รายงานวิจัย-สถานการณ์การเข้าถึงสุขภาพและสวัสดิการฯ - อ.ดรุณี

45 ให้ต้องขาดรายได้ของวันน้ัน อีกทั้งยังกลัวว่า ขั้นตอนต่าง ๆ จะยุ่งยาก สร้างความสับสนไม่เข้าใจจน อาจเกิดปัญหาอื่นตามมาและจะไปใช้บริการก็ต่อเม่อื มอี าการป่วยหนักเทา่ น้ัน หรอื บางกรณีอาจเพราะ สถานพยาบาลที่ตนได้ขึ้นทะเบียนสิทธิไว้อยู่ห่างไกลจากทีพ่ ักอาศยั ของตน 2.11 ปัญหาอน่ื ๆ ของแรงงาน ในประเด็นนี้ เป็นการเปิดโอกาสให้แรงงานผู้ให้ข้อมูล กล่าวถึงปัญหาด้านต่าง ๆ ที่ตนต้อง เผชิญ โดยไม่จำกัดว่าต้องเป็นเร่ืองการเข้าถึงสวัสดิการด้านสุขภาวะหรือไม่ พบว่า ปัญหาที่แรงงานมี ความกังวลมากที่สุด คือ เร่ืองสถานะทางกฎหมายของแรงงานและปัญหาการดำเนินการเร่ืองเอกสาร ต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นการที่รฐั ไทยบังคับให้ต้องเปลีย่ น/ทำบัตรอยู่บ่อยครั้ง ซึ่งแต่ละครั้งก็มีค่าใช้จา่ ยสูงไป ด้วย นำไปสปู่ ัญหาด้านความอ่อนแอทางเศรษฐกิจ กลา่ วคือ แรงงานมักกลา่ วรายได้ที่มีอยู่น้ัน “พอกิน แต่ไมพ่ อเกบ็ ” นอกจากนี้ ข้อที่แรงงานข้ามชาติส่วนใหญ่เริ่มหันมาตระหนักถึงคือ เร่ืองการขึ้นทะเบียน แรงงานและสถานะการอยู่อาศัยในอนาคต กล่าวคือ แรงงานหลายคนกำลังมีอายุเกิน 55 ปี ซึ่งจะถูก ข้อจำกัดทางกฎหมายกำหนดให้ไม่สามารถขึ้นทะเบียนแรงงานและทำบัตรผู้ติดตามได้ อันจะนำไปสู่ ปัญหาการไม่ได้รับการคุ้มครองสิทธิหรือปัญหาการเสียสิทธิด้านต่าง ๆ ต่อไป ประกอบกับ ทุกวันนี้ แรงงานข้ามชาติหลายคนยังขาดความรู้ ความเข้าใจเร่ืองวิธีการ ข้ันตอนของการดำเนินเอกสารและ การเข้าถึงสิทธิประโยชนต์ า่ ง ๆ ที่ตนพงึ ได้ ขณะเดียวกัน แรงงานต่างก็กังวลปัญหาเร่ืองสิทธิของคนในครอบครัว เช่น การเข้าถึงสิทธิ สขุ ภาพ ของบิดา มารดาที่มีอายุมากขึน้ และกำลังมีอายเุ ข้าใกล้ 55 ปี รวมถึง ปัญหาเร่ืองสถานะตาม กฎหมายของบุตร เพราะแรงงานทุกคนต้องการให้ลูกได้รับสัญชาติไทย เพื่อจะได้รับสิทธิประโยชน์ อย่างเท่าเทียมกับผู้มีสัญชาติไทยท่ัวไป อีกท้ังจากประเด็นเร่ืองความเท่าเทียม แรงงานหลายคน ต้องการความมีอิสระในการเลือกนายจ้าง และเลือกอาชีพได้อย่างกว้างขวางเพิ่มมากขึ้น เพื่อที่จะได้ ยกระดับคณุ ภาพชวี ิตและขยับฐานะทางเศรษฐกิจและสงั คมให้เท่าเทียมกับคนไทยท่วั ไปได้ ถึงอย่างนั้น แรงงานหลายคนก็ยังหนีไม่พ้นเร่ืองการถูกเอารัดเอาเปรียบจากบุคคลอื่น โดยเฉพาะผู้ที่มี อำนาจทางเศรษฐกิจและสังคมเหนือกว่าอย่างนายจา้ ง ในสภาพความเป็นจริงแรงงานข้ามชาติก็ไม่ได้มี อำนาจตอ่ รองใด ๆ กับนายจ้าง อันนำไปสู่การกล่ันแกล้ง (เช่น ไมย่ อมให้ออกจากการเป็นลูกจา้ ง) การ ละเมิดสิทธิมนุษยชน การเอารัดเอาเปรียบ และยังรวมถึงการถูกเลือกประติบัติ (Discrimination) โดย เจ้าหนา้ ที่ หรอื การถูกรีดไถทรพั ยส์ ินโดยเจา้ หนา้ ที่รัฐ หรอื แมก้ ระท่ังนายหน้า สถานการณ์การเข้าถึงสุขภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

46 กรณแี รงงานที่ผันตวั เองมาเปน็ ผ้รู บั เหมา จาการสอบถามแรงงานข้ามชาติกลมุ่ นี้จำนวน 34 คน มีขอ้ ค้นพบเบือ้ งตน้ ดงั น้ี • ขอ้ มลู เกีย่ วกบั แรงงานและครอบครวั แรงงานที่สามารถผนั ตัวเองเป็นผรู้ ับเหมาได้ ส่วนใหญจ่ ะเปน็ แรงงานที่เข้ามาในประเทศ ไทยเป็นระยะเวลานานพอสมควร โดยนับดูจากแรงงานที่เดินทางเข้ามาในประเทศไทยช่วงปี 2529-2547 ซึ่งมีจำนวนรวมกันถึง 28 คน (โดยปี 2547 มีจำนวนมากที่สุด คือ 15 คน) ส่วนที่ เหลือ เป็นแรงงานข้ามชาติที่เข้ามาในประเทศไทยปี 2551 จำนวน 2 คน ปี 2552 และปี 2553 ปี ละ 1 คน สุดท้ายคือแรงงานที่เข้ามาเม่ือปี 2557 จำนวน 1 คน โดยในแรงงานกลุ่มนี้ท้ังหมด มี บุคคลซึ่งเกิดในประเทศไทยจำนวน 1 คน ท้ังนี้ สาเหตุที่แรงงานกลุ่มนี้เดินทางเข้ามาในประเทศ ไทย ก็มีลักษณะเช่นเดียวกับแรงงานข้ามชาติคนอื่น ๆ ตามที่ได้กล่าวมาในส่วนของแรงงานซึ่งเป็น ลูกจา้ ง เช่นเดียวกับแรงงานกลุ่มแรก แม้จะเป็นแรงงานซึ่งเป็นผู้รับเหมาแต่ต่างก็ล้วนเป็นชาว ไทยใหญ่ทั้งหมด และในเร่ืองเมืองซึ่งเป็นที่อยู่อาศัย ณ ประเทศต้นทาง พบว่า แรงงานในกลุ่มนี้ มาจากเมืองลายค่าและน้ำจ๋างมากที่สุด คือ เมืองละ 7 คน ส่วนคนอื่น ๆ ต่างก็มาจากเมืองอื่น ๆ ในรัฐฉานโดยเฉลี่ยเมืองละ 1-3 คน และลักษณะของการเดินทางเข้ามา พบว่า มีการใช้เส้นทาง ด่านแม่สาย-ท่าขี้เหล็กมากที่สุดเช่นเดียวกับแรงงานซึ่งเป็นลูกจ้าง จำนวน 16 คน รองลงมาคือ เส้นทางด่านหนองอุก-เชียงดาว 8 คน ส่วนที่เหลือใช้เส้นทางนางกองมู-เชียงดาว 2 คน, หลัก แต่ง-เวียงแหง 2 คน, โปง่ ป่าแข่ม-อ่างขาง 1 คนและหัวเมือง-ปางมะผา้ 1 คน การเดินทางเข้ามาครั้งแรก แรงงานกล่มุ นี้ จำนวน 22 คนมีลักษณะเป็นการเดินทางเข้า มาพร้อมกับคนในครอบครัวหรือคนรู้จัก แบ่งเป็นเข้ามาพร้อมกับสามี/ภรรยา 6 คน สามี/ภรรยา และลูก 5 คน เพื่อน 5 คน และอีก 5 คนที่เข้ามาพร้อมญาติคนอื่น ๆ ส่วนที่เหลือบางคนก็ได้เดิน ทางเข้ามาเพียงคนโดยไม่มคี นในครอบครวั ติดตามมาด้วย ซึ่งมจี ำนวน 11 คน ตารางที่ 3 ผรู้ ว่ มเดินทางของแรงงานขา้ มชาติผนั ตัวเองมาเปน็ ผู้รบั เหมา มาคนเดียว มาพร้อมสาม/ี ภรรยา มาพร้อมสามี/ภรรยาลูก 11 6 5 เพือ่ น พ่อแม่ ญาตอิ ืน่ ๆ 51 5 สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวดั เชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

47 นอกจากนี้ ยังพบว่า แรงงานกลุ่มนี้จำนวนกว่า 27 คน ไม่ได้พกเอกสารที่ออกโดยประเทศ ต้นทางติดตัวเข้ามา เว้นแต่แรงงานบางคนอาจนำบัตรประชาชนเมียนมาร์ติดตัวเข้ามาด้วย ซึ่งมี จำนวน 6 คน ส่วนในเร่ืองของเอกสารแสดงตนในปัจจบุ นั พบวา่ มีการถือเอกสารหนังสือเดินทางวี ซ่าจำนวน 13 คน หนังสือเดินทางช่ัวคราว 10 คน หนังสือสำคัญประจำตัว 8 คน และบัตรคนไม่มี สญั ชาติไทยอีก 3 คน โดยแรงงานกลุ่มนี้มีบคุ คลทีไ่ ม่มใี บอนญุ าตทำงานจำนวน 3 คน ในเรื่องของค่าใช้จ่ายในการดำเนินการเรอ่ื งเอกสารต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นเอกสารแสดงตนหรือ หลักประกันสุขภาพ พบว่า จำนวน 15 คนเสียค่าใช้จ่ายท้ังสิ้น 7,000-7,500 บาท และจำนวน 7 คน เสียค่ายใช้จา่ ยประมาฯ 10,000-20,000 ซึง่ รวมกบั ค่านายหน้าแล้ว • ข้อมลู ด้านสขุ ภาพ ในการพูดคุยและสอบถามถึงข้อมูลด้านสุขภาพ พบว่า แรงงานกลุ่มนี้ มีโรคประจำตัว เพียง 5 คน ได้แก่ โรคความดันโลหิตสูง 2 คน และโรคหอบหืด 3 คน แต่นอกเหนือจากนี้ มี 1 คน เป็นโปลิโอ ซึง่ เป็นความพิการตดิ ตวั มาต้ังแตก่ ำเนิด เร่ืองการมีหลักประกันสุขภาพ ส่วนใหญ่ จะมีหลักประกันสุขภาพที่ได้มาพร้อมกับ ใบอนุญาตทำงาน ซึ่งมีจำนวน 20 คน รองลงมาคือ หลักประกันสุขภาพที่ได้มาโดยการซื้อจาก โรงพยาบาลจำนวน 9 คน และบางกรณีมีหลักประกันสังคมซึ่งมีจำนวน 3 คน และหลักประกัน สุขภาพของชนกลุ่มน้อย/คนไม่มีสัญชาติไทย 1 คน ในกลุ่มน้ีมี 1 คน ทีไ่ มไ่ ด้มีหลักประกันสขุ ภาพใด ๆ สถานพยาบาลที่แรงงานกลุ่มนี้ได้ขึ้นทะเบียนสิทธิไว้มากที่สุด คือ โรงพยาบาลนครพิงค์ (จำนวน 11 คน) เช่นเดียวกับแรงงานซึ่งเป็นลูกจ้าง ถัดลงมาคือโรงพยาบาลประจำอำเภอต่าง ๆ ซึ่งก็ได้แก่ โรงพยาบาลหางดง 8 คน, โรงพยาบาลสันทราย 7 คน, โรงพยาบาลสารภีและ โรงพยาบาลสันกำแพงแห่งละ 2 คน โรงพยาบาลฝางและโรงพยาบาลดอยสะเก็ดแห่งละ 1 คน สดุ ท้ายคือ โณงพยาบาลในตัวเมืองเชียงใหม่ คือ โรงพยาบาลมหาราชเชยี งใหม่ 2 คน สว่ นในเรื่องของการเข้าถึงและใช้บริการสุขภาพของแรงงานข้ามชาติซึ่งเปน็ ผู้รับเหมา ก็มี ลักษณะเช่นเดียวกับแรงงานข้ามชาติซึ่งเป็นลูกจ้าง กล่าวคือ จำนวน 25 คน เลือกที่จะซื้อยามา ทานเองหรือไปคลินิกใกล้ที่พักมากกว่าที่จะไปใช้บริการ ณ สถานพยาบาลที่ตนเองมีสิทธิ ซึ่งมี เพียง 9 คนเทา่ น้ัน สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

