ชุมตาบง

วิถีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕ วิถีชีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวัดนครสวรรค

๓๔ วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อําเภอชุมตาบง จังหวดั นครสวรรค

วิถชี ีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จังหวัดนครสวรรค ๓๕ คาํ ปรารภ อธิบดีกรมสงเสริมวฒั นธรรม วัฒนธรรมเปนสิ่งท่ีแสดงถึงความเจริญงอกงาม ความเปน ระเบียบ เรียบรอย เปนมรดกทางสังคมไทย ทบ่ี รรพบุรษุ ไดสรางสรรค และส่ังสมมาต้ังแตอดีตจนถึงปจจุบัน ถายทอดจากรุนสูรุน มีขนบธรรมเนียมประเพณีอันเปนท่ียอมรับรวมกันในสังคมน้ันๆ ศิลปวัฒนธรรมของไทย มีความแตกตางกันในแตละทองถ่ิน ท้ัง ขนบธรรมเนียมประเพณี ภาษาพูด ภาษาเขียน การแตงกาย อาหาร วิถีชีวิต และความเชื่อ ซึ่งมีเอกลักษณเฉพาะที่บงบอกถึงคานิยม ความเช่ือ ศาสนา วิถีชีวิตความเปนอยู ตลอดจนสภาพแวดลอมของ ผูคนในทองถน่ิ แสดงใหเห็นถึงความเจริญรุงเรืองทางวัฒนธรรมทแ่ี ฝง ไปดวยภูมิปญญา และความเปนชาติที่มีอารยธรรมเกาแกมาชานาน จนกลายเปน รากฐานขององคค วามรทู างศลิ ปวฒั นธรรม และภมู ปิ ญ ญา ในดานตางๆ ท่มี ีคุณคาของไทย ในการนี้ เพ่ือประโยชนในการอนุรักษหรือฟนฟูจารีตประเพณี ภูมิปญญาทองถ่ิน ศิลปวัฒนธรรมอันดีงามของทองถ่ินและของชาติ และประสานการดาํ เนนิ งานวฒั ธรรมซง่ึ ภาคประชาสงั คม และประชาชน มสี ว นรว ม กรมสง เสรมิ วฒั นธรรม จงึ ไดใ หก ารสนบั สนนุ สภาวฒั นธรรม จังหวัดนครสวรรค ดําเนินการจัดทําหนังสือวิถีชีวิตวัฒนธรรมอําเภอ

๓๔ วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จังหวัดนครสวรรค ตางๆ ในจังหวัดนครสวรรค เพอื่ รวบรวมและเผยแพรขอมลู ซ่งึ เปนทุน ทางวฒั นธรรมของจงั หวดั นครสวรรค เพอ่ื ใหเกิดประโยชนสําหรบั เด็ก เยาวชน และบุคคลท่ัวไป ไดศึกษาและรวมภาคภูมิใจในวัฒนธรรม ทองถิ่น จนกอใหเกิดความรัก ความภาคภูมิใจในมรดกทางวฒั นธรรม ของตน ตระหนักและเห็นคุณคาของวัฒนธรรมทองถิ่น ปลูกจิตสํานึก ความรักชาติ รักถ่ิน รักแผนดินนครสวรรค และรวมอนุรักษสืบสาน วัฒนธรรมเหลานี้ใหอนชุ นคนรุนหลังสืบตอไป (นายชาย นครชยั ) อธิบดีกรมสงเสริมวฒั นธรรม

วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมตาบง จังหวดั นครสวรรค ๓๕ คาํ นิยม ผวู า ราชการจงั หวดั นครสวรรค การจดั ทาํ หนงั สือ วิถีชีวิต วฒั นธรรมอําเภอตางๆ ของจังหวัด นครสวรรค เปนการทํานุบํารุงศิลปะและวัฒนธรรม เพ่ือใหเกิด การสบื สาน และการสรา งองคค วามรทู างดา นวฒั นธรรมนบั เปน พนั ธกจิ ที่สําคัญของงานวัฒนธรรม การที่กรมสงเสริมวัฒนธรรม สนับสนุน ใหส ภาวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรคร ว มกบั สาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค ดําเนินการจัดทําหนังสือวิถีชีวิต วัฒนธรรมอําเภอ ๑๕ อาํ เภอ ในจงั หวดั นครสวรรค เพอ่ื ดแู ลรกั ษา สบื สานมรดกทางวฒั นธรรม และเผยแพรขอมูล ซ่ึงเปนทุนทางวัฒนธรรมของจังหวัดนครสวรรค ขอมูลดังกลาวไดมาจากการสังเคราะหและเรียบเรียงเนื้อหาจาก คณะกรรมการสภาวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค นกั วชิ าการสาํ นกั งาน วฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค และผมู คี วามรทู ห่ี ลากหลาย โดยรวบรวม ประวัติ ตํานาน ชุมชนด้ังเดิมโบราณสถาน-โบราณวัตถุ ศาสนา และความเช่ือ บุคคลสําคัญทางศาสนา ศิลปะและวัฒนธรรมทองถ่ิน รุกขมรดก แหลงทองเทย่ี วเชิงวฒั นธรรม บุคคลผูทําคุณประโยชนดาน วฒั นธรรมทค่ี วรยกยอ งอนั สะทอ นถงึ วฒั นธรรมของจงั หวดั นครสวรรค ซ่ึงจะเปนประโยชนตอการสืบคน การเก็บรวบรวมเรื่องราวตางๆ ใน รปู แบบหนงั สือ บันทึกลงแผนซีดี และจัดทํา QR Code

๓๔ วิถีชีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค ในนามของจังหวัดนครสวรรค ขอแสดงความชื่นชมและขอ ขอบคุณคณะกรรมการสภาวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค นักวิชาการ วัฒนธรรม สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค และผูเก่ียวของ ทไ่ี ดทุมเทแรงกาย แรงใจในการจดั ทาํ หนงั สือวิถีชีวิต วฒั นธรรมอาํ เภอ ๑๕ อาํ เภอ จงั หวดั นครสวรรค เพื่ออนรุ ักษและเผยแพรขอมูล อันจะ เปน ประโยชนตอคนรุนหลงั ตอไป (นายอรรถพร สิงหวิชัย) ผูวาราชการจังหวัดนครสวรรค

วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕ คาํ นิยม วัฒนธรรมจังหวดั นครสวรรค หนงั สือวิถีชีวิต วัฒนธรรมของแตละอาํ เภอนี้ เปน การรวบรวม ขอมลู ความรตู างๆ ทเ่ี ปน เรอ่ื งราวของทองถนิ่ ทมี่ ีมาอยางยาวนาน ดาน ศิลปะและวัฒนธรรม วิถีชีวิต ประเพณี ชุมชนดั้งเดิม โบราณสถาน โบราณวตั ถุ ความเปน อยทู ส่ี อื่ การรกั ษาอารยธรรมของบรรพบรุ ษุ ทเี่ ปน เอกลักษณของแตละอําเภอไว เพื่อใหคนรุนหลังไดเรียนรู ไดสืบทอด และตอยอดทางวัฒนธรรม กระผมตองขอขอบคุณและชื่นชมนักวิชาการวัฒนธรรม ผูประสานงานประจําอําเภอทุกทาน ผูเกี่ยวของทุกฝายทุกทานท่ีไดให ขอมูล คําแนะนํา ขอเสนอแนะ ท่ีเปนประโยชนในการจัดทําหนังสือ ในครง้ั นี้ เพอ่ื เกบ็ รวบรวมขอ มลู จนสาํ เรจ็ ตามวตั ถปุ ระสงคข องโครงการ ทายนี้หวังเปนอยางย่ิงวาหนังสือเลมนี้จะเปนประโยชนในการ ศึกษาคนควา สาํ หรบั นกั เรียน นักศึกษา ประชาชน และผูสนใจทั่วไป และขอใหทุกทานรวมอนุรักษสืบสานวัฒนธรรม ประเพณีของทองถิ่น นั้นไวใหคงอยูกบั ลูกหลานสืบไป (นายประสิทธ์ิ พุมไมชยั พฤกษ) วัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค

๓๔ วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อําเภอชุมตาบง จังหวดั นครสวรรค

