ค้าของป่า-

ถอดรหัสอยุธยาโมเดล ตนแบบธุรกิจสรางกำไร จากความยิ่งใหญของธรรมชาติ TIGER'S TEARS & THE JUNGLE BUSINESS: Siamnese \"free\" trade from nature มิวเซยี มสยาม พิพธิ ภัณฑก์ ารเรียนรู้ MUSEUM of SIAM : Discovery Museum ๓๐ พฤษภาคม – ๒๘ กนั ยายน ๒๕๕๗ ๑๐:๐๐ – ๑๘:๐๐ น. (ปิดวันจันทร)์ 30 May – 28 September 2014 | 10 am – 6 pm (Closed Mondays)

สสกาถารราเจบราันียกพนริพู้แิธหภ่งัณชฑาต์ ิ “มวิ เซียมสยาม” โดยสถาบันพพิ ิธภัณฑ์ การเรียนรู้แหง่ ชาติ มุ่งเน้นให้ผู้ชมเข้าใจ “ความเป็นไทย” และ “วิถีชีวิต” ของผู้คนในอุษาคเนย์ ผ่านการตีความ และการนำ� เสนอรปู แบบใหม่ ตามแนวคดิ การเรยี นรอู้ ยา่ งรน่ื รมย์ หรอื “เพลนิ ” (Play + Learn) เพ่ือกระตุกต่อมคิด และต่อยอด องค์ความรู้อย่างสร้างสรรค์ เป็นที่ยอมรับว่าแนวคิดด้านเศรษฐกิจสร้างสรรค์นั้นมีบทบาทส�ำคัญ ต่อการเปลี่ยนแปลงของโลกในศตวรรษท่ี ๒๒ เราไม่อาจปฏิเสธถึงระบบคิดท่ีน�ำอดีต มารับใช้ปัจจุบัน เพื่อสร้างสรรค์อนาคต โดยเม่ือมองย้อนกลับไป พบว่า ความมั่งค่ัง ของเศรษฐกิจในอาณาจักรอยุธยานั้นถูกขับเคลื่อนด้วยเรื่องราวการ “ค้าของป่า” (ธุรกิจ การเก็บผลผลิตจากพืชและสัตว์ เพื่อป้อนเป็นวัตถุดิบให้กับตลาดโลก) สะท้อนภาพ ความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติในดินแดนอุษาคเนย์ จนสยามถูกบันทึกไว้ใน แผนที่การค้าของนักเดินเรือทั่วสารทิศ เม่ือต้นทุนทางทรัพยากรผนวกกับทุนทางปัญญา ท�ำให้เรื่องราวการค้าของป่าท่ีปรากฏใน เศรษฐกิจระดับมหภาคของอยุธยานั้น ไม่ได้ห่างหายไปจากวิถีชีวิตประจ�ำวันของผู้คนในปัจจุบัน เพราะ “ของป่า” ได้ถูกคล่ีคลายและต่อยอด ทั้งในรูปแบบของ ยา อาหาร เสื้อผ้า และเคร่ืองหอม ท่ีพร้อมจะพัฒนาสู่โลกแห่งการค้าเสรี ส�ำหรับนิทรรศการครั้งนี้เป็นนิทรรศการกลางแจ้งท่ีได้ทดลองเล่นกับ “พ้ืนท่ี” เพื่อเปลี่ยนวิธีเรียนรู้ ของผู้เข้าชม ผ่านทัศนสัญลักษณ์ เพ่ือถ่ายทอดองค์ความรู้เชิงประสบการณ์ที่อาจเป็นผลลัพธ์ที่สร้าง ตรรกะใหม่ ให้กับการสร้างสรรค์เศรษฐกิจในอนาคต ราเมศ พรหมเย็น รองผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั งานบรหิ ารและพฒั นาองคค์ วามรู้ (องคก์ ารมหาชน) และผอู้ ำ� นวยการสถาบนั พพิ ธิ ภณั ฑก์ ารเรยี นรแู้ หง่ ชาติ ถอดรหสั อยธุ ยาโมเดล ตน้ แบบธรุ กจิ สรา้ งกำ� ไร จากความยงิ่ ใหญข่ องธรรมชาติ Tiger’s Tears & the Jungle Business: Siamese “free” trade from nature

อยุธยาโมเดล รวยจาก “ป่า” ค้าของ “ฟรี” อยธุ ยาโมเดล Siam & the Jungle Business: A “free” trade from nature อยธุ ยา “ฮบั ” แหง่ เออซี ี อยุธยาใช่เพยี งแต่เก่งทำ� ศกึ สงคราม แต่ชาวสยามสร้างชาตดิ ว้ ยเศรษฐกิจ พูดไปไมโ่ ม้ กรงุ เก่าของเราเป็นถึง “ฮบั ” ในอาเซยี น พอ่ คา้ จากฝง่ั เบงกอลและทะเลจนี ใต้ ตา่ งกเ็ ดินเรือมาช็อป ชลิ ล์ แชร์ กันอยูเ่ สมอ Siam & International Business Ayutthaya’s success was about more than winning battles. When it came to building their nation, the Siamese people meant business, literally. Not that we mean to brag, but our Old City used to be the hub of Southeast Asia. Merchants from the Bay of Bengal to the South China Sea sailed all the way here to do their shopping and shipping.



อยธุ ยา กบั สหประชาชาติ ในสมัยพระเจ้าทรงธรรม พระเจ้าปราสาททอง และ พระนารายณ์ ตลาดกรุงศรีฯ คึกคัก เพราะนักธุรกิจ ตะวนั ตกเขา้ มาแยง่ สว่ นแบง่ การตลาดจากคคู่ า้ เจา้ เดมิ (จนี ญ่ีปุ่น อนิ เดยี และเปอรเ์ ซีย) Siam & the UN In the 17th century, the markets in Ayutthaya were vibrant and diverse, partly due to the influx of Western merchants who wanted to get in on business formerly dominated by the regulars (Chinese, Japanese, Indian, and Persian traders).