48 • ข้อมูลการประสบอุบตั ิเหตุระหวา่ งการทำงาน ในจำนวนของแรงงานกลุ่มนี้ท้ังหมด พบว่า มีจำนวน 11 คน ที่เคยปะสบอุบัติเหตุอัน เนื่องมาจากการทำงานในกิจการก่อสร้าง ไม่ว่าจะเป็นการถูกไฟฟ้าช็อต ตกจากที่สูง ส่ิงของตกใส่ การโดนของมีคมบาด หรือแม้กระท้ังการถูกเศษต่าง ๆ เชน่ เศษกระเบื้อง เศษเหล็กปลิวเข้าดวงตา จนทำให้การมองเห็นมีความบกพรอ่ งการเกิดอุบัติเหตุท้ังหมดเกิดขึ้นในช่วงที่ตนทำงานเป็นลกู จ้าง หรอื กอ่ นทีจ่ ะมาเป็นผู้รบั เหมา และต้องดูแลรกั ษาตนเอง โดยที่นายจ้างไมร่ ับผดิ ชอบ • ขอ้ มูลเกี่ยวกับการทำงาน ในส่วนนี้ เป็นการพูดคุยสอบถามเร่ืองเกี่ยวกับการทำงาน โดยเริ่มจากสาเหตุที่ต้องผัน ตัวเองมาเป็นผู้รับเหมารายย่อยได้ ซึ่งพบว่า แรงงานกลุ่มนี้ได้ยกระดับตนเองโดยอาศัยทักษะฝีมือ และความชำนาญ สามารถทำการต่อรองและตกลงกับนายจ้างได้ว่า จะทำงานเป็นการรับเหมา หรือจ้างทำของแทนสัญญาจ้างแรงงาน โดยพวกเขาจะจัดเตรียมอุปกรณ์ต่าง ๆ มาด้วยตนเอง รวมถึงพรรคพวกแรงงาน ซึง่ มักเป็นคนในครอบครวั หรอื คนที่รู้จักกนั อยู่แล้ว นอกจากนี้ แรงงานซึ่งเป็นผู้รับเหมากลุ่มนี้ ยังเห็นว่า การทำงานลักษณะนี้ให้ความเป็น อิสระมากกว่ารวมถึง ได้รับค่าตอบแทนจำนวนมากกว่าหลายเท่า เม่ือเทียบกับการทำงานเป็น ลูกจา้ ง • ปญั หาอื่น ๆ ส่วนสุดท้ายเป็นการสอบถามถึงปัญหาท่ัวไป ลักษณะเดียวกับแรงงานกลุ่มแรก ซึ่งจาก การพูดคุย พบว่า ปัญหาของผู้รับเหมาส่วนใหญ่ เป็นเร่อื งความไม่มั่นคงในชีวิตและหน้าที่การงาน เน่ืองจากเข้าใจดีว่าการรับเหมาที่ตนกำลังทำอยู่นั้น ผิดกฎหมาย ดังน้ัน พวกเขาจะถูกเอารัดเอา เปรียบด้วยวิธิการต่าง ๆ เช่น การถูกกดราคารับเหมาให้ต่ำกว่าท้องตลาด การคอรัปช่ันของคน ตรวจงาน การไม่ได้รับความคุ้มครองช่วยเหลือในกรณีที่ผู้ว่าจ้างไม่จ่ายค่าจ้างให้ โดยกรณีนี้ ผู้รับเหมาซึ่งถือเป็นแรงงานข้ามชาติที่ทำงานผิดกฎหมาย/ประเภท ก็ไม่สามารถไปร้องเรียนต่อ หน่วยงานใดได้ อีกท้ังยังถูกเจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองและเจ้าหน้าที่ตำรวจเข้ามาตรวจและ ก่อกวนอยู่เสมอ แรงงานซึ่งเป็นผู้รับเหมากลุ่มนี้ จึงต้องการให้มี กฎหมายอนุญาตให้ทำการ รับเหมากอ่ สร้างได้เหมอื นกับคนไทย สถานการณ์การเข้าถึงสุขภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

49 2.12 ข้อเสนอแนะจากแรงงาน แรงงานข้ามชาติได้เสนอว่า ต้องการให้มีเจ้าหน้าที่ความปลอดภัยฯ เข้ามาตรวจในบริเวณ สถานทีท่ ำงานอย่างเข้มงวดจริงจัง รวมถึงจดั ให้มีมาตรการบงั คับให้นายจา้ งต้องมีสภาพการทำงานที่มี ความปลอดภัย และจัดอปุ กรณ์ป้องกันภัยที่มคี ุณภาพให้แก่แรงงานทกุ คนอย่างเท่าเทียม กรณีที่เจ้าหน้าที่ความปลอดภัยจะเข้าทำการตรวจ เจ้าหน้าที่ไม่ควรให้แจ้งทางนายจ้างทราบ ล่วงหน้า และอยากให้มีลักษณะเป็นการสุ่มตรวจ เพราะการแจ้งล่วงหน้า ทำให้นายจ้างมีเวลา ตระเตรียมอุปกรณ์ต่าง ๆ เพื่อให้รอดพ้นจากการปล่อยปละเลยเรื่องความปลอดภัยของแรงงาน ทำให้ เจ้าหน้าที่จะไม่เห็นสภาพการทำงานที่แท้จริง ประการสำคัญ ในระหว่างการตรวจของเจ้าหน้าที่ เจ้าหนา้ ที่ไม่เคยมีการสอบถามแรงงานเลย สุดท้าย แรงงานเสนอว่า นายจ้างควรกำหนดให้มีหัวหน้างานที่ทำหน้าที่ดูแลและตรวจสอบ ความปลอดภัยในที่ทำงาน รวมถึงคอยตักเตือน ให้ความรู้เร่ืองความปลอดในการทำงานตลอดเวลา การทำงานของแรงงานทกุ คน เพือ่ ประโยชน์ท้ังนายจ้างและลกู จ้างเอง สถานการณก์ ารเข้าถึงสขุ ภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

50 3. แรงงานข้ามชาตใิ นภาคกอ่ สร้าง : “ชา่ งฝมี ือ” ทถี่ กู ทำใหม้ องไมเ่ หน็ จากข้อมูลภาคสนาม แรงงานไทใหญ่ที่ทำงานในภาคก่อสร้างในจังหวัดชียงใหม่ หากพิจารณา ผา่ นพระราชกำหนดการบริหารจัดการการทำงานของคนตา่ งด้าว 2560 แก้ไขเพิม่ เติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2561 แลว้ จะหมายถึงแรงงานตา่ งด้าว 3 กลุม่ ด้วยกนั คือ (1) คนต่างด้าวเข้าเมืองถูกกฎหมาย ที่มีสิทธิอาศัยถาวรในประเทศไทย และแรงงานกลุ่ม นำเข้าตาม MOU (มาตรา 59)20 (2) แรงงานกลุ่มที่ผ่านการพิสูจน์สัญชาติแล้วถือเอกสารแสดงตน ประเภท Certificate of Identity หรอื CI (มาตรา 63/2)21 20 มาตรา 59 คนต่างด้าวซึ่งมีถิ่นที่อยู่ในราชอาณาจักรหรือได้รับอนุญาตให้เข้ามาในราชอาณาจักรเป็นการ ชว่ั คราวตามกฎหมายว่าด้วยคนเข้าเมืองซึ่งมิใช่เพ่ือการท่องเที่ยวหรือการเดินทางผ่านราชอาณาจักร จะทำงานได้ก็ แต่เฉพาะงานที่มิได้มีประกาศห้ามคนต่างด้าวทำตามมาตรา 7 วรรคหน่ึง และต้องได้รับใบอนุญาตทำงาน ภายใต้บังคับมาตรา 60 คนต่างด้าวซึ่งประสงค์จะขอรับใบอนุญาตทำงานตามวรรคหนึ่ง ให้ยื่นคำขอ อนุญาตต่อนายทะเบียน และในกรณีที่มีนายจ้างแล้วให้ระบุช่ือนายจ้างด้วย การขออนุญาตและการอนุญาตตามวรรคหน่ึงและวรรคสอง ให้เป็นไปตามหลกั เกณฑ์ วิธีการ และเง่ือนไขที่ กำหนดในกฎกระทรวง โดยจะกำหนดให้ใช้วิธีการทางอิเล็กทรอนิกส์ก็ได้ และใบอนุญาตทำงานให้มีอายุเท่าที่ผู้ขอ อนุญาตร้องขอ แต่ไม่เกินสองปีนับแต่วันทีอ่ อกใบอนญุ าตทำงาน ในกฎกระทรวงตามวรรคสามต้องกำหนดระยะเวลาแล้วเสร็จต้ังแต่วันที่ได้รับคำขออนุญาตจนถึงวันที่ออก ใบอนุญาตทำงานไว้ด้วยซึ่งต้องไม่เกินสิบห้าวันทำการ ในกรณีที่นายทะเบียนไม่สามารถออกใบอนุญาตทำงานให้ได้ ภายในกำหนดเวลา ให้รฐั มนตรีหรืออธิบดีดำเนินการกับเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องตามควรแก่กรณี ในกรณีที่การไม่ออก ใบอนุญาตทำงานนั้นเป็นไปโดยไม่มีเหตุอันสมควร ให้ถือว่าเป็นการกระทำผิดวินัย และให้มีการดำเนินการทางวินัย ต่อไป ภายใต้บังคับแห่งกฎหมาย ผู้รับอนุญาตให้ทำงานตามวรรคหน่ึงมีสิทธิทำงานที่มิได้มีประกาศห้ามคนต่าง ด้าวทำตามมาตรา 7 วรรคหน่งึ ได้ทกุ ชนิด 21 มาตรา 63 คนต่างด้าวซึ่งมีลักษณะดังต่อไปนี้ อาจขออนุญาตต่อนายทะเบียนเพื่อ ทำงานตามประเภทที่ คณะรัฐมนตรีกำหนดโดยประกาศในราชกิจจานุเบกษาตามข้อเสนอแนะของคณะกรรมการ โดยคำนึงถึงความมั่นคง ของชาติ ผลกระทบตอ่ สังคม และมนษุ ยธรรม (1) ถูกเนรเทศตามกฎหมายว่าด้วยการเนรเทศและได้รับการผ่อนผันให้ไปประกอบอาชีพ ณ ที่แห่งใดแทน การเนรเทศหรืออยู่ในระหว่างรอการเนรเทศ สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

