รายงานโครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาล ในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ประจาปี 2555 – 2556

ตอ้ งไม่ใช่ผพู้ ิพากษาประจาศาลเกิน 1 คน และนนั่ กห็ มายรวมถึงศาลจงั หวดั ดว้ ย มีคาพิพากษาศาลฎีกาอยู่เรื่องหน่ึงที่น่าสนใจเก่ียวกบั องค์คณะผูพ้ ิพากษาซ่ึง ขา้ พเจา้ อยากจะยกข้ึนเป็ นกรณีศึกษาของการนงั่ ไม่ครบองคค์ ณะ ฎ.7651/52 “โจทก์ฟ้ องขอให้ลงโทษจาเลยตาม ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 326, 328 ซ่ึงตามมาตรา 328 การพจิ ารณาพพิ ากษาคดีของศาลช้นั ตน้ ตอ้ ง มีผูพ้ ิพากษาอย่างนอ้ ยสองคนจึงเป็ นองคค์ ณะท่ีมีอานาจพิจารณาพิพากษาคดี ตามพระธรรมนูญศาลยุติธรรม มาตรา 26 แม้โจทก์จะขอให้ลงโทษตาม ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 326 ซ่ึงผูพ้ ิพากษาคนเดียวมี อานาจพิจารณาพิพากษาคดี ตามพระธรรมนูญศาลยุติธรรม มาตรา 25(5) มา ดว้ ย แต่โจทกฟ์ ้ องว่า จาเลยกระทาผิดเพียงกรรมเดียวต่อศาลช้นั ตน้ ซ่ึงเป็ นศาล จังหวดั ศาลช้ันต้นพิพากษายกฟ้ องโดยผู้พิพากษาคนเดียวเป็ นผูพ้ ิจารณา พิพากษาคดี จึงเป็นการไม่ชอบดว้ ยพระธรรมนูญศาลยตุ ิธรรม มาตรา 25(5)และ มาตรา 26” แต่จากการท่ีขา้ พเจา้ และคณะไดไ้ ปสงั เกตการณ์ ณ ศาลจงั หวดั สงขลา ศาลจงั หวดั ยะลา ศาลจงั หวดั ปัตตานี ศาลจงั หวดั นราธิวาสและศาลจงั หวดั สุ ราษฎร์ธานี กลับพบว่าไม่มีศาลใดเลยที่ผูพ้ ิพากษาจะน่ังครบองค์คณะดังท่ี กฎหมายบญั ญตั ิไว้ ซ่ึงในพ้ืนท่ีสามจงั หวดั ชายแดนภาคใตโ้ ดยส่วนใหญ่จะเป็น คดีเกี่ยวกบั ความมนั่ คง เป็ นคดีที่มีอตั ราโทษสูงซ่ึงถือไดว้ ่าคดีเหล่าน้ีมีความ ละเอียดอ่อน จึงมีความจาเป็นอยา่ งย่ิงท่ีการพิจารณาคดีในแต่ละคร้ังผพู้ ิพากษา จะตอ้ งนง่ั ใหค้ รบองคค์ ณะเพ่ือร่วมกนั วนิ ิจฉยั และพิจารณาคดี หากแต่ความเป็น จริงที่ปรากฏกลบั พบว่าไม่มีคดีใดเลยท่ีผพู้ ิพากษาจะนงั่ ครบองคค์ ณะ นอกจาก จะเป็นการพิจารณาท่ีไม่ชอบดว้ ยกฎหมายตามคาพิพากษาศาลฎีกาดงั กล่าวแลว้ ยงั ส่งผลกระทบต่อสิทธิของประชาชนโดยตรงอีกด้วย และในโอกาสน้ีเอง ขา้ พเจา้ จึงลองสอบถามท่านผูพ้ ิพากษาศาลจงั หวดั ยะลาท่านหน่ึงถึงเหตุผลใน โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 47

การนั่งไม่ครบองค์คณะ และท่านก็ไดใ้ ห้คาตอบว่า ศาลยะลาเป็ นศาลท่ีมีคดี ความเยอะแต่ในทางกลบั กนั มีผพู้ ิพากษาเพียงไม่ก่ีนายซ่ึงนบั ว่านอ้ ยมาก ไม่พอ ต่อการพิจารณาคดีในแต่ละคร้ังจึงจาเป็ นตอ้ งแยกกนั น่ังพิจารณาในแต่ละคดี อีกท้งั ในเร่ืองของทฤษฎีท่ีเรียนมนั มกั จะแตกต่างกบั หลกั ปฏิบตั ิจริงเสมอ นนั่ ก็ คือเหตุผลท่ีท่านผพู้ ิพากษาไดย้ กให้ขา้ พเจา้ ฟัง คาอธิบายดงั กล่าวจะพอฟังเป็ น เหตุผลไดห้ รือไม่ก็ข้ึนอยู่กบั ดุลยพินิจของแต่ละคนจะพิจารณาดู แต่สาหรับ ขา้ พเจา้ ไม่มีเหตุผลใดท่ีจะมาบนั่ ทอดความยตุ ิธรรมใหน้ อ้ ยลงได้ เม่ือขา้ พเจา้ ได้ ฟังก็รู้สึกสลดใจ เพราะคาพูดเหล่าน้ีมนั ออกมาจากปากของผทู้ ี่ไดช้ ่ือว่า ผทู้ รง บงั คบั ใช้กฎหมาย แมแ้ ต่ผูท้ รงบงั คบั ใชก้ ฎหมายยงั ไม่ถือปฏิบตั ิตามกฎหมาย แลว้ นบั ประสาอะไรกบั ประชาชนธรรมดาจะถือปฏิบตั ิตาม นอกจากมาตรา 26 แห่งพระราชบญั ญตั ิพระธรรมนูญศาลยุติธรรม พ.ศ.2543 แลว้ กฎหมายสูงสุดของประเทศกล่าวคือ กฎหมายรัฐธรรมนูญยงั ได้ บญั ญตั ิถึงสิทธิของประชาชนในกระบวนการยตุ ิธรรมไวอ้ ยา่ งชดั เจน ในมาตรา 40 “บุคคลย่อมมีสิทธิในกระบวนการยุติธรรม ดงั ต่อไปน้ี (1) สิทธิเขา้ ถึง กระบวนการยตุ ิธรรมไดโ้ ดยง่าย สะดวก รวดเร็วและทวั่ ถึง (2) สิทธิพ้ืนฐานใน กระบวนพิจารณา ซ่ึงอยา่ งนอ้ ยตอ้ งมีหลกั ประกนั ข้นั พ้ืนฐานเร่ืองการไดร้ ับการ พิจารณาโดยเปิ ดเผย การไดร้ ับทราบขอ้ เทจ็ จริงและตรวจเอกสารอยา่ งเพียงพอ การเสนอข้อเท็จจริง ข้อโต้แยง้ และพยานหลักฐานของตน การคัดค้านผู้ พิพากษาหรือตุลาการ การไดร้ ับการพิจารณาโดยผพู้ ิพากษาหรือตุลาการที่นง่ั พิจารณาคดีครบองคค์ ณะ และการได้รับทราบเหตุผลประกอบคาวินิจฉัย คา พิพากษา หรือคาสั่ง (3)บุคคลย่อมมีสิทธิที่จะให้คดีของตนไดร้ ับการพิจารณา อยา่ งถูกตอ้ ง รวดเร็วและเป็นธรรม รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจกั รไทย” จะบท มาตราดงั กล่าวท่ีบญั ญตั ิวา่ “...การไดร้ ับการพิจารณาโดยผพู้ ิพากษาหรือตุลาการ ที่นง่ั พิจารณาคดีครบองคค์ ณะ...” ท่านผพู้ ิพากษาจะใชเ้ หตุผลต่างๆมาลบลา้ ง 48 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

หรือลดหย่อนกฎหมายสูงสุดของประเทศกระน้ันหรือ และถา้ หากว่าท่านผู้ พิพากษาท่ีน่ังพิจารณาทุกคนใช้เหตุผลเช่นน้ีมาลดหย่อนกฎหมายกันหมด ประชาชนที่มาขอรับความเป็ นธรรม จะรับสิทธิในกระบวนการยตุ ิธรรมอย่าง เตม็ ท่ีไดอ้ ยา่ งไรกนั แทนที่จะใชว้ ิธีแกป้ ัญหาโดยการลดหยอ่ นกฎหมาย ขา้ พเจา้ และคณะ ขออนุญาตแนะนาและแสดงความเห็นให้กระทรวงยุติธรรมหรื อหน่อยงานท่ี เก่ียวขอ้ งจดั สรรผพู้ ิพากษาให้เพียงพอตามความเหมาะสมของจานวนคดีความ ในแต่ละศาล โดยการเปิ ดรับผพู้ ิพากษาเพ่ิมเติม หรือวิธีอ่ืนใดท่ีกระทบกบั สิทธิ ของประชาชนให้นอ้ ยที่สุด และควรมีการตรวจสอบการทางานของผพู้ ิพากษา ให้ชดั เจนเพื่อจะป้ องกนั ปัญหาเหล่าน้ีไม่ใหเ้ กิดข้ึนอีก เพราะหากเป็ นเช่นน้ีอยู่ ทุกคร้ัง ผูท้ ่ีได้รับผลกระทบโดยตรงก็คือประชาชนตาดาๆท่ีตอ้ งการพ่ึงพิง กระบวนการยุติธรรมอย่างช้ันศาลซ่ึงเป็ นตัวเลือกสุดท้ายในการท่ีพวกเคา้ เหล่านน้นั จะไดร้ ับความเป็นธรรมอยา่ งแทจ้ ริง 2. บุคคลทมี่ ขี ้อจากดั ในการส่ือสาร ป.ว.ิ อ. มาตรา 13* การสอบสวน ไต่สวนมูลฟ้ อง หรือ พิจารณา ใหใ้ ช้ ภาษาไทย แต่ถา้ มี ความจาเป็น ตอ้ งแปล ภาษาไทยทอ้ งถิ่น หรือ ภาษาถิ่น หรือ ภาษาต่างประเทศ เป็ นภาษาไทย หรือ ตอ้ งแปลภาษาไทย เป็ น ภาษาไทยทอ้ งถิ่น หรือ ภาษาถิ่น หรือ ภาษาต่างประเทศ ใหใ้ ชล้ ่ามแปล ในกรณีท่ี ผเู้ สียหาย ผตู้ อ้ งหา จาเลย หรือ พยาน ไม่สามารถ พดู หรือ เขา้ ใจ ภาษาไทย หรือ สามารถพูดหรือเขา้ ใจ เฉพาะ ภาษาไทยทอ้ งถ่ิน หรือ ภาษาถิ่น และ ไม่มีล่าม ให้ พนกั งานสอบสวน พนกั งานอยั การ หรือ ศาล จดั หา ล่ามให้ โดยมิชกั ชา้ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 49

ในกรณีที่ ผเู้ สียหาย ผตู้ อ้ งหา จาเลย หรือ พยานไม่สามารถ พดู หรือได้ ยิน หรือ สื่อความหมายได้ และ ไม่มี ล่ามภาษามือ ให้ พนักงานสอบสวน พนกั งานอยั การ หรือ ศาล จดั หา ล่ามภาษามือ ให้ หรือ จดั ให้ถาม ตอบ หรือ สื่อความหมาย โดยวิธีอื่น ท่ีเห็นสมควรเม่ือมีล่าม แปลคาใหก้ าร คาพยาน หรือ อื่น ๆ ล่าม ตอ้ งแปล ให้ถูกตอ้ ง ล่าม ตอ้ งสาบาน หรือ ปฏิญาณตนว่า จะทา หน้าที่ โดยสุจริตใจ จะไม่เพิ่มเติม หรือ ตดั ทอน สิ่งที่แปลให้ ล่าม ลงลายมือ ชื่อ ในคาแปลน้นั ให้ พนกั งานสอบสวน พนกั งานอยั การ หรือ ศาล สั่งจ่าย ค่า ป่ วยการ ค่าพาหนะเดินทาง และ ค่าเช่าที่พกั แก่ ล่าม ท่ีจดั หาให้ ตาม มาตราน้ี ตามระเบียบ ท่ี สานักงานตารวจแห่งชาติ กระทรวงมหาดไทย กระทรวง ยุติธรรม สานักงานอยั การสูงสุด หรือ สานักงานศาลยุติธรรม แล้วแต่กรณี กาหนด โดยไดร้ ับ ความเห็นชอบ จาก กระทรวงการคลงั โดยเน้ือความในมาตราขา้ งตน้ น้ีเป็ นมาตราที่กล่าวว่าด้วยเรื่องของ สิทธิของการไดร้ ับการบริการในกระบวนการยุติธรรมทางศาล คือ การท่ีศาล จะตอ้ งจดั หาล่ามมาเพื่อแปลภาษาใหก้ บั ตวั พยานท่ีมาเบิกความอนั เกี่ยวดว้ ยคดี อนั จะเกิดทางปฏิบตั ิที่สอดคลอ้ งกบั หลกั การของกฎหมายในส่วนท่ีว่า “การ สอบสวน ไต่สวนมูลฟ้ อง หรือ พิจารณา ใหใ้ ช้ ภาษาไทย”จึงทาใหก้ ารพิจารณา พิพากษาอรรถคดีของศาลในประเทศไทย จะพิจารณาอรรถคดีโดยใชภ้ าษาอ่ืน มิได้ จากหลักกฎหมายเรื่ อง การจัดการบริ การ ล่าม ในกระบวนการ ยตุ ิธรรมน้ี จากการที่กลุ่มของขา้ พเจา้ ไดร้ ่วมโครงการในคร้ังน้ี จึงไดป้ ระสบกบั แง่คิดหรือความบกพร่อง ของตวั ล่ามอนั เป็นหน่วยของการดาเนินกระบวนการ ทางศาล อันเป็ นบุคคลซ่ึงมีความสาคัญในการที่จะเป็ น สื่อกลางในการ แปลภาษาที่ทางตวั พยานไดเ้ บิกความอนั ไม่ใช่ภาษาไทย อย่างท่ีกฎหมายวาง หลกั เกณฑไ์ ว้ ซ่ึงหากศาลรับฟังไปโดยไม่มีการแปลโดยบุคคลที่มีความรู้ ความ 50 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

