณสถาน-โบราณวัตถุ ๒๓ ๒๔ บทที่ ๓ ศาสนาและความเชอ่ื ความเชอ่ื ๒๗ ๓๐ บทที่ ๔ ศิลปะทอ งถ่ิน ศิลปกรรมสาขาตางๆ รุกขมรดก บทที่ ๕ วฒั นธรรมทอ งถ่นิ วิถีชีวิต การแตงกาย

๓๔ วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอแมวงก จังหวดั นครสวรรค ๓๑ ๓๔ อาชีพ ๓๔ มรดกภมู ิปญ ญาทองถ่นิ ประเพณีทองถิ่น ๓๗ บทท่ี ๖ แหลงทองเทย่ี วเชิงวฒั นธรรม ๔๑ สถานที่ ของท่รี ะลึก บรรณานกุ รม ภาคผนวก

วิถีชวี ิต วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จังหวดั นครสวรรค ๑๓๕ ๑บทท่ี ประวตั ิ ตาํ นาน คําขวญั และสภาพปจจุบนั ประวัติอาํ เภอแมวงก คําวา แมวงก เปนชื่อของลําน้ําแหงหน่ึงในอุทยานแหงชาติ แมวงก - แมเปน ซ่ึงเปนลําน้ําทม่ี ีความคดเคี้ยว ไหลเช่ยี วกราก วกวน ไปมา กง่ิ อาํ เภอแมวงก ตั้งขึ้นเมอื่ วนั ท่ี ๑ เมษายน ๒๕๓๕ ตามประกาศ กระทรวงมหาดไทย ลงวันท่ี ๑๓ มีนาคม ๒๕๓๕ โดยแยกออกจาก อาํ เภอลาดยาว และตอ มาไดม พี ระราชกฤษฎกี ายกฐานะเปน อาํ เภอ เมอื่ วันท่ี ๑๑ ตุลาคม ๒๕๔๐ โดยแบงการปกครองเปน ๔ ตําบล เดิมตําบลแมวงก เรียกวา กลุมผูใหญตูม เปนปาดงดิบสลับ ปาพง ปาออ อยูในเขตของตําบลศาลเจาไกตอ เมื่อมีประชาชนอพยพ มาอยูมากขึ้น จึงเรียกเปนตําบลแมวงก ตามนามของ แมนํ้าแมวงก ซึ่ง มตี น แมน าํ้ อยบู รเิ วณเทอื กเขาเขตอทุ ยานแหง ชาตแิ มว งก และเปน ตาํ บล ทต่ี ้ังของสวนราชการ

๓๒๔ วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอแมวงก จังหวัดนครสวรรค พนื้ ที่ เปนท่ีราบลูกฟูกสลับภูเขาเตี้ยๆ มีคลองขนาดเล็กไหลผาน หลายสายมหี ญา ขน้ึ หนาแนน เปน ดนิ รว นปนทราย และลกู รงั เหมาะกบั การทาํ ไร และเลี้ยงสตั ว เขตพ้นื ที่ ทิศเหนือ ติดตอกับ ต.วังซาน อ.แมวงก จ.นครสวรรค ทิศใต ติดตอกบั ต.ปางสวรรค อ.แมวงก จ.นครสวรรค ทิศตะวันออก ติดตอกับ ต.ศาลเจาพอไกตอ อ.ลาดยาว จ.นครสวรรค ทิศตะวนั ตก ติดตอกบั ต.วงั ซาน อ.แมวงก จ.นครสวรรค อาชีพ อาชพี หลกั ทาํ นา, ทาํ สวน, ทาํ ไร, เลย้ี งสตั ว อาชพี เสรมิ แปรรปู อาหาร

วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอแมว งก จังหวัดนครสวรรค ๓๕ ภาพที่วา การอําเภอแมวงกป จ จุบนั คําขวัญอําเภอแมวงก เขาแมกระทูเดนสงา นํ้าตกแมเรวาแสนสวย มากดวยผลิตภัณฑดี เขียวขจีพรรณไม หลากหลายวัฒนธรรม งามลาํ้ อทุ ยานแหง ชาตแิ มว งก เขาแมกระทเู ดน สงา

๓๔ วิถีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอแมวงก จังหวัดนครสวรรค น้ําตกแมเ รวาแสนสวย มากดวยผลิตภณั ฑด ี เขียวขจีพรรณไม

วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอแมว งก จังหวดั นครสวรรค ๕๓๕ หลากหลายวฒั นธรรม งามลํ้าอทุ ยานแหงชาติแมว งก