51 (3) แรงงานที่เป็นชนกลุ่มน้อย/กลุ่มชาติพันธุ์22 หรือผู้ไม่มีสถานะทางทะเบียน23 (มาตรา 63/1 (4) ) 24 และมีใบอนุญาตทำงาน (2) เข้ามาหรืออยู่ในราชอาณาจักรโดยไม่ได้รับอนุญาตตามกฎหมายว่าด้วยคนเข้าเมือง แต่ได้รับอนุญาตให้พัก อาศัยอยู่ในราชอาณาจักรเพ่ือรอการส่งกลับออกไปนอกราชอาณาจักรตามกฎหมายว่าด้วยคนเข้าเมือง อันมิใช่เป็น กรณตี ามมาตรา 63/2 การขออนุญาตทำงานและการออกใบอนุญาตทำงานตามวรรคหน่ึง ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์ วิธีการ และ เงื่อนไขที่กำหนดในกฎกระทรวง และใบอนุญาตทำงานให้มีอายุเท่ากับระยะเวลาที่ได้รับการผ่อนผัน แต่ไม่เกินหน่ึงปี นับแต่วนั ทีอ่ อกใบอนุญาตทำงาน และให้ตอ่ อายใุ บอนญุ าตทำงานได้เท่าท่จี ำเป็นแต่ไมเ่ กินครั้งละหนึง่ ปี เม่ือนายทะเบียนออกใบอนุญาตทำงานให้คนต่างด้าวผู้ใดแล้ว ให้แจ้งให้พนักงานเจ้าหน้าที่ตามกฎหมายว่า ด้วยคนเข้าเมอื งทราบ ภายในส้ินเดือนมกราคมของทุกปี ให้พนักงานเจ้าหน้าที่ตามกฎหมายว่าด้วยคนเข้าเมืองแจ้งให้นายทะเบียน ทราบถึงผลการเนรเทศหรือการส่งกลับ ในกรณีที่นายทะเบียนได้รับแจ้งว่ายังมิได้เนรเทศหรือส่งตัวกลับ หรือไม่ ได้รับแจ้งจากพนักงานเจ้าหนา้ ที่ตามกฎหมายวา่ ด้วยคนเข้าเมือง ให้นายทะเบียนมีอำนาจตอ่ อายใุ บอนุญาตทำงานตาม วรรคหน่ึงตามที่ได้รับการร้องขอจากคนต่างด้าวได้และเมื่อได้ต่ออายุใบอนุญาตทำงานแล้ว ให้แจ้งให้พนักงาน เจ้าหน้าที่ตามกฎหมายว่าด้วยคนเข้าเมืองทราบ 22 คนที่ไม่ใช่คนสัญชาติไทย เข้ามาหรืออาศัยอยู่ในประเทศไทยโดยวิธีการและลักษณะต่างกัน เช่น อยู่มาด้ังเดิม หนี ภัยการสู้รบจากประเทศต้นทาง หลบหนีเข้าเมืองมาพักอาศัยชัว่ คราว กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทยได้จัดทำ ทะเบียนราษฎรและบัตรประจำตัว “บัตรคนไม่มีสัญชาติไทย” ได้รับการกำหนดเลขประจำตัวสิบสามหลักขึ้นต้นด้วย เลข 6, เลข 7 จำนวน 19 กลุ่ม 23 คนทีไ่ ด้รบั การสำรวจและจัดทำทะเบียนประวัติ ตามมติคณะรฐั มนตรีเมอ่ื วันที่ 18 มกราคม 2548 เรือ่ งยุทธศาสตร์ การจัดการปัญหาสถานะบุคคลและสิทธิ ได้แก่ คน 4 กลุ่มคือ (1) ชนกลุ่มน้อยที่ตกหล่นสำรวจ (2) คนใน สถาบันการศึกษา (สำรวจในปี 2548-2552) (3) คนไร้รากเหง้า (สำรวจในปี 2550-2552) และ (4) คนทำ คุณประโยชน์ ได้รบั การกำหนดเลขประจำตัวสบิ สามหลักขึ้นต้นด้วยเลข 0 (กลุ่ม 89) 24 มาตรา 63/1 คนตา่ งดา้ วซึ่งมีลักษณะดงั ต่อไปน้ี อาจขออนญุ าตต่อนายทะเบียนเพ่อื ทำงานได้ (1) ถูกถอนสัญชาติตามประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 337 ลงวันที่ 13 ธันวาคม 2515 หรือตามกฎหมาย อน่ื (2) เกิดในราชอาณาจักรแต่ไม่ได้รับสัญชาติไทยตามประกาศของคณะปฏิวัติ 337 ลงวันที่ 13 ธันวาคม 2515 หรือตามกฎหมายอ่นื หรือตามกฎหมายวา่ ด้วยสัญชาติ (3) คนตา่ งด้าวซึ่งได้รับสถานะคนตา่ งด้าวเข้าเมืองโดยชอบด้วยกฎหมายตามประกาศกระทรวงมหาดไทยที่ ออกตามกฎหมายวา่ ด้วยคนเข้าเมอื ง (4) คนต่างด้าวซึ่งเป็นบุคคลที่ไม่มีสถานะทางทะเบียนและได้รับบัตรประจำตัวตามระเบียบสำนักทะเบียน กลางซึ่งออกตามกฎหมายวา่ ด้วยการทะเบียนราษฎร สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวัดเชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

52 (4) แรงงานทีเ่ ป็นชนกลุ่มน้อย/กลมุ่ ชาติพันธ์ุ ต่อมาได้รับสิทธิอาศยั ถาวร (มาตรา 63/1 (3) ) แรงงานแตล่ ะกลุม่ จะสามารถทำงานได้แตกต่างกัน กลา่ วคือ • แรงงานแรงงานที่มีสิทธิอาศัยถาวรในประเทศไทย และแรงงานกลุ่มนำเข้าตาม MOU สามารถทำงานประเภทกรรมกร งานรับใช้ในบ้าน และงานอื่น ๆ ที่ไม่ใช่ “งานต้องห้าม สำหรับคนต่างดา้ ว” (มาตรา 7)25 อย่างไรก็ดี จนถึงปัจจุบัน ยังไม่มีประกาศกำหนดงานที่ห้ามคนต่างด้าวทำ ดังน้ัน ประเภทงานและวิชาชีพที่หา้ มมิให้คนต่างด้าวทำ จึงยงั คงเป็นไปตามกฎหมายฉบับ เดิม26 คือ “39 อาชีพทีห่ ้ามคนตา่ งด้าว” (ดูในข้อมูลล้อมกรอบ) • แรงงานกลุ่มที่ผ่านการพิสูจน์สัญชาติแล้วถือเอกสารแสดงตนประเภท CI สามารถ ทำงานได้ 4 อาชีพคือ งานกรรมกร งานรับใช้ในบ้าน ช่างเคร่อื งยนต์ในเรือประมงทะเล และงานผู้ประสานงานด้านภาษากัมพูชา ลาว หรอื เมียนมาร์27 คนต่างด้าวตามวรรคหน่ึง ไม่อยู่ภายใต้บังคับประกาศตามมาตรา 7 และมาตรา 11 แต่คณะรัฐมนตรีจะ กำหนดมิให้ทำงานบางประเภทหรือทำโดยมีเงื่อนไขอย่างใดก็ได้ โดยให้คำนึงถึงความมั่นคงของชาติ ผลกระทบต่อ สงั คม และมนุษยธรรม การขออนุญาตทำงานและการออกใบอนุญาตทำงานตามวรรคหน่ึง ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์วิธีการ และ เงื่อนไขที่กำหนดในกฎกระทรวง และใบอนุญาตทำงานให้มีอายุห้าปีนับแต่วันที่ออกใบอนุญาตทำงาน และให้ต่ออายุ ใบอนุญาตทำงานได้คราวละห้าปี ท้ังน้ี บุคคลตาม (1) (3) และ (4) ให้ได้รบั ยกเว้นไม่ตอ้ งเสียค่าธรรมเนียมใบอนุญาต ทำงานหรือค่าธรรมเนียมการต่ออายุใบอนุญาตทำงาน สำหรับบุคคลตาม (2) จะได้รับยกเว้นค่าธรรมเนียมหรือไม่ เพยี งใด ให้เป็นไปตามกฎกระทรวงที่ออกตามมาตรา 6 25 มาตรา 7 รฐั มนตรีโดยความเห็นชอบของคณะกรรมการอาจประกาศกำหนดให้งานใดเปน็ งานทีห่ ้ามคนต่างด้าวทำ กไ็ ด้ โดยจะห้ามเดด็ ขาดหรือห้ามโดยมีเงอื่ นไขอย่างใดกไ็ ด้ การกำหนดตามวรรคหน่ึง ให้คำนึงถึงความม่ันคงของชาติ โอกาสในการประกอบอาชีพและวิชาชีพของคน ไทย การสง่ เสริมภูมิปัญญาและเอกลักษณ์ไทย และความตอ้ งการแรงงานตา่ งดา้ วที่จำเปน็ ตอ่ การพฒั นาประเทศ รวม ตลอดทั้งความผกู พันหรือพันธกรณีทีป่ ระเทศไทยมอี ยู่ในลักษณะถ้อยทีถ้อยปฏบิ ตั ปิ ระกอบด้วย 26 มาตรา 134 ในระหว่างที่ยังมิได้มีประกาศที่ออกตามมาตรา 7 ให้นายทะเบียนอนุญาตให้คนต่างด้าวทำงานใด ๆ ได้ เว้นแต่งานที่กำหนดในพระราชกฤษฎีกาที่ออกตามความในมาตรา 6 แห่งพระราชบัญญัติการทำงานของคนต่าง ด้าว พ.ศ. 2521 มาใชไ้ ปพลางก่อน สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวัดเชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