เขา้ ใจก็ยอ่ มตอ้ งเกิดความคลาดเคลื่อน เปลี่ยนความหมาย อนั จะส่งผลต่อรูปคดี อีกท้งั ยงั เป็นการกระทาที่ผดิ กฎหมาย แตกต่างจากท่ีกฎหมายกาหนดไว้ โดยใน ส่วนปัญหาเรื่อง ล่าม ดงั กล่าวมาน้ี ประเด็นปัญหาท่ีทางกลุ่มของขา้ พเจา้ ได้ ประสบมา ขอแบ่งแยกอธิบายเป็น 2 ต่อไปน้ี 1. - ประเด็นในเร่ืองมาตรฐานของล่าม ในการบริการแก่คู่ความใน กระบวนการยตุ ิธรรม 2. - ประเดน็ ในเร่ืองจานวนของล่าม กบั ความเพยี งพอต่อคดีในศาล 1. ประเด็นในเรื่องมาตรฐานของล่ามในการ บริการแก่คู่ความใน กระบวนการยตุ ิธรรม จากความเขา้ ใจโดยส่วนตวั ก่อนท่ีจะเริ่มเขา้ ร่วมโครงการ Court Watch ในคร้ังน้ี พึงเขา้ ใจว่า บุคคลที่จะสามารถมาปฏิบตั ิหนา้ ท่ี ล่าม ใน กระบวนการยตุ ิธรรม อนั เป็ นตาแหน่งหนา้ ท่ีที่มีความสาคญั ย่ิง หรืออาชีพท่ีมี ผลอยา่ งยิ่งต่อความเป็ นความตายของตวั คู่ความ เพราะตอ้ งเป็ นผทู้ าหนา้ ที่เป็ น ส่ือกลางของเช่ือมกลางระหว่างตัวพยานซ่ึงไม่สามารถจะเบิกความเป็ น ภาษาไทยตามท่ีกฎหมายกาหนดกฎเกณฑไ์ ว้ กบั ทางตวั ผพู้ ิพากษาหรือศาล เพื่อ ยงั ผลให้การพิจารณาพิพากษาอรรถคดี การพิสูจน์หาขอ้ เท็จจริงเป็ นไปด้วย ความถูกตอ้ ง และเท่ียงธรรม โดยหลงั จากกลุ่มของขา้ พเจา้ ไปเขา้ ร่วมโครงการและลงพ้ืนที่จริงใน การสงั เกตการณ์คดี จึงทาใหพ้ บวา่ ในกระบวนการยตุ ิธรรมของไทย ในประเดน็ ปัญหาเรื่องล่ามน้ี ยงั มีขอ้ สังเกตทีน่าสนใจในเรื่องของมาตรฐานของล่าม ใน กระบวนการยุติธรรมของไทย ซ่ึงจากการลงไปสังเกตการณ์คดีพบว่า ล่ามใน พ้ืนที่ท่ีการลงไปสังเกตการณ์คดีน้ี คือ สามจงั หวดั ชายแดนภาคใต้ ( ปัตตานี ยะลา นราธิวาส ) ซ่ึงโดยส่วนมากแลว้ ประชาชนในพ้นื ที่จะสามารถพดู ฟัง และ เขา้ ใจภาษา มาลายูทอ้ งถิ่นไดด้ ีกว่าหรือแทบจะไม่สามารถฟัง พูด อ่าน เขียน ภาษาไทยได้เลยแม้แต่นิดเดียวดังน้ันเมื่อบุคคลเช่นว่าน้ี ต้องเข้ารับการ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 51

ดาเนินการทางศาลหรือตอ้ งเขา้ มาเก่ียวขอ้ งกบั คดี ไม่ว่าในฐานะใดๆก็ตาม ประเด็นในเรื่องการแปลภาษา จากการเบิกความก็ยอ่ มจะตอ้ งเกิดข้ึน ในส่วนน้ี ทางกลุ่มของขา้ พเจา้ กไ็ ดไ้ ปประสบพบเหตุการณ์ในระหวา่ งการสงั เกตการณ์คดี อนั เป็นขอ้ สังเกตช้ีชดั ว่าการบริการดา้ น ล่าม ในกระบวนการยตุ ิธรรมของศาล ไทย ยงั มีขอ้ ผดิ พลาด ขอ้ ปรับปรุงอยู่ อาทิ เช่น - ผปู้ ฏิบตั ิหนา้ ท่ีล่าม มิไดท้ าการสาบานตนก่อนปฏิบตั ิหนา้ ท่ี ซ่ึงอาจ เกิดจากความเคยตวั หรือความสนิทสนมคุน้ ชินกบั ทางศาลเอง ซ่ึงโดยทางรูปคดี แล้วหากมองผิวเผินก็มิได้ส่งต่อคดีแต่อย่างใด แต่หากมองในแง่ของ จรรยาบรรณของการปฏิบตั ิหน้าท่ี ท่ีมีความสาคญั น้ี การสาบานตนก่อนเร่ิม ปฏิบตั ิหน้าที่ก็ถือว่ามีผลในแง่ของหลกั ความเชื่อ การปฏิบตั ิหน้าท่ีโดยสุจริต ไม่แปลเอนเอียง เขา้ ขา้ งฝ่ ายใดฝ่ ายหน่ึง - ผูป้ ฏิบตั ิหนา้ ท่ีล่าม มิสามารถจดจาคาพูดท่ีพยานเบิกความตอบได้ หมดทุกคาพูด เหตุอาจเกิดจากปัจจยั แวดลอ้ ม เช่น สาเนียง เสียงพูดท่ีเบา หรือ อาจเกิดจากความไม่มีสมาธิของตวั ล่ามเอง อนั ส่งผลก่อให้เกิดประเด็นว่า ตวั ล่ามน้ัน มิได้แปลคาพูดที่พยานเบิกความแก่ศาล ได้ถูกตอ้ งครบถว้ นไม่ แต่ กลบั ไปแปลความขาดตกบกพร่อง ในส่วยที่เป็นสาระสาคญั จนทาใหท้ นายฝ่ าย ของตวั พยานท่ีเบิกความถ่วงติง และเสนอขอเปล่ียนตวั ผทู้ าหนา้ ท่ีล่ามแปล โดย เสนอขออนุญาตใหต้ นเป็นผปู้ ฏิบตั ิหนา้ ที่เป็นล่ามแปลความเอง - ผปู้ ฎิบตั ิหนา้ ที่ล่าม ขาดซ่ึงมาตรฐานหรืออบรมมีเป็นหลกั เกณฑท์ ี่ เป็นหลกั สูตรที่ไดร้ ับการยอมรับ หรือแมจ้ ะมีการอบรมก่อนเขา้ มาทาหนา้ ท่ีล่าม ก็ตาม แต่เน่ืองจากแต่ละทอ้ งที่ ทอ้ งถ่ิน แมจ้ ะห่างกนั เพียง หน่ึงกิโลเมตรหรือ สองกิโมเมตร ก็อาจจะมีคาเรียก ของหรือวตั ถุ บางส่ิงบางอยา่ งต่างชื่อเรียกกนั หรือมีความเขา้ ใจถึงความหมายของ คาๆน้นั ลึกซ่ึงแตกต่างกนั ไป เช่น มีกรณีท่ี ล่ามไปแปลคาเบิกความของพยานที่ได้ให้การว่าได้ยินผูต้ ้องหาที่ 1 และ 2 52 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

พดู คุยในระหว่างการตรวจคน้ ว่า “ ฆากู ” ซ่ึงคาๆน้ี หากตวั ผตู้ อ้ งหาที่พูด พูด โดยลากเสียงส้นั จะแปลว่า “ยอมรับ” แต่หากผพู้ ูดลากเสียงยาวจะแปลว่า “จะ ยอมรับไหม” ซ่ึงจะเห็นว่า แค่การลากเสียงส้ันหรือลากเสียงยาวแค่น้ี ความหมายของคาๆน้ี ก็จะเปล่ียนแปลงไป แตกต่างไปอยา่ งสิ้นเชิง อนั จะส่งผล ต่อรูปคดีได้ 2. ประเด็นในเร่ืองจานวนของล่าม กบั ความเพียงพอต่อคดีในศาล ซ่ึง จากการที่กลุ่มของขา้ พเจา้ ไดเ้ ขา้ ร่วมโครงการคร้ังน้ี และไดล้ งไปสังเกตการณ์ คดีท้งั ยงั สามารถมองเห็นถึงกระบวนการยตุ ิธรรมของศาลในมุมมองท่ีกวา้ งข้ึน มาก นอกจากการศึกษาจากกฎเกณฑท์ ฤษฎีในตารากฎหมาย โดยประเด็นเรื่อง ล่ามในส่วนน้ีจะเกี่ยวขอ้ งวา่ ดว้ ยเร่ือง จานวนของผมู้ ีหนา้ ท่ีหรือประกอบอาชีพ ล่ามในกระบวนการยุติธรรมต่อจานวนคดีที่ตอ้ งการ การรับบริการเรื่องล่าม แปลภาษา ซ่ึงจากการสอบถามเจา้ หนา้ ท่ีของศาล ไดค้ วามว่าการจะเรียกใชล้ ่าม ของศาล จะไมสามารถระบุได้แน่นอนว่าวนั น้ี ศาลบัลลังก์ไหนหรือห้อง พิจารณาใดจะเรียกใชล้ ่ามแปลภาษาเมื่อไรเวลาใด แต่จะข้ึนอยกู่ บั ตวั พยานผมู้ า เบิกความวา่ จะไม่สามรถเบิกความ ฟัง อ่าน เขียน อนั เก่ียวกบั การดาเนินการใน กระบวนการพิจารณาพิพากษาอรรถคดีโดยทางเจา้ หนา้ ท่ีหนา้ บลั ลงั ก์จะเป็ นผู้ โทรตามล่ามประจาศาล มาปฏิบตั ิหน้าที่ ณ บลั ลงั ก์ท่ีตอ้ งการล่ามแปลภาษา น้ันๆ ซ่ึงจากการเขา้ สังเกตการณ์คดี กลุ่มของขา้ พเจ้าได้พบเห็นขอ้ เท็จจริง ในทางปฏิบตั ิของศาล ว่าเมื่อปรากฏว่าหากวนั น้นั มีคดีท่ีตอ้ งการล่ามแปลภาษา หลายห้องพิจารณา และจานวนล่ามประจาของศาลหรือล่ามของศาลน้นั ๆ ไม่ เพียงพอกบั ความตอ้ งการ ทางศาลกจ็ ะแกป้ ัญหาโดยการหาล่ามจาเป็น โดยทาง ผูพ้ ิพากษาประจาบลั ลงั ก์น้นั ๆ ก็จะให้บุคคลที่อยู่ภายในห้องพิจารณาที่พอจะ สามารถแปลภาษาดงั กล่าวได้ ปฏิบตั ิหน้าท่ีล่ามแปลภาษาโดยจาเป็ น เพื่อให้ การพิจารณาพิพากษาคดีในขณะน้นั ไม่สะดุดหยุดลงต่อเนื่องสืบต่อกนั ไปซ่ึง โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 53

หากหันมาพิจาณาด้านคุณภาพหรือความรู้ความเขา้ ใจของล่ามจาเป็ นหรือ หลกั การวางตวั เป็นกลางของล่ามจาเป็น อีกท้งั หามีหลกั ประกนั ใดๆ ประกนั ว่า ล่ามจาเป็นที่ศาลใชอ้ านาจต้งั ข้ึนน้นั จะแปลภาษาเป็ นกลางไม่เอนเอียงเขา้ ขา้ ง ฝ่ังของตนเองหรือฝ่ังตรงกนั ขา้ ม ถึงแมว้ ่าจะมีกฎหมายอยหู่ ลายฉบบั ในการคุม้ ครองสิทธิของผตู้ อ้ งหา ในการท่ีจะมีล่ามเพื่ออานวยความยตุ ิธรรมในระหวา่ งการพจิ ารณาคดี แต่ในทาง ปฏิบตั ิน้ันกลบั ไม่สามารถคุม้ ครองถึงสิทธิเหล่าน้ีไดอ้ ย่างจริงจงั โดยเฉพาะ จริยธรรมของล่ามแปลภาษา และการปฏิบตั ิหนา้ ที่ของล่ามจาเป็ น จึงส่งผลให้ คู่ความตกเป็นเหยอ่ื ของกระบวนการยตุ ิธรรมท่ีไม่ชอบ ฉะน้นั จึงควรใหท้ ุกฝ่ าย ที่เกี่ยวขอ้ งร่วมมือแกไ้ ขเยยี วยาปัญหาน้ีไดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพ 3. บทบาทของทนายฝ่ ายจาเลย ทนายความขอแรง คือ ทนายความที่ศาลแต่งต้งั ให้จาเลยในคดีอาญา ในกรณีท่ีเมื่อศาลถามเรื่องสิทธิการมีทนายความของจาเลย ซ่ึงจาเลยตอ้ งการ ทนายความท่ีศาลแต่งต้งั ให้ เน่ืองจากเหตุซ่ึงปัจจยั ทางฐานะของตวั จาเลยเอง โดยจาเลยไม่ตอ้ งเสียค่าใชจ้ ่ายใดๆ ท้งั สิ้น โดยทางศาลจะมีค่าตอบแทนให้แก่ ทนายความ โดยคานึงถึงสภาพแห่งคดีและภาวะทางเศรษฐกิจ ท้ังน้ี ตาม ระเบียบที่ คณะกรรมการบริหารศาลยุติธรรมกาหนด โดยความเห็นชอบ จากกระทรวงการคลงั ซ่ึงการไดม้ าซ่ึงทนายความขอแรง คือ ทนายความจะไป ลงช่ือแจง้ ความจานงไวท้ ี่ศาลและเมื่อมีคดีที่ตอ้ งมีทนายความ เจา้ หน้าท่ีก็จะ เลือกตามรายช่ือและเสนอศาลเพ่ือมีหนังสือแจ้งทนายความ จาเลยก็ได้ ทนายความตามกฎหมาย แต่จะเป็นทนายความที่มีประสบการณ์อยา่ งไม่พียงใด จึงเป็นปัญหาท่ีขา้ พเจา้ ไดป้ ระสบพบเห็นมาในกระบวนการพิจารณาคดีในศาล ปัญหาดงั กล่าวไดเ้ กิดข้ึน ในคดีอาญาคดีหน่ึงซ่ึงเป็ นฐานพยายามฆ่า ผอู้ ่ืนโดยเจตนา เหตุเกิดข้ึนในศาลจงั หวดั สงขลา ซ่ึงวนั น้นั เป็นวนั สืบพยานนดั 54 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