๓๖๔ วิถชี ีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอแมว งก จังหวัดนครสวรรค สภาพปจจบุ ัน ภาพแผนทแ่ี สดงทต่ี ัง้ อาํ เภอแมว งก อุทยานแหงชาติแมว งก

วิถชี ีวติ วฒั นธรรม อําเภอแมวงก จงั หวดั นครสวรรค ๗๓๕ การปกครองสว นภูมิภาค อําเภอแมวงกแบงพ้ืนท่ีการปกครองออกเปน ๔ ตําบล ๖๖ หมูบาน ไดแก ๑. แมวงก ๙ หมูบาน ๒. แมเลย ๒๖ หมูบาน ๓. วังซาน ๑๔ หมูบาน ๔. การปกครองสวนทองถน่ิ ทองที่อําเภอแมวงกประกอบดวยองคกรปกครองสวนทองถิ่น ๔ แหง ไดแก

๓๘๔ วถิ ชี ีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอแมวงก จังหวดั นครสวรรค องคก ารบรหิ ารสว นตาํ บลแมว งก ครอบคลมุ พน้ื ทตี่ าํ บลแมว งก ทั้งตาํ บล องคก ารบรหิ ารสว นตาํ บลแมเ ลย  ครอบคลมุ พื้นทต่ี าํ บลแมเ ลย  ทั้งตาํ บล

วถิ ชี วี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค ๙๓๕ องคก ารบรหิ ารสว นตาํ บลวงั ซา น ครอบคลมุ พนื้ ทตี่ าํ บลวงั ซา น ท้ังตาํ บล องคการบริหารสวนตําบลเขาชนกัน ครอบคลุมพื้นที่ตําบล เขาชนกันท้ังตําบล

๑๓๐๔ วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จังหวัดนครสวรรค สภาพภมู ิศาสตร ดิน ที่เหมาะแกการทําพืชไร และนาขาวน้ํา ซึ่งมีลํานํ้า หลายสาย อาทิ ลําน้ําแมวงก ลําน้ําคลองโพธ์ิ และลํานํ้าสาขาอ่ืน ๆ ปาไม มีความสมบรู ณเนอ่ื งจากมีปาสงวนแหงชาติแมวงก-แมเปน และ อุทยานแหงชาติแมวงก รวมท้ังหนวยพิทักษอุทยานฯ อีกหลายหนวย ผลผลิตทางการเกษตรทส่ี าํ คญั ไดแก มันสําปะหลัง ขาวโพด ขาว

วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอแมวงก จังหวดั นครสวรรค ๑๓๑๕ ลํานํ้าแมวงก ลําน้ําสาขาของ ลําน้ําแมวงก อาทิ คลองไทร หวยตะกวด ฯลฯ

๓๑๔๒ วิถชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จังหวัดนครสวรรค เสน ทางคมนาคม

วถิ ชี ีวติ วฒั นธรรม อําเภอแมวงก จังหวัดนครสวรรค ๑๓๕๓ ๒บทท่ี ชมุ ชนด้งั เดิม แหลง โบราณสถาน ชุมชนกลมุ คนดัง้ เดิม จากการสาํ รวจไมป รากฏหลกั ฐานวา ชมุ ชนโบราณเกา แกด งั้ เดมิ อยูบริเวณใด มีแตเพียงคําบอกเลาท่ใี ชเปนหลักฐานอางอิงดังนี้ ๑. นายพฤกษ อนิ ปนาม ขา ราชการครบู าํ นาญ อดตี ครคู นแรก ของโรงเรียนวงั ซาน (ปจ จบุ นั ถึงแกกรรม) ไดทาํ บนั ทึกไววา กลุมคนที่ เขามาบุกเบิกตั้งถ่นิ ฐานรุนแรกๆนาจะอยูบริเวณหมูบานวังซาน ตําบล วังซานปจจบุ ัน เพราะบานวังซานเปนหมูบานเกาแกและเปน ประตูทาง เขาอําเภอแมวงก บานวังซานเดิมเปนหมูบานอยูในการปกครองของ ตําบลหวยนํ้าหอม อําเภอลาดยาว ตอมาไดยายไปอยูในการปกครอง ของตาํ บลศาลเจาไกตอ อาํ เภอลาดยาว สาเหตทุ ่เี รียกวา “ วังซาน”เดิมเขียนวา “ วังสราง ” สนั นิษฐาน วา สมยั กอ นบรเิ วณเปน ปา ดงดบิ ไมม ผี คู นอาศยั มไี มป ระเภทเบญจพรรณ ขึ้นอยูอยางมากมาย เชนไมยาง สะเดาปรัก มะคา ท่ีดินเหมาะแก การเกษตรเปนอยางยิ่ง ประมาณ พ.ศ.๒๔๘๓ นายอินทร,นายปร่ัง ไมทราบนามสกุล,นายเปน ทองถิน่ ภู ไดเขามาอยูรวมกนั ดวยการปลูก