53 • แรงงานที่เป็นชนกลุ่มน้อย/กลุ่มชาติพันธุ์หรือผู้ไม่มีสถานะทางทะเบียน และแรงงานที่ เป็นชนกลุ่มน้อย/กลุ่มชาติพันธุ์ที่ต่อมาได้รับสิทธิอาศัยถาวร สามารถทำงานได้ทุก ประเภท ยกเว้น “ประเภทงานทีม่ ีมติคณะรัฐมนตรีกำหนดหา้ มมิให้ทำ หรือให้ทำโดยมี เงอ่ื นไข”28 39 อาชีพ และวิชาชีพท่ีห้ามคนตา่ งด้าวทำ29 1. งานกรรมกร 2. งานกสิกรรรม งานเลยี้ งสัตว์ งานป่าไม้ หรืองานประมง ยกเวน้ งานที่ใช้ความชำนาญ งานเฉพาะ สาขา หรืองานงานควบคุมดูแลฟารม์ 3. งานก่ออิฐ งานชา่ งไม้ หรอื งานก่อสรา้ งอื่น 4. งานแกะสลักไม้ 5. งานขับขี่ยานยนต์ หรืองานขับขี่ยานพาหนะที่ไม่ใช้เครื่องจักรหรือเครื่องกล ยกเว้นงานขับขี่ เครอ่ื งบินระหว่างประเทศ 6. งานขายของหนา้ รา้ น 7. งานขายทอดตลาด 8. งานควบคุม ตรวจสอบหรือให้บริการบัญชี ยกเวน้ งานตรวจสอบภายในช่วั คราว 9. งานเจียระไน หรือขดั เพชรหรือพลอย 10. งานตัดผม งานดดั ผม หรอื งานเสริมสวย 11. งานทอผ้าด้วยมือ 12. งานทอเส่อื หรืองานทำเครื่องใชด้ ้วยกก หวาย ปอ ฟาง หรือเย่อื ไม้ไผ่ 13. งานทำกระดาษสาดว้ ยมอื 14. งานทำเครื่องเขิน 15. งานทำเครือ่ งดนตรีไทย 27 บทเฉพาะกาล มาตรา 134 แหง่ พ.ร.ก.การบริหารฯ ให้นำ ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง กำหนดประเภทงาน ให้คนต่างด้าวตามมตรา 13 (3) แห่งพ.ร.บ.การทำงานคนต่างด้าว พ.ศ.2551 ทำได้ ประกาศเม่ือวันที่ 30 เมษายน 2558 ใชไ้ ปพลางก่อน 28 บทเฉพาะกาล มาตรา 134 แห่ง พ.ร.ก.การบริหารฯ ให้นำ ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรือ่ งกำหนดประเภทงานที่ คนตา่ งด้าวอาจขอรับใบอนุญาตเพ่อื ทำงานตาม มาตรา 13 พ.ร.บ.การทำงานคนต่างด้าว พ.ศ.2551 ประกาศเม่ือวันที่ 15 พฤศจิกายน 2559 มาใชไ้ ปพลางกอ่ น 29 พระราชกฤษฎีกา การกำหนดงานในอาชีพ และวิชาชพี ที่ห้ามคนต่างด้าวทำบัญชีท้ายพระราชกฤษฎีกากำหนดใน อาชีพและวีชาชพี ที่หา้ มคนต่างดา้ วทำ พ.ศ. 2522 สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

54 16. งานทำเครือ่ งถม 17. งานทำเคร่ืองทอง เคร่อื งเงิน หรือเครอ่ื งนาก 18. งานทำเครือ่ งลงหนิ 19. งานทำตุก๊ ตาไทย 20. งานทำทน่ี อนผ้าห่มนวม 21. งานทำบาตร 22. งานทำผลิตภณั ฑ์จากผ้าไหมด้วยมอื 23. งานทำพระพทุ ธรูป 24. งานทำมีด 25. งานทำร่มด้วยกระดาษหรือผ้า 26. งานทำรองเท้า 27. งานทำหมวกฃ 28. งานนายหน้า หรืองานตัวแทน ยกเว้น งานนายหน้าหรืองานตัวแทนในธุรกิจการค้าระหว่าง ประเทศ 29. งานในวชิ าชพี วศิ วกรรม สาขาวิศวกรรมโยธา ที่เกีย่ วกับงานออกแบบและคำนวณ จดั ระบบ วิจัย วางโครงการ ทดสอบ ควบคุมการก่อสร้าง หรือให้คำแนะนำ ท้ังน้ีไม่รวมที่ต้องใชค้ วามชำนาญ พเิ ศษ 30. งานในวิชาชีพสถาปัตยกรรมที่เกี่ยวกับงานออกแบบเขียนแบบ ประมาณราคา อำนวยการ ก่อสร้างหรือให้คำแนะนำ 31. งานประดิษฐ์เครือ่ งแตง่ กาย 32. งานปั้นหรือทำเครื่องปั้นดินเผา 33. งานมวนบุหรี่ดว้ ยมอื 34. งานมคั คุเทศก์ หรืองานจดั นำเทีย่ ว 35. งานเรข่ ายสนิ ค้า 36. งานเรียงตวั พมิ พ์อกั ษรไทยดว้ ยมอื 37. งานสาวและบิดเกลียวไหมด้วยมอื 38. งานเสมยี นพนักงานหรืองานเลขานุการ 39. งานให้บริการทางกฎหมายหรืออรรถคดี สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

55 จะเห็นได้วา่ “งานกอ่ อิฐ งานช่างไม้ หรอื งานก่อสร้างอ่ืน” ถูกกำหนดให้เป็นอาชีพที่ต้องห้าม สำหรับคนต่างด้าว หรือเป็นหนึ่งในอาชีพสงวนสำหรับคนไทย ดังนั้น แรงงานที่แม้จะมีสิทธิอาศัย ถาวรในประเทศไทย, แรงงานกลุม่ นำเข้าตาม MOU และแรงงานกลุ่มที่ถือเอกสาร CI จงึ ไม่สามารถ ประกอบอาชีพตอ้ งห้ามน้ีได้ หากฝา่ ฝนื ก็จะมคี วามผิด และถูกลงโทษตามกฎหมาย30 จะมีเพียงแรงงานที่ไม่มีสัญชาติไทย 3 กลุ่ม เท่านั้นที่สามารถประกอบทำงาน “งานก่ออิฐ งานช่างไม้ หรืองานก่อสร้างอื่น” คือ (1) ชนกลุ่มน้อย/กลุ่มชาติพันธุ์ (2) ผู้ไม่มีสถานะทางทะเบียน และ (3) ชนกลุ่มน้อย/กลมุ่ ชาติพนั ธุ์ทีต่ ่อมาได้รบั สิทธิอาศยั ถาวร ข้อถกเถียงประการเดียวและประการสำคัญที่มีต่อ “39 อาชีพต้องห้ามสำหรับคนต่างด้าว” ก็ คือ กฎหมายลำดับรองฉบับนี้เป็นกฎหมายที่ประกาศใช้ต้ังแต่ 40 ปีที่แล้ว ในขณะที่บริบทการพัฒนา เศรษฐกิจของไทยขับเคลื่อนไปข้างหน้าซึ่งงานภาคก่อสร้างถือเป็นอีกรากฐานสำคญั ของการขับเคลื่อน และแรงงานข้ามชาติคือกำลังสำคัญเพราะเข้ามาทดแทนแรงงานสัญชาติไทยที่ไซต์ก่อสร้างต่าง ๆ ไม่ สามารถหาแรงงานไทยได้เพียงพอ ความล้าสมยั ของกฎหมายจงึ ส่งผลให้ “ช่างฝีมือซึ่งเป็นแรงงานข้าม ชาติ” ที่มีอยู่จริง และ “งานดี” ในไซต์ก่อสร้างต่าง ๆ ในตัวเมืองเชียงใหม่ ถูกทำให้ไร้ตัวตน เพราะหาก แสดงตนกจ็ ะกลายเป็นคนทำผดิ กฎหมาย 30 มาตรา 8 ห้ามคนต่างด้าวทำงานโดยไม่มใี บอนญุ าตทำงานหรือทำงานนอกเหนือจากทีม่ ีสิทธจิ ะทำได้อันเป็นการฝ่าฝืน พระราชกำหนดน้ี มาตรา 101 คนต่างด้าวผู้ใดฝ่าฝืนมาตรา 8 ต้องระวางโทษปรับตั้งแต่ห้าพันบาทถึงห้าหม่ืนบาท และเม่ือได้ชำระ ค่าปรับแล้ว ให้ส่งคนต่างด้าวผู้น้ันกลับออกไปนอกราชอาณาจักรโดยเร็ว เวน้ แต่เป็นคนต่างด้าวตามมาตรา 63 หรือ มาตรา 63/1 มาตรา 9 ห้ามผู้ใดรับคนต่างด้าวทำงานโดยที่คนต่างด้าวไม่มีใบอนุญาตทำงาน หรือให้คนต่างด้าวทำงาน นอกเหนอื จากท่มี สี ิทธิจะทำได้อนั เป็นการฝ่าฝืนพระราชกำหนดนี้ มาตรา 102 ผู้ใดเปน็ ผู้รับคนต่างด้าวเข้าทำงานโดยฝ่าฝืนมาตรา 9 ตอ้ งระวางโทษปรับตง้ั แต่หนง่ึ หม่ืนบาทถึงหน่ึง แสนบาทต่อคนตา่ งด้าวทีจ่ ้างหนึ่งคน ถ้าผู้กระทำความผิดตามวรรคหน่ึงกระทำผิดซ้ำอีก ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินหน่ึงปี หรือปรับต้ังแต่ห้าหม่ืน บาทถึงสองแสนบาทต่อคนต่างด้าวที่จ้างหน่ึงคน หรือท้ังจำทั้งปรับ และห้ามผู้น้ันจ้างคนต่างด้าวทำงานเป็นเวลาสามปี นับแตว่ ันที่ศาลมีคำพพิ ากษาถึงทีส่ ุดให้ลงโทษ มิให้ถือว่าผู้ซึ่งอยู่อาศัยในครอบครัวเดียวกันกับผู้รับคนต่างด้าวเข้าทำงานตามวรรคหนึ่งมีความผิดใน ฐานะตัวการ ผู้ใช้ หรือผู้สนับสนุน สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

56 และสำหรับแรงงานที่เป็นชนกลุ่มน้อย/กลุ่มชาติพันธุ์, กลุ่มผู้ไม่มีสถานะทางทะเบียน และชน กลุ่มน้อย/กลุ่มชาติพันธ์ุที่ต่อมาได้รับสิทธิอาศัยถาวร ที่แม้ว่าจะสะสมประสบการณ์การทำงาน จนมี ทักษะสูงขึ้น หรือเป็น “นายช่าง” ได้ ไม่ว่าจะเป็น ช่างปูน ช่องไม้ หรือช่างฝีมือด้านอื่น ๆ ในงาน ก่อสร้าง31 แต่ช่างฝีมือที่มีทักษะฝีมือสูงขึ้นนี้ ก็ยังไม่สามารถเข้าสู่กระบวนการรับรอง “มาตรฐานฝีมือ แรงงาน” อย่างเปน็ ทางการตามกฎหมาย ด้วยเพราะแรงงานข้ามชาติ ไม่ใชแ่ รงงานสญั ชาติไทย32 31 หมายเหตุ ปัจจุบนั คณะกรรมการนโยบายบริหารจดั การการทำงานของคนต่างด้าว ได้มีมตเิ หน็ ชอบให้ให้ มกี ารทบทวนอาชพี ต้องห้ามสำหรบั คนต่างด้าว (มติเม่ือวนั ที่ 21 มิถุนายน 2561) โดยเหน็ “งานช่างก่ออฐิ งานช่างไม้ หรืองานช่างก่อสร้างอาคาร” จะเป็นงานที่อยู่ในบัญชีประเภท 3 คือ งานที่ห้ามคนต่างด้าวทำโดยมีเงื่อนไข กล่าวคือ จะสามารถทำได้เฉพาะกรณีทีม่ ีนายจ้างเท่านั้น 32 พ.ร.บ.ส่งเสริมการพัฒนาฝีมือแรงงาน พ.ศ.2545 แบ่งระดับมาตรฐานฝีมือแรงงานออกเป็น 3 ระดับคือ ระดับ 1 (ระดับกึ่งฝีมือ) ระดับ 2 (ระดับฝึมือ) ระดับ 3 (ระดับเทคนิคหรือหัวหน้างาน) โดยมีการเปิดให้ทดสอบมาตรฐานฝีมือ แรงงานแห่งชาติ ใน 6 สาขาคือ 1) ช่างเครื่องกล 2) ภาคบริกาค 3) ช่างไฟฟ้า อิเล็กทรอนิกส์ และคอมพิวเตอร์ 4) ช่างอุตสาหการ 5) ช่างก่อสร้าง ได้แก่ ช่างไม้ก่อสร้าง ช่างก่ออิฐ ช่างฉาบปูน และ ช่างอลูมิเนียมก่อสร้าง และ 6) ช่างอุตสาหกรรมศิลป์ สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