แรก อยั การฟ้ องจาเลยในขอ้ หาดงั กล่าว ศาลได้ต้งั ทนายความขอแรงให้แก่ จาเลย ซ่ึงปัญหาที่พบ ทนายความไม่เคยพบเจอกนั มาก่อนเลย มาเจอคร้ังแรกใน วนั สืบพยาน และแค่พูดคุยกนั ก่อนท่ีศาลจะข้ึนบลั ลงั ก์ แมแ้ ต่ตวั ทนายความเอง ยงั ไม่ไดอ้ ่านสานวนของอยั การท่ีจ่ายใหแ้ ก่จาเลย เห็นไดช้ ดั ว่าทนายความมิได้ ทาหน้าที่เสมือนการเป็ นทนายความแต่อย่างใด ย่ิงไปกว่าน้ันเมื่อศาลได้ข้ึน บลั ลงั ก์แล้ว เม่ือศาลอ่านความผิดท่ีจาเลยได้ทา และศาลถามจาเลยว่าจะรับ สารภาพหรือปฏิเสธ จาเลยตอ้ งการที่จะปฏิเสธ แต่ตวั ทนายความไดบ้ อกจาเลย ว่า ให้รับสารภาพซะ คดีจะไดจ้ บๆ ไม่ตอ้ งมาเรื่องมากอยู่ ถึงอย่างไรตวั ของ จาเลยเองกไ็ ม่มีพยานหลกั ฐานท่ีจะมาหกั ลา้ งพยานของโจทยไ์ ดเ้ ลย และ ถา้ รับ สารภาพแลว้ โทษจะลดลงเหลือคร่ึงหน่ึง อาจจะจาคุกมากสุดแลก้ ไ็ ม่เกิน 8-10 ปี และข่จู าเลยดว้ ยคาท่ีไม่เหมาะสมและเหยยี ดยามความเป็ นมนุษยข์ องจาเลย ย่ิง ไปกว่าน้ันพนักงานอยั การที่เป็ นโจทยย์ งั ช้ีนาให้ตวั จาเลยรับสารภาพอีกดว้ ย จนสุดทา้ ยจาเลยตอ้ งรับสารภาพ เม่ือจาเลยรับสารภาพแลว้ ศาลให้พนักงาน อยั การ สืบพยานบุคคลแค่ปากเดียว คือ ตวั ผูเ้ สียหายน้ันเอง เม่ือสืบพยานจบ ทนายความมิไดซ้ กั คา้ นแต่อยา่ งใด และศาลจึงนดั ฟังคาพพิ ากษา ในกรณีน้ีจึงเห็นไดช้ ดั ว่าทนายความขอแรงมิได้ ทาหนา้ ท่ีทนายความ ไดอ้ ย่างเต็มความสามารถ มิไดป้ กป้ องลูกความแต่อย่างใด ท้งั ยงั ใชค้ าเหยียด ยามลูกความอีกดว้ ย ทนายความขอแรงคิดเพียงแต่จะว่าคดีใหเ้ สร็จไปอยา่ งเดียว ซ่ึงเป็นปัญหาอยา่ งมากในกระบวนการยตุ ิธรรมทางอาญา โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 55

5 ผลการสังเกตการณ์ของมหาวทิ ยาลยั แม่ฟ้ าหลวง บทนา สานักวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั แม่ฟ้ าหลวง ไดเ้ ขา้ ร่วมโครงการ เรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชนมาเป็ น ระยะเวลา 3 ปี โดยไดร้ ่วมกบั สถาบนั สิทธิมนุษยชนแห่งเอเชีย คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ และคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั อุบลราชธานี และในปี ล่าสุด คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณได้เข้าร่วมด้วย ในการดาเนิน โครงการน้นั ไดร้ ับการสนบั สนุนจากองคก์ ร Open Society Foundation (OSF) การเขา้ ร่วมโครงการฯ ของสานักวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั แม่ฟ้ าหลวง มี เจตนารมณ์ที่จะใหก้ ารดาเนินการในโครงการฯ เป็นส่วนหน่ึงของวิชากฎหมาย สิทธิมนุษยชน เพ่ือให้นกั ศึกษาในรายวิชาดงั กล่าว ไดม้ ีความรู้ความเขา้ ใจใน กระบวนการยุติธรรมไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในส่วนท่ีเก่ียวข้องกับสิทธิ มนุษยชนในกระบวนการยุติธรรม นักศึกษาจะไดเ้ รียนรู้จากสถานการณ์จริง โดยการสังเกตการณ์คดีในศาลด้วยตนเอง ซ่ึงจะทาให้นักศึกษาได้เขา้ ใจถึง สภาพปัญหาการคุม้ ครองสิทธิมนุษยชนในกระบวนการยุติธรรมในความเป็ น จริงไดเ้ ป็นอยา่ งดี จึงผนวกการดาเนินโครงการฯดงั กล่าว ไวใ้ นรายวชิ ากฎหมาย สิทธิมนุษยชน แต่มิได้กาหนดให้นักศึกษาทุกคนเขา้ ร่วมโครงการ โดยในปี 2555-2556 นกั ศึกษาท่ีเขา้ ร่วมโครงการเป็นนกั ศึกษาที่สนใจและสมคั รเขา้ ร่วม โครงการ จานวน 42 คน 56 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

ในการดาเนินโครงการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลใน มุมมองสิทธิมนุษยชนของสานักวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั แม่ฟ้ าหลวง ผู้ ประสานงานโครงการไดเ้ ตรียมความพร้อมของนกั ศึกษาผเู้ ขา้ ร่วมโครงการโดย จดั การอบรมนกั ศึกษาในประเด็นเรื่องหลกั การพิจารณาคดีอย่างเป็ นธรรม ซ่ึง รวมถึงหลกั กฎหมายวิธีพิจารณาความในศาล และอบรมวิธีการบนั ทึกแบบ สารวจขอ้ มูล การอบรมดงั กล่าวไดม้ ีการจดั ข้ึนเช่นเดียวกนั ในสถาบนั เครือข่าย ทุกสถาบัน ท้ังน้ี เพ่ืออธิบายให้นักศึกษาผู้เข้าร่ วมโครงการได้ทราบถึง วตั ถุประสงคใ์ นการสารวจขอ้ มลู อนั จะส่งผลใหน้ กั ศึกษาทุกคนสามารถทาการ บนั ทึกแบบสารวจขอ้ มูลไดต้ รงตามความเป็ นจริง และตรงตามเป้ าประสงคท์ ่ี กาหนดไวส้ าหรับโครงการฯ หลังจากจากที่นักศึกษาผ่านการอบรมเป็ นท่ีเรี ยบร้อย นักศึกษา อาสาสมคั รที่ไดร้ ับการอบรม จะเขา้ ทาการสังเกตการณ์ในศาลจงั หวดั เชียงราย อย่างเช่นประชาชนผูม้ าใช้บริการท่ีศาลทวั่ ไป เพื่อให้ขอ้ มูลท่ีไดเ้ ป็ นขอ้ มูลท่ี ใกลเ้ คียงกบั ส่ิงที่ปรากฏกบั บุคคลธรรมดาทว่ั ไปที่ไปศาลมากที่สุด อยา่ งไรก็ดี ดว้ ยเหตุที่นกั ศึกษาหลายคนมีภารกิจที่จะตอ้ งเดินทางกลบั มาเขา้ ช้นั เรียน จึงทา ใหน้ กั ศึกษานิยมใส่ชุดนกั ศึกษาไปเขา้ สังเกตการณ์คดี ซ่ึงโดยทวั่ ไปศาลจงั หวดั เชียงรายมกั จะตอ้ นรับนกั ศึกษาฝึ กงานเป็ นประจาอยู่แลว้ จึงทาให้นกั ศึกษาที่ เดินทางไปศาลส่วนใหญ่ในชุดนกั ศึกษาไดร้ ับการปฏิบตั ิในการเขา้ สู่ศาลจงั หวดั เชียงรายเป็นอยา่ งดี ผลการสังเกตการณ์ ในการดาเนินโครงการฯ ของสานกั วิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั แม่ฟ้ า หลวงในปี 2555-2556 น้นั ไดก้ าหนดให้นกั ศึกษาผูเ้ ขา้ ร่วมโครงการทาการ สังเกตการณ์คดีในศาลจงั หวดั เชียงราย โดยใชแ้ บบสอบถามรวมท้งั สิ้น 235 ชุด โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 57

ซ่ึงผลจากการสังเกตการณ์ของนกั ศึกษา จาแนกไดเ้ ป็ น คดีอาญา 200 ชุด คิด เป็ นร้อยละ 85.1 และคดีแพ่ง 35 ชุด คิดเป็ นร้อยละ 14.9 โดยจานวนฐาน ความผดิ ท่ีไดเ้ ขา้ สังเกตการณ์ สามอนั ดบั แรกคือ ความผดิ ตามพระราชบญั ญตั ิยา เสพติดใหโ้ ทษ ถึงร้อยละ 33.61 ตามมาดว้ ยความผิดต่อชีวิตและร่างกาย ร้อยละ 17.02 และความผดิ เกี่ยวกบั ทรัพย์ ร้อยละ 14.46 1. การเข้าบริเวณพนื้ ทศ่ี าล จากการสงั เกตการณ์คดี พบว่า ผเู้ ดินทางเขา้ มายงั ศาลบางคน ตอ้ งผ่าน การตรวจกระเป๋ าและแลกบตั ร ในขณะที่บางคนก็สามารถผ่านเขา้ ไปได้ โดย ไม่ได้มีการตรวจตราดังกล่าวแต่อย่างได ขอ้ มูลจากการสังเกตการณ์ พบว่า ลกั ษณะดงั กล่าวน้ีเกิดข้ึนจากความไม่ต่อเน่ืองของความเขม้ งวดในการตรวจ ตรามากกว่าจะเป็ นการเลือกปฏิบตั ิต่อบุคคลหน่ึงบุคคลใดอย่างมีนัยสาคญั นอกจากน้ี พบว่า ร้อยละ 68.51 ของผูส้ ังเกตการณ์ที่แต่งกายลาลองเขา้ สังเกตการณ์คดีไดร้ ับการปฏิบตั ิจากเจา้ หน้าที่เป็ นอย่างดี การแต่งกายจึงมิใช่ ปัจจยั หลกั ท่ีทาให้เจา้ หน้าท่ีเลือกปฏิบตั ิต่อบุคคลใดบุคคลหน่ึงโดยเฉพาะ ใน ส่วนของการประชาสัมพนั ธ์ ผูเ้ ข้าสังเกตการณ์ได้รับขอ้ มูลผ่านทางบอร์ด ประชาสัมพนั ธ์เป็ นหลกั (ร้อยละ 94.47) ตามมาดว้ ยเสียงตามสาย (ร้อยละ 66.38) และการประชาสัมพนั ธ์ของเจา้ หนา้ ที่ (ร้อยละ 61.70) ผสู้ งั เกตการณ์ร้อย ละ 64.26 พบวา่ มีคอมพิวเตอร์ 58 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

การอบรมหลกั การปฏบิ ัตติ นในช้ันศาลความรู้พนื้ ฐานเกยี่ วกบั กระบวนการยุติธรรม ในช้ันศาลและหลกั การกรอกแบบสารวจข้อมูล วนั ท่ี 22 ธันวาคม 2555 ณ มหาวทิ ยาลยั แม่ฟ้ าหลวง โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 59