อยธุ ยา กบั “ของปา่ ” เอ็กซ์ปอรต์ เชือ่ หรือไม!่ !! “ปา่ ” คือ แหล่งสร้างรายไดส้ ำ� คัญ “ปา่ ” คอื ขมุ ทรัพยข์ องสินค้าขาออก “ของปา่ ” คอื ดชั นชี ี้ความม่ังคั่งของเงินท้องพระคลงั การค้าอยุธยาเฟ่อื งฟู ด้วยตน้ ทนุ จากความอดุ มสมบรู ณ์ของแผ่นดิน Siam & the Jungle Business Did you know? The jungle was a goldmine for business and a treasure trunk for sourcing exports. Goods from the jungle determined the wealth of the Royal Treasury. Trade in Ayutthaya flourished because of the land’s fertility. หนงั กวาง l เขากวางอ่อน l เขาควาย l นอแรด l ดงี ู l ถอดรหัส “อยุธยาโมเดล” งาชา้ ง l ชา้ ง l ครัง่ l ข้คี ้างคาว l ขผ้ี ้งึ l น�ำ้ ผ้ึง l รังนก l ปีกนกกระเตน็ l ขนนกยูง l ชะมดเช็ด l หนังปลากระเบน l คา้ + ของป่า = รายได้ กระดองเตา่ l ปะการงั l เปลือกหอยเบี้ย “เกบ็ ของปา่ ” = ป้อนวัตถดุ ิบสตู่ ลาดโลก เครือ่ งเทศ l พริกไทย l ดปี ลี l กระวาน l กานพลู l ไม้ กฤษณา l ไม้จันทน์ l ไมฝ้ าง l แกน่ มะเกลือ l แก่นคูน l ถอดและหดั คราม l กำ� ยาน l พิมเสน l รกั l ชนั l ไต้ l หวาย l ไมส้ กั l ไม้ซงุ เมือ่ ความม่งั คง่ั ทางธรรมชาติลดลง เราคง รง l ชาด l ดีบุก l ตะก่วั l ทองแดง l ดนิ ประสิว l เกลือ ไม่หยุดเพยี งการ “เก็บกนิ ” Deer hides l Antlers l Buffalo horns l Rhinoceros horns “ถอด” วิธีเพ่ือเพาะเล้ียงและเพาะปลูก l Python gall bladders l Elephant tusks l Elephants “ของป่า” เปน็ สนิ ค้า l Lac l Bat guano l Beeswax l Honey l Bird nests l และ “หดั ” เลน่ แล่ แปรรปู สร้างมลู ค่า Kingfisher wings l Peacock feathers l Civets l Stingray เพ่ิมให้กบั “ของป่า” ไดไ้ มร่ ูจ้ บ skins l Tortoise shells l Coral l Cowrie shells Spices l Peppers l Long peppers l Cardamom l Defining the Ayutthaya Model Cloves l Agarwood l Sandalwood l Sappan wood l Ebony l Indigo l Benzoin gum l Borneo camphor l Trade + Forest products = Income l lack lac l Dammar gum l Tinder resin l Rattan l Collecting forest products = Supplying Teak wood l Timber raw materials worldwide Gamboge (saffron yellow pigment) l Rouge l Tin l Lead l Copper l Potassium nitrate l Salt From Defining to Defying As nature’s wealth was depleted, it did not suffice to rely solely on gathering natural resources without replacing them.

“ของป่า” = “ของฟร”ี ชว่ ยชาติ เม่อื อยธุ ยาเกดิ วกิ ฤติ การกอบกเู้ งนิ คงคลงั คอื การส่งออก “ของป่า” ทมี่ อี ยมู่ ากมาย “ของปา่ ” คือ “ของฟร”ี มพี รอ้ มเกบ็ เก่ียวได้ทันทที ีต่ อ้ งการ พูดไดว้ า่ !!! อยธุ ยารุง่ เรืองไดเ้ พราะ “ของฟร”ี โดยแท้ The Jungle Business Saved Siam! During hard times, Ayutthaya managed to survive by exporting its abundant forest goods. Forest goods were absolutely FREE and readily available. In other words, Ayutthaya’s glory was a result of freebies! “กษตั รยิ ์นกั ธรุ กิจ” ใครว่าชาวสยามท�ำการคา้ ไมเ่ ปน็ ? เราอยู่เมอื งทา่ เราค้าเชิงรกุ กษตั รยิ ์กรงุ เก่าแตง่ ส�ำเภาหลวงขนส่งสนิ ค้าไปยงั เมอื งตา่ งๆ อินเดยี ปตั ตาเวยี มลายู เวยี ดนาม จีน และญปี่ นุ่ อยธุ ยามีเบีย้ เปน็ กอบกำ� จากผู้นำ� หวั การค้า The Merchant King Who said Siamese people weren’t business-minded? Ayutthaya was a port city, and we traded aggressively. Our Kings sent royal ships out to sell goods in India, Batavia, Malaya, Vietnam, China, and Japan. Ayutthaya was rolling in dough because of its business- savvy leader.

ค้าช้าง ขายอาวุธ Elephant Trade Arms Trade รวยจาก “ปา่ ” คา้ “ช้างศึก” “ชา้ ง” = “ของฟร”ี จากป่า “ตน้ ทุน” = “ความอุดมสมบรู ณ์” ดว้ ยความดกด่ืนของปา่ สวุ รรณภูมิจึงมี “ชา้ งป่า” มากมาย อยุธยาเกบ็ เกี่ยวผลกำ� ไรจากต้นทนุ ทางธรรมชาติ TheWSeaaleltohff“rWomarthEeleWpihladnts” Elephants = “Freebies” from the wild Capital = Abundance The bountiful forests kindly provided Siam with countless elephants. Ayutthaya reaped the profits generated by this naturally existing capital. จบั ชา้ ง “ป่า” ไหน ทง้ั ป่าลา้ นนา ลา้ นช้าง พิษณโุ ลก สโุ ขทยั เมอื งตาก เมืองกาญจน์ เมอื งเพชร หรือปา่ เมอื งโคราช ก็สามารถจบั ช้างได้ Which forest to hunt from? From Lanna to Lan Chang, from north to south and east to west, elephant hunts could take place anywhere.