วถิ ีชวี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมตาบง จังหวดั นครสวรรค ๓๕ คํานํา ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค วัฒนธรรม หมายถึงวิถีการดําเนินชีวิต ความคิด ความเชื่อ คานิยม จารีตประเพณี พิธีกรรม และมรดกภูมิปญญา ซึง่ กลุมคนและ สังคมไดรวมกันสรางสรรค ส่ังสม ปลูกฝง เรียนรู สืบทอด ปรับปรุง เปลี่ยนแปลง เพ่ือใหเกิดความเจริญงอกงาม ทั้งดานจิตใจและวัตถุ ใหเกิดสนั ติสุขและความยั่งยืนสืบไป หนังสือวิถีชีวิต วัฒนธรรมเลมนี้ มาจากการสังเคราะหและ เรยี บเรยี งเนอื้ หาจากนกั วชิ าการสาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค และคณะกรรมการสภาวัฒนธรรมจังหวัดนครสวรรค ซ่ึงแบงออก เปน เลม เลมละ ๑ อาํ เภอ รวม ๑๕ เลม ๑๕ อาํ เภอ เนื้อหาไดแก ประวตั ิ ตาํ นาน สภาพปจ จุบนั ชมุ ชนดั้งเดิม ศิลปะทองถิ่น วัฒนธรรมทองถน่ิ แหลงทองเท่ยี วเชิงวฒั นธรรม บุคคลผูทําคณุ ประโยชนดานวฒั นธรรม ที่ควรยกยองในอําเภอตางๆ ของจังหวัดนครสวรรค จัดทําในรูปแบบ หนงั สอื แผน ซดี ี และจดั ทาํ QR Code ทงั้ นไ้ี ดร บั การสนบั สนนุ งบประมาณ จากกรมสงเสริมวัฒนธรรม โดยความรวมมือของจังหวัดนครสวรรค เปน อยางดีย่งิ หวังเปนอยางยิ่งวา หนังสือวิถีชีวิตวัฒนธรรมอําเภอเลมน้ี จะเปนประโยชนแกนักเรียน นักศึกษา ประชาชนท่ัวไป และขอใหเรา

๓๔ วิถีชีวติ วัฒนธรรม อําเภอชุมตาบง จงั หวัดนครสวรรค ชวยกันสงเสริม อนุรักษ วฒั นธรรมใหเจริญงอกงามย่งิ ขึ้น ขอขอบคณุ ผูเก่ียวของ ท่ีใหขอมูลทุกทาน ลวนเปนผูกอใหเกิดความสําเร็จในการ จัดทําหนังสือในครั้งนี้ หนังสือวิถีชีวิตวัฒนธรรม เลมนี้จึงถือไดวา มี คณุ คาอยางยงิ่ เปน สมบัติของเราชาวจังหวดั นครสวรรคตอไป (นายนทั ธี พคุ ยาภรณ) ประธานสภาวฒั นธรรมจงั หวดั นครสวรรค

วถิ ชี วี ติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จังหวัดนครสวรรค ๓๕ สารบญั หนา เรอ่ื ง ๑ ๓ บทท่ี ๑ ประวตั ิ ตาํ นาน คําขวญั และสภาพปจจบุ นั ๔ ประวัติ ๖ ตาํ นาน คาํ ขวัญ ๑๑ สภาพปจ จุบัน ๑๒ บทที่ ๒ ชุมชนด้ังเดิม ๑๕ ชมุ ชนด้ังเดิม ๑๖ โบราณสถาน-โบราณวัตถุ ๒๐ บทที่ ๓ ศาสนาและความเช่อื ๒๑ ความเช่อื ๓๒ ศาสนสถาน บุคคลสําคัญทางศาสนา บทที่ ๔ วัฒนธรรมทองถ่นิ มรดกภมู ิปญ ญาทองถิน่ ประเพณีทองถิน่

๓๔ วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อําเภอชุมตาบง จังหวัดนครสวรรค ๓๙ ๔๓ บทท่ี ๕ แหลง ทองเทย่ี วเชิงวฒั นธรรม สถานที่ ของทร่ี ะลึก บรรณานกุ รม ภาคผนวก

วิถีชวี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๑๓๕ ๑บทท่ี ประวัติ ตาํ นาน คาํ ขวัญ และสภาพปจ จบุ ัน ประวตั ิอําเภอชุมตาบง กิง่ อาํ เภอชมุ ตาบง เปนชมุ ชนเดิมทก่ี อต้ังโดย นายบง ชาระวนั ในป พ.ศ.๒๕๑๐ ซ่งึ เปน ราษฎร ที่อพยพยายถ่นิ มาจาก ตําบลวงั เมือง อาํ เภอลาดยาว จงั หวดั นครสวรรค ในขณะทเี่ รม่ิ กอ ตง้ั ชมุ ชนนนั้ มรี าษฎร จํานวน ๑๐ หลังคาเรือนอยูในเขตการปกครองของหมูท่ี ๑ ตําบล หวยนํ้าหอม อาํ เภอลาดยาว จงั หวดั นครสวรรค ป พ.ศ.๒๕๓๕ ไดมีการแยกกิ่งอําเภอแมวงกออกจากอําเภอ ลาดยาว ชมุ ตาบง ซ่ึงอยูในเขตการปกครองของตําบลหวยนํ้าหอม ได ยา ยมาอยเู ขตการปกครองกง่ิ อาํ เภอแมว งก พรอ มดว ยตาํ บลปางสวรรค ป พ.ศ.๒๕๓๖ กิ่งอําเภอแมวงกไดแยกตําบลหวยน้ําหอม ออกเปน ๓ ตาํ บล ไดแก ตาํ บลหวยน้ําหอม ตําบลชุมตาบงและตําบล แมเปน ป พ.ศ.๒๕๓๘ นายกมล ศิริวัฒนา นายอําเภอลาดยาว นายอดลุ ย หมพู ยคั ฆ ปลดั จงั หวดั นครสวรรค ไดเ สนอขอจดั ตง้ั กงิ่ อาํ เภอ ชมุ ตาบง โดยแยกออกจากกง่ิ อาํ เภอแมว งก มเี ขตการปกครอง ๒ ตาํ บล

๓๔๒ วิถีชีวิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ไดแก ตาํ บลชุมตาบง ๑๒ หมูบาน และตาํ บลปางสวรรค ๑๐ หมูบาน โดยการสนับสนุนของ ส.ส. วีระกร คําประกอบ เลขานุการรัฐมนตรี วาการกระทรวงมหาดไทย(ในขณะนน้ั ) ป พ.ศ.๒๕๔๐ กระทรวงมหาดไทย ไดประกาศจดั ต้ังกง่ิ อาํ เภอ ชมุ ตาบง เมอื่ วนั ที่ ๑ มถิ นุ ายน ๒๕๔๐ โดยมผี ลตงั้ แตว นั ที่ ๑ กรกฎาคม ๒๕๔๐ ท่ีวาการกิ่งอําเภอชุมตาบง ต้ังอยูบานเขาแดงหมูท่ี ๕ ตําบล ชุมตาบง มีเน้ือที่ประมาณ ๔๑ ไร อยูทางทิศตะวันตกของจังหวัด นครสวรรค ปจจุบันมี นายสมศักดิ์ ทองกัญชร เปนปลัดอําเภอผูเปน หวั หนาประจาํ กง่ิ อําเภอชุมตาบง (อา งองิ :สงั เคราะหสารนพิ นธอ าํ เภอชมุ ตาบง โดยอาจารยว ริ ตั น วงษรอด สถาบันราชภฎั นครสวรรค) ภาพที่วา การอาํ เภอชมุ ตาบงปจจุบนั