สาหรับคน้ ฐานขอ้ มูลคดีให้บริการ แต่สังเกตว่าเครื่องคอมพิวเตอร์ ดงั กล่าวไม่ไดเ้ ปิ ดสาหรับบริการ ส่วนสปอร์ตโฆษณา ผสู้ งั เกตการณ์พบวา่ แทบ จะไม่ถูกใชเ้ ป็นช่องทางการประชาสมั พนั ธข์ องศาลเลย ประชาสมั พนั ธข์ องเจา้ หนา้ ท่ี (ร้อยละ 61.70) ผสู้ ังเกตการณ์ร้อยละ 64.26 พบว่า มีคอมพิวเตอร์สาหรับค้นฐานข้อมูลคดีให้บริ การ แต่สังเกตว่าเครื่ อง คอมพิวเตอร์ดังกล่าวไม่ได้เปิ ดสาหรับบริ การ ส่วนสปอร์ตโฆษณา ผู้ สงั เกตการณ์พบวา่ แทบจะไม่ถูกใชเ้ ป็นช่องทางการประชาสมั พนั ธข์ องศาลเลย 2. การเข้าห้องพจิ ารณาคดี ผูส้ ังเกตการณ์สามารถเขา้ ฟังการพิจารณาคดีในห้องพิจารณาคดีได้ ตามปกติ มีเพยี งร้อยละ 22.35 ท่ีเจา้ หนา้ ที่ศาลไดซ้ กั ถามผสู้ ังเกตการณ์ก่อนหรือ ระหว่างการพิจารณาคดี ในส่วนบริเวณห้องพิจารณาคดี ผูส้ ังเกตการณ์ส่วน ใหญ่ สังเกตเห็นป้ ายขอ้ ความเตือนให้แต่งกายสุภาพและปิ ดอุปกรณ์ส่ือสาร และมีเพียงจานวนนอ้ ยที่สามารถสังเกตเห็นป้ ายขอ้ ความ (หรือไม่สังเกตเห็น เลย) ให้สวมรองเทา้ หุ้มส้น หรือห้ามสวมรองเทา้ แตะ ห้ามรับประทานอาหาร และเคร่ืองด่ืม ห้ามเค้ียวหมากฝรั่ง และห้ามน่ังไขว่ห้างและกอดอกขณะ พิจารณาคดี อย่างไรก็ตาม เจา้ หนา้ ท่ีศาลจะไดว้ ่ากล่าวตกั เตือนแก่กรณีเหล่าน้ี เสมอ ในระหว่างการพิจารณาคดี เจ้าหน้าท่ีบลั ลงั ก์ ได้ห้ามหรือเตือนมิให้ผู้ สงั เกตการณ์คดี มิให้ปฏิบตั ิตนฝ่ าฝื นขอ้ หา้ มและคาเตือนต่างๆตามท่ีมีป้ ายบอก ไวเ้ ป็ นสัดส่วนไม่เกินร้อยละ 30 ยกเวน้ แต่กรณีปิ ดเครื่องมือสื่อสาร (ร้อยละ 30.65) และการหา้ มพดู คุยเสียงดงั ในหอ้ งพจิ ารณาคดี (ร้อยละ 32.35) ท่ีจะไดร้ ับ การเตือนอยา่ งเขม้ งวด นอกจากน้ี พบว่า มีป้ ายท่ีติดว่าห้องพิจารณาคดีเป็นเขต หวงหา้ มเฉพาะติดอยเู่ ป็นเพยี งบางหอ้ งพิจารณาคดีเท่าน้นั 60 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

3. หลกั การพจิ ารณาคดอี ย่างเป็ นธรรม 3.1 บทบาทของผู้พิพากษาตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความ อาญา โดยปกติศาลจะอธิบายฟ้ อง และขอ้ กล่าวหาในวนั ที่ฟ้ องคดี หรือวนั นดั พร้อมให้จาเลยฟัง โดยจากการสังเกตการณ์ในวนั นดั พร้อม หรือวนั ท่ีฟ้ อง คดี พบว่า ศาลอธิบายฟ้ อง และขอ้ กล่าวหา ร้อยละ 29.79 (จากร้อยละ 33 ของ จานวนคดีท่ีสังเกตการณ์) ในขณะท่ีศาลไม่ไดอ้ ธิบายฟ้ อง และขอ้ กล่าวหา ร้อย ละ 2.55 ที่น่าสงั เกตคือ ผลในส่วนของการสงั เกตการณ์ในวนั นดั พร้อม ศาลมิได้ ถามจาเลยว่ามีทนายความหรือไม่ก่อนการสอบถามคาให้การ (ในคดีท่ีมีโทษ ประหารชีวติ หรือจาเลยมีอายไุ ม่เกิน 18 ปี ) เป็นจานวนถึงร้อยละ 5.96 (จากร้อย ละ 20 ของคดีที่สังเกตการณ์ในกรณีดงั กล่าว) และในส่วนของการแต่งต้งั ทนาย ขอแรงใหก้ บั จาเลยที่ไม่มีทนายความน้นั ผสู้ งั เกตการณ์ไดส้ ังเกตวา่ ศาลมิไดต้ ้งั ทนายขอแรงเป็นสดั ส่วนสูงถึงร้อยละ 16.17 จากจานวนคดีที่สงั เกตการณ์ในวนั นดั พร้อมหรือวนั ฟ้ องคดี ขอ้ มูลดา้ นการสอบคาใหก้ ารจาเลยก่อนการพิจารณาคดีน้นั พบว่าศาล ไดส้ อบคาใหก้ าร (รับสารภาพหรือปฏิเสธ) ของจาเลยก่อนการพิจารณาคดี คิด เป็นร้อยละ 26.81 (จากจานวนร้อยละ 31 ท่ีไดส้ ังเกตการณ์ในวนั พิจารณาคดี) และศาลไดบ้ นั ทึกคาให้การตรงตามคาเบิกความของพยานใหก้ ารสูงถึงร้อยละ 39.57 (จากประมาณร้อยละ 46 ที่ไดส้ งั เกตการณ์ในวนั พจิ ารณาคดี) ในการที่ศาลส่ังให้พยานสาบานตนน้ัน คิดเป็ นจานวนร้อยละ 27.66 (จากจานวนประมาณร้อยละ 40 ท่ีไดส้ งั เกตการณ์ในวนั พจิ ารณาคดี) โดยในการ นาสาบานตนหรือกล่าวคาปฏิญาณน้ัน ศาลให้ผูน้ าการสาบาน ได้แก่ หน้า บลั ลงั ก์ ทนายความ อยั การ และล่าม ตามแต่ที่ศาลเห็นสมควร โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 61

ขอ้ สังเกตเพิ่มเติมของนกั ศึกษา คือ ในบางคดีที่สังเกตการณ์ศาลจะส่ัง ใหม้ ีผนู้ าการสาบานต่อเมื่อพยานอ่านหนงั สือไม่ออก มองเห็นไม่ชดั หรือกรณี เป็นผสู้ ูงอายเุ ท่าน้นั และบางคดีกพ็ บวา่ พยานที่เบิกความไม่ตรวจสอบคาใหก้ าร ตนเอง แต่จะลงนามในคาให้การน้นั เลย นอกจากน้นั ในบางคดีเมื่อศาลอ่านคา พิพากษาเสร็จแลว้ ยงั ไดม้ ีการกล่าวตกั เตือนสง่ั สอนจาเลยไม่ใหก้ ระทาความผิด อีก 3.2 บทบาทของผู้พพิ ากษาและองค์คณะ เป็นท่ีน่าสังเกตว่าจากขอ้ มูลท้งั หมดประมาณร้อยละ 99 ท่ีมีการบนั ทึก การสังเกตการณ์ ศาลน่ังไม่ครบองค์คณะต้งั แต่เริ่มตน้ การพิจารณาจนจบ มี สัดส่วนที่สูงถึงร้อยละ 60.42 และยงั พบอีกว่าศาลนั่งพิจารณาคดีไม่ตรงเวลา (09.00 น. และ 13.30 น.) สูงถึงร้อยละ 59.15 ของขอ้ มูลท่ีมีการสังเกตการณ์ ท้งั หมด นอกจากน้ี พบว่าองค์คณะผูไ้ ม่ใช่เจ้าของสานวนมีส่วนช่วยในการ ซกั ถามพยานเพิ่มเติมสูงถึงร้อยละ 84.68 จากจานวนท้งั สิ้นประมาณร้อยละ 95 ของคดีที่สังเกตการณ์ และยงั พบว่าโดยปกติผพู้ ิพากษาซ่ึงไม่ใช่เจา้ ของสานวน ในศาลจงั หวดั เชียงรายมีสมาธิดีต่อการพิจารณาคดีแมจ้ ะไม่ใช่คดีของตนเองก็ ตาม อาจมีการหยิบเอกสารคดีอื่นมาอ่านบา้ ง ไม่มีสมาธิในบางช่วงบา้ ง ทา กิจกรรมอ่ืนๆ บา้ ง แต่กไ็ ม่ไดแ้ สดงปริมาณมากอยา่ งมีนยั สาคญั สกั เท่าไร ใ น ส่ ว น ข อ ง ก า ร ใ ช้ค า พูด ข อ ง ศ า ล เ พ่ื อ ชัก จู ง โ ด ย ห ว ัง ใ ห้จ า เ ล ย รั บ สารภาพน้นั พบว่ามีในปริมาณท่ีนอ้ ยมาก เช่นเดียวกนั กบั การท่ีศาลอธิบายถึง ผลท่ีจะตามมาหลงั จากท่ีจาเลยรับสารภาพ (เช่น หากสารภาพจะไดร้ ับการลด โทษ หรือใหร้ อลงอาญา) กม็ ีอตั ราส่วนท่ีนอ้ ยเช่นกนั ท่ีน่าสังเกตคือ แมจ้ ะไม่มี การชักจูงให้จาเลยรับสารภาพแต่ศาลก็แสดงออกถึงการสั่งสอนจาเลย โดย กล่าวถึงบาป บุญ คุณ โทษ สูงถึงร้อยละ 22.55 ในขณะท่ีบางคดีศาลไดแ้ สดง 62 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

อาการข่มขู่ หรืออากปั กิริยารุนแรงในห้องพิจารณาคดี แต่อยใู่ นสัดส่วนที่นอ้ ย เพียงร้อยละ 0.85 ของคดีที่มีการสงั เกตการณ์ท้งั หมด นอกจากน้ีแลว้ นกั ศึกษาผูส้ ังเกตการณ์ยงั มีขอ้ สังเกตเพ่ิมเติมในบาง ประเดน็ เช่น ในบางคดีผพู้ ิพากษาอา้ งวา่ ที่ข้ึนพิจารณาชา้ เพราะโจทกแ์ ละจาเลย มาสาย ในคดีหน่ึงทนายจาเลยมิไดม้ าตามนดั ในการพิจารณาคดีของศาล ศาลได้ ใชเ้ พียงพยานเอกสารในการพิจารณาคดีเท่าน้นั ในบางคดีการพิจารณาคดีใช้ เวลาประมาณ 4 ชว่ั โมง และมีการพิจารณาคดีซ้าซอ้ นในเวลาเดียวกนั ถึง 3 คดี โดยมีการพิจารณาเน้ือหาและการซกั ถามพยานท่ีวกวนไปมา จนบางคร้ังพยาน หรือจาเลยมีการเขา้ ใจเน้ือหาในคาถามท่ีผิดเพ้ียนไป ในส่วนของการที่ศาลว่า กล่าวตกั เตือน ส่ังสอนจาเลยน้นั บางคร้ังมีการบอกนกั ศึกษาผสู้ ังเกตการณ์ดว้ ย ว่าอย่าเอาเป็ นเย่ียงอย่าง ในขณะท่ีบางคดีศาลไดพ้ ูดกบั จาเลยว่าหนีกฎหมาย อาจจะหนีได้ แต่หนีบาปบุญคุณโทษน้นั หนีไม่ได้ ใ น บ า ง ค ดี ร ะ ห ว่ า ง พิจารณาคดีจะมีการพิจารณาคดีซ้าซอ้ นกนั คือ มีการอ่านคาพิพากษาในขณะที่ มีการสืบพยานในอีกคดีหน่ึง 3.3 บุคคลทมี่ ีข้อจากดั ในการสื่อสาร เน่ืองจากการสังเกตการณ์ในส่วนน้ีจะบนั ทึกขอ้ มูลเฉพาะกรณีที่จาเลย หรือพยาน ไม่สามารถส่ือสารดว้ ยภาษาไทยได้ จึงทาใหส้ ถิติท่ีได้ อาจไม่มีความ ชดั เจนเท่าที่ควร อย่างไรก็ดี ในประมาณร้อยละ 3.5 จากจานวนคดีที่นกั ศึกษา ได้สังเกตการณ์ เป็ นกรณีที่ศาลต้องจดั หาล่ามให้กับจาเลยที่ไม่สามารถพูด ภาษาไทยได้ พบว่า ศาลไดจ้ ดั ล่ามให้ ประมาณร้อยละ 1.70 ในขณะท่ีไม่ไดจ้ ดั ล่ามให้ ร้อยละ 0.85 โดยล่ามท่ีใช้ในช้ันศาลจากการสังเกตการณ์ ได้แก่ ทนายความ เพอื่ นนกั โทษ และคนท่ีรู้จกั กบั จาเลย เป็นสัดส่วนเท่ากนั ลาดบั รอง ลงมือการใช้พยานเป็ นล่าม ซ่ึงแสดงนัยให้เห็นว่าการใช้ล่ามน้ันเป็ นไปตาม ความสะดวกของศาลในการหาผแู้ ปลภาษา ส่วนในกรณีท่ีจาเลย หรือ พยาน ไม่ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 63