คา้ ชา้ ง “ช้างป่า” “ช้างฝกึ ” “ชา้ งศกึ ” “Wild elephant” “Trained elephant” “War elephant” ราชส�ำนักอยุธยาจบั “ชา้ งปา่ ” เป็นประจ�ำ ใหไ้ พร่พลท่วั หวั เมืองตอ้ นช้างเขา้ เพนียด แลว้ จับ มัด เป็น The Royal Court always searched for wild elephants. “ชา้ งฝกึ ” จนเชื่อง People across the kingdom herded elephants into kraals and ชา้ งฝกึ ใช่เพียงแตใ่ ช้ในสยาม ยังเปน็ สินคา้ กำ� ไรดีทีร่ ัฐผกู ขาดการ trained them into submission. สง่ ออก Trained elephants were used in Siam and exported, with Siam holding a monopoly over the elephant trade. อนิ เดยี ราชอาคันตกุ ะการคา้ ขาประจำ� ซอ้ื ช้างฝกึ ไป เป็น “ช้างศึก” India was a loyal customer who often bought trained elephants to use as war elephants. ตอ่ ยอดถอดรหัส ขน “ผา้ ” มาแลก “ชา้ ง” “ผา้ ” แลก “ชา้ ง” พอ่ ค้าอนิ เดยี อยากได้ชา้ ง ระบบแลกเปล่ียน แบบหมูไปไกม่ า ปราศจาก จึงขนผา้ ฝ้ายพิมพ์ลายจากชายฝั่งโคโรมนั เดลมาแลก เงื่อนไขของระบบเงินตรา ต้องรสนยิ มราชส�ำนักสยามย่ิงนกั เทรดไทย อินดมี านด์สดุ สดุ ปลาร้า # ยางพารา ลำ� ไย # ขา้ วโพด “ผ้า” แลก “ชา้ ง” ขาดทนุ ? เทรดเทศ ต่อให้ลดราคาผ้าถูกกว่าวานชิ ใดก็ไมข่ าดทนุ ข้าวเปลือก # นำ�้ มันดิบ กาแฟ #  ไอโฟน เพราะชา้ งเปน็ ๆ ทข่ี นไปสร้างกำ� ไรไดอ้ ยา่ งงาม ปัจจบุ นั เกิดระบบธุรกิจชุมชน “บารเ์ ตอรเ์ ทรด” แลกเปลี่ยนถา่ ยเทผลผลติ บนตลาดออนไลน์ The Textile-Elephant Exchange Route เพม่ิ กำ� ไร แบบไร้เงนิ สด Indian merchants wanted elephants, so they brought loads of printed cotton fabric from Coromandel to trade. The fabric was loved by the Siamese Royal Court. A definite must-have! Textiles for elephants – a fair deal? Elephants were such a valuable commodity that foreign traders did not care if they received low rates for their goods, such as Indian textiles, because they knew that the profits from buying and selling Siamese elephants would more than make up for any initial losses.

พระเจา้ ปราสาททอง ยุคทองการ “ค้าชา้ ง” ในสมัยพระเจา้ ปราสาททอง มีการค้าชา้ งกับพระเจา้ ชาฮ์ ชญุ าอ์ แห่ง เบงกอล (ประเทศบังกลาเทศในปจั จุบนั ) พระองคเ์ ป็นโอรสของจักรพรรดชิ์ าฮ์ ญะฮาน ผสู้ ร้าง “ตาจญ์ มะฮาล” แห่ง อาณาจักรมุฆลู (โมกลุ ) The Reign of King Prasat Thong – The Golden Era of the Elephant Trade During the reign of King Prasat Thong, Siam enjoyed a thriving elephant trade with Shah Shuja of Bengal (known today as Bangladesh). Shah Shuja was the heir of the Mughal Emperor Shah Jahan who built the Taj Maḥal during the Mughal era. พระนารายณ์ “ขยายตลาด” ปอ้ นชา้ งส่งอนิ เดยี ปี ๒๒๐๖ รัชสมยั พระนารายณ์ สมยั พระนารายณ์มกี ารตดิ ตอ่ กบั สลุ ต่านอับดุลลอฮ์ กฏุ ุบ ชาฮ์ สุลต่านแห่งกอลกอนดาส่งทูตมาซื้อ แหง่ อาณาจกั รกอลกอนดา เพือ่ ขยายตลาดผา้ แลกช้างไปยัง “ชา้ งสยาม” ชายฝ่งั โคโรมันเดล โดยมีมะสุลปิ ัตนมั เป็นเมอื งทา่ สำ� คัญ ทำ� ใหอ้ ยธุ ยามผี า้ คา้ งสตอ็ กถงึ ๓ ปเี ตม็ King Narai “expanded the market” by exporting 1663 elephants to India Reign of King Narai The Sultan of Golgonda sent During the reign of King Narai, Siamese court got in touch with an ambassador to buy Siamese Abdullah Qutb, the Shah of Golgonda, in order to expand the textile- elephants. elephant trade route all the way to Coromandel. Masulipatam was Ayutthaya was flooded with fabrics for the major port city at the time. three whole years. อินเดียก็มีช้าง แลว้ ทำ� ไมต้องอิมปอร์ต ปี ๒๑๗๙ ช้างไทยดว้ ย? รัชสมยั พระเจา้ ปราสาททอง ทูตและพอ่ คา้ จากอาณาจกั ร อาณาจักรกอลกอนดา มีอากาศแหง้ แลง้ ช้างหายาก ทั้งยงั ต้องนำ� มาฝึกกอ่ น เบงกอล สซู้ อื้ “ช้างสำ� เร็จรปู ” อยา่ งช้างสยามไมไ่ ด้ น�ำผา้ มาแลก “ช้าง” ๕๐ เชอื ก ตวั ใหญ่ ฝึกแลว้ สะดวกซอ้ื In 1636, The Reign of King Prasat Thong India had elephants. Why import from Siam? ambassadors and merchants from Bengal The climate of the Golgonda Empire was very dry, and elephants were rare. brought textiles to Siam to Elephants also required training, so buying “ready-made” elephants from Siam was exchange for 50 elephants. a better option. Grown, groomed, and good to go!