วิถีชีวติ วฒั นธรรม อําเภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๓๕ ตํานานอําเภอชมุ ตาบง กงิ่ อาํ เภอชมุ ตาบงแตเ ดมิ นน้ั พนื้ ทเ่ี ปน ปา ดงดบิ นายบง ชาระวนั ชาวบาน บานดอนพลอง ตําบลวังเมือง อําเภอลาดยาว เปนผูอพยพ เขา มาอยเู ปน คนแรก และตอ มากไ็ ดม รี าษฎรจากภาคอสี านทห่ี นภี ยั แลง มาจบั จองทท่ี ํากินและไดยกยองให นายบง ชาระวนั เปน ผูนาํ ชมุ ชน จึง ไดม กี ารตง้ั ชอ่ื หมบู า นวา “ชมุ ตาบง”อาํ เภอชมุ ตาบง ตง้ั อยหู มทู ่ี ๕ ตาํ บล ชมุ ตาบง อาํ เภอชมุ ตาบงเดมิ เปน สว นหนงึ่ ของตาํ บลหว ยนา้ํ หอม อาํ เภอ ลาดยาว ในป พ.ศ. ๒๕๓๕ ทางราชการไดจัดตั้งก่งิ อําเภอแมวงกขึ้นซ่งึ รวมพน้ื ทตี่ าํ บลหว ยนา้ํ หอมไวด ว ย และตาํ บลหว ยนาํ้ หอมไดแ ยกหมบู า น บางแหง ตงั้ เปน ตาํ บลชมุ ตาบงและตาํ บลปางสวรรคใ นปต อ มา จนกระทง่ั สองตาํ บลนไี้ ดร บั การจดั ตง้ั เปน กง่ิ อาํ เภอชมุ ตาบง อยใู นเขตการปกครอง ของอาํ เภอลาดยาว ตามประกาศกระทรวงมหาดไทยลงวนั ท่ี ๑ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๕๔๐ มผี ลบงั คบั ตง้ั แตว นั ที่ ๑ กรกฎาคม ปเ ดยี วกนั และในวนั ที่ ๒๔ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ ไดม พี ระราชกฤษฎกี ายกฐานะขน้ึ เปน อาํ เภอ ชมุ ตาบง โดยมีผลบงั คบั ต้ังแตวันท่ี ๘ กนั ยายน ปเดียวกนั

๓๔ วิถีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จังหวัดนครสวรรค คําขวัญอําเภอชมุ ตาบง ดินแดนเกษตรกรรม วฒั นธรรมผสมผสาน คลองโพธิไ์ หลผาน มหัศจรรยหินเทิน ดินแดนเกษตรกรรม วฒั นธรรมผสมผสาน

วิถีชวี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๕๓๕ คลองโพธไ์ิ หลผาน มหศั จรรยหินเทิน

๓๖๔ วิถชี ีวิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ ตาบง จงั หวัดนครสวรรค สภาพปจ จุบนั ภาพแผนทแ่ี สดงท่ตี ัง้ อําเภอชมุ ตาบง

วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอชุมตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๗๓๕ อําเภอชุมตาบง ลกั ษณะทต่ี ้ัง กง่ิ อาํ เภอชมุ ตาบง ตงั้ อยทู างทศิ ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ของจงั หวดั นครสวรรค อยใู นพนื้ ทห่ี มทู ี่ ๑ ตาํ บลชมุ ตาบง อยหู า งจากจงั หวดั นครสวรรค ตามถนนสายนครสวรรค-ลาดยาว และถนนสายหนองจิกรี-ถนนสุด ระยะทางประมาณ ๗๐ กิโลเมตร อาณาเขต ก่ิงอําเภอชมุ ตาบงมีอาณาเขตติดตอ ดงั นี้ ทิศเหนือ ติดตอกบั อําเภอแมวงก จงั หวัดนครสวรรค ทิศใต ตดิ ตอ กบั อาํ เภอสวา งอารมณแ ละอาํ เภอลานสกั จงั หวดั อุทยั ธานี

๓๘๔ วิถชี วี ติ วฒั นธรรม อําเภอชมุ ตาบง จังหวดั นครสวรรค ทิศตะวันออก ติดตอกบั อาํ เภอลาดยาวจงั หวัดนครสวรรค ทิศตะวนั ตก ติดตอกบั กง่ิ อาํ เภอแมเปน จังหวดั นครสวรรค เขตการปกครอง การปกครองกง่ิ อําเภอชมุ ตาบง ประกอบดวย - หมูบาน จาํ นวน ๒๒ หมู - ตําบล จํานวน ๒ ตาํ บล - องคการบริหารสวนตําบล จาํ นวน ๒ อบต. การปกครองสวนทองถน่ิ กลมุ ประชากรกงิ่ อาํ เภอชมุ ตาบงสว นใหญป ระมาณ ๘๐% เปน ผูอพยพเขามาตั้งถ่นิ ฐานภายหลงั สามารถแบงไดเปน ๓ กลุมดงั นี้ ๑. กลมุ ประชากรอน่ื ทอ่ี พยพมาจากภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ เปนกลุมประชากรที่มีมากที่สุดในปจจุบัน มีเอกลักษณที่สําคัญคือ การพดู ภาษาอสี านเปน ภาษาทอ งถน่ิ และประชากรนยิ มบรโิ ภคขา วเหนยี ว คิดเปนรอยละ ๘๐ ของประชากรท้ังหมด ๒. กลุมประชากรคนไทยภาคกลาง จัดเปนกลุมประชากรท่ี อาศยั อยดู งั้ เดมิ หรอื อพยพมาจากจงั หวดั ใกลเ คยี ง เชน จงั หวดั อทุ ยั ธานี สิงหบุรี กาํ แพงเพชร มีเอกลักษณคือ การกินขาวเจาและพดู ภาษาไทย ภาคกลาง คิดเปนรอยละ ๑๘ ของประชากรทั้งหมด ๓. กลุมประชากรท่ีอพยพมาจากจังหวัดลําปาง เปนกลุมท่ีมี จํานวนนอยที่สุดโดยอาศัยอยูที่บานปางชัย กลุมนี้มีความเชี่ยวชาญ

วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๙๓๕ ในการทาํ เฟอรนิเจอรจากไมสกั และไมมะคาเปนอยางมาก เอกลักษณ ท่ีสําคัญของประขากรกลุมนี้คือการกินขาวเหนียวและพูดคําเมือง คิดเปนรอยละ ๒ ของประชากรทั้งหมด การคมนาคม ก่ิงอําเภอชุมตาบง ติดตอกับพื้นท่ีใกลเคียง เปนถนนลาดยาง หลายสาย ดงั นี้ - สาย ชุมตาบง-ลาดยาว-นครสวรรค ระยะทาง ๖๙ กิโลเมตร (สายหลกั ) - สาย ชมุ ตาบง-แมวงก ระยะทาง ๑๗ กิโลเมตร - สาย ชุมตาบง-ลานสกั ระยะทาง ๑๑ กิโลเมตร - สายชุมตาบง-สวางอารมณ ระยะทาง ๓๘ กิโลเมตร - สายถนนสดุ -ลานสกั ระยะทาง ๔๒ กิโลเมตร ประชากรสวนใหญของก่ิงอําเภอชุมตาบง นับถือศาสนาพุทธ ความศรัทธาในคานิยม คุณธรรม จริยธรรมอันดีงาม โดยเฉพาะ การทาํ บุญตักบาตร ฟงธรรม ยึดม่ันในขนบธรรมเนียมประเพณีดั้งเดิม การละเลน พนื้ เมอื ง เชน ขบวนแหป ระเพณสี งกรานต ประเพณเี ขา พรรษา ประเพณีขึ้นบานใหม

๓๑๔๐ วถิ ชี วี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค สภาพภมู ิศาสตร พนื้ ทด่ี า นทศิ ตะวนั ตก เปนเขตปาอนุรักษ ติดเขต อุทยานแหงชาติหวยขาแขง อทุ ยานแหง ชาตแิ มว งก- แมเ ปน ซ่ึงเปนแหลงตนนํ้าสําคัญ จึงมีกลุม ภเู ขาสูง-ต่ํา เนินดิน เปน ลอนคลน่ื ลาดเทไปทางทิศตะวันออก และจะมีท่รี าบสองฝงลําหวย คลองโพธ์ิ คลองหวยเหล็กและคลองคาย พื้นท่โี ดยท่ัวไปเหมาะแกการ เพราะปลูกพืชไร ไมผล และนาขาวตามลําดบั เสน ทางคมนาคม