57 4. บทสรปุ ข้อคน้ พบ และข้อเสนอแนะ กิจการภาคก่อสร้างเป็นหน่วยที่สำคัญในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจภาคบริการของจังหวัด เชียงใหม่ อย่างไรก็ดีสิทธิของแรงงานยังคงถูกละเมิด ไม่เพียงแต่ในเร่ืองของค่าตอบแทนที่เป็นค่าจ้าง ตามมาตรฐาน ยังมีประเด็นของสภาพการจ้างงาน สภาพแวดล้อม อาชีวอนามัยในการทำงานที่ ปลอดภัย รวมถึงการคำนึงถึงหลักการงานที่มีคุณค่า (Decent Work)33 งานศึกษาชิ้นนี้มุ่งสำรวจ สถานการณ์การเข้าถึงสวัสดิการและบริการด้านสุขภาพของแรงงานข้ามชาติในภาคก่อสร้าง ในจังหวัด เชยี งใหม่ งานศึกษาชิ้นนี้ใช้วิธีการศึกษาเชิงคุณภาพ โดยสำรวจและสัมภาษณ์เชิงลึกแรงงานข้ามชาติ การจดั สนทนากลุ่มย่อย (Focus group Discussion) สัมภาษณ์เจา้ หน้าที่รัฐ นักวิชาการ และการทบทวน รายงานสถานการณ์ความเสี่ยงจากการทำงานและความเจ็บป่วยจากการทำงานในภาคก่อสร้างซึ่ง จดั ทำโดยหนว่ ยงานรัฐ งานศกึ ษามีขอ้ ค้นพบต่อแรงงานข้ามชาติในภาคกอ่ สร้าง ในจังหวดั เชยี งใหม่ ดังประเดน็ ต่อไปนี้ 4.1 สรปุ ข้อคน้ พบ 1) ภายใต้บรบิ ททางกฎหมาย : แรงงานข้ามชาติในช่วงเปลี่ยนผ่านสถานะทางกฎหมาย ช่วงปี 2560-2561 ที่งานศึกษาชิ้นนี้กำลังดำเนินอยู่ เป็นช่วงเวลาเดียวกันกับนโยบายรัฐ ไทยเปิดให้แรงงานข้ามชาติขึ้นทะเบียนแรงงาน ดังนั้นแรงงานข้ามชาติในภาคก่อสร้าง ในจังหวัด เชยี งใหม่ ซึ่งเป็นกลุ่มเป้าหมายของการศกึ ษา จึงอยู่ในระยะของการเปลีย่ นผา่ นจากแรงงานที่มีการย้าย ถิ่นในรูปแบบการย้ายถิ่นที่ไม่ปกติ (irregular migration) 34 ไปสู่แรงงานที่เข้าเมืองอย่างถูกต้องตาม 33 งานที่มีคุณค่า (Decent Work) เป็นแนวคิดที่ถูกนำเสนอต่อรัฐสมาชิก ILO คร้ังแรกในการประชุมใหญ่แรงงาน ระหว่างประเทศ (International Labour conference) คร้ังที่ 87 ปีพ.ศ.2547 โดยมีความเช่ือม่ันว่า งานที่มีคุณค่าจะ ยกระดับคุณภาพชีวิตในการทำงานให้ดีขึ้น และส่งเสริมให้มีการพัฒนาแรงงานที่ยั่งยืน โดยงานที่มีคุณค่าหมายถึง งานที่สามารถตอบสนองความตอ้ งการเกีย่ วกับชีวิตการทำงานของมนุษยไ์ ด้ ความต้องการเกี่ยวกับชีวิตการทำงานของมนุษย์ ประกอบด้วย การมีโอกาสและรายได้ (Opportunity and income), การมีสิทธิในด้านต่าง ๆ (Rights), การได้แสดงออก (Voice), การได้รับการยอมรับ (Recognition), ความ มน่ั คงของครอบครัว (Family stability), การได้รับความยุตธิ รรม (Fairness) และการมคี วามเท่าเทียมทางเพศ (Gender equality) 34 การย้ายถิ่นที่ไม่มีเอกสารเดินทางที่ถูกต้อง (undocumented migration) หรือการเดินทางเข้าประเทศโดยละเมิด กฎเกณฑ์ของประเทศปลายทาง (unauthorized migration) หรือการย้ายถิ่นผิดกฎหมาย (illegal or clandestine migration), ILO 2004 cited in IOM 2008:209) สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวดั เชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

58 รูปแบบกฎหมายคนเข้าเมือง ผลการศึกษาพบว่า ไม่พบแรงงานที่ไร้เอกสารแสดงตน (Undocumented migrant worker) แต่แรงงานจำนวนหนึ่งยังอยู่ในระหว่างทางของกระบวนการปรับสถานะ (ยังคงถือ บตั รแรงงาน ขึน้ ต้นด้วยเลข 00, ดูบทที่ 2 หนา้ 25-26) 2) ความปลอดภัยในการทำงาน : นายจ้างไม่ใส่ใจ และหลายกรณี แรงงานเองก็ “ไม่รู้สึกว่ามนั เสีย่ ง” หลังการทบทวนสถิติการเสียชีวิต ทุพพลภาพ และบาดเจ็บจากการทำงานในภาค ก่อสร้างที่กลายเป็นประเภทกิจการที่มีอันตรายสูงสดุ ในรอบปี 10 ปี (2551-2559) และพิจารณาถึงข้อ ค้นพบจากภาคสนาม จะเห็นได้ว่า ความหมายของความปลอดภัยในการทำงาน หมายถึง การควบคุม ความสญู เสียทีเ่ กิดจากอุบตั ิเหตุ (Control of Accidental Loss) หัวใจสำคัญของการทำงานคือการสร้างความปลอดภัยประกอบด้วยหลักพื้นฐานคือ การป้องกัน (Passive หรือ Prevention) มีให้เกิดขึ้น อบรมให้ความรู้ ก่อนทำงาน ติดตาม ประเมินผลพฤติกรรมสภาพแวดล้อม และการปกป้อง (Active หรือ Protection) การนำอุปกรณ์มา ปกป้องอวัยวะ ผ่อนหนกั ให้เปน็ เบา แต่จากข้อมูลจากภาคสนาม จะพบได้ว่า การสร้างความปลอดภัยในกิจการภาค ก่อสร้างในพื้นที่วิจัยไม่สามารถเกิดขึ้นได้ ด้วยเพราะขาดการดำเนินการทั้งในเชิงการป้องกัน ดังจะเห็น ได้จากการขาดการอบรมให้ความรู้ก่อนทำงานโดยนายจ้าง และการปกป้อง ดังจะเห็นได้จาก กรณีที นายจ้างหลายรายไม่ดำเนินการจัดหาอุปกรณ์ เพื่อความปลอดภัยที่เหมาะสมให้กับแรงงาน ขณะเดียวกัน อุปกรณ์เพื่อความปลอดภัยที่แรงงานซื้อหามาใช้เองน้ัน ต้องกล่าวว่า “ไม่ใช่” และ “ห่างไกลความหมายของอุปกรณ์ป้องกัน” ในลักษณะต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็น อุปกรณ์ป้องกันของตกใส่ ศีรษะ (Head Protection), หมวกนิรภัย (Safety helmet), อุปกรณ์ป้องกันเท้า (Foot protection) หรือ รองเท้านิรภัย /Safety shoes) ,อุปกรณ์ป้องกันหน้าและดวงตา (Face and eye protection), แว่นตา นิรภัย (Safety glasses), อุปกรณ์ป้องกนั ระบบทางเดินหายใจ (Respiratory protection) จากฝุน่ ละออง ควัน แกส๊ ไอ, อปุ กรณ์ป้องกันระบบการได้ยิน (Hearing protection), อปุ กรณ์ป้องกันมอื และแขน (Hand and arm protection) ประการสำคัญ อุปกรณ์ป้องกันการตกจากที่สูง (Fall protection), เข็มขัดนิรภัย (Safety belt), เชือกนิรภัย (Safety rope หรือ Lanyards) หรอื แถบนิรภยั (Safety strap) สายรดั ช่วยชีวิต (Life line) ทีป่ รากฏในคู่มอื ของหนว่ ยงานรฐั เอง ในขณะเดียวกัน สาเหตุของการประสบอันตรายและเจ็บป่วย เกิดจากสภาพหรอื เงอื่ นไข ที่ไม่ปลอดภัย (Unsafe conditions) และการกระทำที่ไม่ปลอดภัย (Unsafe practices) ของตัวแรงงานเอง ได้แก่กรณีที่แม้จะมีอุปกรณ์เพื่อความปลอดภัย แตแ่ รงงานจำนวนไม่น้อยไม่ใช่ ไม่ใส่ ด้วยเหตุผลว่า ไม่ สะดวกในการทำงาน อย่างไรก็ดี ต้องกล่าวด้วยว่า ความไม่สะดวกดังกล่าว เกิดจากคุณภาพของ สถานการณ์การเข้าถึงสุขภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