๓๑๔ วิถีชีวิต วัฒนธรรม อําเภอแมวงก จงั หวดั นครสวรรค กระทอมไวเปนท่ีอยูอาศัยและตั้งเปนชุมตักนํ้ามันยาง การคมนาคม สมัยนั้นไมมีถนน การเดินทางตองใชเกวียนเปน พาหนะ ในเสนทางตอง เดนิ ผา นลาํ ธาร ซง่ึ มรี อ งนา้ํ เปน วงั ลกึ (ปจ จบุ นั คอื ลาํ นาํ้ แมว งก) และบรเิ วณ วงั นํ้ามีตนซานขึ้นอยูผูทเี่ ดินทางผานจึงเรียกกนั จนติดปากวา “วงั ซาน” ตอมานายทอง และนายเปน ไดชักชวนญาติพี่นองเขามาอยู รวมกัน จํานวน ๕ หลงั พ.ศ.๒๔๙๘ มีบานเพ่มิ ขึ้นเปน ๑๐ หลงั จึง เรียกหมูบานนี้วา “บานวงั ซาน” ตอมาไดยกฐานะเปนตาํ บลจึงเรียกวา ตาํ บลวงั ซาน ตามชอื่ ของตนไมชนิดนี้ และใชรูปตนซานเปน ตราประจาํ ตําบล (ตนซานเปนไมยืนตน ใบลกั ษณะมนรีใหญเหมือนใบหูกวาง ยาว ประมาณ ๖-๙ นิ้ว โดยแตกใบรวมกันที่ปลายกง่ิ ประมาณ ๖-๑๐ ใบ ตอ กง่ิ ผลของตน ซา นจะสกุ ประมาณเดอื นเมษายนของทกุ ป ผลมสี เี หลอื ง และกลน่ิ เฉพาะตวั สามารถรบั ประทานไดและเปน ทชี่ น่ื ชอบของสตั วปา หลายชนิด ปจ จบุ นั ตนซานในตาํ บลวงั ซานเหลืออยูนอยมาก) ตน ซาน (สราน)

วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค ๓๑๕ ๒. นายโอภาส เสือทเุ รียน อดีตผูใหญบานหมู ๗ (บานวดั ) ตาํ บลวงั ซาน อําเภอแมวงก เลาวา สมยั กอนตรงนี้เปนปาดงดิบยงั ไมมี ผูคนอาศัย เมอ่ื พ.ศ.๒๔๙๓ หลวงปูทาว กัลยาโณ ไดธุดงคเขามา ในปาแมวงก เพือ่ ปฏิบัติกรรมฐาน โดยอาศยั อยูในโพรงตนกระปุงใหญ เปน แรมป ตอมามีประชาชนจากตาํ บลสรอยละคร ตาํ บลมาบแก และ ตําบลวังเมือง อําเภอลาดยาว จงั หวัดนครสวรรค และจากภาคอีสาน อพยพครอบครัวตามหลวงปูเขามาอยูในปาแมวงกดวย และไดชวยกนั สรางศาลามงุ ดวยแฝกถวายใหหลวงปู ๑ หลงั และหลวงปูไดใชศาลา ดงั กลาวเปน ทร่ี กั ษาคนเจบ็ ปวยจนกวาจะหายจึงจะใหกลบั บานได และ นอกจากนี้หลวงปูยังชักชวนชาวบานสรางเหมืองฝายจากบานตระกรุด ถึงบานวังซาน และจากบานไผลาวถึงบานวัด ซ่ึงปจจุบันคือถนนสาย ลาดยาว – เขาชนกัน ตอมาประชาชนไดรวมกันสรางศาลาหลังใหม ใหห ลวงปู และหลวงปตู ้ังชอ่ื วา “วดั ศรกี ลั ญานสุ รณ” และเมอ่ื มหี มบู า น จึงต้ังชอ่ื วา “บานวดั ” จึงนาสนั นิษฐานไดอีกประการหนง่ึ วา ชมุ ชนแรก ท่ีเขามาบุกเบิกปาแมวงกก็คือชุมชนบานวัด ซึ่งนําโดยหลวงปูทาว กัลยาโณ และนายโอภาส เสือทุเรียน ต้ังขอสันนิษฐานวา หมูบาน แหงแรกนาจะเปนบานวัดแหงนี้ สวนที่วังซานนาจะมีลักษณะเปนท่ีพัก ชว่ั คราวหรือเรียกวา “ชุม” อําเภอแมวงก จังหวัดนครสวรรค ประชากรสวนใหญอพยพ มาจากทางภาคอีสานมาตั้งถ่ินฐานอยูในพื้นท่ีหมูบานคลองแบง โดยมี