มเมะอื รงดิ ท่าค้า “ช้าง” ไปอนิ เดยี tM oeIrngduiai, port city for elephant trade คาราวานชา้ งเดนิ ทางบก ออกจากกรงุ ศรฯี A parade of elephants departed from Ayutthaya, ลงใต้ ผ่านช่องเขา มุ่งหนา้ ชายฝงั่ อันดามัน heading towards the Andaman Sea. เมอื่ สดุ แผน่ ดินจึงโหลดชา้ งลงสำ� เภาที่ At the land’s end, they marched onto the ships in เมอื งมะรดิ !! Mergui. เหตนุ ี้ อยธุ ยาจึงตอ้ งยดึ เมืองท่า Siam made a point of possessing the port city of ฝง่ั ตะนาวศรีไวใ้ ตอ้ ำ� นาจใหไ้ ด้ Tenasserim-Mergui, because it was a crucial location on the elephant trade route. ซื้อชา้ งไทยไปเป็น “ชา้ งศกึ ” “ช้างสยาม” สายพนั ธด์ุ ี ฉลาด อึด บกึ ฝึกมาแลว้ แม้วา่ ช้างท่สี ง่ ไปจะใช้ทัง้ ในราชกิจและราชพิธี ฟีเจอร์ของตลาดอินเดยี แตอ่ าณาจกั รกอลกอนดาซงึ่ ทำ� สงครามกบั พวกมฆุ ลู (โมกลุ ) กต็ อ้ งการ “ชา้ ง (ทำ� ) ศกึ ” Siamese elephants had fine pedigrees Siamese elephants bought as “war elephants” Smart, strong, sturdy, and schooled Favored by the Indian market Although the exported elephants were used for royal duties and in ceremonies, Golgonda also needed war elephants to fight the Mughals. ปี ๒๒๐๔ ปี ๒๒๒๓ ปี ๒๒๒๕ ปี ๒๒๒๗ รัชสมยั พระนารายณ์ รัชสมัยพระนารายณ์ รชั สมยั พระนารายณ์ รัชสมัยพระนารายณ์ พอ่ คา้ อนิ เดยี ขนช้าง ๑๐๐ เรอื ๑๐ ลำ� ขน “ชา้ ง” จากมะรดิ ส�ำเภาหลวง ๖ ล�ำ ขน “ชา้ ง” เรอื ๖ ลำ� ขนชา้ ง ๑๑๕ เชอื ก เชอื ก ด้วยเรือ ๖ ลำ� เทยี บท่ามะสุลิปัตนมั ๗๑ เชือก จากมะริดเทียบท่ามะสลุ ิปัตนัม ออกจากเมอื งทา่ มะรดิ ของ จากมะรดิ ไปมะสุลิปตั นัม สยาม และในปนี ้นั พอ่ ค้าจากเบงกอล มาซอ้ื “ช้างสยาม” ๑๒๒ เชือก 1661 1680 1682 1684 The Reign of King Narai The Reign of King Narai The Reign of King Narai The Reign of King Narai Indian merchants transported Ten ships transported Six royal ships transported 71 Six ships transported 115 100 elephants in six ships from elephants from Mergui to elephants elephants Mergui. Masulipatam. from Mergui to Masulipatam. from Mergui to Masulipatam. In the same year, Bengalese merchants bought 122 Siamese elephants.

ค้ากวาง ขายอาวุธ Deer Trade Arms Trade ครว้าย“จหากนัง“กปวา่า”ง” W ealth from the Wild The Sale of “Deer Hides” “กวาง” = “ของฟรี” จากปา่ Deer = “Freebies” from the wild “ต้นทุน” = “ความอดุ มสมบรู ณ”์ Capital = Abundance ด้วยความดกดน่ื ของป่าสุวรรณภมู จิ ึงมี The bountiful forests kindly provided Siam “ฝงู กวาง” มากมาย with countless deer. อยธุ ยาเก็บเกย่ี วผลกำ� ไรจากตน้ ทุน Ayutthaya reaped the profits generated by ธรรมชาติ this naturally existing capital. ล่า “กวาง” เอาหนัง กวางที่ล่าได้ ใช้เฉพาะหนัง เพียงก�ำจดั ขน ขึงใหต้ ึง ตากใหแ้ ห้ง ตัดแต่งเล็กนอ้ ย กไ็ ด้ “หนงั ดบิ ” สเี หลอื งขุน่ โปรง่ แสง แบบเดยี วกับหนังหนา้ กลอง ลูกค้าญป่ี ่นุ น�ำไปฟอก ตอ่ ให้ นมิ่ แตเ่ หนยี ว ยืดหยุ่นแตท่ นทาน “หนังกวาง” สนิ ค้าต้องหา้ มที่สยามส่งออก นำ� เมด็ เงินเขา้ ประเทศตอ่ เนอื่ งมหาศาล “ญป่ี ุ่น” ราชอาคันตุกะการคา้ ผา่ นนายหนา้ ซื้อหนังกวางทำ� “ชดุ ศึก” Hunting deer for their hides The deer were hunted only for their skins. After hair removal, the hides would be stretched and hung to dry. Trim them up and you get raw hide, which is a translucent, murky yellow color and can be found on drum heads. The Japanese would tan it to make soft, durable, flexible, and strong leather. Deer hide, one of the forbidden goods in Siam, brought immense wealth to the kingdom. Through the services of a middleman, Japan became Siam’s loyal customer by purchasing deer hides to make war armor.