59 อุปกรณ์เอง หรือยิ่งไปกว่าน้ัน ลูกจ้างเห็นว่า การใส่อุปกรณ์ดังกล่าว อาจทำให้ตนเองยิ่งเกิดความไม่ ปลอดภัยในการทำงาน (ดูเพิ่มเติมบทที่ 2) 3) แรงงานในภาคก่อสร้าง ยังคงห่างไกล “งานทม่ี ีคณุ คา่ ” ชีวิตของแรงงานในภาคก่อสร้าง ยังคงห่างไกลความหมายของงานที่มีคุณค่า ที่มุ่งหมาย เคารพในศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ความเสมอภาค ค่าตอบแทนที่เป็นธรรม และสภาพการทำงานที่ ปลอดภัยเพื่อการบรรลุถึงเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (เป้าหมายที่ 8) ดังจะเห็นได้จากข้อค้นพบ ดังตอ่ ไปนี้ (ดูเพิ่มเติมบทที่ 2) - มีแรงงานทีไ่ ด้รับคา่ จา้ งต่ำกวา่ มาตรฐานค่าจ้างขน้ั ตำ่ - แรงงานหญิงและแรงงานชาย ได้รับค่าจ้างไม่เท่ากัน ทั้ง ๆ ที่ทำงานในลักษณะ เดียวกัน - อุปกรณ์ต่าง ๆ ที่แรงงานใช้อยู่ ไม่ว่าจะเป็นกรณีที่นายจ้างจัดหาให้ หรือแรงงาน ซื้อหมาใช้เอง ต้องกล่ าวว่า อุปกรณ์ ที่ใช้อยู่นั้น “ไม่ใช่” และ “ห่างไกล ความหมาย” ของอุปกรณ์เพือ่ ความปลอดภัย - แรงงานไม่ได้รับสวดั ิการพื้นฐานในระหว่างการทำงาน อาทิ ไม่มีการจัดหาน้ำดื่มที่ สะอาด หลายไซต์กอ่ สร้างไม่มีการจดั เตรยี มห้องน้ำให้กับแรงงาน - แม้แรงงานจะมีทักษะที่สูงขึ้น ในทางปฏิบัติได้รับการยอมรับในฐานะ “ช่างไม้” “ช่างก่ออิฐ” “ช่างฉาบปูน” “ช่างอะลูมิเนียมก่อสร้าง” โดยได้รับค่าตอบแทนที่ สงู ข้ึนกว่าค่าแรงขน้ั ต่ำ (ประมาณ 500-600 บาท/วนั ) 4) แรงงานข้ามชาติท่ีมีทักษะ หรือเป็น “ช่างฝีมือ” ถูกทำให้ไร้ตัวตนในตลาดแรงงาน ไทย งานก่ออิฐ งานช่างไม้ หรืองานก่อสร้างอื่น” ถูกกำหนดให้เป็นอาชีพที่ต้องห้ามสำหรับคน ต่างด้าว หรือเป็นหนึ่งในอาชีพสงวนสำหรับคนไทย ดังนั้น แรงงานที่แม้จะมีสิทธิอาศัยถาวรในประเทศ ไทย, แรงงานกลุ่มนำเข้าตาม MOU และแรงงานกลุ่มที่ถือเอกสาร CI จึงไม่สามารถประกอบอาชีพ ต้องห้ามนี้ได้ หากฝ่าฝืนก็จะมีความผิด และถูกลงโทษตามกฎหมาย มีเพียงแรงงานที่ไม่มีสัญชาติไทย 3 กลุ่ม เท่าน้ันที่สามารถประกอบทำงาน “งานก่ออิฐ งานช่างไม้ หรืองานก่อสร้างอ่ืน” คือ (1) ชนกลุ่ม น้อย/กลุ่มชาติพันธ์ุ (2) ผไู้ ม่มสี ถานะทางทะเบียน และ (3) ชนกล่มุ น้อย/กลุ่มชาติพันธุ์ทีต่ ่อมาได้รับสิทธิ อาศัยถาวร นอกจากนี้ ทักษะฝีมือที่เพิ่มสูงขึ้นนี้ ไม่สามารถเข้าสู่กระบวนการรับรอง “มาตรฐานฝีมือ แรงงาน” อย่างเปน็ ทางการตามกฎหมาย ด้วยเพราะแรงงานข้ามชาติ ไม่ใช่แรงงานสัญชาติไทย สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

60 5) เจ้าหน้าท่ีรัฐไม่เพียงพอต่อการติดตาม ตรวจสอบความปลอดภัย อาชีวอนามัยและ สภาพแวดล้อมการทำงานทด่ี ี เจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องในงานความปลอดภัย อาชีวอนามัยและสภาพแวดล้อมการทำงานที่ดี ในเชียงใหม่ มีเพียง 5 คน ซึ่งมีภารกิจอื่นนอกจากการออกตรวจ (ท้ังกรณีแจ้ง และไม่แจ้งการตรวจ ล่วงหน้า) การรับเร่ืองร้องเรียน การติดตามตรวจสอบข้อร้องเรียน ฯลฯ จึงไม่เพียงพอต่อปริมาณงาน หรอื การเติบโตของภาคกอ่ สร้างในจังหวัดเชียงใหม่ 6) ข้อมูลการประสบอันตราย และการเจ็บป่วยจากการทำงาน : ฐานข้อมูลท่ียากต่อ การเข้าถงึ ข้อมูลการประสบอันตราย (Occupational Accidents) ได้แก่ สาเหตุการประสบอันตราย อวัยวะที่มักได้รับอันตราย อาการบาดเจ็บของแรงงาน รวมถึงการเจ็บป่วยจากการทำงาน (Occupational and Work-related Illnesses) ในภาคก่อสร้าง ในช่วงปี 2554-2560, สถิติการประสบ อันตรายจากการทำงานของแรงงานข้ามชาติ ในปี 2558-2559 เป็นเรื่องที่น่าชื่นชมต่อความพยายาม ดังกล่าว (ดูบทที่ 1) แต่สถิติที่หน่วยงานรัฐเผยแพร่นั้น ยังควรต้องถูกตั้งคำถามถึงวิธีการเก็บข้อมูล เพราะจากข้อมูลจากภาคสนาม พบว่า มีแรงงานที่ประสบอบุ ัติเหตุ หรือมีอาการเจ็บป่วยที่สงสัยวา่ อาจ เกี่ยวเนื่องกับการทำงาน แต่ไม่เคยเข้าสู่กระบวนการร้องเรียน ใช้สิทธิ ดังน้ัน ข้อสังเกตเบื้องต้นต่อ ฐานข้อมูลรัฐก็คือ ข้อมูลที่อาจตกหล่นหายไป นอกจากนี้ ยังมีคำถามต่อความสม่ำเสมอในการเก็บ ข้อมลู หรอื คำถามทีส่ ำคัญกวา่ นน้ั ก็คือการเปิดเผยข้อมูลตอ่ สาธารณะ 4.2 ข้อเสนอแนะ35 แบบอย่างของการสร้างความปลอดภัยในการทำงานในภาคกอ่ สร้าง จะเป็นประโยชน์ไม่เฉพาะ กบั ตัวแรงงาน แต่เป็นก้าวสำคัญในการสร้างงานที่มคี ุณคา่ การสร้างสังคมที่เท่าเทียม การลดค่าใช้จ่าย ของภาครัฐในการเยียวยาความเสียหายในลักษณะต่าง ๆ รวมถึงค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาลหรือ ติดตามอาการป่วยอันเน่ืองจากโรคจากการทำงาน เพื่อเป้าหมายนี้ ทีมวิจัยจึงมีข้อเสนอใน ประเด็น หลักคือ การดำเนินมาตรการในเชิงป้องกัน และปกป้องอย่างเข้มงวด การพัฒนาคุณภาพฝีมือแรงงาน ข้ามชาติ และที่สำคัญการขยายภาคีเครือขา่ ย 35 ปรับข้อเสนอแนะภายหลังเวทีรับฟังความคิดเห็นต่อ (ร่าง) รายงาน เม่อื วันที่ 6 พฤจิกายน 2560 ณ ห้องประชุม 1 คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่ สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวดั เชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

61 1) การยอมรับข้อความจริงท่ีว่า แรงงานข้ามชาติในภาคก่อสร้าง คืออีกหนึ่งกำลัง สำคัญของการขบั เคลือ่ นเศรษฐกิจ “งานช่างก่ออิฐ งานช่างไม้ หรืองานช่างก่อสร้างอาคาร” ไม่ควรถูกกำหนดให้เป็นอาชีพ ต้องห้ามสำหรับคนต่างด้าวอีกต่อไป นอกจากนี้ แรงงานข้ามชาติควรต้องเข้าถึงโอกาสและช่องทางการ พัฒนาทักษะฝีมือแรงงาน เพื่อการสร้างความยอมรับอันนำไปสู่การยกระดับฝีมือในการทำงาน และ คา่ ตอบแทนตามทกั ษะฝมี อื อยา่ งแท้จริง 2) การดำเนินมาตรการในเชิงป้องกัน (Prevention) และปกป้อง (Protection) อย่าง เข้มงวด • ความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานที่ดีจะต้องถูกแปรไปสู่ ทางปฏิบัติจริง การอบรม ให้ความรู้ก่อนการทำงานในกิจการภาคก่อสร้าง มี ความสำคัญต่อการลดการประสบอันตรายในระหว่างการทำงาน • นายจ้างควรเคารพสิทธิของแรงงาน อุปกรณ์ความปลอดภัยเป็นเร่ืองที่นายจ้างต้อง จัดหา เพราะต้นทนุ ความรับผิดชอบต่อชีวติ ร่างกายที่ทุพพลภาพนั้นสูงกว่าการลงทุน ในการจดั หาอปุ กรณ์ • ในขณะเดียวกัน มาตรการเชิงปกป้อง ต้องอาศัยความตระหนักต่ออันตราย ความ เสี่ยงของแรงงานด้วย เม่ือมีอุปกรณ์เพื่อความปลอดภัยแล้ว แรงงานจะต้องใช้ด้วย อย่างไรก็ดี การดำเนินมาตรการในเชิงป้องกันและเชิงปกป้องนี้จะเกิดขึ้นได้จริง จำเปน็ ต้องอาศยั กลไกติดตาม ตรวจสอบด้วย (ดใู นหัวข้อที่ 3) 3) การขยายภาคีเครือข่าย : การพัฒนาระบบการคุ้มครองความปลอดภัย และอาชีว อนามยั ร่วมกัน 4 ฝา่ ย กล่าวได้ว่า ประเทศไทยมีกฎหมายด้านการคุ้มครองความปลอดภัย อาชีวอนามัยที่ดี แต่ ปัญหาคือการบังคับใช้กฎหมาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งการบังคับใช้กฎหมายภายใต้ข้อจำกัดของจำนวน เจ้าหน้าที่ผู้ปฏิบัติงาน เมื่อเทียบกับการก่อสร้างในจังหวัดเชียงใหม่ รวมถึงแรงงานที่ทำงานอยู่ในแต่ละ ไซต์ก่อสร้าง ดังน้ัน การบังคับใช้กฎหมายควรจะเปิดโอกาสให้ภาคส่วนอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ ตัว แรงงานเอง รวมถึงองค์กรพัฒนาเอกชนที่ทำงานให้ความช่วยเหลือทางกฎหมายด้านนี้อยู่ โดยจะเป็น ต้องดำเนินการในลักษณะการพัฒนาระบบร่วมกัน 4 ฝ่าย ได้แก่ ฝ่ายหน่วยงานรัฐ แรงงาน องค์กร พฒั นาเอกชนท่ีเกี่ยวข้อง และภาควิชาการ เพือ่ สนบั สนุนการดำเนินงานตามมาตรการในเชิงป้องกัน และปกป้องที่มีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การเปิดให้แรงงาน องค์กรพัฒนาเอกชนมีส่วนรว่ มใน สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวัดเชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

62 การแจ้งเตือนการประสบอุบัติเหตุ การตรวจสอบเม่ือมีการแจ้งเหตุ ในแต่ละไซต์งาน รวมถึงการ ติดตามความคืบหนา้ นอกจากนี้ กลไกดังกล่าวยังจะมีส่วนในการติดตาม ตรวจสอบ แจ้งเตือนการละเมิดสิทธิ แรงงานด้านอ่นื ๆ อีกด้วย อย่างไรก็ดี ระบบดังกล่าวจำเป็นต้องมีการประชุมร่วมกันทั้ง 4 ฝ่าย เพื่อพัฒนาแนวทาง ตลอดจนการพัฒนาฐานข้อมูลเชิงคุณภาพเพื่อการติดตามสถานการณ์การประสบอันตราย และการ เจ็บปว่ ยจากการทำงาน และฐานในการกำหนดนโยบายในระดับจังหวดั ต่อไป สถานการณ์การเข้าถึงสุขภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