๓๑๔๖ วถิ ีชีวิต วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จงั หวัดนครสวรรค การประกอบอาชีพเกษตรกรรม เชน ปลูกขาวโพด ปลกู มนั สําปะหลัง ปลูกออย ปลูกขาว เปน ตนฯ เมือ่ วางเวนจากการทาํ นาทาํ ไร ชาวบาน สวนใหญก็จะทําอาชีพเสริมเพ่ือสรางรายไดใหกับครอบครัว บางครอบครวั กท็ อผา เพอื่ จาํ หนา ย บางคนกเ็ กบ็ ไวใ ช และตดั ชดุ ผา ฝา ย ไวใสชวง ในงานบุญ หรืองานสําคัญตางๆ จนทําใหเกิดการรวมตัว กอต้ังกลุมทอผามดั หม่ขี ึ้น ซ่ึงเปน ภูมิปญญาดัง่ เดิมจากภาคอีสาน เพอ่ื สรา งรายไดใ หก บั ครอบครวั และชมุ ชนผา มดั หม่ี เปน การทอผา อยา งหนง่ึ ทมี่ กี ารสรา งลวดลายกอ นทจี่ ะทาํ การยอ มสี การทาํ ลายผา มดั หมเ่ี ปน การ เอาเชือกมามัดดายหรือมัดเสนไหมตามลวดลายท่ีไดออกแบบไว การ มดั และยอ มลายจะมกี ารทาํ ทงั้ เสน ทางแนวยนื และแนวนอนหรอื ทเ่ี รยี ก วาแนวพุง

วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จังหวดั นครสวรรค ๓๑๗๕ โบราณสถาน - โบราณวัตถุ วดั แมว งก พระครูนิธานสีลวงศ เจาอาวาสวดั แมวงก วิหารไมวัดแมวงก

๑๓๘๔ วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อําเภอแมวงก จงั หวดั นครสวรรค

วิถีชวี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอแมว งก จงั หวัดนครสวรรค ๑๓๙๕ ศนู ยว ิปสสนาตาํ บลแมวงก วัดธารมะยม เปนวัดท่ีต้ังอยูบนเขา มีพระภิกษุจําพรรษาอยู ๓ รูป ตอนน้ี ในโบสถกําลังกอสราง เกือบจะเสร็จสมบูรณแลว ทางเขาออกวัด ยั ง ไ ม  ค  อ ย ส ะ ด ว ก นั ก เนื่องจากเปนเนินเขา เปนวัดที่มีความรมรื่น ส า ม า ร ถ ม อ ง เ ห็ น วิ ว ทิวทัศนในอําเภอแมวงก ได

๓๒๐๔ วิถชี ีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอแมว งก จังหวดั นครสวรรค วดั ธารมะยมเปน วดั ทต่ี ง้ั อยบู นเขา ระยะทางประมาณ ๑ กโิ ลเมตร สว นศาลาการเปรยี ญตงั้ อยดู า นลา ง รถยนตส ามารถเขา ถงึ ตอ งขบั ขนึ้ เขา มาประมาณ ๑ กิโลเมตร จะถึงศาลาการเปรียญ ซ่ึงเปนสถานที่ ที่จะเดินปา จะตกปลา หรือจะปนเขาก็ได และยังมีลําธารเล็กๆ ไหลลงมาจากเขาอีกดวย จึงเรียกวา ธารมะยม วัดมอสวรรควนาราม (วัด ๗๐๐ ไร) ต.แมเลย อ.แมวงก จ.นครสวรรค

วถิ ีชวี ิต วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จังหวัดนครสวรรค ๒๓๑๕ ๓บทท่ี ศาสนาและความเชอ่ื ความเชือ่ สงิ่ ศกั ดิ์สิทธป์ิ ระจําอําเภอแมวงก พระพทุ ธศรีวฒั นนาถ พระพทุ ธเจา ทรงเปน ทพี่ ง่ึ เจรญิ ดว ยสริ มิ งคล ของชาวแมว งกซ ง่ึ มพี ธิ พี ทุ ธาภเิ ษก ในวนั ท่ี ๑๐ สงิ หาคม ๒๕๔๕พธิ เี บกิ เนตร และประดษิ ฐาน “พระพทุ ธศรีวัฒนนาถ”วันท่ี ๑๑ สิงหาคม ๒๕๔๕