คา้ กวาง ๑๔ กรกฎาคม ๒๑๗๗ ๑๙ กรกฎาคม ๒๑๗๙ ปี ๒๑๗๖ – ๒๒๐๖ รชั สมัยพระเจา้ ปราสาททอง รัชสมยั พระเจ้าปราสาททอง ต้นรชั สมยั พระเจา้ ปราสาททองถึง เฟโอเซ สง่ เรอื เอติ วาเปิน เฟโอเซ บรรทุก “หนงั กวาง” พระนารายณ์ ฟัน เดลฟต์ เตม็ ระวางไปญป่ี นุ่ ๓๐ ปีเต็มทเ่ี ฟโอเซ บรรทุก “หนังกวาง” ๑๐๓,๔๘๐ ผืน สง่ “หนังกวางไทย” ไปญ่ีปุ่น ๗๑,๗๐๐ ผืน รวมสุทธิ ๑,๙๗๐,๑๒๔ ผืน! มุ่งหนา้ ฮริ าโดะ July 19, 1636 มวลมหาประชา “กวาง” กชู้ าติ The Reign of King Prasat Thong July 14, 1634 The VOC loaded up on deer 1633 – 1663 The Reign of King Prasat Thong hides, The reigns of King Prasat Thong to The VOC loaded the ship shipping 103,480 pieces to the reign of King Narai ‘t Wapen van Delft Japan. Over three decades, the VOC with 71,700 pieces of deer exported hide 1,970,124 pieces of Siamese deer and sent them to Firando hide to Japan! (Hirado), Japan. Our deer saved the day! ซอื้ “กวางไทย” ไปท�ำชุดเกราะ “กวางป่า” สู่ “กวางบา้ น” หนงั กวาง “บอดสี้ ูท” ชุดเกราะซามไุ ร อย่ารอท่จี ะเกบ็ เกยี่ วความอดุ มสมบูรณ์ ก่อนผูกรอ้ ยแผ่นโลหะดา้ นนอก ของธรรมชาตฝิ า่ ยเดยี ว เลี้ยง กวาง From Siamese Deer to Samurai Armor ได้ เนอื้ หนงั เขาออ่ น จระเข้ Siamese deer hides made fine bodysuits layered ได ้ เนอื้ หนัง ไข่ ไข ดี underneath samurai armor. นกกระจอกเทศ The hides were stitched to the metal shields. ได ้ เน้ือ หนงั ไข่ ขน ผงึ้ ได ้ นำ้� ผงึ้ ขี้ผึง้ เกสรผ้ึง รอยลั เยลล่ี เลน่ แล่ แปรรูป ได ้ ผลิตภณั ฑ์ ส่งออก สรา้ งรายได้

“สกินบั คระา้ บตบ้องผหูกา้ขมา”ด “Ftho erbRidodyaelnMGoonoodpso”laynd “สินคา้ ต้องห้าม” คือ สินค้าทีร่ ฐั จดั เข้าระบบ “Forbidden goods” were items that the Royal Court held a monopoly over; they ผูกขาด ไม่อาจซ้อื ขายตามอำ� เภอใจ could not be traded by any other entity. ผู้ใดใคร่ซื้อขาย ไมว่ ่าหน้าไทยหรือเทศ Locals and foreigners alike who wanted ตอ้ งผ่านพระคลงั สนิ ค้าเท่าน้นั !! to buy a good in this category could “หนังกวาง” หนง่ึ ใน “สินค้าตอ้ งหา้ ม” only do so by going through the Royal Treasury. Deer hide was one of the “forbidden goods.” เฟ โอ เซ ปราบกบฏ แลก สมั ปทาน ฮอลันดา ส่ง “เฟโอเซ” (VOC) หรอื ปี ๒๑๗๖ บริษทั อินเดียตะวนั ออก เข้ามาค้ากับ เมือ่ ราชสำ� นักวุ่นวาย ปตั ตานีสบโอกาสแขง็ เมอื ง สยามขอให้ อยุธยา ฮอลนั ดาชว่ ยปราบกบฏ รางวัล คือ สมั ปทานการสง่ ออกหนังกวาง VOC พอ่ ค้าดัทช์หัวเสกบั ผลประโยชนม์ หาศาล แคใ่ ห้กองเรือแวะผ่าน หน้าน่านนำ้� ปตั ตานี Holland sent the Dutch United East หนังกวางท้งั หมดในราชอาณาจักรสยามก็ต้องส่งผ่าน “เฟโอเซ” India Company (Verenigde Oost-Indische (VOC หรอื บรษิ ัทอินเดียตะวนั ออกของฮอลันดา) เพยี งผู้เดยี ว Compagnie, VOC) to trade in Siam. Conquering Rebels in Exchange for Concessions 1633 When the Royal Court slipped into chaos, Pattani took the opportunity to rebel. Siam asked Holland to help quell this uprising in exchange for a deer hide export concession. The clever Dutch merchants jumped at the change to rake in the profits. Simply by allowing Dutch marine troops to pass through Pattani’s territorial waters, the VOC was granted the exclusive right to trade all deer hides from Siam.