วถิ ีชีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๑๓๑๕ ๒บทท่ี ชุมชนดง้ั เดิม แหลงโบราณสถาน ชุมชนกลุมคนดัง้ เดิม กง่ิ อําเภอชมุ ตาบง เปนชมุ ชนเดิมทก่ี อต้ังโดย นายบง ชาระวัน ในป พ.ศ.๒๕๑๐ ซ่ึงเปนราษฎรท่ีอพยพยายถ่ินมาจาก ตําบลวังเมือง อาํ เภอลาดยาว จงั หวดั นครสวรรค ในขณะทเี่ รม่ิ กอ ตง้ั ชมุ ชนนน้ั มรี าษฎร จํานวน ๑๐ หลังคาเรือนอยูในเขตการปกครองของหมูท่ี ๑ ตาํ บลหวย น้ําหอม อําเภอลาดยาว จังหวัดนครสวรรค กิ่งอําเภอชุมตาบง เปน อาํ เภอทเี่ กดิ ขนึ้ ใหม มจี าํ นวนประชากรไมม ากนกั จงึ มเีิ อกลกั ษณท อ งถน่ิ ไมมากนัก อาทิเชน วัดหนองจิกทรายมูล หมู ๑ การทอผาไหมไทย ชุมตาบง และการทอผาสียอมธรรมชาติ หมูที่ ๘ บานชุมตาบงและ ประเพณีบุญบั้งไฟ อําเภอชมุ ตาบง มีความหลากหลายทางวัฒนธรรม เนอื่ งจากชาวอาํ เภอชมุ ตาบงไดอพยพถนิ่ ทอ่ี ยมู าจากภาคตางๆ ทาํ ใหมี ขนบธรรมเนยี มประเพณี และวฒั นธรรมจากภาคและพน้ื ทต่ี า งๆ มากมาย เชน ๑. การแตงกาย สวนใหญ นําผามัดยอมและผาทอมาตัดเส้ือผา ๒. ภาษา สวนใหญจะพูดภาษาอีสานและภาษาภาคกลาง (ลาวคร่ัง) ๓. อาหารการกิน ท่อี พยพมาจากอีสานจะรบั ประทานขาวเหนียว

๑๓๒๔ วิถชี ีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมตาบง จังหวดั นครสวรรค โบราณสถาน - โบราณวตั ถุ วัดโปรง สะเดา วัดโปรงสะเดา เปนวัดราษฎร สังกัดคณะสงฆฝายมหานิกาย ตั้งอยูท่ี ตําบลชุมตาบง อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวัดนครสวรรค

วิถชี ีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จังหวดั นครสวรรค ๑๓๕๓ วัดหนองจิกทรายมลู วัดหนองจิกทรายมูล ไดรับอนุญาตใหสรางวัดตั้งแตวันที่ ๓ เมษายน ๒๘๔๒ โดยเรียกช่ือวาวัดตามช่ือบาน ตอมา พ.ศ.๒๔๘๕ ไดเกิดสงคราม ทหารญ่ีปุนไดมาตั้งฐานปฏิบัติการท่ีวัด ทําใหผูคน เดอื ดรอ นและเกดิ ความหวาดกลวั ไดอ พยพไปทอ่ี น่ื เปน จาํ นวนมาก ทาํ ให วัดขาดการพัฒนาไปชวงระยะหนึ่ง และไดรับการบูรณะใหม่ันคงขึ้น อีกคร้ังหน่งึ ในสมยั ของ พระสมหุ สีห อจลสทโธ มาอยูปกครองวดั ไดนาํ ชาวบา นดาํ เนนิ การกอ สรา งเสนาสนะขนึ้ เปน จาํ นวนมาก ตง้ั แต พ.ศ.๒๕๐๓ เปนตนมา เปนวัดท่ีม่ันคงตามสมควร ไดรับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อวันท่ี ๓ กมุ ภาพันธ ๒๕๒๑ เขตวิสุงคามสีมา กวาง ๒๐ เมตร ยาว ๔๐ เมตร ปจจุบันมี พระครูนิวาสสิริคุณ เปนเจาอาวาส มีภิกษุสงฆอยู จาํ พรรษา ๑๐ รูป

๓๑๔ วถิ ีชีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค ความสาํ คญั วดั หนองจกิ ทรายมลู เปน ศาสนสถานทใ่ี หค วามรู ดานหลักธรรมคําสอนทางพระพุทธศาสนา มีครูพระสอนศีลธรรม ในโรงเรยี น จาํ นวน ๒ รปู เปน สถานทปี่ ระกอบพธิ กี รรมทางศาสนา เปน ศูนยรวมของชุมชน เชน เปนสถานที่ทําบุญในงานประเพณีตางๆ เชน งานบุญขาวจ่ี งานบุญ พระเวศและงานบุญขาวเปลือก ซ่ึงไดอนุรักษ ขน้ั ตอนและวธิ กี ารดาํ เนนิ การตา งๆ ไวอ ยา งครบถว นสามารถใหค วามรู และเปนแนวทางใหกับคนรุนตอไปได

วถิ ชี ีวติ วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จังหวดั นครสวรรค ๓๑๕ ๓บทท่ี ศาสนาและความเชอ่ื ความเช่อื ประชาชนชาวอําเภอชุมตาบงไดรับกระแสวัฒนธรรมจาก หลายเช้ือชาติ ดังท่ีสังเกตไดจากพิธีกรรมตางๆ ที่สืบทอดกันมาจาก วัฒนธรรม เนื่องจากชาวอําเภอชุมตาบงไดอพยพถิ่นที่อยูมาจาก ภาคตา งๆ ทาํ ใหม ขี นบธรรมเนยี มประเพณี และวฒั นธรรมจากภาคและ พื้นทต่ี างๆ มากมาย เชน ๑.การแตงกาย สวนใหญ นาํ ผามัดยอมและ ผาทอมาตัดเส้ือผา ๒.ภาษา สวนใหญจะพูดภาษาอีสานและภาษา ภาคกลาง (ลาวครง่ั ) ๓.อาหารการกนิ ทอี่ พยพมาจากอสี านจะรบั ประทาน ขาวเหนียว ๑. ความเชอื่ ทม่ี องไมเ หน็ เชน อาํ นาจของกรรมและวบิ ากกรรม การทาํ ดียอมไดดี ทําช่วั ยอมไดชวั่ (ตามความเช่อื ในศาสนาพุทธ) เชือ่ ตามอํานาจของเทพเจา (เชื่อตามคติแหงศาสนาที่นับถือพระเจา) เชื่อ อาํ นาจในสง่ิ ลกึ ลบั อภนิ หิ าร (เชอื่ ตามคตธิ รรมแหง ลทั ธไิ สยเวทย) เปน ตน ๒. เชือ่ ตามหลกั ธรรม คําสัง่ สอนของพระพุทธเจา คือการให ละเวนในการกระทําความช่ัว ใหประพฤติตนเปนคนดี ทุกศาสนา

๓๑๖๔ วถิ ีชวี ติ วฒั นธรรม อําเภอชุมตาบง จังหวดั นครสวรรค ลวนแตมีคําสอนคลายคลึงกัน อาจจะแตกตางกันในขอบัญญัติและ รายละเอียดตางๆ แตจะมุงเนนให ศาสนิกชนของตนเปนคนดี ๓. จดุ มงุ หมายสงู สดุ คอื พระนพิ พาน ความดบั ของเพลงิ กเิ ลส ตณั หาและกองทกุ ขท ด่ี บั ไดอ ยา งหมดสน้ิ (ตามคตธิ รรมของศาสนาพทุ ธ) วัดและศาสนสถาน วัดชมุ ตาบงพฒั นาราม ตาํ บลชุมตาบง อําเภอชมุ ตาบง จังหวัด นครสวรรค ๖๐๑๕๐ วดั ปางชยั ตาํ บลปางสวรรค อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๖๐๑๕๐ วัดหนองจิกทรายมูล ตําบลชุมตาบง อําเภอชุมตาบง จังหวัด นครสวรรค ๖๐๑๕๐ วัดชมุ มวงศรีบุญมาราม หมู ๔ ชุมมวง ตําบลชุมตาบง อําเภอ ชุมตาบง จังหวดั นครสวรรค ๖๐๑๕๐ วดั ทงุ หนิ เทนิ ตาํ บลปางสวรรค อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๖๐๑๕๐ วดั ปา เขาเขยี วเจรญิ ธรรม ตาํ บลชมุ ตาบง อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๖๐๑๕๐ วดั เขาหินกราวสามคั คีธรรม ตาํ บลปางสวรรค อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๖๐๑๕๐

วถิ ชี ีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จังหวดั นครสวรรค ๑๓๕๗ วัดที่สาํ คญั วัดหนองจิกทรายมลู วัดหนองจิกทรายมลู ท่ตี ง้ั วัดหนองจิกรายมูล ต้ังอยูเลขท่ี ๔๕ บานหนองจิกทรายมูล หมูที่ ๑ ตําบลชมุ ตาบง ก่งิ อําเภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค การเดินทาง ออกเดินทางจากจังหวัดนครสวรรค โดยถนนพหลโยธิน ระยะทาง ๑๐๐ กิโลเมตร เลี้ยวซายไปอาํ เภอลาดยาว ประมาณ ๓๐ กโิ ลเมตร เลย้ี วซา ยเขา ทางหลวงหมายเลข ๓๐๑๓ ประมาณ ๓ กิโลเมตร เลี้ยวขวา เขาทางหลวงหายเลข ๓๔๗๓ ประมาณ ๑๔ กโิ ลเมตร ถงึ วดั หนองจกิ ทรายมลู อยทู างขวามอื