๓๒๔๒ วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จงั หวัดนครสวรรค วัดท่ีสาํ คญั วัดแมวงก วิหารไมแมวงก

วถิ ีชีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอแมว งก จังหวดั นครสวรรค ๒๓๓๕ ๔บทท่ี ศิลปะทองถิน่ ศิลปกรรมสาขาตางๆ สถาปต ยกรรม วิหารไมวดั แมวก

๓๒๔ วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จงั หวดั นครสวรรค ประติมากรรม พระพุทธรปู ปางมารวิชัย ที่รอบวิหาร วัดแมวงก เปน วัดราษฎร สงั กดั คณะสงฆฝายมหานิกาย ต้ังอยูท่ี ตําบลแมวงก อาํ เภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค รุกขมรดก ๑. ชือ่ ตน ไม ตนมะคาโมง ๒. สถานท่ี หมูที่ ๙ บานหนองไผ ตาํ บลเขาชนกนั อําเภอแม วงก จงั หวดั นครสวรรค ๓. พิกัดทางภูมิศาสตร ลองติจูด ๙๙.๓๐๑๕ ละติจูด ๑๕.๕๓๓๖ ๔. อายุ (อางอิงท่มี า) ๕๐๐- ๗๐๐ ป (ขอมลู โดยประมาณ)

วิถีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอแมว งก จังหวัดนครสวรรค ๓๒๕ ๕. ขนาด เสน รอบวง (วดั จากพื้นดิน ๑.๓๐ เมตร) ๑,๕๐๐ เซนติเมตร ความสูง ๑๕ เมตร ๖. ประวตั ิของตน ไม ตนมะคาบานหนองไผ หมูที่ ๙ ตําบล เขาชนกัน เดิมเปนปาดงดิบขนาดใหญมากบริเวณที่ต้ังหมูบานน้ันเปน หนองน้ําขนาดใหญ ซ่ึงเปนแหลงน้ําของสัตวปาจํานวนมาก เชน ชาง เสือ เกง กวาง หมปู า จะลงมาเลนนา้ํ กินนํ้าท่หี นองน้ําแหงนี้ บริเวณ รอบหนองนํ้าจะเปน ปาไผลอมรอบ ชาวบานกลุมแรกทอ่ี พยพเขามาอยู ในพื้นท่เี มือ่ ประมาณป พ.ศ.๒๕๑๐ เรือ่ ยมา เพือ่ เขามาหาพื้นทท่ี าํ กิน จากหลายจงั หวัด เชน พิษณุโลก อทุ ัยธานี นครสวรรค ชยั นาท ลพบุรี นครราชสีมา หนองคาย โดยใชวิธีการจับจองผืนปาดงดิบ ที่มีสภาพ สมบูรณมาก คนกลุมแรกท่ีเขามาอยูไดเรียกหนองนํ้านี้วา “หนองไผ” ต้ังแตน้ันมาจึงไดเรียก “บานหนองไผ”จนถึงปจ จุบัน ในพื้นทป่ี าดงดิบท่ี อดุ มสมบูรณ มีตนไมนานาชนิด โดยเฉพาะ ตนมะคา เปนไมท่ีมีมากใน ผืนปาแหงนี้ เมอื่ มีความเจริญเขามาสพู ื้นท่ี ตนไมไดถกู ผคู นตดั โคน เผา ไฟทิ้ง บางก็นํามาทําท่ีอยูอาศัย เพ่ือตองการพื้นที่ทําการเกษตร แตมี ตนมะคาอยูตนหนง่ึ ที่มีผูคนพยายามจะโคนทิ้งหลายครั้ง นาํ ไฟสุมโคน ตน ไม เพอื่ ใหย ืนตน ตาย แตก ไ็ มส าํ เรจ็ ในบางครง้ั กเ็ หน็ สงิ่ แปลก เกดิ ขน้ึ ท่ตี นมะคาตนนี้ เชน มีแสงไฟเปน สะเก็ดไฟพุงออกมา เหมือนดอกไมไฟ บา ง ในยามวกิ าล บางครงั้ มคี นเหน็ คนแกผ มยาว เสน ผมมลี กั ษณะสขี าว ยาว นั่งอยูบนบริเวณงามตนมะคา จนเปน ท่ีกลาวขานวามีสง่ิ ศกั ดิ์สิทธ์ิ สถติ อยใู นตน มะคา ตน น้ี มคี รงั้ หนงึ่ พอ คา ไมม าขอซอ้ื ตน มะคา ตน น้ี เพอื่