63 ภาคผนวก สถานการณ์การเข้าถึงสุขภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

64 แนวคำถาม (กรณีแรงงานทเี่ ปน็ นายจา้ ง) หากเขยี นไม่พอ ใชพ้ ้ืนทีด่ า้ นหลงั หรือเขียนในกระดาษแผน่ ใหมส่ ว่ นหนง่ึ ของการดำเนนิ งานวิจยั “การสำรวจ สถานการณ์ข้อเท็จจริงและปญั หาการเข้าถึงสทิ ธิทางสขุ ภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาตใิ นภาคก่อสร้าง ใน พ้ืนที่ จังหวัดเชยี งใหม”่ โดยศูนยว์ ิจัยและพฒั นากฎหมาย คณะนติ ศิ าสตร์ มหาวิทยาลัยเชยี งใหม่ เกบ็ ขอ้ มลู โดย ………………………………………………………………. เม่อื วนั ที่ ………………… ผู้ให้ขอ้ มลู ทราบถึงวัตถปุ ระสงคง์ านวจิ ยั (ลงนาม) ...............................................................................  ยนิ ยอมให้เปิดเผยชื่อ  ไมย่ ินยอม เบอรต์ ดิ ต่อ ................................................... 1) ขอ้ มลู เกีย่ วกับแรงงานและครอบครัว 1.1) นาย /นางสาว /นาง/ ดช. /ดญ. /อ่นื ๆ ……………………………… นามสกลุ ………….…………………………………… 1.2) ทีอ่ ยู่ทีป่ ระเทศต้นทาง หมู่บ้าน ………….…………….… เมอื ง …………………………… ประเทศ .……………….….... 1.3) เดิมประกอบอาชพี ………………………………………………………………………….…………………………………………………… 1.4) สาเหตทุ ี่เข้ามาประเทศไทย …………………………………………………………………….…………………….……………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1.5) เข้ามาเมอ่ื ปี ............... ผา่ นชอ่ งทาง ............................................................................................... 1.6)  มาคนเดียว  มาพร้อมครอบครัว กบั ..................................................................  อน่ื ๆ ......................................................................................... 1.7) ชว่ ยเลา่ ถึงสมาชิกครอบครัว ( ลกู มีใบเกิดไหม เอกสารอะไร ได้เรียนไหม เจ็บปว่ ยรักษาทีไ่ หน...... /สวสั ดิการ อะไร (เขยี นด้านหลงั หรอื ใชก้ ระดาษใหม)่ .......................…………............................................... 1.8) ตอนเข้าเมอื งมาครงั้ แรก  ไม่มเี อกสารอะไรเลย  เอกสารของประเทศต้นทาง คือ ประเทศ ............................................  บตั รประชาชน  ทะเบียนบ้าน  หนังสือเดินทางและวีซา (ระบ)ุ ………………………………………………………………………… 1.9) กรณเี กิดประเทศไทย วนั ที่ ..........................เดอื น ...........................พ.ศ.................................  โรงพยาบาล.......................................................... จงั หวัด ................................................. สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

65  ทีบ่ ้าน หมบู่ ้าน ................................ อำเภอ .......................... จงั หวดั ................................ 1.10) เอกสารการเกิด  ไม่มี  ใบฝากครรภ์ (สมุดสีชมพ)ู  ใบรับแจ้งการเกิด (ท.ร.1ตอนหน้า) ออกโดย กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน  ใบรบั รองการเกิด (ท.ร.1/1) ออกโดยโรงพยาบาล .........................  สูตบิ ัตร ออกโดยสำนกั ทะเบียน/อำเภอ ................................. จงั หวดั ...........................  อ่นื ๆ ............................................................................................................................. 1.11) เอกสารแสดงตน ในปัจจบุ นั  ไม่มเี อกสารอะไรเลย  Temporary Passport (หนงั สอื เดินทางช่ัวคราว) และวีซา  Passport และวีซา  บัตรคนไม่มีสญั ชาตไิ ทย  บัตรคนไมม่ ีสัญชาตไิ ทย กลมุ่ แรงงาน 00  บตั รผู้ไม่มสี ถานะทางทะเบียน 0  ใบอนญุ าตทำงาน (Work permit)  ไมม่ ี  มี  หมดอายุ  มี ต่ออายแุ ลว้  อน่ื ๆ ……………………………….…………………………………………….…………………….…………………..  Certificate Identification (CI) 1.12) ค่าใชจ้ า่ ยในการดำเนนิ การเอกสาร (บัตร/พาสปอร์ต ฯลฯ) ราคา .......................................... บาท  ออกเอง  นายจ้างออกให้ โดยมีเงอื่ นไข (ระบ)ุ .............................................................…………………………………………………………………………………….. 1.13)  กรณชี อ่ื ในเอกสารต่าง ๆ ไม่ตรงกบั ความจรงิ /ไมต่ รงกนั (ระบุ) ……………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………….. ………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2) ขอ้ มลู ดา้ นสขุ ภาพ 2.1) โรคประจำตัว  ไม่มี  มี คือ ………………………………………………………………..……………………………………………… สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

66 2.2) หลกั ประกันสุขภาพ  หลักประกนั สุขภาพ ทไี่ ด้มาพร้อมใบอนุญาตทำงาน ณ โรงพยาบาล ........................................  ซื้อบัตรประกนั สุขภาพ โดยซอื้ จาก ..................... ราคา ............ บาท/.........  บตั รประกนั สังคม ณ โรงพยาบาล ................................................  หลักประกันสุขภาพ (ท.99) ขนึ้ ทะเบียนไว้ที่ โรงพยาบาล ...................  ไมม่ หี ลกั ประกนั อะไร /จา่ ยเอง 2.3) การเขา้ ถึงและการใช้บรกิ ารสุขภาพ (1) เมอ่ื มีอาการเจบ็ ปว่ ย  ซื้อยากินเอง ไม่เคยไป  ใชบ้ ริการสถานพยาบาลทม่ี สี ิทธิ ห่างจากบา้ นที่พักอาศัยประมาณ ............................ (2) ความพ่งึ พอใจต่อการรกั ษาของโรงพยาบาล .................................................................... .............................................................................................................................................................. 3) ข้อมลู การประสบอุบตั เิ หตรุ ะหวา่ งการทำงาน  ไม่เคย  เคย อธิบายลักษณะ ชว่ งเวลา ของการประสบอบุ ตั เิ หตุ ............................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. 3.1) การรักษาพยาบาล และปญั หาทีพ่ บระหวา่ งการรักษาพยาบาล (ระบุรายละเอียด)  นายจา้ งดแู ล/รบั ผิดชอบทุกอยา่ ง ..................................................................  ขอใชส้ ิทธิกองทนุ เงินทดแทน  ดำเนนิ การเอง  มคี นช่วยเหลอื คือ .............................................................  ดแู ลตวั เอง เพราะ  ขอใชส้ ิทธิกองทุนเงินทดแทน แตถ่ ูกปฏิเสธ .........................................................................  อ่นื ๆ ................................................................................................................................... 3.2) สถานะปัจจุบัน อันเนือ่ งมาจากการประสบอุบัติเหตฯุ  หายดแี ลว้  ยังคงรักษาตวั อยู่ (ระบกุ ารรกั ษา /ค่าใชจ้ ่าย/ปัญหาท่พี บ) ......................................................... ..............................................................................................................................................................  อ่นื ๆ ...................................................................................................................................... สถานการณ์การเข้าถึงสุขภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

67 .............................................................................................................................................................. 3.3) ขอใหช้ ว่ ยประเมินความเสี่ยงหรืออนั ตราย ทีอ่ าจเกดิ ขน้ึ , เกดิ ข้นึ แล้วในระหวา่ งการทำงาน ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... 4) ข้อมูลเกย่ี วกบั การทำงาน 4.1) ทำไมถงึ มาเปน็ ผ้รู ับเหมา อยา่ งไร (เลา่ เรื่อง) ................................................................................... .................................................................................................................................................................. 4.2) ลักษณะงาน เชน่ รับเหมาก่อสร้างบ้าน /ต่อเตมิ ภายใน/ทาสี/ฝ้า ......................................................... 4.3) การรับคนงานเข้าทำงาน (ตอบได้มากกวา่ 1 ข้อ)  แนะนำกันมา .(ระบ)ุ ......................................................................................................................  ดูว่ามเี อกสารถกู ต้องหรือไม่  อน่ื ๆ ............................................................................................................................................ 4.4) เวลาแรงงานประสบอุบตั เิ หตุในระหวา่ งการทำงาน ทา่ นทำอยา่ งไร …………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………..……… 4.5) ปญั หาที่เกดิ จากการจ้างแรงงานข้ามชาติ มปี ัญหาอะไรบ้าง ………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………..……… 5. ปัญหาอ่นื ๆ ทพี่ บ .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. สถานการณ์การเข้าถึงสุขภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวัดเชยี งใหม)่ ธนั วาคม 2561

68 แนวคำถาม (กรณีแรงงาน ลูกจ้าง) หากเขียนไม่พอ ใช้พ้ืนที่ด้านหลังหรือเขียนในกระดาษแผ่นใหม่ ส่วนหน่ึงของการดำเนินงานวิจัย “การสำรวจ สถานการณ์ข้อเท็จจริงและปัญหาการเข้าถึงสิทธิทางสุขภาพและสวัสดิการของแรงงานข้ามชาติในภาคก่อสร้าง ใน พ้ืนที่ จังหวัดเชยี งใหม่” โดยศนู ย์วิจัยและพฒั นากฎหมาย คณะนิตศิ าสตร์ มหาวิทยาลัยเชยี งใหม่ เกบ็ ขอ้ มูล โดย ………………………………………………………………. เมอ่ื วนั ที่ ……………………… ผู้ให้ขอ้ มูลทราบถึงวตั ถุประสงคง์ านวจิ ยั (ลงนาม) ...............................................................................  ยนิ ยอมให้เปิดเผยชือ่  ไม่ยินยอม เบอร์ตดิ ตอ่ ................................................... 1) ข้อมลู เกี่ยวกบั แรงงานและครอบครัว 1.1) นาย /นางสาว /นาง/ ดช. /ดญ. /อน่ื ๆ ……………………………… นามสกุล ………….…………………………………… 1.2) ที่อยทู่ ีป่ ระเทศต้นทาง หมูบ่ ้าน ………….…………….… เมอื ง …………………………… ประเทศ .……………….….... 1.3) เดิมประกอบอาชพี ………………………………………………………………………….…………………………………………………… 1.4) สาเหตุทีเ่ ข้ามาประเทศไทย …………………………………………………………………….…………………….……………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 1.5) เข้ามาเม่อื ปี ............... ผ่านช่องทาง ............................................................................................... 1.6)  มาคนเดียว  มาพร้อมครอบครวั กับ ..................................................................  อ่นื ๆ ......................................................................................... 1.7) ช่วยเล่าถึงสมาชิกครอบครัว ( ลกู มีใบเกิดไหม เอกสารอะไร ได้เรียนไหม เจบ็ ป่วยรกั ษาทีไ่ หน...... /สวสั ดิการ อะไร (เขียนดา้ นหลงั หรือใชก้ ระดาษใหม)่ .......................…………............................................... 1.8) ตอนเข้าเมอื งมาครงั้ แรก  ไมม่ เี อกสารอะไรเลย  เอกสารของประเทศต้นทาง คือ ประเทศ ............................................  บตั รประชาชน  ทะเบียนบ้าน  หนังสอื เดินทางและวีซา (ระบุ) ………………………………………………………………………… 1.9) กรณเี กิดประเทศไทย วันเดือนปีเกิด ....................................................................  โรงพยาบาล.......................................................... จงั หวดั .................................................  ทีบ่ ้าน หมบู่ ้าน ................................ อำเภอ .......................... จงั หวดั ................................ สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