๓๑๘๔ วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อําเภอชุมตาบง จังหวดั นครสวรรค ประวตั ิโดยยอ วัดหนองจิกทรายมูล สังกัดคณะสงฆมหานิกาย มีที่ดินตั้งวัด เนอ้ื ที่ ๑๓ ไร ๗๙ ตารางวา มที ธ่ี รณสี งฆ จาํ นวน ๑ แปลง เนอื้ ท่ี ๖๐ ไร ตาม ภบท. เลขท่ี ๒๕๙ อาณาเขต ทิศเหนือ ยาว ๓ เสน ๕ วา ติดตอกับหมูบาน ทิศใต ยาว ๓ เสน ๕ วา ติดตอกบั ถนนหลวง ทิศตะวนั ออก ยาว ๓ เสน ๕ วา ติดตอกับหมูบาน ทิศตะวันตก ยาว ๓ เสน ๕ วา ติดตอกับทน่ี าของนางพว้ั พนื้ ทต่ี ง้ั วดั เปน ทร่ี าบมหี มบู า นและทงุ นาโดยรอบ อาคารเสนาสนะ ตางๆ มีอุโบสถ กวาง ๒๐ เมตร ยาว ๔๐ เมตร โครงสรางคอนกรีต เสรมิ เหลก็ ศาลาการเปรยี ญ กวา ง ๑๑ เมตร ยาว ๑๔ เมตร สรา งดว ยไม เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๓ หอสวดมนต กวาง ๑๐ เมตร ยาว ๒๑ เมตร สราง เมือ่ พ.ศ. ๒๕๐๙ เปนอาคารไม กุฎิสงฆ จํานวน ๕ หลัง เปน อาคารไม วัดหนองจิกทรายมลู ไดรบั อนุญาตใหสรางวัดตั้งแตวนั ที่ ๓ เมษายน ๒๘๔๒ โดยเรียกช่อื วดั ตามช่อื บาน ตอมา พ.ศ. ๒๔๘๕ ไดเกิดสงคราม ทหารญี่ปุนไดมาตั้งฐานปฏิบัติการที่วัด ทําใหผูคนเดือดรอนและเกิด ความหวาดกลวั ไดอ พยพไปทอี่ น่ื เปน จาํ นวนมาก ทาํ ใหว ดั ขาดการพฒั นา ไปชว งระยะหนง่ึ และไดร บั การบรู ณะใหม นั่ คงขน้ึ อกี ครง้ั หนง่ึ ในสมยั ของ พระสมหุ ส หี  อจลสทโธ มาอยปู กครองวดั ไดน าํ ชาวบา นดาํ เนนิ การกอ สรา ง

วถิ ชี ีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๑๓๕๙ เสนาสนะขึ้นเปนจํานวนมาก ต้ังแต พ.ศ.๒๕๐๓ เปนตนมา เปนวัดที่ มนั่ คงตามสมควร ไดร บั พระราชทานวสิ งุ คามสมี า เมอ่ื วนั ที่ ๓ กมุ ภาพนั ธ ๒๕๒๑ เขตวิสงุ คามสีมา กวาง ๒๐ เมตร ยาว ๔๐ เมตร ปจจุบันมี พระครูนิวาสสิริคุณ เปนเจาอาวาส มีภิกษุสงฆอยู จําพรรษา ๑๐ รูป ความสาํ คญั วดั หนองจกิ ทรายมลู เปน ศาสนสถานทใ่ี หค วามรู ดานหลักธรรมคําสอนทางพระพุทธศาสนา มีครูพระสอนศีลธรรม ในโรงเรยี น จาํ นวน ๒ รปู เปน สถานทปี่ ระกอบพธิ กี รรมทางศาสนา เปน ศูนยรวมของชุมชน เชน เปนสถานที่ทําบุญในงานประเพณีตางๆ เชน งานบุญขาวจ่ี งานบุญ พระเวศและงานบุญขาวเปลือก ซ่ึงไดอนุรักษ ขน้ั ตอนและวธิ กี ารดาํ เนนิ การตา งๆ ไวอ ยา งครบถว นสามารถใหค วามรู และเปนแนวทางใหกับคนรุนตอไปได

๓๒๐๔ วิถชี ีวติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค บคุ คลสาํ คัญทางศาสนา พระสงฆและบุคลากรสาํ คัญทางศาสนา พระนิโรธรักขิต เจาคณะอาํ เภอชุมตาบง วดั ทาพระเจริญพรต ต.บานแกง อ.เมืองฯ จ.นครสวรรค พระครูนิกรกิจจานุกูล เลขานกุ าร เจาคณะอําเภอชมุ ตาบง

วถิ ชี วี ิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๒๓๑๕ ๔บทท่ี วัฒนธรรมทอ งถ่นิ มรดกภมู ิปญญาทองถ่นิ ผา ทอยอ มสีธรรมชาติบา นชุมตาบง ที่ตง้ั กลุมผาทอยอมสีธรรมชาติ ต้ังอยูเลขที่ ๑๙๗ บานชุมตาบง หมูท่ี ๘ ตาํ บลชุมตาบง กิง่ อําเภอชุมตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๖๐๑๕๐ โทรศัพท ๐๕๖-๒๙๓๐๐๒

๓๒๔๒ วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค การเดินทาง ออกเดินทางจากจังหวัดนครสวรรค โดยถนนพหลโยธิน ระยะทาง ๑๐ กิโลเมตร เล้ียวซายเขาทางหลวงหมายเลข ๓๐๑๓ ประมาณ ๓๒ กโิ ลเมตรเลย้ี วซา ย หนา โรงเรยี นอนบุ าลชมุ ตาบง ประมาณ ๕๐๐ เมตร เลย้ี วซา ย ประมาณ ๓๐๐ เมตร ถงึ กลมุ ผา ทอยอ มสธี รรมชาติ ชุมตาบง ประวัติ กลุมผาทอยอมสีธรรมชาติ บานชุมตาบง หมู ๘ เร่ิมกอต้ัง เมอื่ วันที่ ๙ กนั ยายน ๒๕๔๔ โดยนางเงิน บุษบง ไดรับการสืบทอด วิธีการทํามาจากบรรพบุรุษ ไดศึกษาและหาแนวทางในการปรับปรุง ข้ันตอนและวิธีการยอมผาและทอผา ปจจุบนั มีสมาชิก จาํ นวน ๑๕ คน ซึง่ นางเงิน บุษบง ดํารงตาํ แหนง ประธานกลุม กลาววา “ผาทอยอมสี ธรรมชาติใชสีท่ีทํามาจากสวนตางๆ ของตนไม เชน เปลือกไม ยางไม นาํ มายอ มผา ทอจากมอื ชาวบา นเปน ลวดลายตา งๆ โดย กลมุ ผา ทอยอ ม สีธรรมชาติ บานชมุ ตาบงนนั้ ไดมีการเรียนรกู นั เองในหมบู าน เนอื่ งจาก การทอผานั้นมีการทํามาต้ังแตสมัยบรรพบุรุษแลว และไดสืบทอดมา จนถึงปจ จุบัน การทอผายอมสีธรรมชาตินี้จะมีลกั ษณะคลายๆ กับการ ทําผาบาติก แตสีสันไมฉดู ฉาด โทนสีคลายธรรมชาติมากกวา ราคาถกู สวมใสส บายไดร บั ความนยิ มในกงิ่ อาํ เภอชมุ ตาบง ซง่ึ จดุ ประสงคใ นการ