๒๓๖๔ วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอแมวงก จังหวดั นครสวรรค จะนาํ ไปแปรรปู เปน เฟอรน เิ จอร ปรากฏวา ชา งไมท จ่ี ะมาทาํ การโคน กลบั บา นไปเปน ไข หนาวสน่ั ไมก ลา มาโคน ตน มะคา นเ้ี ลย แมก ระทง่ั พระสงฆ ตองการตดั โคนตนมะคา เพ่ือทีจ่ ะนาํ ไมไปทําประตโู บสถ แตพอเขามา ดูใกล เดินรอบตน ก็ไมกลามาโคน เพราะเคยไดยินเร่อื งราวตางๆ ของ ตน มะคา นม้ี าบา ง นบั ตงั้ แตน นั้ มา จงึ ไมม ใี ครคดิ ทจ่ี ะมาตดั โคน ตน มะคา ตนนี้อีกเลย.หมายเหตุ : การอธิบายรายละเอียดของตนไม มีผลตอการ พิจารณาตดั สินของคณะกรรมการ ๗. เจา ของ (หนว ยงาน/บคุ คล) นายเสถยี รพงษ ครบรุ ี (ผใู หญ บานหมูที่ ๙ บานหนองไผ) ทีอ่ ยทู ่ีสามารถติดตอ ได หมูท่ี ๙ บานหนองไผ ตาํ บลเขาชน กัน อาํ เภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค เบอรโ ทรศัพท ๐๘๑-๙๖๒๓๖๓๒ วันท่ี ๑๔ มกราคม เวลา ๑๐:๐๐ น. ณ วัดหนองไผไทรงาม

วถิ ีชวี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอแมว งก จงั หวัดนครสวรรค ๒๓๕๗ ๕บทท่ี วฒั นธรรมทอ งถน่ิ วิถีชีวิต ดว ย นายสวสั ดิ์ คาํ ประกอบ รฐั มนตรปี ระจาํ สาํ นกั นายกรฐั มนตรี ไดมีหนังสือจากสํานกั นายกรฐั มนตรีที่ นร ๐๑๐๔/๙๘๗๑ ลงวันที่ ๒ สิงหาคม ๒๕๒๖ ถึงปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ (ดร.เถลิง ธาํ รงนาวาสวัสด์)ิ ขอใหจดั พื้นทป่ี าแมวงก-แมเปน จังหวดั นครสวรรค ซง่ึ มสี ภาพธรรมชาตแิ ละนา้ํ ตกทส่ี วยงามหลายแหง สภาพปา อดุ มสมบรู ณ และเปนปาตนน้ําลําธาร กําหนดเปนอุทยานแหงชาติ กองอุทยาน แหง ชาติ กรมปา ไม จงึ ไดม คี าํ สง่ั กรมปา ไมท ี่ ๑๒๙๐/๒๕๒๖ ลงวนั ท่ี ๒๖ สิงหาคม ๒๕๒๖ ใหนายชัยณรงค จันทรศาลทูล นักวิชาการปาไม ๔ ไปดําเนินการสํารวจหาขอมูล ปรากฏวา พื้นท่ีดังกลาว สวนใหญเปน เทือกเขาสูงเปนตนกาํ เนิดของลาํ น้ําแมวงก มีเอกลกั ษณทางธรรมชาติ ที่สวยงาม เชน นํ้าตกแมกระสาหรือแมกี ซ่งึ สงู ประมาณ ๒๐๐ เมตร และหนาผาตางๆ สภาพปาที่อุดมสมบูรณดวยพันธุไมและสัตวปา นานาชนดิ เหมาะสมทจี่ ะจดั ตง้ั เปน อทุ ยานแหง ชาติ ตามหนงั สอื รายงาน ผลการสาํ รวจ ท่ี กษ ๐๗๑๓/พิเศษ ลงวันท่ี ๑๙ ธันวาคม ๒๕๒๖