สามารถอ่านและเขา้ ใจความเอกสารท่ีใชร้ ะหว่างการดาเนินคดี ศาลไดม้ ีการจดั ให้มีล่ามอธิบาย ท่ีน่าสังเกตคือ ในกรณีที่คู่ความหูหนวกเป็ นใบแ้ ละจะตอ้ งมี การจัดหาล่ามภาษามือ ซ่ึงคิดเป็ นจานวนประมาณ ร้อยละ 2.5 ของคดีท่ี สงั เกตการณ์มาท้งั หมดน้นั พบวา่ ศาลจดั ล่ามภาษามือใหเ้ พียงร้อยละ 0.85 ทาให้ น่าสงสยั วา่ การส่ือสารในศาลจะดาเนินการไปไดอ้ ยา่ งไร ขอ้ สงั เกตเพม่ิ เติมจากนกั ศึกษาท่ีเขา้ ร่วมการสงั เกตการณ์ ไดแ้ ก่ ในบาง คดีทนายความมีการใช้คาถามให้จาเลยเกิดความสับสน และในคดีดังกล่าว จาเลยเป็ นชนเผ่าที่เขา้ ใจภาษาไทยไดแ้ ต่ออกเสียงไม่ชดั ในบางคดีจาเลยเป็ น ชาวพม่าไม่เขา้ ใจภาษาไทย ศาลจึงใหน้ กั โทษมาเป็นล่ามให้ 3.4 บทบาทของอยั การหรือทนายฝ่ ายโจทก์ ผสู้ ังเกตการณ์คดี พบว่า พนกั งานอยั การ หรือทนายฝ่ ายโจทก์ เขา้ หอ้ ง พิจารณาไม่ตรงเวลาในอตั ราร้อยละ 27.66 ซ่ึงเป็นอตั ราที่มากกว่าการเขา้ ห้อง พิจารณาคดีไม่ตรงเวลาของทนายฝ่ ายจาเลย (ร้อยละ 18.72) แต่นอ้ ยกว่าการเขา้ ห้องพิจารณาคดีไม่ตรงเวลาของผูพ้ ิพากษา (ร้อยละ 40.85) พนกั งานอยั การ แสดงท่าทางข่มขู่ หรือเหยียดศกั ด์ิศรีความเป็ นมนุษยข์ องพยานต่ามาก โดย ปรากฏเพียงร้อยละ 1.70 อยา่ งไรก็ตาม ผสู้ ังเกตการณ์ไดส้ งั เกตวา่ มีการแสดง ท่าทีดุดันและสร้างความกดดันให้จาเลย รวมถึงการตัดบทจาเลยในการ สืบพยาน ในระหว่างการพิจารณาคดี พบว่า พนักงานอยั การ หรือทนายฝ่ าย โจทก์ ต้งั ใจฟังและจดบนั ทึกขณะการสืบพยาน ร้อยละ 62.98 แต่ปรากฏความ กระตือรือร้นของการทาหนา้ ท่ีในระดบั ต่า เช่น การทกั ทว้ งเพ่ือประโยชน์ของ จาเลย ปรากฏเพียงร้อยละ 6.81 และการใชค้ าถามนา ปรากฏเพียงร้อยละ 32.34 ซ่ึงน่าท่ีจะเป็ นเร่ืองปกติของอยั การหรือทนายฝ่ ายโจทก์ นอกจากน้ี จากการ สังเกตการณ์ พบว่า มากกว่าร้อยละ 20 ของคดีที่เขา้ สังเกตการณ์ อยั การ หรือ ทนายฝ่ ายโจทก์ ไดท้ ากิจกรรมอ่ืนๆนอกหนา้ ที่ในระหว่างการพิจารณาคดี และ 64 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

การสลบั สับเปล่ียนไปปฏิบตั ิหนา้ ที่ในห้องพิจารณาคดีอื่นน้นั อยใู่ นสัดส่วนท่ี ใกลเ้ คียงกนั ดว้ ย 3.5 บทบาทของทนายฝ่ ายจาเลย ผูส้ ังเกตการณ์ พบว่า ทนายฝ่ ายจาเลยมาห้องพิจารณาคดีไม่ตรงเวลา ร้อยละ 18.72 ซ่ึงเป็นอตั ราท่ีต่ากวา่ การเขา้ หอ้ งพิจารณาไม่ตรงเวลาของอยั การ หรือทนายฝ่ ายโจทก์ (ร้อยละ 27.66) ทนายความแสดงความกระตือรือร้นใน ระหวา่ งการพจิ ารณาคดีมากกว่าอยั การ หรือทนายฝ่ ายโจทก์ เช่น มีการถามคา้ น ถามนา ถึงร้อยละ 40.85 อยา่ งไรก็ตาม การทกั ทว้ งการปฏิบตั ิหนา้ ท่ีเพื่อรักษา ผลประโยชน์ใหจ้ าเลยน้นั อยใู่ นระดบั ต่า เพียงร้อยละ 13.62 นอกจากน้ี การท่ี ทนายแสดงท่าทางข่มขู่ หรือเหยียดหยามศกั ด์ิศรีความเป็ นมนุษยต์ ่อพยานฝ่ าย ตรงขา้ ม ก็อยใู่ นระดบั ต่ามากเช่นเดียวกบั อยั การหรือทนายฝ่ ายโจทก์ หรือเพียง ร้อยละ 1.28 เท่าน้นั ในระหว่างการพิจารณาคดีน้นั ทนายจาเลยต้งั ใจฟังและจด บนั ทึกในระดบั ท่ีใกลเ้ คียงกบั อยั การ หรือทนายฝ่ ายโจทก์ ไดแ้ ก่ ร้อยละ 58.30 เป็นที่น่าสงั เกตวา่ นอกจาก ทนายฝ่ ายจาเลย ร้อยละ 11.49 เสียสมาธิระหวา่ งการ พิจารณาคดี เนื่องจากการทากิจกรรมอ่ืนนอกหน้าท่ีแลว้ ทนายความยงั มีการ สลบั สับเปล่ียนไปปฏิบตั ิหนา้ ที่ในหอ้ งพิจารณาอ่ืนถึงร้อยละ 25.11 โดยอตั ราน้ี เป็นอตั ราท่ีสูงกวา่ ในพ้ืนท่ีอื่นๆอยา่ งมีนยั สาคญั ดว้ ย 4. การกระทาอ่นื ๆ ในศาลที่ไม่ปกป้ องสิทธิ หรือการละเมิดสิทธิของ ผู้ต้องหาและจาเลย ในเร่ืองการใส่ตรวนกบั ผูต้ อ้ งหาหรือจาเลยน้ัน พบว่ามีการใส่ตรวน ร้อยละ 28.09 ซ่ึงอยใู่ นสัดส่วนท่ีไม่มาก นกั เม่ือเปรียบเทียบกบั ขอ้ มูลที่สารวจ มาท้งั หมด เช่นเดียวกบั การใส่กญุ แจมือผตู้ อ้ งหาหรือจาเลย ซ่ึงมีสดั ส่วนร้อยละ 25.96 สาหรับการปล่อยตวั ชวั่ คราวโดยไม่มีการวางหลกั ประกนั น้นั พบว่ามี โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 65

เพียงร้อยละ 9.79 ของขอ้ มูลท้งั หมดที่สังเกตการณ์เท่าน้ันที่มีการปล่อยตวั ช่ัวคราวโดยไม่มีการวางหลกั ประกัน ในขณะท่ีร้อยละ 82.98 ของขอ้ มูลที่ สังเกตการณ์ ศาลจะปล่อยตวั ชว่ั คราวต่อเมื่อมีการวางหลกั ประกนั ท้งั น้ีการที่ ศาลไม่อนุญาตใหป้ ระกนั ตวั ประกอบดว้ ยเหตุผลต้งั แต่การขาดทุนทรัพย์ ขาด หลกั ประกัน กลัวการหลบหนี และกลัวไปยุ่งเกี่ยวกับคดี แต่ท้งั หมดอยู่ใน อตั ราส่วนท่ีนอ้ ยเมื่อเทียบกบั สดั ส่วนคดีที่มีการสงั เกตการณ์ท้งั หมด นอกจากน้ันแล้วข้อสังเกตอ่ืนๆ ท่ีมาจากนักศึกษาผู้เข้าทาการ สงั เกตการณ์คดี เช่น ในบางคดีมีการใส่โซ่ตรวนผตู้ อ้ งหาผชู้ ายแต่ไม่มีการใส่โซ่ ตรวนแก่ผตู้ อ้ งหาหญิง ในคดีหน่ึงจาเลยเป็ นชาวต่างชาติ เริ่มแรกที่ศาลอ่านคา พิพากษา จาเลยให้การปฏิเสธ แต่พอศาลบอกว่าโทษไม่ไดห้ นกั อะไร เพียงแค่ รายงานความประพฤติและชดใช้ค่าเสียหายเท่าน้ัน จาเลยก็ให้การยอมรับ สารภาพ บทสรุป จากการสังเกตการณ์คดีในศาลจังหวดั เชียงราย พบว่าศาลจังหวดั เชียงรายให้การตอ้ นรับนักศึกษาจากทางมหาวิทยาลยั เป็ นอย่างดี เนื่องจาก คุน้ เคยกบั การรับนกั ศึกษาฝึกงานเป็นอยา่ งดี และดว้ ยความที่นกั ศึกษาส่วนใหญ่ นิยมใส่เคร่ืองแบบนกั ศึกษาไปสงั เกตการณ์คดีที่ศาล ดงั น้นั ประเดน็ ในการเขา้ สู่ ศาลจึงเกิดจากการสังเกตพฤติการณ์ที่เกิดข้ึนกบั บุคคลอ่ืนๆ เป็ นหลกั ซ่ึงโดย สรุปพบว่าการตรวจตราก่อนเขา้ ศาลน้นั มกั จะเกิดจากความไม่ต่อเน่ืองของ ความเขม้ งวดในการตรวจตรามากกว่าจะเป็ นการเลือกปฏิบตั ิต่อบุคคลหน่ึง บุคคลใดอยา่ งมีนยั สาคญั และศาลจงั หวดั เชียงราย มีการประชาสมั พนั ธ์ผา่ นสื่อ 66 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

ต่างๆรวมถึงการให้บริการฐานขอ้ มูลคดีผ่านทางระบบคอมพิวเตอร์ อย่างไรก็ ตาม อาจมีปัญหาในเรื่องความพร้อมของอุปกรณ์ดงั กล่าว ในส่วนของการเขา้ ฟังการพิจารณาคดี การเขา้ ถึงห้องพิจารณาคดี เป็ นไปโดยสะดวก ในบริเวณห้องพิจารณาคดีมีป้ ายขอ้ ความเตือนต่างๆท้งั ท่ี สังเกตเห็นได้ชัดเจนและสังเกตเห็นไดไ้ ม่ชดั (หรือที่อาจไม่มีอยู่เลยในห้อง พจิ ารณาคดี) พบวา่ แมป้ ้ ายเตือนท่ีเห็นไม่ชดั เจน หรือท่ีอาจไม่มีอยเู่ ลย เช่น การ หา้ มนงั่ ไขว่หา้ ง การหา้ มเค้ียวขนม เจา้ หนา้ ท่ีของศาลจะไดเ้ ตือนใหผ้ เู้ ขา้ ฟังการ พิจารณาคดีปฎิบตั ิตามคาเตือนเหล่าน้ันเสมอ ป้ ายขอ้ ความกรณีปิ ดเคร่ืองมือ สื่อสาร และการห้ามพูดคุยเสียงดงั ในห้องพิจารณาคดี เป็ นกรณีที่เจ้าหน้าท่ี ปฏิบตั ิตามอยา่ งเขม้ งวด นอกจากน้ี สงั เกตไดว้ า่ ป้ ายท่ีติดวา่ เขตหวงหา้ มเฉพาะ ไดป้ รากฏอยตู่ ามหอ้ งพจิ ารณาคดีเพียงไม่กี่หอ้ งเท่าน้นั สาหรับบทบาทของศาล การอธิบายคาฟ้ องและขอ้ กล่าวหาโดยศาล เป็ นไปโดยไม่ปรากฏกรณีที่ผิดปกติ อย่างไรก็ตาม การถามว่ามีทนายความ หรือไม่ก่อนการสอบถามคาให้การในคดีที่มีอตั ราโทษสูง และการต้งั ทนายขอ แรงให้แก่จาเลย ยังเป็ นประเด็นท่ีน่ากังวล เนื่องจากแม้จานวนคดีที่ผู้ สงั เกตการณ์ไดบ้ นั ทึกว่าไม่ไดป้ ฏิบตั ิตามหลกั การดงั กล่าว มีอยใู่ นสัดส่วนท่ีไม่ สูงมากนกั แต่เป็นกรณีท่ีกระทบสิทธิผูต้ อ้ งหาหรือจาเลยอยา่ งชดั เจน ส่วนการ สอบคาใหก้ าร (รับสารภาพหรือปฏิเสธ) ของจาเลยก่อนการพิจารณาคดี เป็นไป โดยปกติ ในการบนั ทึกคาใหก้ ารของศาลตรงตามคาเบิกความของพยาน อยใู่ น สัดส่วนท่ีสูง กรณีการนาสาบาน ผูน้ าสาบานอาจเป็ นหน้าบลั ลงั ก์ ทนายความ อยั การ และล่าม ท้งั น้ี แลว้ แต่ที่ศาลเห็นสมควร สาหรับการนง่ั ครบองคค์ ณะ เป็ นที่น่าสังเกตว่า กรณีที่ศาลนงั่ ไม่ครบ องค์คณะ (ต้งั แต่เริ่มต้นการพิจารณาจนจบ) มีสัดส่วนท่ีสูง รวมถึงการน่ัง พิจารณาคดีไม่ตรงเวลา องค์คณะผูไ้ ม่ใช่เจ้าของสานวนมีส่วนช่วยในการ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 67

ซักถามพยานเพิ่มเติมสูง และสมาธิดีต่อการพิจารณาคดีแม้จะไม่ใช่คดีของ ตนเองก็ตาม การใชค้ าพูดของศาลเพ่ือชกั จูงโดยหวงั ให้จาเลยรับสารภาพ การ อธิบายถึงผลที่จะตามมาหลงั จากท่ีจาเลยรับสารภาพ (เช่น หากสารภาพจะไดร้ ับ การลดโทษ หรือให้รอลงอาญา) พบว่า อยู่ในสัดส่วนที่ต่า อย่างไรก็ตาม ยงั ปรากฏกรณีที่ศาลแสดงออกถึงการส่ังสอนจาเลย โดยกล่าวถึงบาป บุญ คุณ โทษ ในสัดส่วนที่สูง ส่วนการแสดงอาการข่มขู่ หรืออากปั กิริยารุนแรงในหอ้ ง พิจารณาคดีมีปรากฏเพยี งไม่ก่ีกรณีเท่าน้นั กรณีบุคคลท่ีมีปัญหาการสื่อสาร พบว่า ศาลไดจ้ ดั ล่ามให้ โดยล่ามที่ใช้ ในช้นั ศาล อาจเป็น ทนายความ เพ่ือนนกั โทษ และคนที่รู้จกั กบั จาเลย รองลงมา คือ การใชพ้ ยานเป็นล่าม ซ่ึงแสดงนยั ใหเ้ ห็นว่าการใชล้ ่ามน้นั เป็นไปตามความ สะดวกของศาลในการหาผแู้ ปลภาษา และจากการสังเกตการคดี ผสู้ ังเกตการณ์ ยงั มีขอ้ สงสัยเกี่ยวกบั การดาเนินการของศาลกรณีล่ามภาษามือ ซ่ึงไม่ชดั เจนใน แนวทางการส่ือสารระหวา่ งการพิจารณาคดี นอกจากน้ี ยงั พบขอ้ สังเกตเก่ียวกบั กรณีชนเผ่าที่พดู ภาษาไทยได้ แต่ไม่สามารถใชภ้ าษาไทยไดด้ ี ซ่ึงอาจจะเขา้ ข่าย ของการเป็นบุคคลท่ีมีปัญหาในการส่ือสารดว้ ย สาหรับความตรงเวลาในการเขา้ ห้องพิจารณาคดี พบว่าท้งั ผพู้ ิพากษา พนกั งานอยั การหรือทนายฝ่ ายโจทก์ และทนายความฝ่ ายจาเลย เขา้ หอ้ งพิจารณา คดีไม่ตรงเวลาในสัดส่วนที่สูง โดยผพู้ ิพากษาเขา้ ห้องพิจารณาไม่ตรงเวลาเป็ น สดั ส่วนสูงสุด ตามมาดว้ ย พนกั งานอยั การหรือทนายฝ่ ายโจทก์ และทนายความ ตามลาดบั พนักงานอยั การหรือทนายฝ่ ายโจทก์และทนายฝ่ ายจาเลย ได้แสดง ท่าทางข่มขู่ หรือเหยียดศกั ด์ิศรีความเป็ นมนุษยข์ องพยานในสัดส่วนท่ีต่ามาก ซ่ึงเป็ นผลดีต่อการเคารพสิทธิมนุษยชนของพยาน อย่างไรก็ตาม ในขณะท่ีผู้ สังเกตการณ์พบว่า พนักงานอยั การหรือทนายฝ่ ายโจทก์ และทนายความฝ่ าย 68 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