วถิ ีชีวิต วัฒนธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๒๓๕ รว มกลมุ ทอผา ในครง้ั นี้ คอื การทอผา ไวใ ชเ องในครอบครวั และจาํ หนา ย บา งในบางสว น ทสี่ าํ คญั ทส่ี ดุ กค็ อื ตอ งการทจ่ี ะสบื ทอดภมู ปิ ญ ญาทอ งถนิ่ ใหคงอยูตลอดไป ภูมิปญญาทอ งถ่นิ ของกง่ิ อําเภอชุมตาบง กิ่งอําเภอชุมตาบง มีผลงานท่ีถือวาเกิดจากภูมิปญญาของ ชาวบานที่สามารถทํารายได ใหกับครอบครัวและทองถิ่น ซ่ึงมีการ สืบทอดวิธีการทํามาจากบรรพบุรุษและในปจจุบันยังมีการสืบทอด ใหกับลกู หลานไดเรียนรูถึงภูมิปญญา เกาแกนี้ดวย ผา ทอยอ มสีธรรมชาติ ผา ทอยอ มสธี รรมชาตโิ ดยใชส ที ที่ าํ มาจากสว นตา งๆ ของตน ไม เชน เปลือกไม ยางไม นํามายอมผาทอจากมือชาวบานเปนลวดลาย ตางๆ โดยกลุมสตรีผาในก่ิงอําเภอชุมตาบงไดมีการออกแบบลายของ ผา ทอเอง โดยลายทอี่ อกแบบขน้ึ มานนั้ สมาชกิ ในกลมุ ศกึ ษาจากหนงั สอื บาง ออกแบบเองบางตามความรูความสามารถ เพราะการทอผายอม สีธรรมชาติกลุมสตรีในกิ่งอําเภอชุมตาบงน้ัน ไดมีการเรียนรูกันเองใน หมูบาน เนื่องจากการทอผานั้นมีการทํามาต้ังแตสมัยบรรพบุรุษแลว และไดส บื ทอดมาจนถงึ ปจ จบุ นั การทอผา ยอ มสธี รรมชาตนิ จ้ี ะมลี กั ษณะ คลายๆ กับการทําผาบาติก แตสีสันไมฉูดฉาดโทนสีคลายธรรมชาติ มากกวา ราคาถกู สวมใสส บาย ไดร บั ความนยิ มในกงิ่ อาํ เภอชมุ ตาบง ซง่ึ

๓๒๔ วิถีชวี ติ วฒั นธรรม อาํ เภอชุมตาบง จังหวัดนครสวรรค จุดประสงคในการรวมกลุมทอผาในคร้ังนี้ คือ การทอผาไวใชเองใน ครอบครัว และ จําหนายบางในบางสวน ที่สําคัญท่ีสุดคือ ตองการ ที่จะสืบทอดภูมิปญ ญาทองถ่ินใหคงอยูตลอดไป ผา ทอยอ มสธี รรมชาตมิ จี ดุ เดน อยทู ไี่ มใ ชส เี คมใี นการยอ มแตใ ช สวนตางๆ ของพืชนํามาตมแลวกลั่นเอาน้ํามาใชยอมดายกอนจะนําไป ทอเปนผืนสวนใหญผาท่ีไดจากการทอเปนผาพันคอ ผาขาวมา ผาหม ผาถงุ ราคาขาย ขึ้นอยูกับจาํ นวนและขนาดของผา อุปกรณ ๑. ฝาย ๒. เปลือกไม ๓. กะละมงั ๔. ตะกรอปนดาย ๕. กระทะ

วิถชี วี ติ วฒั นธรรม อําเภอชุมตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๓๒๕ ๖. เกลือ ๗. ก่ี ๘. หลอดปนดาย ๙. กง ๑๐. สวิงปนดาย ๑๑. เตา ๑๒. แชมพสู ระผม ๑๓. ตวั กระตุนการเกิดสี (สนิม สารสม) ขัน้ ตอนการยอ มสีธรรมชาติ วิธีการผลิต จะเร่ิมตนจากการที่ตองเรียนรูและศึกษาวาจะนําพันธุพืชและ ชิ้นสวนใดของพืช ท่ีจะทาํ ใหไดสีสนั ทีต่ องการ เชน สีเหลือง จะไดจาก หัวขม้ิน แกนขนุน หรือดอกคําฝอย สีเหลืองเขม ไดจากแกนของ ตน ขเี้ หลก็ สแี ดงหรอื สชี มพู ไดจ ากแกน ของฝาง สสี ม ใชผ ลของลกู ชาตรี ฯลฯ มีวิธีการดงั นี้ ๑. ปน ดา ยออกจากดอกฝา ยเปน เสน แลว นาํ ดา ยทไ่ี ดไ ปใหข าว สะอาด ๒. จากน้ันนําดายมาควักเปนไจ ตมน้ําและใสข้ีเถา ใสกาบ มะพรา ว เพอื่ ลา งเอาไขมนั ออกจากฝา ย นาํ ฝา ยมาลา งไขมนั ใชเ วลา ๓๐ นาที

๒๓๖๔ วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๓. นาํ ฝา ยทลี่ า งไขมนั แลว มาลา งนาํ้ ใหส ะอาดอกี ครงั้ หนงึ่ แลว นาํ ไปผง่ึ แดดไว ๔. ตมเปลือกไมเปนเวลา ๓๐ นาทีใหสีออก กรองเอากาก เปลอื กไมอ อกใหเ หลอื แตน า้ํ นาํ ไปตง้ั ไฟแลว ใสเ กลอื ลงไป เตมิ ตวั กระตนุ ใหเกิดสี (สนิม ดินลกู รัง สารสม ปูนแดง ขี้เถา) ๕. นําฝายท่ีผึ่งไวมายอมสีตามท่ีตองการประมาณ ๓๐ นาที (ถาตองการสีเขมๆใหยอมนานๆและหลายๆครงั้ ๖. นําฝายท่ียอมสีแลวมาลางดวยน้ําสะอาดจากน้ันใชนํ้ายา สระผมฟอกสีท่ีตกคางเพ่ือปองกันสีตก ลางน้ําใหสะอาดแลวนํามาผ่ึง ใหแหง ๗. นําดายมาทําตระกรอขึ้นดายยืนกอน จากนั้นนําดายไปมดั กับปนหวี ปนดายพุงใสหลอด และใสก่ี และทําการทอจนไดผาทอยอม สีธรรมชาติท่สี วยงาม วิธีผลิตผา ทอยอมสีธรรมชาติ

วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ ตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๓๒๗๕ กลุม ทอผา ยอ มสีธรรมชาติ ผูนาํ ชมุ ชนและกลุม นางเงิน บุษบง สถานท่ีตั้ง ๑๙๗ หมู ๘ ตําบลชุมตาบง กิ่งอําเภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๖๐๑๕๐ โทรศพั ท ๐๕๖๒๙๓๐๐๒, ๐๙๙๖๑๓๕๙๔ กลมุ ทอผาตีนจก ผูนาํ ชุมขนและกลุม นางจันมา สิงหทอง สถานทต่ี งั้ ๖๗ หมู ๕ ตาํ บลชมุ ตาบง กงิ่ อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๖๐๑๕๐ โทรศัพท ๐๕๖๒๙๓๐๔๖

๓๒๔๘ วถิ ชี วี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค กลมุ ทอผา บานเขาจกั๊ จ่นั ผูนําชมุ ขนและกลุม นางสีนวล ขาวฟู สถานท่ีต้ัง ๓๙ หมู ๑๐ ตําบลชุมตาบง กิ่งอําเภอชุมตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๖๐๑๕๐ โทรศัพท ๐๙๕๖๓ ๙๔๓๒ กลุมทอผาไหมมัดหม่ี ผูนาํ ชุมชนและกลุม นางสาวชนิดา ชัยวาสน สถานทต่ี งั้ ๔๓ หมู ๘ ตาํ บลชมุ ตาบง กงิ่ อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๖๐๑๕๐ โทรศพั ท ๐๙๙๒๖ ๔๙๓๕

วิถชี วี ิต วัฒนธรรม อําเภอชุมตาบง จังหวัดนครสวรรค ๒๓๕๙ ความสาํ คัญ ผาทอยอมสีธรรมชาติ บานชุมตาบง หมู ๘ เปน ศิลปะการออกแบบลวดลายผาท่ีมีเอกลักษณเปนของตัวเอง และเปน ภมู ปิ ญ ญาของทอ งถน่ิ มวี ธิ กี ารผกู ลาย วาดลาย อนั เปน เอกลกั ษณข อง ชุมชน โดยมีเทคนิค วิธีการแบบธรรมชาติพึ่งธรรมชาติ สามารถเปน สนิ คา ทางวฒั นธรรมทม่ี คี า ยง่ิ เปน ภมู ปิ ญ ญาชาวบา นในการมดั ยอ มผา ใหสีคงทน สีไมตก ซ่งึ เปน การผลิตสียอมผาจากธรรมชาติ เชน สีหมาก กระจาย(สีเทา) ใชลูกหมากยอมโดยทุบลูกหมากใหละเอียด แชพรอม กบั ดายทต่ี องการยอม สีดํามะเกลือ (สีดําเหลือบ)ใชลูกมะเกลือทุบแช พรอมกบั ดายแลวนาํ ดายมานงึ่ เพอ่ื ใหดาํ สนิท ซงึ่ เปน วิธีการดงั กลาวได รบั สืบทอดมาจากบรรพบุรษุ การทอผา ไหมไทยชุมตาบง ทตี่ ง้ั กลุมทอผาไหมไทยชุมตาบง ต้ังอยูเลขที่ ๔๓ บานชุมตาบง หมู ๘ ก่ิงอําเภอชุมตาบง จังหวัดนครสวรรค ๖๐๑๕๐ โทรศัพท ๐๙๙๒๖๔๙๓๕