69 1.10) เอกสารการเกิด  ไม่มี  ใบฝากครรภ์ (สมุดสีชมพู)  ใบรบั แจ้งการเกิด (ท.ร.1ตอนหน้า) ออกโดย กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน  ใบรบั รองการเกิด (ท.ร.1/1) ออกโดยโรงพยาบาล .........................  สตู บิ ัตร ออกโดยสำนักทะเบียน/อำเภอ ................................. จังหวดั ...........................  อ่นื ๆ ............................................................................................................................. 1.11) เอกสารแสดงตน ในปัจจุบัน (เลอื กได้มากกวา่ 1 อยา่ ง)  ไม่มเี อกสารอะไรเลย  Temporary Passport (หนงั สอื เดินทางชว่ั คราว) และวีซา  Passport และวีซา  บตั รคนไม่มีสญั ชาตไิ ทย  บตั รคนไมม่ ีสญั ชาตไิ ทย กล่มุ แรงงาน 00  บตั รผู้ไม่มสี ถานะทางทะเบียน 0  ใบอนุญาตทำงาน (Work permit)  ไมม่ ี  มี  หมดอายุ  มี ตอ่ อายแุ ลว้  อ่นื ๆ ……………………………….…………………………………………….…………………….…………………..  Certificate Identification (CI) 1.12) คา่ ใชจ้ า่ ยในการดำเนนิ การเอกสาร (บตั ร/พาสปอรต์ ฯลฯ) ราคา .......................................... บาท  ออกเอง  นายจ้างออกให้ โดยมีเงอ่ื นไข (ระบุ) ............................................................. ………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 1.13)  กรณชี อ่ื ในเอกสารต่าง ๆ ไมต่ รงกบั ความจรงิ /ไม่ตรงกนั (ระบุ) …………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………..………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………… …………….. 2) ขอ้ มูลเกีย่ วกบั การทำงาน 2.1) ทำงานกับนายจา้ งโดยวธิ ีใด :  ญาติ/คนรู้จักแนะนำ  ผา่ นนายหนา้ เสียเงินเท่าไร ..............................................................................................  อ่นื ๆ ................................................................................................................................... สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวัดเชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

70 2.2) นายจา้ ง  ชอ่ื นายจ้างตามความเป็นจริง ตรงกันกับที่ระบุในบตั ร/ใบอนุญาตทำงาน  ไม่ตรงกัน นายจ้างตามความเป็นจริง คือ ..………………………………………………………………………………… สาเหตเุ พราะ .........................................................................................................................  อน่ื ๆ ....................................................................................................................................... 2.3) ทำงานกบั นายจา้ ง คนปจั จุบัน ........... เดือน .............. ปี  หากเคยทำงานกับนายจ้างอ่นื มาก่อน เคยทำมานาน ................. เดอื น ........... ปี เหตผุ ลทเี่ ปลี่ยนนายจา้ ง .............................................................................................................  นายจ้างใหม่ แจ้งเข้าแลว้  นายจ้างใหม่ ยังไมไ่ ด้แจ้งเขา้ เพราะ........................................................................................ 2.4) ที่อยปู่ ัจจบุ ัน  ไมไ่ ดพ้ ักกบั นายจา้ ง เสียคา่ เช่า .......................... บาท/เดอื น  นายจ้างจดั หาทพี่ ักให้  มคี ่าใชจ้ า่ ย ระบรุ ายละเอยี ดและจำนวนเงินต่อเดอื น ..............................................  ไม่มคี า่ ใชจ้ า่ ย  ระบสุ ภาพที่พัก ความพงึ พอใจและปญั หา เช่น จำนวนครอบครวั คนงานเยอะ ห้องนำ้ ไมพ่ อ จำนวนห้องนำ้ /สภาพไฟฟ้ า้ / นำ้ ใชฯ้ ลฯ 2.5) วิธีการเดนิ ทางจากทพี่ กั ไปทที่ ำงาน  นายจ้างจดั ให้มีรถรบั สง่  เดินทางเอง ระบวุ ธิ ีการเดินทาง ................................................................................................ 2.6) สภาพการจา้ งงาน (1) หน้าที่ความรบั ผดิ ชอบ (อธิบายลักษณะการทำงาน) ................................................................... ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ (2) เวลาเริ่มงาน .................................. - เลิกงาน ............................................. (3) เวลาพกั ระหวา่ งการทำงาน สถานการณก์ ารเข้าถึงสขุ ภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

71  มี ชว่ งเวลาพกั ........................................... ถึง ......................................  นายจ้างจดั หาทพ่ี ักผ่อนระหว่างการทำงานให้ (อธิบาย) ....................................................... .......................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................  นายจ้างไมไ่ ดจ้ ัดหาท่พี กั ระหวา่ งการทำงานให้  ไมม่ ี (4) คา่ ตอบแทน  รายวนั ..................... บาท/วนั  รายเดอื น ..............บาท/เดือน  ค่าลว่ งเวลา ........................... บาท/ชว่ั โมง (4 ชวั่ โมง = 1 วนั )  คา่ จ้างออก ทุกวนั ที่ ..........................................................  นายจ้างจา่ ยตรงเวลา  นายจ้างจา่ ย ไม่ตรงเวลา/ไมจ่ ่าย …………………………….……………………..… (5) การพัฒนาทกั ษะฝมี อื  ไม่มี  มี โดย  นายจ้าง  หรืออน่ื ๆ (ระบ)ุ …….…………………………………………………………………… .............................................................................................................................................................. (6) การเลื่อนขนั้ /ขน้ึ เงนิ เดือน  มกี ารขนึ้ เงินเดอื น เหตผุ ลทคี่ ิดวา่ ทำให้เงินเดอื นขึน้ เช่น ทำงานมานาน อบรมบ่อย (ระบ)ุ ………… ..............................................................................................................................................................  ไม่มกี ารข้นึ เงินเดอื น (7) รับจา้ งทีอ่ ืน่ ด้วย (อาชีพอะไร,ทำเวลาไหน,ค่าตอบแทนเทา่ ไร คือ .....…………….………………………… .............................................................................................................................................................. (8) สวสั ดิการในระหวา่ งการทำงาน ทีน่ ายจ้างจดั หาให้ (8.1) น้ำด่มื สะอาด นายจ้างจัดหาให้  ซอื้ เอง/นำมาจากบา้ นเอง (8.2) ห้องนำ้  ไมม่ ี ทา่ นแก้ไขปัญหาอยา่ งไร  เดินกลับมาใชห้ ้องนำ้ ท่ีแคมป์ ซึ่งหา่ งจากไซต์กอ่ สร้าง (ระยะทาง/ใชเ้ วลากีน่ าที)  อน่ื ๆ ........................................................................................................................ สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวัดเชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

72  มี  ไม่เพยี งพอ อยา่ งไร ระบุ …………………………………………………………………………………………….  ไม่สะอาด  อ่นื ๆ ………………………………………………………………………………………………………..………………. .............................................................................................................................................................. (8.3) สวสั ดิการอ่นื ๆ ................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ (9) อุปกรณเ์ พือ่ ความปลอดภยั ระหวา่ งการทำงาน  ไมม่ ี เพราะ ..............................................................  มี *ถ่ายรปู  นายจ้าง จัดหาให้ ระบุ มอี ะไรบา้ ง...................................................................................  ซื้อเอง ระบุ มอี ะไรบ้าง ..................................................................................................  ได้ใช้  ไมเ่ คยใช้ เพราะ ............................................................................................................. .............................................................................................................................................................. (10) การใหค้ วามรหู้ รือฝกึ อบรมในเรือ่ งความปลอดภัยในการทำงานและการใชอ้ ปุ กรณ์  ไม่มกี ารอบรม/ให้ความรู้  มี (ระบรุ ายละเอยี ด เช่น ใครอบรมให้ /เรือ่ งอะไรบ้าง/กีว่ นั /กีค่ ร้ัง) ......................... .............................................................................................................................................................. 3) ข้อมลู ด้านสุขภาพ 3.1) โรคประจำตัว  ไมม่ ี  มี คือ ………………………………………………………………………………………………… 3.2) หลกั ประกนั สุขภาพ  หลักประกันสุขภาพ ทไี่ ด้มาพร้อมใบอนุญาตทำงาน ณ โรงพยาบาล ......................................  ซือ้ บตั รประกันสขุ ภาพ โดยซือ้ จาก ............................................ ราคา ............ บาท/.........  บัตรประกันสงั คม ณ โรงพยาบาล ................................................ สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จงั หวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

73  หลักประกันสขุ ภาพ (ท.99) ขึ้นทะเบียนไว้ที่ โรงพยาบาล ..........................................................  ไม่มหี ลักประกนั อะไร /จา่ ยเอง 3.3) การเขา้ ถึงและการใช้บรกิ ารสุขภาพ (1) เมอ่ื มีอาการเจ็บปว่ ย  ซื้อยากินเอง ไมเ่ คยไป  ใชบ้ ริการสถานพยาบาลทม่ี ีสิทธิ หา่ งจากบา้ นทีพ่ กั อาศยั ประมาณ ............................ (2) ความพ่งึ พอใจต่อการรักษาของโรงพยาบาล .................................................................... .............................................................................................................................................................. 4) การประสบอุบัติเหตุระหวา่ งการทำงาน  ไม่เคย  เคย อธิบายลกั ษณะ ช่วงเวลา ของการประสบอุบัตเิ หตุ .............................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. 4.1) การรกั ษาพยาบาล และปญั หาทพี่ บระหวา่ งการรกั ษาพยาบาล (ระบรุ ายละเอียด)  นายจ้างดแู ล/รบั ผิดชอบทุกอยา่ ง ..................................................................  ขอใชส้ ิทธิกองทุนเงินทดแทน  ดำเนนิ การเอง  มคี นชว่ ยเหลอื คือ .............................................................  ดแู ลตัวเอง เพราะ  ขอใชส้ ิทธิกองทนุ เงินทดแทน แต่ถกู ปฏิเสธ .........................................................................  อ่นื ๆ ................................................................................................................................... 4.2) สถานะปจั จบุ นั อันเนื่องมาจากการประสบอุบตั ิเหตฯุ  หายดแี ลว้  ยงั คงรักษาตวั อยู่ (ระบุการรกั ษา /ค่าใชจ้ า่ ย/ปญั หาทพ่ี บ) ......................................................... .............................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................  อ่นื ๆ ....................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. สถานการณ์การเข้าถึงสขุ ภาพและสวสั ดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวดั เชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561

74 4.3) ขอให้ช่วยประเมนิ ความเสีย่ งหรืออนั ตราย ที่อาจเกดิ ขน้ึ , เกดิ ข้นึ แลว้ ในระหวา่ งการทำงาน ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. 5. ปัญหาอน่ื ๆ ทพี่ บ .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. สถานการณก์ ารเข้าถึงสุขภาพและสวัสดกิ ารของแรงงานข้ามชาติในกิจการก่อสรา้ ง (จังหวัดเชยี งใหม)่ ธันวาคม 2561