จาเลย ต่างต้งั ใจฟังและจดบนั ทึกขณะการสืบพยานในสัดส่วนที่สูง แต่ในส่วน ของความกระตือรือร้นในการทางานของบุคคลดงั กล่าว กลบั ปรากฏในสัดส่วน ท่ีต่า โดยสังเกตไดจ้ ากคดีจานวนนอ้ ยท่ีมีการทกั ทว้ งเพื่อประโยชน์ของจาเลย หรือการใชค้ าถามนาระหวา่ งการสืบพยาน นอกจากน้ี ในระหว่างการพิจารณาคดี แมว้ ่าท้งั อยั การหรือทนายฝ่ าย โจทก์และทนายความ ใช้สมาธิในการทาหน้าที่ระหว่างการพิจารณาคดีใน สัดส่วนที่สูงพอสมควร ผูส้ ังเกตการณ์ พบว่า ท้งั อยั การหรือทนายฝ่ ายโจทก์ และทนายความ ต่างทากิจกรรมอื่นๆนอกหนา้ ท่ีในระหวา่ งการพิจารณาคดีดว้ ย เช่นการใชโ้ ทรศพั ทม์ ือถือ หรือการเดินออกนอกหอ้ ง โดยสดั ส่วนของกลุ่มแรก มากกวา่ ถึงกลุ่มท่ีสองถึงหน่ึงเท่าตวั ส่วนการสลบั สบั เปล่ียนไปปฏิบตั ิหนา้ ที่ใน ห้องพิจารณาคดีอื่นน้ัน อยู่ในสัดส่วนท่ีสูงของท้ังสองกลุ่ม และมีอัตราท่ี ใกลเ้ คียงกนั ในส่วนของการกระทาอ่ืนๆ ในศาลที่ไม่ปกป้ องสิทธิ หรือการละเมิด สิทธิของผูต้ อ้ งหาและจาเลย จากการสังเกตการณ์คดี พบว่า ประมาณหน่ึงใน สามของคดีท่ีเขา้ สงั เกตการณ์ มีการใส่ตรวน หรือการใส่กุญแจมือผตู้ อ้ งหาหรือ จาเลย และอยใู่ นสดั ส่วนที่ใกลเ้ คียงกนั ในส่วนของการปล่อยตวั ชวั่ คราว พบว่า คดีท่ีมีการปล่อยตวั ช่ัวคราวส่วนใหญ่ จะเป็ นการปล่อยตวั ช่ัวคราวอย่างมี หลกั ประกนั ท้งั น้ีการที่ศาลไม่อนุญาตใหป้ ระกนั ตวั ประกอบดว้ ยเหตุผลต้งั แต่ การขาดทุนทรัพย์ ขาดหลกั ประกนั กลวั การหลบหนี และกลวั ไปยงุ่ เก่ียวกบั คดี โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 69

6 ผลการสังเกตการณ์ของมหาวทิ ยาลยั อุบลราชธานี บทนา คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั อุบลราชธานีไดร้ ่วมโครงการเรียนรู้และ สังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชนในปี 2555 และ 2556 โดยมีนักศึกษาช้ันปี ท่ี 3 และ 4 เขา้ ร่วมโครงการจานวน 30 คน การ สังเกตการณ์เป็ นการสังเกตการณ์ ณ ศาลจงั หวดั อุบลราชธานี ในช่วงระหว่าง เดือนธันวาคม 2555 ถึงเดือนกุมภาพนั ธ์ 2556 โดยการสังเกตการณ์น้ันได้ กาหนดใหน้ กั ศึกษาสังเกตการณ์ในคดีอาญา ซ่ึงนกั ศึกษาไดส้ ่งแบบบนั ทึกการ สงั เกตการณ์จานวนท้งั สิ้น 239 ชุด เน่ืองจากแบบบนั ทึกการสังเกตการณ์ซ่ึงใชบ้ นั ทึกการสังเกตการณ์คดีเป็นแบบ ที่มีเน้ือหาที่จะตอ้ งเก็บขอ้ มูลเป็นแบบเดียวกนั แมว้ ่ากระบวนพิจารณาของศาล ในวนั ท่ีมีการสังเกตการณ์น้ันจะมีกระบวนการพิจารณาท่ีแตกต่างกัน เช่น กระบวนพิจารณาในวนั ฟ้ องท่ีแตกต่างกับกระบวนพิจารณาในวนั อ่านคา พิพากษาในประเด็นเก่ียวกับการสอบถามคาให้การและการสอบถามความ ต้องการทนายความ ซ่ึงผู้สรุ ปเห็นว่าเมื่อนาข้อมูลจากแบบบันทึกการ สงั เกตการณ์ไปสรุปในภาพรวมของแต่ละกระบวนพิจารณาแลว้ อาจจะสะทอ้ น ขอ้ มูลของภาพรวมในรายละเอียดของแต่ละกระบวนพิจารณาไดไ้ ม่สมบูรณ์ อยา่ งท่ีควรจะเป็น จากแบบบนั ทึกการสังเกตการณ์พบว่าเป็ นการสังเกตการณ์ในวนั พิพากษาคดีจานวน 77 ชุด วนั สืบพยานนัดแรกจานวน 22 ชุด วนั ฟ้ องคดี 70 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

จานวน 10 ชุด วนั สืบประกอบคารับสารภาพจานวน 1 ชุด วนั ฟังคาพิพากษา ศาลอุทธรณ์ 2 ชุด วนั นดั พร้อม 74 ชุด และวนั สืบพยานต่อเนื่อง 53 ชุด การอบรมหลกั การปฏบิ ัตติ นในช้ันศาลความรู้พนื้ ฐานเกย่ี วกบั กระบวนการยุตธิ รรม ในช้ันศาลและหลกั การกรอกแบบสารวจข้อมูล วนั ที่ 8-9 ธันวาคม 2555 ณ มหาวทิ ยาลยั อุบลราชธานี โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 71

การสรุปผลการสังเกตการณ์ตามแบบบนั ทึกการสังเกตการณ์คดีของ นักศึกษาคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ในปี น้ีจะนาเสนอใน ประเดน็ เกี่ยวกบั 1.การเขา้ ไปในพ้ืนที่อาคารศาลและห้องพิจารณาคดีซ่ึงเป็นประเด็นที่ จะสะทอ้ นถึงหลกั ในการพจิ ารณาคดีโดยเปิ ดเผยของศาล 2.การพิจารณาคดีอย่างเป็ นธรรมซ่ึงเป็ นประเด็นเกี่ยวกับ (1) การ ปฏิบตั ิหน้าที่ของศาล (2) การทาหน้าท่ีของผูพ้ ิพากษาซ่ึงเป็ นองค์คณะ (3) บทบาทของพนกั งานอยั การหรือทนายโจทก์ และ (4) บทบาทของทนายจาเลย ซ่ึงจะเป็นประเด็นที่สะทอ้ นถึงคุณภาพขององคก์ รและกระบวนการพิจารณาว่า จะเป็นไปตามท่ีประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาไดบ้ ญั ญตั ิเพ่ือคุม้ ครอง สิทธิเอาไวห้ รือไม่ 3.การกระทาอ่ืนๆในศาลที่ถือเป็นการไม่ปกป้ องสิทธิหรือละเมิดสิทธิ ของผูต้ อ้ งหาหรือจาเลย เป็ นประเด็นที่สะทอ้ นถึงองคป์ ระกอบอ่ืนๆ ที่ไม่ได้ เก่ียวกบั เน้ือหาของคดีโดยตรงแต่อาจมีการกระทาที่ละเมิดสิทธิมนุษยชน และ 4.ประเด็นอ่ืนๆ ซ่ึงเกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชนและกระบวนการ ยตุ ิธรรมซ่ึงไม่ใช่ประเดน็ ตาม 1-3 ผลการสังเกตการณ์ 1. การเข้าบริเวณพนื้ ทศี่ าล ในการเขา้ สู่บริเวณอาคารศาลแม้จะพบว่ามีการเลือกตรวจเฉพาะ ประชาชนทวั่ ไป ทนายความหรือนกั ศึกษาจะไม่มีการตรวจก็ตาม แต่การเลือก ตรวจดงั กล่าวก็ไม่ปรากฏว่าศาลจงั หวดั อุบลราชธานีมีการเลือกปฏิบตั ิที่ชดั เจน หรือมีนยั ยะสาคญั อนั จะเป็นอุปสรรคในการเขา้ ถึงศาลแต่อยา่ งใด 72 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

ในส่วนของการประชาสัมพนั ธ์เพ่ือให้ขอ้ มูลแก่ประชาชนของศาล พบวา่ ศาลจงั หวดั อุบลราชธานีมีการจดั ทาป้ ายประชาสัมพนั ธ์เพื่อแนะนาถึงการ ปฏิบตั ิตวั ในศาลและข้นั ตอนการฟ้ องคดี แต่เป็นการจดั ทาไวท้ ี่ช้นั 2 ของอาคาร และมีเจา้ หนา้ ท่ีของศาลคอยใหค้ าแนะนาก่อนเขา้ ไปภายในอาคารศาล 2. การเข้าห้องพจิ ารณาคดี การเขา้ สังเกตการณ์คดีของนกั ศึกษาหากเป็นการเขา้ ฟังการพิจารณาคดี โดยไม่แต่งกายในชุดนกั ศึกษา เจา้ หนา้ ท่ีศาลจะไม่สอบถามถึงหนงั สือแจง้ ถึง การเขา้ สังเกตการณ์คดีจากคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั อุบลราชธานี แต่หาก นกั ศึกษาแต่งกายในชุดนกั ศึกษาเจา้ หนา้ ท่ีศาลจะสอบถามถึงหนงั สือแจง้ จาก คณะนิติศาสตร์ และเมื่อมีหนังสือแจ้งจากทางคณะแลว้ เจ้าหน้าท่ีศาลจะให้ ความร่วมมือกบั ผสู้ งั เกตการณ์มากข้ึนอยา่ งชดั เจนถึงร้อยละ 97.50 ท้งั เจา้ หนา้ ท่ี ของศาลไดข้ อใหน้ กั ศึกษาแสดงหนงั สือแจง้ ของคณะถึงร้อย 35.14 ซ่ึงอาจเกิด จากการท่ีเจา้ หนา้ ที่พบว่าเป็ นเร่ืองที่ไม่ปกติท่ีพบนกั ศึกษาไปศาลมากกว่าปกติ แต่ปรากฏการณ์ดงั กล่าวก็สะทอ้ นถึงความไม่เขา้ ใจถึงหลกั ในการพิจารณาคดี อยา่ งเปิ ดเผยของศาลท่ีประชาชนสามารถท่ีจะเขา้ ฟังการพิจารณาคดีของศาลได้ ของเจา้ หน้าที่ของศาล อย่างไรก็ดีมีขอ้ สังเกตจากนกั ศึกษาผูส้ ังเกตการณ์ว่ามี การใหค้ าแนะนาจากเจา้ หนา้ ท่ีศาลถึงขอ้ มูลเกี่ยวกบั คดีที่กาลงั พิจารณาและการ ปฏิบตั ิตวั ของผสู้ งั เกตการณ์ในหอ้ งพิจารณาคดี 3. หลกั การพจิ ารณาคดอี ย่างเป็ นธรรม 3.1 บทบาทของผู้พิพากษาตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความ อาญา การปฏิบตั ิหนา้ ท่ีของศาลตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา จากแบบบนั ทึกพบว่าส่วนใหญ่ศาลไดอ้ ธิบายฟ้ องและขอ้ กล่าวหาให้จาเลยฟัง โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 73