พยุคระทเอจงา้ ขปอรงาส“าหทนทังอกงวาง” TThhee RGeoilgdnenofEKriangofPDraeseartHTihdoeng - การผลัดเปลยี่ นบัลลงั กข์ องราชวงศ์ปราสาท The unjust removal of the king and the political ทองท่ไี ม่ทรงธรรม ทำ� ให้หัวเมอื งประเทศราช turmoil during the Prasat Thong era, from และนานาประเทศควำ�่ บาตรราชสำ� นกั สยาม 1630s through the 1650s, led vassal states and other kingdoms to avoid relations with Siam. น่ีคอื วกิ ฤตทส่ี ร้างโอกาส ให้เกิดยุคทองธรุ กจิ “หนงั กวาง” But Siam turned the crisis around by promoting its deer hide trade. ผลประโยชนท์ บั ซ้อน เป็น “คนกลาง” สิ ได้ประโยชน์ น่ีคอื เรอื่ งบงั เอิญ? สัมปทานค่าตอบแทนปราบกบฏปตั ตานี + ปี ๒๑๗๖ จงั หวะดที ญ่ี ่ปี นุ่ เปิดประเทศ ญ่ีปนุ่ เปดิ ประเทศ เฟโอเซ (VOC) กพ็ บลู่ทางท�ำเงนิ ใหมด่ ว้ ยการ แต่ ... สำ� เภาหลวงของพระเจ้าปราสาททองเทียบ เป็น “พอ่ ค้าคนกลาง” ทา่ ไม่ได้ ขายหนังกวางสยามให้ญีป่ นุ่ สยามถูกบอยคอตต์ จากความไมช่ อบธรรมในการ บรรษทั เฟโอเซข้นึ มาเป็นยกั ษ์ใหญ่มกี ำ� ไรเปน็ เนอ้ื ผลดั แผน่ ดินและการเผาหมบู่ ้านญี่ปุ่นในอยธุ ยา เปน็ หนงั (สตั ว)์ แลว้ ใครได้ประโยชน?์ The middleman took all Conflict of Interest : A Coincidence? The concession to the Dutch in exchange for 1633 help conquering the Pattani rebels came at just Japan opened its doors the right time as Japan opened its doors. But… The Royal Ships of King Prasat Thong could The VOC found a new way to rake in money by not embark. acting as a middleman and selling Siamese deer Japan was boycotting Siam due to both the hides to Japan. turbulent transfer of power that brought King The VOC became a giant company and made dear Prasat Thong to the throne and the burning of the (deer) profits. Japanese village in Ayutthaya. Who was at an advantage?

ค้าฝาง ขายสี “ฝาง” ไม้ยอดนิยมสำ� หรับยอ้ มผ้า ให้สแี ดง มว่ ง ชมพู และสีน้�ำตาล Sappan Trade Dye Trade Sappan wood was popular as a fabric dye, and the wood รวยจาก “ปา่ ” provided red, purple, pink, and brown hues. คา้ “ไม้ฝาง” “ฝาง” ไมส้ ามัญประจ�ำ “ปา่ ” “ฝาง” = “ของฟรี” จากปา่ “ต้นทุน” = “ความอดุ มสมบูรณ์” ฝาง เป็นไม้พุ่มก่ึงไม้รอเลอื้ ย มหี นามทั่ว ดว้ ยความดกดน่ื ของปา่ สุวรรณภมู ิจงึ มี “ไมฝ้ าง” ล�ำตน้ ขี้นงา่ ย ทนแล้งไดด้ ี มากมาย อยธุ ยาเก็บเก่ยี วผลกำ� ไรจากตน้ ทุนธรรมชาติ Swaeprpeacnotmremeosn in the wild TWheeaSltahlefroofm“SthaeppWainldWood” The Sappan tree is a thorny, climbing shrub that grows easily and flourishes in Sappan trees = “Freebies” from the wild dry environments. Capital = Abundance The bountiful forests kindly presented Siam with countless Sappan trees. Ayutthaya reaped the profits generated by this naturally existing capital. สามหนทางได้ “ไม้ฝาง” หน่ึง ส่งไพรอ่ อกไปตดั ไพร่พล = แรงงาน “ฟร”ี ของรัฐ สอง ซื้อจากราษฎร ฝาง = สนิ คา้ ผกู ขาด ขายผา่ นพระคลงั สนิ คา้ เทา่ นนั้ สาม “สว่ ย” แทนภาษีทีห่ วั เมืองตอ้ งจ่าย ฝาง = บรรณาการ ราชสำ� นกั ไดไ้ มฝ้ างมาฟรีฟรี โดยไมม่ ีต้นทุน Three ways to obtain Sappan wood One: Send workmen to the woods Workmen = Free labor for ruling class Two: Buy from local people Sappan wood = Monopolized and sold exclusively by the Royal Treasury Three: Tax in kind from vassal states Sappan wood = Tribute The Royal Court received Sappan wood for free, no investments required.

ซอ้ื “ฝางไทย” ไปย้อมผ้า คา้ ฝาง “Siam Sappan” as International Dye ไม่ตอ้ งเปน็ ของ “พรีเมยี่ ม” กก็ วาดมารเ์ กต็ แชรร์ ะดบั แมสได้เรยี บ You don’t have to sell premium quality goods to win the mass market. ซอื้ “ฝางไทย” ไปญปี่ นุ่ ซ้ือ “ฝางไทย” ไปฝรง่ั เศส ฝาง สนิ ค้ายอดนยิ มนำ� เขา้ ต้งั แตส่ มยั โบราณ ฝาง สินคา้ ยอดนยิ มน�ำเขา้ ต้งั แตส่ มัยโบราณเช่นกัน “ซุโอว” すおう สยี อ้ มจากฝางให้สแี ดงเข้ม ฝางใหส้ แี ดง ชมพู มว่ ง จนถงึ สนี ำ้� ตาล จนถงึ สีมว่ ง ขึ้นอยูก่ ับวิธกี ารยอ้ ม ขน้ึ อยกู่ บั วธิ กี ารยอ้ ม แต่ ! ไฮโซญป่ี ่นุ ไม่ใช้ฝาง เชน่ เดยี วกัน ราชสำ� นกั พระเจา้ หลยุ ส์ ไมใ่ ช้ฝาง ! ยอ้ ม “แดง” จากดอกคำ� ฝอย และรากตน้ แมดเดอร์ ยอ้ ม “แดง” จากแมลงอนิ จี และรากตน้ แมดเดอรแ์ ทน ไดส้ แี ดงสดและติดทนกว่า ได้สแี ดงสดและติดทนกว่า แพงกย็ อม สมฐานะชนชนั้ สงู แหง่ แดนอาทติ ยอ์ ทุ ยั แพงก็ยอม เพราะใชย้ ้อมของหรูหรา ฝางจึงครองตลาด (ลา่ ง) ญีป่ ุ่น ฝางจงึ ครองตลาด (ล่าง) ยโุ รป แม้ผา้ ท่ีย้อมจากฝางจะซีดงา่ ย ที่ฝรัง่ เศส เกรดฝางอยูใ่ นกล่มุ สีช้ันรอง แมใ้ ห้สีสดใส แตป่ ระสิทธภิ าพการยึดตดิ บนเส้นใยผา้ ต่�ำ แตเ่ พราะราคาถูกจึงเปน็ ท่ีนิยม แต่เพราะราคาถูกจึงเป็นทน่ี ิยม เหมาะยอ้ มของโหลๆ พวกผ้ากันเปอ้ื น หรือรบิ บน้ิ ยอดอมิ พอรต์ ไมฝ้ างจากสยามจึงสูงตามไปดว้ ย ย้อมแลว้ น�ำกลับมาย้อมใหมไ่ ด้ ยอดอมิ พอร์ตไมฝ้ างจากสยามจึงสงู ตามไปด้วย Siam Sappan to Japan Siam Sappan to France Sappan wood had always been a popular imported product in Japan. Sappan wood had always been a popular imported “Suou” is the name of the dye made from Sappan product in France as well. wood, giving deep red to purple colors depending Sappan dye gave red, pink, purple, and brown colors on the dyeing technique. depending on the dyeing technique. The Japanese elites, however, did not use Sappan wood. They used safflowers and madder roots for red dye Likewise, King Louis’s Court did not use Sappan. because the color was more vibrant and durable. They used Cochineal insects and madder roots because Although these plants were more expensive, the the color was more brilliant and durable. elites continued to use them, since they did not want Who cares if the materials were a bit expensive, when to compromise their status. their dyes would be used on equally expensive items? Sappan wood did well on the Japanese mass market. Although the dye faded quickly, it was nevertheless Sappan wood did well on the European mass market. popular because it was cheap. In France, Sappan dye was regarded as a bad dye (petit teint). Although it gave bright colors, it did not stick well As a result, the demand for imported Sappan wood to the fabrics. However, the dye was popular because it from Siam grew. was cheap, great for re-dyeing items such as ribbons. As a result, the demand for imported Sappan wood from Siam grew.