๓๐๔ วิถีชีวิต วัฒนธรรม อําเภอชมุ ตาบง จงั หวัดนครสวรรค การเดินทาง ออกเดินทางจากจังหวดั นครสวรรค โดยถนนพหลโยธิน ระยะ ทาง ๑๐ กิโลเมตร เลี้ยวซายไปอําเภอลาดยาว ประมาณ ๓๐ กิโลเมตร เลี้ยวซายเขามาทางหมายเลข ๓๐๑๓ ประมาณ ๓ กิโลเมตร เลี้ยวขวา เขาทางหลวงหมายเลข ๓๔๗๓ ประมาณ ๓๒ กิโลเมตรเลี้ยวซายหนา โรงเรียนอนุบาลชุมตาบง ประมาณ ๕๐๐ เมตร เลี้ยวซาย ประมาณ ๒๐๐ เมตร ถึงกลุมทอผาไหมชุมตาบง ประวตั ิ กลุมทอผาไหมมัดไทยชุมตาบง หมู ๘ กอตั้งขึ้นเม่ือวันท่ี ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๔๗ โดย นางทองเล่ือน ชัยวาสน ไดรบั การสืบทอดวิธี การทอผา ไหมมดั หมีจ่ ากมารดา ไดศึกษาข้ันตอนและวิธีการผลิตเริม่ ต้ังแต การปลูกหมอนเลี้ยงไหม การเก็บรังไหม การสาวหลอด การดองไหม การกวักไหม การคนลําหมี่ การมดั ยอมและการทอผา ซึ่ง นางทองเลื่อน ชัยวาสน กลาววา “การปลูกหมอนเลี้ยงไหม ไหมที่จะนาํ มาทอเปนผืนผาไหมน้ันสวนใหญจะไดมาจากไหมเลี้ยงของชาวบาน ใบหมอ นเปน อาหารทส่ี าํ คญั ของหนอนไหม การทจี่ ะใหห นอนไหมมกี าร เจริญเติบโตดี แข็งแรง และใหผลผลิตไหมสูง จําเปนท่ีจะตองใหกิน ใบหมอ นทมี่ คี ณุ คา ทางอาหารสงู บรเิ วณทป่ี ลกู ใบหมอ นไดด ี คอื หลงั บา น หรือไรสวน ซ่ึงเปน ท่ีชุมชืน่ แตน้ําทวมไมถึง สําหรับชาวบานทีเ่ ลี้ยงไหม ตองมีความรู ประสบการณในการเลี้ยงไหม และตองดูแลตัวไหม

วิถีชวี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จงั หวัดนครสวรรค ๓๕๑ อยางตอเน่อื งสมํา่ เสมอ เพราะตวั ไหมมีชีวิตเปน วฎั จักรของมนั เอง เมอ่ื เลี้ยงไหมครบตามจาํ นวนวันไหมจะสกุ ผูเลี้ยงไหมตองเก็บไหมไวในจอ สาํ หรบั ใหต วั ไหมพน เสน ใยทาํ รงั หอ หมุ ตวั เอง ทเ่ี รยี กวา ฝก หลอด ปลอ ย ใหตัวไหมอยูในจอ ๕-๖ วัน จะไดฝกไหมท่ีสมบูรณแบบ ใยไหมท่ีมี คณุ ภาพด”ี การทอผา แบบมดั ยอ มกอ นการทอ คอื “ผา มดั หม”่ี เปน การทอ ผา ทม่ี ดั หมเี่ สน ดา ยไมว า จะเปน เสน ไหมหรอื ฝา ย เพอ่ื สรา งลวดลายกอ น การยอม ซงึ่ ผูทอจะตองออกแบบลวดลายผาไวกอน ถาตองการหลาย สีก็ตองมัดและยอมหลายคร้ัง จนกวาจะไดสีครบตามตองการแลวจึง นาํ ไปทอดวยเทคนิคการขดั สานธรรมดา ลวดลายบนผาจะเกิดขึ้นตาม รอยท่ีมัดยอม กลุมทอผาไหม ความสาํ คญั ผาไหมมดั หมช่ี นิดา บานชมุ ตาบง เปน ภมู ิปญ ญา ดานศิลปะการมดั หมล่ี ายผาไหม อนรุ กั ษขั้นตอนและวิธีการทอผาไหม มัดหม่ี การปลูกหมอน เล้ียงไหม ทั้งยังเปนการบงบอกถึงเอกลักษณ ของทองถนิ่ เปน ภมู ิปญ ญา ของชาวบานทีส่ ืบทอดกนั มา มีการประดิษฐ ลวดลายทเ่ี ปน เอกลกั ษณข องตนเอง เชน ลายดอกแกว ลายดอกกญุ แจ

๓๒๔ วิถชี วี ิต วฒั นธรรม อาํ เภอชมุ ตาบง จังหวดั นครสวรรค ประเพณีทองถิ่น ประเพณีบุญบั้งไฟ บญุ บงั้ ไฟเปน ประเพณขี องชาวภาคอสี าน ทม่ี คี วามเชอ่ื วา เทพยดา มีจริงและสามารถบวงสรวงที่จะบันดาลใหไดตามความปรารถนา ทุกประการ จึงจัดพิธีการเพื่อบูชาและบวงสรวง ตามตํานานกลาววา “บุญบ้ังไฟเปนบุญพญามาร” ดังนั้นการละเลนตางๆ จะสกปรก หยาบโลน จะแตกตางจากประเพณีอ่นื ๆ ประเพณีบุญบ้ังไฟเกิดขึ้นในสมัยใดไมปรากฏหลักฐานแนชัด แตม ตี าํ นานจากนทิ านพืน้ บา น เรอ่ื ง ผาแดงนางไอ ในสมยั ขอม ไดม กี าร แขง ขนั บงั้ ไฟขน้ึ เพอ่ื ชงิ นางไอ ซง่ึ เจา เมอื งตา งๆ สง บงั้ ไฟเขา ประกวดเพอื่ แขงขนั เปน บั้งไฟหม่นื และบ้ังไฟแสน โดยจัดขบวนแหรอบๆเมือง เพ่ือ แสดงผลงานของแตละเมือง และมีการประดับตกแตงบ้ังไฟดวยสีสัน

วิถชี ีวิต วัฒนธรรม อําเภอชุมตาบง จังหวัดนครสวรรค ๓๓๕ ลวดลายตามความนิยมของแตละเมือง ในชวงกลางคืนก็มีการฉลอง บ้ังไฟอยางใหญโต มีการจดั ลาํ ดับในการท่จี ะเตรียมจุดบ้ังไฟแขงขนั ใน ตอนเชา ในคร้ังน้ันมีปรากฏการหลายอยาง จนเจาเมืองสั่งใหกวดขัน เร่อื งบั้งไฟเปนพิเศษ ตองไดรับอนุญาตกอนจงจะจุดได มบี างตาํ นานกลา ววา บญุ บง้ั ไฟเปน ประเพณที จี่ ดั ทาํ ขน้ึ เพอื่ บชู า พญาแถนตามความเชื่อของโบราณเชื่อวา พญาแถน คือเจาแหงชีวิต สามารถประทานฟา ฝนใหต กตอ งตามฤดกู าลได สามรถกาํ หนดสง่ิ ตา งๆ ใหเปนไปดั่งคําสาปไดหากเม่ือใดมนุษยโลก ไมทําบ้ังไฟข้ึนไปบูชา กจ็ ะทาํ ใหฝนแลง (ตามนิทานปรมั ปรา เรอื่ งพญาเทวี พญาคางคก)จาก หลักฐานทางประวัติศาสตร และความเชื่อท่ีเลาตอๆกันมาวาที่เปนบึง กวางและลึก เกิดจากผลของการกระทําของพญานาคี (พญานาค ท่ีหลงรักนางไอ) ไดขาววาจะมีการแขงขันบั้งไฟเพ่ือชิงนางไอ ก็เกิด