ร้อยละ 49.79 และไม่ไดอ้ ธิบายฟ้ องและขอ้ กล่าวหาใหจ้ าเลยฟังร้อยละ 5.43 ใน กรณีท่ีจาเลยไม่มีทนายความศาลไม่ต้งั ทนายความขอแรงให้แก่จาเลยเป็ น จานวนถึงร้อยละ 15.89 ซ่ึงถือว่าเป็ นสัดส่วนท่ีสูง สาหรับการบนั ทึกถอ้ ยคา พยานพบว่าศาลบนั ทึกถอ้ ยคาพยานไม่ตรงกบั คาเบิกความถึงร้อยละ 16.73 ซ่ึง ถือว่าเป็ นสัดส่วนที่สูง อย่างไรก็ดีจากแบบบนั ทึกพบว่าศาลไดเ้ ปิ ดโอกาสให้ พยานไดต้ รวจสอบและโตแ้ ยง้ ก่อนลงนาม และสาหรับการทาหนา้ ท่ีนาสาบาน มีบุคคลท่ีเป็ นผู้นาสาบานหลากหลาย มีท้ังท่ีเป็ นเจ้าหน้าที่หน้าบัลลังก์ ทนายความ อยั การและล่าม อนั ถือว่าเป็ นการปฏิบตั ิท่ีไม่ชดั เจนเกี่ยวกบั การ ปฏิบตั ิหนา้ ที่นาสาบานซ่ึงแทจ้ ริงแลว้ หนา้ ที่นาสาบานดงั กล่าวควรดาเนินการ อยา่ งเป็นทางการและมีผนู้ าสาบานท่ีชดั เจน 3.2 บทบาทของผู้พพิ ากษาและองค์คณะ จากแบบบนั ทึกการออกนง่ั พิจารณาของศาลพบวา่ ศาลออกนงั่ พิจารณา ไม่ครบองคค์ ณะตามที่กฎหมายบญั ญตั ิอยู่ในสัดส่วนท่ีสูงถึงร้อยละ 56.06 ซ่ึง ผลดงั กล่าวส่วนหน่ึงอาจจะเกิดการสังเกตการณ์ที่เป็ นการสังเกตการณ์ในวนั อ่านคาพพิ ากษาถึงร้อยละ 33.05 (79 ชุด) ศาลออกนงั่ พิจารณาไม่ตรงเวลาอยใู่ น สัดส่วนที่สูงถึงร้อยละ 59.42 ซ่ึงจะออกนงั่ พิจารณาในเวลาประมาณ 10.00 น. โดยในทางปฏิบัติเจ้าหน้าที่หน้าบัลลังก์จะโทรศัพท์แจ้งให้ศาลทราบเมื่อ พนกั งานอยั การ ทนายความและพยานมาพร้อมแลว้ การออกนง่ั พิจารณาล่าชา้ ดงั กล่าวอาจจะส่งผลใหม้ ีการเร่งรัดในการพจิ ารณาคดีและการสืบพยาน การทาหน้าท่ีของศาลที่ร่วมเป็ นองค์คณะไม่มีบทบาทในการช่วย ซักถามเพิ่มเติมในการสืบพยานในสัดส่วนท่ีสูงถึงร้อยละ 62.76 แต่อย่างไรก็ ตามผรู้ ่วมเป็นองคค์ ณะดงั กล่าวยงั มีการกระทาท่ีแสดงออกถึงการไม่มีสมาธิใน การพิจารณา เช่น การนาสานวนหรือเอกสารของคดีอ่ืนอ่าน การนงั่ เหม่อลอย 74 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

หรือการใช้โทรศัพท์มือถือในขณะออกน่ังพิจารณามาอยู่ในสัดส่วนที่ต่า ระหวา่ งร้อยละ 1.67 – 4.19 ในการห้องพิจารณาผูพ้ ิพากษาได้ให้ขอ้ มูลเกี่ยวกับผลของคดีหาก จาเลยใหก้ ารรับสารภาพ เช่นการจะพิพากษาลดโทษหรือรอลงอาญาถึงร้อยละ 28.47 ท้งั มีการกระทาที่เป็ นการแสดงออกที่เป็นการสั่งสอนจาเลยในเร่ืองบาป บุญคุณโทษถึงร้อยละ 44.35 ซ่ึงถือว่าเป็ นสัดส่วนดงั กล่าวถือว่าเป็ นสัดส่วนที่ สูงอย่างมีนยั ยะสาคญั เพราะการให้ขอ้ มูลเก่ียวกบั ผลของคดีเป็ นการจูงใจให้ จาเลยรับสารภาพ ท้งั การสั่งสอนจาเลยก็ไม่ใช่บทบาทหนา้ ที่ตามกฎหมายของ ศาลแต่อยา่ งใด 3.3 บทบาทของอยั การหรือทนายฝ่ ายโจทก์ การมาศาลของพนักงานอัยการหรื ออัยการจากแบบบันทึกการ สังเกตการณ์คดีพบว่ามาศาลไม่ตรงเวลาถึงร้อยละ 40.58 ซ่ึงผลดงั กล่าวน้ีย่อม เป็นส่วนหน่ึงท่ีส่งผลต่อการเริ่มพิจารณาคดีท่ีล่าชา้ ของศาล และเมื่อพิจารณาถึง ความต้งั ใจฟังการเบิกความและจดบนั ทึกขณะที่พยานเบิกความพบว่าอยู่ใน ระดบั ร้อยละ 43.51 ส่วนการเดินเขา้ ออกหอ้ งพิจารณาและการใชโ้ ทรศพั ทข์ อง พนักง านอัยการในร ะหว่าง ก าร สื บพยานซ่ึ ง อาจจ ะส่ ง ผล ต่ อการ มี สมาธิ ใน ระหว่างการพิจารณาคดีของพนกั งานอยั การพบว่ามีการกระทาดงั กล่าวมีอยใู่ น ระดบั ท่ีต่า 3.4 บทบาทของทนายฝ่ ายจาเลย จากแบบบนั ทึกการสังเกตการณ์คดี 339 ชุด ทนายของจาเลยในคดี แบ่งเป็นทนายท่ีจาเลยจดั หาเองจานวน 215 ชุด และเป็นทนายขอแรงจานวน 24 ชุด พบว่าทนายจาเลยมาศาลตรงเวลาร้อยละ 62.34 และมาศาลไม่ตรงเวลาร้อย ละ 17.57 ในส่วนของการทาหนา้ ที่ของทนายความพบว่าทนายความของจาเลย มีความต้งั ใจฟังคาเบิกความและจดบนั ทึกเป็ นจานวนร้อยละ 43.51 ซ่ึงเป็ น โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 75

สัดส่วนท่ีสูง อย่างไรก็ตามยงั พบว่าทนายจาเลยกิจกรรมอื่นๆในระหว่างการ พิจารณาคดี เช่น การใชโ้ ทรศพั ทม์ ือถือ การเดินเขา้ ออกห้องพิจารณาดว้ ยเป็ น จานวนถึงร้อยละ 25.10 ส่วนการสลบั ไปปฏิบตั ิหน้าท่ีในห้องพิจารณาอ่ืนมี จานวนนอ้ ยเพยี งร้อยละ 0.83 4. การกระทาอนื่ ๆในศาลที่ถือเป็ นการไม่ปกป้ องสิทธิหรือละเมิดสิทธิ ของผู้ต้องหาหรือจาเลย ในประเด็นเกี่ยวกบั การใชเ้ ครื่องพนั ธนาการในการควบคุมผูต้ อ้ งหา หรือจาเลยน้ัน พบว่าเป็ นการพนั ธนาการโดยใช้โซ่ตรวนเป็ นจานวนร้อยละ 32.65 ใชก้ ุญแจมือร้อยละ 30.12 ส่วนประเด็นเกี่ยวกบั การปล่อยชว่ั คราวน้ัน พบว่าผตู้ อ้ งหาหรือจาเลยไดร้ ับการปล่อยชว่ั คราวโดยไม่ตอ้ งทาสัญญาประกนั เป็นจานวนร้อยละ 20.08 สาหรับประเด็นเกี่ยวกบั เหตุที่ผตู้ อ้ งหาหรือจาเลยไม่ไดร้ ับอนุญาตจาก ศาลให้ปล่อยช่ัวคราวเม่ือมีการร้องขอให้ปล่อยชั่วคราวน้ัน พบว่ามีสาเหตุ เน่ืองจากการขาดทุนทรัพยเ์ ป็ นจานวนร้อยละ 2.1 การขาดนายประกันเป็ น จานวนร้อยละ 2.92 การกลวั วา่ จะหลบหนีจานวนร้อยละ 1.25 และกลวั จะไปยงุ่ กบั เก่ียวแก่คดีจานวนร้อยละ 3.34 ท้งั ส่วนหน่ึงก็มีสาเหตุจากการเป็ นคดีที่มี ความผิดรุนแรง ซ่ึงจากขอ้ มูลดงั กล่าวน้ีแสดงให้เห็นว่าส่วนใหญ่ผูต้ อ้ งหาหรือ จาเลยไดร้ ับอนุญาตให้ปล่อยชว่ั คราว อย่างไรก็ตามจากแบบสอบบนั ทึกการ สงั เกตการณ์คดีพบวา่ ผสู้ งั เกตการณ์ไม่ไดบ้ นั ทึกขอ้ มลู ในประเดน็ น้ีเป็นสดั ส่วน ที่สูงถึงร้อยละ 95 ข้ึนไป ขอ้ มูลที่ปรากฏจึงอาจจะไม่สะท้อนข้อเท็จจริงที่ เกิดข้ึนอยา่ งที่ควรจะเป็น 76 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

ตวั แทนนักศึกษาเข้าร่วมนาเสนอผลงานในการสัมมนาเวทสี าธารณะเร่ือง “คดสี ิทธิมนุษยชน กรณกี ารพจิ ารณาคดดี ้วยความเป็ นธรรม” วนั จันทร์ท่ี 27 พฤษภาคม พ.ศ.2556 ณ สานักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 77

78 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

ภาคผนวก โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 79

สรุปโครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาล ในมุมมองสิทธิมนุษยชน โดย คณะนิติศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ทกั ษณิ คณะนิติศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั อบุ ลราชธานี สานักวชิ านิตศิ าสตร์ มหาวทิ ยาลยั แม่ฟ้ าหลวง คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ ส่วนที่ 1 ข้อมูลคดที ว่ั ไป สถาบนั จานวนคดที เี่ ข้าสังเกตการณ์ ม.ทกั ษณิ 177 ม.อุบลราชธานี 239 ม.เชียงใหม่ 285 ม.แม่ฟ้ าหลวง 235 สถาบนั ประเภทของคดี อนื่ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ แพ่ง อาญา 4.0 3.4 ม.อุบลราชธานี 19.8 72.9 0 0 ม.เชียงใหม่ 0 100 1.9 0.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 29.4 68.1 0 0 14.9 85.1 80 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

ข้อหา สถาบนั พรบยาเสพ ิตด พรบ ่ปาไ ้ม ฯ พรบการคนเ ้ขาเมือง ท ัรพ ์ย ุบก ุรก เพศ ีชวิตและ ่รางกาย เส ีรภาพและ ื่ชอเ ีสยง ละเมิด อื่นๆ ไ ่มตอบ ม. 29. 1.7 0 10. 0 1.7 19. 2.3 2.3 27. 6.2 ทกั ษณิ 4 2 2 1 ม. อุบลราช - - - - - - - - - - - ธานี ม. 14. 4.7 0.3 15. 0.9 0.6 6.6 0 4.4 36. 2.5 เชียงให 7 3 9 ม่ ม.แม่ฟ้ า 33. 0.4 14. 1.7 5.9 17. 1.2 หลวง 61 3 46 6 02 8 โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 81

ส่วนท่ี 2 การบริหารงานธุรการในศาลยุตธิ รรม 2.1 ก่อนเข้าห้องพจิ ารณาคดี 1. เจ้าหน้าทเี่ ลอื กปฏบิ ตั ใิ นการตรวจบุคคลทเ่ี ข้าในบริเวณศาลหรือไม่ สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 45.8 52.5 1.7 ม.อบุ ลราชธานี 8.37 89.53 2.1 ม.เชียงใหม่ 21.9 74.4 2.2 1.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 31.06 69.09 0.85 2. เจ้าหน้าทศ่ี าลให้ความร่วมมือกบั ผู้สังเกตการณ์ เม่ือมหาวทิ ยาลยั ได้ส่ง หนังสือขออนุญาตจากศาลล่วงหน้า สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 54.8 22.6 22.6 ม.อุบลราชธานี 97.5 1.25 1.25 ม.เชียงใหม่ 9.1 33.8 27.8 29.4 ม.แม่ฟ้ าหลวง 38.30 51.06 10.64 3. เจ้าหน้าทศ่ี าลขอให้ผู้สังเกตการณ์แสดงจดหมายขออนุญาตก่อนเข้า 82 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

สังเกตการณ์คดี ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ สถาบนั 19.2 74.6 6.2 ม.ทกั ษณิ 35.14 60.67 4.19 4.1 70.9 12.8 12.2 ม.อบุ ลราชธานี 8.09 88.94 2.97 ม.เชียงใหม่ ม.แม่ฟ้ าหลวง 4. เจ้าหน้าทศ่ี าลปฏบิ ตั ติ ่อผู้สังเกตการณ์ทไี่ ม่สวมชุดนักศึกษาหรือสวมชุด ลาลองเป็ นอย่างดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 53.7 37.9 8.5 ม.อุบลราชธานี 34.30 61.51 4.19 ม.เชียงใหม่ 72.8 15.6 5.0 6.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 68.51 31.06 0.43 โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 83

2.2 การเข้าห้องพจิ ารณาคดี 1. เจ้าหน้าทศี าลซักถามผู้สังเกตการณ์ก่อนหรือระหว่างการอยู่ในห้องพจิ ารณา คดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 33.9 62.7 3.4 ม.อุบลราชธานี 62.35 36.82 0.83 ม.เชียงใหม่ 41.3 57.5 0.0 1.3 ม.แม่ฟ้ าหลวง 22.35 77.22 0.43 2. ในบริเวณห้องพจิ ารณาคดี มปี ้ ายข้อความดงั ต่อไปนี้ ตดิ ไว้ 2.1 โปรดแต่งกายสุภาพ สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ 0.9 ม.ทกั ษณิ 61 32.2 6.8 ม.อบุ ลราชธานี 75.74 20.5 3.76 ม.เชียงใหม่ 85.9 13.1 0 ม.แม่ฟ้ าหลวง 83.82 15.75 0.43 84 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