ซ้อื “ฝางไทย” ไปแตง่ หนา้ Siam Sappan for Make-up ไมว่ ่าสาวไทยหรือสาวเทศตา่ งใช้ฝาง Siamese and foreign ladies all used Sappan wood ฝาง = ลิปสติก ฝาง = บลชั ออน Sappan = lipstick Sappan = blush เสภาขนุ ช้างขนุ แผน ราชสำ� นักหลุยสท์ ี่ ๑๔ นางสรอ้ ยฟ้า ธิดาเจ้าเมอื งเชยี งอนิ ทร์ เมยี คนที่สองของ เหล่าสตรีสงู ศกั ด์ผิ ูเ้ ลอโฉม ต่างใช้ผลติ ภัณฑ์จากฝางผสมขีผ้ งึ้ พลายงาม ผู้มี “โอษฐล์ ออเร่ยี มรมิ เหมือนจิ้มฝาง” ทาแกม้ แตม้ ปากใหแ้ ดงระเรอ่ื “น้�ำยาอทุ ัย” ทาปาก ทาแก้ม จงึ ไม่ใช่เร่ืองใหม'่ เครือ่ งส�ำอางออรแ์ กนกิ กม็ ีมานานแลว้ นะ ตะเอง Khun Chang Khun Phaen ballad, 18th C. During the reign of King Louis XIV Soi Fa, the beautiful sassy girl from the Lanna kingdom, The elite ladies all used Sappan mixed with wax to add a was described as having lips that were perfectly colored rosy tint to their cheeks and lips. as if coated with Sappan liquid. Organic make-up goes a long way back, girls! Coloring your lips and cheeks is hardly anything new.

ถอดรหสั สมการฝาง ราคาถกู x อุปสงคม์ าก  x ขายต่อเน่ือง = $$$$$$$ คิดจะค้าอะไร ลองหา สนิ คา้ ราคาเบา คนมกี ำ� ลงั ซ้ือมาก  ครองตลาดไดน้ าน Solving the Sappan Equation Low Price x High Demand x Continual Sale = $$$$$$$ If you want to sell a product, pick something that is affordable, abundant, and timeless. ฝาง พืชครอบจักรวาล นอกจากจะใชเ้ ป็นสีย้อมผ้าและสียอ้ มปากแลว้ เรายังใช้ ... แก่น บำ� รุงเลอื ด ขับระดู “นำ้� ยาอุทยั ” เครื่องด่ืมระดบั ตำ� นานกใ็ ช้ฝางเปน็ สว่ นประกอบหลัก ใบ มีฤทธย์ิ บั ยง้ั แบคทเี รียที่ก่อใหเ้ กิดสวิ จึงพัฒนาทำ� ครีมบำ� รงุ ผวิ หนา้ ไดค้ ่ะ ไม้ มีฤทธติ์ ้านอนุมูลอสิ ระ ใช้เป็นสารกนั บดู ในอาหารได้ ลิปสติกแบรนดห์ นง่ึ ชื่อก้องโลก กใ็ ช้ฝางเปน็ สารกนั เสยี รหู้ รอื ไม่วา่ ฝาง ย้อมสีผมได้ตดิ ทนนานท่ีสุด เปลย่ี นสีผมครง้ั ตอ่ ไป อยา่ ลมื นกึ ถงึ ฝาง ฝาง ยอ้ มเซลลพ์ ชื และสตั วใ์ นแลบ็ ไดด้ ี ยอ้ มตดิ ทง้ั นวิ เคลยี ส ผนงั เซลล์ เซลลโู ลส และผนงั ลกิ นนิ ไดด้ ว้ ย งานแจกรางวัลออสการ์ ล่าสดุ !! โอลกา คูรเี ลนโก นางเอกของบอนด์ ปรากฏกายด้วยชุดผ้าไหมสีแดงเพลงิ ทย่ี อ้ มมือจากไม้ฝาง! Sappan – a Versatile Tree In addition to dyeing clothes and adding color to lips, different parts of the Sappan tree can also be used to … Core: Promotes blood flow and menstruation Leaves: Have anti-bacterial properties and can prevent acne. Sappan is a great skincare ingredient. Wood: Has anti-oxidants and can be used as a food preservative. One lipstick brand name uses Sappan as a preservative Sappan makes a very durable hair color. Next time you think about dyeing your hair, consider Sappan as an option! Sappan also makes a great dye for plant and animal cells in lab tests. The color sticks to the nucleus, cellulose, and lignin. At the recent Academy Awards (“Oscar”) ceremony, Bond girl Olga Kurylenko graced the red carpet in a fiery red dress dyed with Sappan!!