๒๓๘๔ วิถชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค กองอทุ ยานแหง ชาติ กรมปา ไม ไดน าํ เสนอคณะกรรมการอทุ ยาน แหงชาติ ซ่ึงมีมติในการประชุมคร้ังท่ี ๑/๒๕๒๘ เม่อื วนั ท่ี ๒ เมษายน ๒๕๒๘ เหน็ ชอบใหกาํ หนดพื้นท่ดี ังกลาวเปน อทุ ยานแหงชาติ โดยไดมี พระราชกฤษฎีกากาํ หนดบริเวณทด่ี ินปาคลองขลงุ และปาคลองแมวงก ในทองทต่ี ําบลปางตาไว อําเภอคลองขลุง (ปจ จุบนั เปนอําเภอปางศิลา ทอง) จงั หวดั กาํ แพงเพชร และปาแมวงก–แมเปน ในทองทตี่ าํ บลแมเลย และตาํ บลหว ยนา้ํ หอม อาํ เภอลาดยาว จงั หวดั นครสวรรค (ปจ จบุ นั เปน ตาํ บลแมเลย อาํ เภอแมวงก และตําบลแมเปน ก่งิ อาํ เภอแมเปน) เปน อุทยานแหงชาติ ซึ่งประกาศไวในราชกิจจานุเบกษาเลม ๑๐๔ ตอนที่ ๑๘๓ ลงวันที่ ๑๔ กนั ยายน ๒๕๓๐ เปน อุทยานแหงชาติลาํ ดับท่ี ๕๕ ของประเทศ

วิถชี ีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอแมวงก จงั หวดั นครสวรรค ๓๒๕๙ เดิมตําบลแมวงก เรียกวา กลุมผูใหญตูม เปนปาดงดิบสลับ ปาพง ปาออ อยูในเขตของตําบลศาลเจาไกตอ เม่ือมีประชาชนอพยพ มาอยูมากขึ้น จึงเรียกเปนตาํ บลแมวงก ตามนามของ แมน้ําแมวงก ซงึ่ มตี น แมน า้ํ อยบู รเิ วณเทอื กเขาเขตอทุ ยานแหง ชาตแิ มว งก และเปน ตาํ บล ท่ตี ั้งของสวนราชการอาํ เภอแมวงก คนสว นใหญใ นตาํ บลแมว งก จะประกอบอาชพี ทาํ ไรม นั สาํ ปะหลงั เพราะมนั สาํ ปะหลงั จะสามารถทาํ ไดใ นทกุ สภาพดนิ และไมต อ งดแู ลมาก ทําไดทุกฤดู คนสวนใหญจึงนิยมประกอบอาชีพทําไรมันสําปะหลัง เอาไปขายไดแลว กย็ งั เอาไปทาํ เปน อาหารสตั วไดอีกดวย แตการทําไร มันสําปะรังจะทําใหหนาดินเส่ือมคุณภาพรองมาคือการทํานา มีทั้ง การทํานาปง และนาป การปลูกขาวตองใชดูแลรักษามาก คนจึงนิยม

๓๔๐ วถิ ชี ีวิต วฒั นธรรม อําเภอแมวงก จังหวดั นครสวรรค ทปี่ ลกู นอ ย เพราะเวลาเราปลกู เราตอ งดวู า ปน น้ี าํ้ จะมากหรอื จะนอ ย ถา น้ํานอยขาวก็ตายได เกษตรกรก็จะขาดทุน ถาไมตายก็อาจจะไดราคา ไมดี เกษตรกรจึงนิยมทาํ ไรมันสําปะหลงั มากกวา การแตง กาย

วิถีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค ๓๕๑ อาชีพ อาชีพหลกั ทํานา ทํานา ทาํ สวน สวนผัก

๓๒๔ วถิ ชี ีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอแมวงก จังหวัดนครสวรรค ทาํ ไร ไรมันสาํ ปะหลัง เลี้ยงสตั ว เลี้ยงเปด

วถิ ีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอแมว งก จังหวดั นครสวรรค ๓๕๓ อาชีพเสริม แปรรปู อาหาร ปลารา

๓๔ วิถชี วี ติ วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จงั หวัดนครสวรรค มรดกภมู ิปญญาทองถน่ิ เครื่องจักสาน ประเพณีทอ งถิ่น ประเพณีแหน างแมว การแหนางแมว เปน พิธีขอฝนของชาวบาน เมื่อเห็นวาฝนไมตก ตอ งตามฤดฝู นซงึ่ ฝนควรจะตกเมอื่ ฝนแลง ชาวนาชาวสวนลาํ บาก เพราะ ขาดนํ้านอกจากจะมีพิธีทําบุญกลางทุงเพื่อขอฝนแลวยังมีประเพณี แหนางแมวกันอีกอยางหนึ่ง ซ่ึงเชื่อกันวาสามารถจะทําใหฝนตก ชาว เกษตรจะไดเปนสุขขึ้นประเพณีแหนางแมวนี้ในอําเภอแมวงกนี้มีทํากัน