๓๔ วิถชี ีวิต วฒั นธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค อยากชมโฉมนางไอ ที่ลือกันวางดงามที่สุด จึงแปลงลางเปนมาณพ เขามาในเมืองพรอมดวยบริวาร ตามสืบถามหานางไอจนทราบวา นางไอป ระทบั อยใู นวงั หลงั อทุ ยาน หากเปน มานพไปหากจ็ ะไมอ าจเขา ไป ชมโฉมนางไอได จึงจาํ ตองแปลงรางเปน กระรอกนอยสวยสงา กระโดด ปนปายตามกิ่งไมในอุทยานจนถึงที่ประทับของนางไอ เมื่อพบเห็นนาง ซ่ึงมีสิริโฉมที่งดงามยิ่งนัก จึงแอบชมนางจนลืมตนเอง ในขณะน้ัน มีคนสวนมาพบเขา จึงยิงดวยหนาไม ถูกกระรอกนอยถึงแกชีวิต กอน จะสิ้นชีวิตก็ไดตั้งจิตอธิฐานใหเน้ือมีมากพอท่ีประชาชนกินไดทั้งเมือง และหากใครกินเน้ือก็ใหเปนบริวารของเขาทั้งหมด เมื่อพรานไดเน้ือ กระรอกแลว กป็ ระกาศใหช าวเมอื งทราบ สาวแกแ มห มา ยทงั้ หลายทราบ ขาวก็มาขอเนื้อกระรอกจนเน้ือกระรอกจายไปทั้งเมือง ความผิดปกติ ของเนอื้ กระรอก จงึ ไดย นิ ไปถงึ พระราชาจงึ ใหผ ชู าํ นาญการ และโหราจาร ไดว เิ คราะหด กู ท็ ราบวา กระรอกดงั กลา วไมใ ชส ตั วธ รรมดา จงึ ออกเตอื น ประชาชนหา มนาํ เนอื้ กระรอกไปรบั ประทาน แตก ส็ ายไปเพราะประชาชน ทอ่ี ดอาหารตา งอยากรบั ประทานเนอ้ื กระรอกมานานแลว ยกเวน สาวแก แมมายที่ตั้งใจรอสวนแบงแตไมไดในที่สุด บริวารของนาคีเห็นเจานาย ถูกยิงตาย จึงรีบกลับเมืองบาดาล แจงใหพญานาคทราบการตายของ ลกู ชาย ดว ยบลั ดาลโทสะ จงึ สงั่ ใหน าคทงั้ ปวงขดุ ดนิ จนเปน บงึ กวา งใหญ ทเ่ี ขาเรยี กวา “หนองหา นหลม ” ทาํ ใหป ระชาชนทร่ี บั ประทาน เนอื้ กระรอก ลมตายจํานวนมาก

วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรม อําเภอชมุ ตาบง จังหวดั นครสวรรค ๓๕ ประเพณีบุญบั้งไฟเปนประเพณีทองถ่ินของชาวบานก่ิงอําเภอ ชมุ ตาบง ซง่ึ สว นใหญอ พยพมาจากภาคอสี านจงึ นาํ ประเพณนี ม้ี ายดึ ถือ ปฏิบัติเพราะชาวอีสานยึดถือเรื่อง “ฮีตสิบสอง คลองสิบสี่” ประเพณี บญุ บั้งไฟหรือประเพณีบญุ พญามาร ซงึ่ เชอื่ วาการจดุ บั้งไฟขึ้นไปขอฝน จากพระยาแถน จะทําใหชวงฤดูกาลทํานาคือประมาณเดือน ๖ ซึ่งใช เวลาทําบั้งไฟประมาณ ๓๐-๔๐ วัน โดยบั้งไปมีเสนผานศูนยกลาง ประมาณ ๓ นิ้ว ยาว ๑.๓๐-๑.๔๐ เมตร เสรจ็ แลวนาํ บ้ังไฟมาประกวด กันกลางทุงนา โดยเร่ิมตั้งแต ๐๘.๐๐ น. เปนตนไป การใหคะแนน จะพิจารณาจากความสวยงาม ความขึ้นตรง และขึ้นไดสูง รางวัลท่ี ๑ เปนเงินประมาณ ๖๐๐-๘๐๐ บาท กลางคืนมีมหรสพใหชมปจ จบุ ันมี นักการเมือง สมาชิคสภาผูแทนราษฎรใหการสนับสนุนการประกวด บั้งไฟ

๓๖๔ วิถชี วี ติ วัฒนธรรม อําเภอชุมตาบง จังหวัดนครสวรรค จากการสัมภาษณ พอบุญจันทร มูลตีสี บานเลขที่ ๑๐๓ หมู ๗ ต.ชมุ ตาบง (ขอ มลู ณ วนั ท่ี ๑๓ มกราคม ๒๕๖๓) เลา วา “ประเพณี บุญบ้ังไฟน้ันจะจัดข้ึนในเดือน ๖ ของทุกปโดยเร่ิมจากการท่ีชาวบาน จะมกี ารเรย่ี รายเงนิ เพอ่ื นาํ ไปซอ้ื อปุ กรณก ารทาํ บง้ั ไฟ ในวนั งานจะมกี าร ประกวดขบวนแหบ งั้ ไฟการแขง ขนั การจดุ บงั้ ไฟ หากบง้ั ไฟของผใู ดไมข น้ึ ก็จะนําเจาของบั้งไฟน้ันไปโยนลงโคลนท่ีมีการขุดบอเตรียมไว การจัด ประเพณีบญุ บั้งไฟนั้น กเ็ พ่อื เปนการขอฝน จากพญาแถนเพ่อื ใหฝนตก จะไดม นี า้ํ สาํ หรบั ทาํ การเกษตร หากปใ ดวา งเวน จากการจดั งานประเพณี บญุ บั้งไฟ ปนั้นก็จะเกิดความแหงแลง” การทําบั้งไฟ จากการสอบถาม ลุงบุญ ธรรมคํา อยูบานเลขที่ ๖๓ หมู ๙ ตําบลชมุ ตาบง เขามาอยูที่ตาํ บลชุมตาบงตั้งแตป พ.ศ.๒๕๒๒ ยายมา จาก จังหวัดอุดรธานี ซึ่งปจจุบันนี้ ลุงบุญยังอนุรักษการทําบั้งไฟอยู ลุงบุญเลาวา “การจัดประเพณีบุญบ้ังไฟน้ันจัดข้ึนในเดือน ๖ ท่ีจัดใน เดือนนี้ก็เนื่องจากชาวบานในก่ิงอําเภอชุมตาบงเช่ือวาการจัดทําบ้ังไฟ ก็เพ่ือเปนการขอฝนจากพระยาแถน ใหฝนตกลงมาและนําน้ํามาใช ในการเกษตร หากปใดไมมีการทําบั้งไฟปน้ันฝนก็จะแลง ดังน้ันจึงตอง มีการจัดขึ้นเปนประเพณีเปน ตนมา”

วถิ ีชวี ติ วัฒนธรรม อาํ เภอชุมตาบง จงั หวดั นครสวรรค ๓๕๗ ข้ันตอนการทําบง้ั ไฟ วสั ดอุ ปุ กรณ ๑. ถา น(ถา นหงุ ขา ว) ซงึ่ ไดจ ากไมเ สือหมอบ ไมต ะแบก ไมแ ดง ๒. ดินประสิว ๓. ทอพลาสลอน ขนาดตางๆ ตามความตองการ ๔. เหล็กสาํ หรับเจาะรู ตามขนาดเลก็ ใหญ ๕. ไมไผท่ีเหลาเรียบรอยแลว สําหรับทาํ หางบั้งไฟ วิธีการทํา ๑. นําถานและดินประสิวไปทําใหปน แลวนํามาคลุกเคลาให เขากนั ๒. นําสวนผสมท้ังหมดมาใสกระบอกอัด (ทอพลาสลอน)ท่ี เตรยี มไวแ ลว ใสเครอ่ื งอดั ใหด นิ ประสวิ แนน บงั้ ไฟใหญใ ชด นิ ๑๓ กโิ ลกรมั แตบ้ังไฟเลก็ ใชดิน ๔ กิโลกรัม