2.2 กรุณาสวมรองเท้าหุ้มส้น หรือ ห้ามสวมรองเท้าแตะ สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 63.3 29.9 6.8 ม.อุบลราชธานี 72 25.52 2.48 ม.เชียงใหม่ 74.7 21.3 0 4.1 ม.แม่ฟ้ าหลวง 40 59.15 0.85 2.3 ปิ ดอุปกรณ์อเิ ลก็ ทรอนิคส์ และเครื่องมอื สื่อสาร ทุกชนิดก่อนการพจิ ารณา คดี เช่น โทรศัพท์มือถอื , แท๊ปเลต, คอมพวิ เตอร์ ฯลฯ สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 75.1 20.9 4 ม.อุบลราชธานี 82 12.14 5.86 ม.เชียงใหม่ 94.1 5.3 0 0.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 73.19 23.83 2.98 2.4 ห้ามรับประทานอาหารและเคร่ืองดม่ื สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 4.7 ม.อุบลราชธานี 38.4 52.5 9 ม.เชียงใหม่ ม.แม่ฟ้ าหลวง 41.84 54.39 3.77 23.4 71.6 0.3 36.17 63.40 0.43 โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 85

2.5 ห้ามเคยี้ วหมากฝรั่ง สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 7.2 ม.อุบลราชธานี 27.1 63.8 9 ม.เชียงใหม่ ม.แม่ฟ้ าหลวง 34.31 61.92 3.77 13.8 77.8 1.3 32.76 66.39 0.85 2.6 ห้ามพดู คุยส่งเสียงดงั ในห้องพจิ ารณาคดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ 4.7 ม.ทกั ษณิ 66.1 27.1 6.8 ม.อุบลราชธานี 62.76 34.35 2.92 ม.เชียงใหม่ 77.5 17.2 0.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 64.68 34.47 0.85 2.7 ห้ามน่ังไขว่ห้าง และกอดอกขณะผู้พพิ ากษาพจิ ารณาคดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 53.1 39 7.9 ม.อบุ ลราชธานี 38.91 51.89 9.2 ม.เชียงใหม่ 79.7 16.6 0.3 3.4 ม.แม่ฟ้ าหลวง 45.53 54.04 0.43 86 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

2.8 ห้ามจดบนั ทกึ หรือบนั ทกึ ภาพและเสียงขณะผู้พพิ ากษาพจิ ารณาคดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 48 43.5 8.5 ม.อุบลราชธานี 59.02 38.5 2.48 ม.เชียงใหม่ 15.9 75 3.1 5.9 ม.แม่ฟ้ าหลวง 68.51 30.64 0.85 3. เจ้าหน้าทห่ี น้าบลั ลงั ก์ หรือเจ้าหน้าทศี่ าล ได้กล่าวตกั เตอื นผู้เข้าร่วมฟังการ พจิ ารณาคดี รวมถงึ ผู้สังเกตการณ์ เมื่อ 3.1 แต่งกายไม่สุภาพ เช่น สวมกางเกงขาส้ัน ฯลฯ สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 18.6 64.4 16.9 ม.อุบลราชธานี 28.04 62.76 9.2 ม.เชียงใหม่ 6.9 64.7 12.8 15.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 25.97 70.21 3.82 สถาบนั 3.2 สวมรองเท้าแตะ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ ใช่ ไม่ใช่ 15.3 13.8 ม.อบุ ลราชธานี 47.5 37.3 4.6 ม.เชียงใหม่ 46.44 48.96 10.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 7.2 68.4 2.97 27.67 69.36 โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 87

3.3 มกี ารเปิ ดอปุ กรณ์อเิ ลก็ ทรอนิคส์ และเคร่ืองมอื ส่ือสาร ทกุ ชนิดก่อนการ พจิ ารณาคดี เช่น โทรศัพท์มือถอื , แท๊ปเลต, คอมพวิ เตอร์ ฯลฯ สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 49.7 33.3 16.9 ม.อุบลราชธานี 41.84 52.3 5.86 ม.เชียงใหม่ 30.3 52.2 2.8 14.7 ม.แม่ฟ้ าหลวง 30.65 66.38 2.97 3.4 รับประทานอาหารและเครื่องดมื่ สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 19.1 ม.อบุ ลราชธานี 14.1 66.7 19.2 ม.เชียงใหม่ ม.แม่ฟ้ าหลวง 17.99 75.31 6.7 5.3 62.8 12.8 27.23 68.52 4.25 สถาบนั 3.5 เคยี้ วหมากฝร่ัง ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ ใช่ ไม่ใช่ 19.2 18.8 ม.อบุ ลราชธานี 16.9 63.8 5.86 ม.เชียงใหม่ 17.15 76.99 12.5 ม.แม่ฟ้ าหลวง 7.2 61.6 3.40 19.16 77.44 88 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

สถาบนั 3.6 ส่งเสียงดงั ในห้องพจิ ารณาคดี ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ 18.8 ม.อบุ ลราชธานี 48 35.6 16.4 ม.เชียงใหม่ 41.84 53.13 5.03 ม.แม่ฟ้ าหลวง 11.9 57.2 12.2 32.35 63.40 4.25 3.7 น่ังไขว่ห้าง และกอดอกขณะผู้พพิ ากษาพจิ ารณาคดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 41.8 41.8 15.4 ม.อบุ ลราชธานี 32.63 63.67 3.76 ม.เชียงใหม่ 14.1 64.4 8.4 13.1 ม.แม่ฟ้ าหลวง 27.67 68.08 4.25 3.8 จดบนั ทกึ หรือบนั ทกึ ภาพและเสียงขณะผู้พพิ ากษาพจิ ารณาคดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 26.6 54.8 18.6 ม.อบุ ลราชธานี 46.02 52.73 1.25 ม.เชียงใหม่ 7.5 67.5 9.7 15.3 ม.แม่ฟ้ าหลวง 27.67 68.93 3.40 โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 89

4. มปี ้ ายตดิ ทหี่ น้าห้องพจิ ารณาคดี เป็ นทหี่ วงห้ามเฉพาะบุคคลทไ่ี ด้รับอนุญาต เท่าน้ัน สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 39 50.3 10.7 ม.อบุ ลราชธานี 45.18 51.05 3.76 ม.เชียงใหม่ 47.8 43.1 1.9 7.2 ม.แม่ฟ้ าหลวง 45.55 50.63 3.82 90 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

ส่วนท่ี 3 หลกั การพจิ ารณาคดีอย่างเป็ นธรรม 3.1 บทบาทของศาลตามประมวลกฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความอาญา 1.ศาลได้อธิบายฟ้ อง และข้อหาในวนั ทฟ่ี ้ องคดี หรือ วนั นัดพร้อมให้จาเลยฟัง สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 15.3 1.1 83.6 ม.อบุ ลราชธานี 49.79 5.43 44.78 ม.เชียงใหม่ 31.3 2.5 0.0 66.3 ม.แม่ฟ้ าหลวง 29.79 2.55 67.66 2.ศาลได้ถามว่าจาเลยมที นายความก่อนการสอบถามคาให้การ (ในคดที ม่ี ีโทษ ประหาร ชีวติ หรือจาเลยมีอายุไม่เกนิ 18 ปี ) สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 5.1 6.8 88.1 ม.อบุ ลราชธานี 51.88 4.18 43.94 ม.เชียงใหม่ 7.2 15.3 4.4 73.1 ม.แม่ฟ้ าหลวง 14.89 5.96 79.15 โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 91

3. ศาลได้บันทกึ คาให้การตรงตามคาเบกิ ความพยานทใี่ ห้การ (ฟังหรือสังเกต จากการทศ่ี าลพดู ใส่เคร่ืองบนั ทกึ เสียง) สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 32.8 2.8 64.4 ม.อบุ ลราชธานี 51.04 16.73 32.23 ม.เชียงใหม่ 38.4 3.1 0.3 0 ม.แม่ฟ้ าหลวง 39.57 5.54 54.89 4. ศาลสั่งให้พยานสาบานตนหรือกล่าวคาปฏิญาณ ก่อนการสืบพยาน สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 27.7 7.3 65 ม.อบุ ลราชธานี 28.03 33.47 38.50 ม.เชียงใหม่ 34.1 5.3 0.3 60.3 ม.แม่ฟ้ าหลวง 27.66 12.34 60.00 5. ศาลเปิ ดโอกาสให้พยานได้ตรวจสอบคาให้การและมีการโต้แย้งก่อน การลงนาม สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 0 0 0 0 ม.อุบลราชธานี 52.30 2.10 45.60 ม.เชียงใหม่ 30.9 2.8 0.6 65.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 31.06 4.68 64.26 92 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

6. ศาลอ่านคาพพิ ากษาหรือคาส่ังศาลโดยเปิ ดเผยในวนั ทเี่ สร็จการพจิ ารณาหรือ ภายใน 3 วนั นับแต่วนั เสร็จสิ้นการพจิ ารณาคดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 20.9 13 66.1 ม.อบุ ลราชธานี 68.20 14.22 17.58 ม.เชียงใหม่ 10.6 3.1 2.2 84.1 ม.แม่ฟ้ าหลวง 21.70 1.28 77.02 7. ศาลอ่านคาพพิ ากษาหรือคาสั่งศาลภายใน 15 ด้วยมีเหตุอนั สมควรในการ เลอื นการพจิ ารณาคดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 11.3 13 75.7 ม.อุบลราชธานี 19.68 58.15 22.17 ม.เชียงใหม่ 2.2 7.2 3.8 86.9 ม.แม่ฟ้ าหลวง 6.81 14.89 78.30 8. ศาลอ่านคาพพิ ากษา ห้องเดย่ี วกบั ห้องทมี่ ีการพจิ ารณาคดี สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ 84.4 ม.ทกั ษณิ 16.9 19.2 63.8 ม.อุบลราชธานี 3.35 84.10 12.55 ม.เชียงใหม่ 6.3 9.4 0 ม.แม่ฟ้ าหลวง 15.74 5.96 78.30 โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 93

3.2 บาทหน้าทข่ี องศาลและองค์คณะ 1. ศาลนั่งครบองค์คณะจนจบการพจิ ารณาคดใี นวนั น้ัน (กรณศี าลแขวง 1 ท่าน, ศาลสถาบนั มี 2 ท่าน , ศาลแรงงาน 3ท่าน, ศาลเยาวชน 3 ท่าน) สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 23.7 67.2 9 ม.อบุ ลราชธานี 41.42 56.06 2.52 ม.เชียงใหม่ 58.1 41.3 0 0.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 39.15 60.42 0.43 2 การน่ังพจิ ารณาคดขี องศาลตรงเวลา (09.00 น. และ 13.30 น.) สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ 1.9 ม.ทกั ษณิ 20.9 68.9 10.2 ม.อบุ ลราชธานี 59.42 37.23 3.35 ม.เชียงใหม่ 11.3 85.9 0.9 ม.แม่ฟ้ าหลวง 40.85 59.15 0.00 94 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)

3. สมาธิของศาลต่อการพจิ ารณาคดี 3.1 องค์คณะผู้ไม่ใช่สานวนช่วยกนั ซักถามเพม่ิ เตมิ ในขณะทม่ี ีการสืบพยาน สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 5.6 57.1 37.3 ม.อบุ ลราชธานี 9.63 62.76 27.61 ม.เชียงใหม่ 20 67.5 0.6 11.9 ม.แม่ฟ้ าหลวง 10.64 84.68 4.68 3.2 องค์คณะผู้ไม่ใช่เจ้าของสานวนให้ความสนใจคดอี น่ื หรือ หยบิ เอกสารของคดอี น่ื ขนึ้ มาอ่าน สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 2.8 61 36.2 ม.อบุ ลราชธานี 3.35 80.75 15.9 ม.เชียงใหม่ 28.8 60 0.6 10.6 ม.แม่ฟ้ าหลวง 23.40 73.62 2.98 3.3 องค์คณะทไี่ ม่ใช่เจ้าของสานวนไม่มีสมาธิระหว่างการพจิ ารณาคดี ช่น น่ังหลบั ,เหม่อลอย เป็ นต้น สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 1.1 62.7 36.2 ม.อุบลราชธานี 1.67 80.75 17.58 ม.เชียงใหม่ 10 77.8 0.9 11.3 ม.แม่ฟ้ าหลวง3.4 องค์ค2ณ.9ะ8ทากจิ กรรม9อ5น่ื .3ๆ2ขณะพจิ ารณ1า.7ค0ดี เช่น โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch) ๏ 95

ใช้โทรศัพท์มือถอื ขณะมีการพจิ ารณาคดี เป็ นต้น สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ 0 ม.ทกั ษณิ 0 0 0 10.6 ม.อุบลราชธานี 4.19 75.31 20.50 ม.เชียงใหม่ 4.4 84.1 0.9 ม.แม่ฟ้ าหลวง 5.11 93.19 1.70 4. ศาลได้ใช้คาพูดชักจูงโดยหวงั ผลเพอ่ื ให้จาเลยรับสารภาพ สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ 8.1 ม.ทกั ษณิ 6.8 67.8 25.4 ม.อบุ ลราชธานี 5.03 88.70 6.27 ม.เชียงใหม่ 2.2 89.7 0 ม.แม่ฟ้ าหลวง 1.28 94.89 3.83 5. ศาลได้อธิบายถงึ ผลของคาพพิ ากษา หากจาเลยรับสารภาพ ตวั อย่างเช่น หาก จาเลย รับสารภาพจะได้ลดโทษ, หากรับสารภาพ จะให้รอลงอาญา สถาบนั ใช่ ไม่ใช่ ไม่ทราบ ไม่ระบุ ม.ทกั ษณิ 9 58.8 32.2 ม.อบุ ลราชธานี 28.47 63.59 7.94 ม.เชียงใหม่ 4.7 85.3 0 10 ม.แม่ฟ้ าหลวง 15.74 80.00 4.26 96 ๏ โครงการการเรียนรู้และสังเกตการณ์กระบวนการทางศาลในมุมมองสิทธิมนุษยชน (Court Watch)