วิถีชีวิต วัฒนธรรม อําเภอแมวงก จังหวดั นครสวรรค ๓๕ ทวั่ ๆไป อุปกรณก ารเลน ๑. นางแมว ๑ ตัว ๒. กรง กระชัง ชะลอม ของใสปลา อยางใดอยางหนง่ึ สําหรับ ใสนางแมว ๓. ไมสอดหามนางแมว ๔. เครอื่ งทาํ จงั หวะสาํ หรบั คณะแหน างแมว มฉี ง่ิ กรบั ฆอ งโหมง ผูเลน ชาวบานทั้งหญิง ชาย ไมเลือกวยั พิธีแหนางแมว เม่ือชาวบานปรึกษาหารือกันตกลงวาจะจัดแหนางแมวเพ่ือ ขอฝน ก็จะหาแมวตัวเมีย ตัวหนึ่งใสกรง หรือใสกระชังสําหรับขังปลา หรือภาชนะอนื่ ๆ ทเี่ หน็ วา เหมาะสมปด ฝาใหแ นน ไมใ หน างแมวกระโดด หรือวง่ิ ออกไปได การแหน ยิ มในตอนคาํ่ หรอื ไมก ต็ อนเชา ใชไ มค านหาม นางแมวนนั้ คณะทไี่ ปรว มขบวนแหก แ็ วดลอ มนางแมว มคี นหนงึ่ ถอื พาน เครือ่ งไหวเคร่อื งบชู า และเปน ทใี่ สปจจยั ทช่ี าวบานมอบใหดวยกไ็ ดเปน ผูนํารองเชิญคําขอฝน คณะท่ีรวมขบวนแหก็มีเคร่ืองทําจังหวะตาง ๆ ติดไปดวย เชน ฉ่ิง ฉาบ กรับ โหมง คณะพรอ มแลว ขบวนแหก เ็ รม่ิ ออกเดนิ และรอ งบทแหน างแมว และใหจงั หวะดเู ปน การสนกุ สนานไปดวยเรอ่ื งของคาํ รองนี้แตละตาํ บล แตละตําบลแตละทองถ่ินดูจะผิดเพี้ยนกันไปบาง แตก็มีความหมาย

๓๖๔ วถิ ชี วี ติ วัฒนธรรม อําเภอแมว งก จังหวดั นครสวรรค ทาํ นองเดียวกัน และบางทีก็รองดนไปตามถนัด ผูติดตามกร็ องรับ หรือ รองคลอยตามกันไปเปนทส่ี นุกสนาน วิธีแหก็แหกันไปทุกๆบานตามหมูบานของตน หรือหมูบาน ใกลเคียง ตั้งแตหัวบานจดทายบาน เมือ่ ขบวนแหไปถึงบานใคร เจาของ บานหรือลูกหลานจะออกมาตอนรับ เอานํ้าสาดตัวนางแมวและมีของ รางวลั มามอบใหค ณะแหน างแมวดว ย เชน เหลา ขา วสาร มะพรา ว หรอื ปจ จยั แลว แตเ จา ของบา นจะจดั ใหไ มบ งั คบั เมอ่ื แหไ ปครบบา นในละแวก นน้ั แลว คณะมกั จะจดั ทาํ ขา วตม ขา วมนั รบั ประทานกนั และจะรวบรวม ปจจัยและส่ิงของท่ีชาวบานให จัดเปนผาปาไปทอดท่ีวัด หรือไมก็นํา ถวายวัด ถวายพระ เพ่อื เปนการกศุ ลอีกทอดหนง่ึ

วิถชี วี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอแมวงก จงั หวดั นครสวรรค ๓๗๕ ๖บทท่ี แหลง ทองเท่ยี วเชิงวฒั นธรรม สถานท่ีแหลง ทอ งเทย่ี วเชิงวฒั นธรรม อทุ ยานแหงชาติแมว งก อุทยานแหงชาติแมวงก มีพื้นท่ีครอบคลุมทองที่อําเภอ ปางศิลาทอง จังหวัดกําแพงเพชร และอําเภอแมวงก และก่ิงอําเภอ แมเปน จงั หวดั นครสวรรค พื้นทส่ี ว นใหญเ ปน แหลงกาํ เนดิ ตน นา้ํ ลาํ ธาร ตามเทือกเขาสูงชันกอกําเนิดเปนน้ําตกท่ีสวยงาม ๔-๕ แหง ทั้งเปน