ค้าไม้ ขายสี เมือ่ มนษุ ย์รจู้ กั วิทยาศาสตร์ การผลิตในโลกปฏวิ ตั อิ ุตสาหกรรม Dye Trade ท�ำใหส้ ีสังเคราะหล์ ุกลาม คกุ คาม สจี าก “ปา่ ” ให้สญู พันธ์ุ “ไมใ้ หส้ ี” ของป่าใกล้ตัว As mankind adopted scientific approaches during the industrial revolution, สียอ้ มผ้า = สียอ้ มจาก “ป่า” synthetic dyes prevailed. Natural dyes just … died Dwyiled-pprlaondtusccinlgosWe oaotdhand ในอดีต สียอ้ มมาจาก “ป่า” สีย้อมจาก “ปา่ ” Fabric dye = Dye from the wild จากพืช สัตว์ และแร่ ไมม่ ี !! เคมีอันตราย จากราก ลูก เปลอื ก แกน่ ดอก และใบ ไม่มี !! โลหะหนัก ไมม่ ตี ้นไมใ้ ด ไม่ให้ “ส”ี ไม่มี !! สารก่อมะเรง็ In the past, dyes were obtained from the forest มิตร !! ตอ่ ส่งิ แวดล้อม Vegetable, animal, and mineral dyes Dyes from the wild From roots, wood, bark, leaves, petals, and berries Free from chemicals! All plants can be used to make dyes Free from heavy metals! Free from carcinogens! Friendly to the environment! มะเกลือ = ด�ำ สารไดออสไพรอล + อากาศ = สีดำ� มนั ย้อมผา้ ติดทน ย่ิงย้อม ย่งิ หนา Ebony = Black ลกู มะเกลือดบิ ให้สเี ขียวข้ีมา้ อ่อน ส่วนลกู แกท่ ่ีเห็นอยู่นใ้ี หส้ ีอะไร? A Diospyroll l+aOst2s=fBorlaacklong time Unripe ebony berries produce a durable dye that mossy green color. What color do these ripe ones produce?

ขนุน = กรัก คา้ ไม้ใหส้ ี สารมอรนี + อากาศ = สเี หลืองถึงสนี ำ้� ตาล อยากได้ผ้าสเี หลอื ง สนี ้�ำตาล ต้มแก่น ยอ้ ม “กรัก” ได้จีวรพระ (ปา่ ) ใชแ้ กน่ ขนุนย้อม ไมใ่ ช่ ลูก ขนุนนะจะ๊ Jackfruit = Yellow Want yellow or brown fabric? Try jackfruit wood, not the Morin + O2 = Yellow to Brown fruit pulp! คราม = คราม สารอนิ ดโิ กทิน + อากาศ = สีนำ�้ เงนิ ปกปอ้ งผิวจาก UV เน้อื สตี ดิ ทน Indigo = Indigo A Indigotin + Opl2u=sInUdVigporoBtleucetion! stable color ครั่ง = แดง ครง่ั คือ ยางหรอื ชนั ท่เี พลี้ย ยอ้ มผ้าสีธรรมชาติ ชนิดหนงึ่ ขับออกเพ่อื สรา้ งรัง ในโรงงานอุตฯ ??? ตตี รา จม. ห่อหุม้ ตวั ท�ำแผ่นเสียง เมื่อถูกอากาศจะแขง็ ตัวเป็น เกิดขึ้นแลว้ !!! ท�ำเชลแลค กอ้ นรอบกงิ่ ไม้ จุดเริม่ ใหม่ใส่ใจส่ิงแวดลอ้ ม ฯลฯ Lac is the scarlet resin ย้อมไหมติดทน secreted by aphids (lac bugs) “ครงั่ ” แมลงเศรษฐกจิ เนื้อสเี ข้มสด to serve as a protective shell. When lac comes into contact ปลอ่ ยไว้ โตเอง เกบ็ ขาย Lac = Red with air, it becomes solid and ผลติ น�้ำมนั เคลือบไม้ เคลือบผลไม้ coats tree branches. เคลือบยา Used for envelope seals, music disks, shellac, etc. Natural dyes for industry A great dye for silk, giving lush red hues. The beginning of Green Goes Mass. LLeuacrrnattoivreaisLeac Used for shellac, fruit coating wax, and drug coating.

ค้าไม้ ขายกล่ิน Scent Wood Trade “ไม้หอม” ของป่าใกล้ตัว ในเคร่อื งส�ำอางมี “ของปา่ ” แฝงมาในรปู “เครอื่ งหอม” ดูน�้ำหอม เทียนอบ ธูป หรือเครอื่ งบูชาสิ ลว้ นมีต้นทางอย่ทู ี่ “ของป่า” “SwciledntgeododWsocoldo”se at hand “Wild products” are seamlessly integrated into everyday life. Fragrance, incense, and makeup are all made from scented wood. “กคฤวาษมณหาอ”มจาก “เชอ้ื รา” วฒั นธรรมธปู “กฤษณา” ไม้ยนื ต้นขนาดใหญ่ Incense Culture เน้อื ขาว ไร้กลิ่น เปลอื กซบั เช้ือราไดด้ ี เชอ้ื รากระตุ้นการขบั ชนั น�้ำมนั ธปู เคร่อื งหอมจาก “ป่า” เน้อื ไม้จึงเข้มดำ� และมีกล่ินหอม Incense fragrances from the wild Agarwood - fragrance from fungi สหนานาธปู In(cense)ternational Agarwood is a kind of white, odorless heartwood. ต่อยอดไมใ้ ห้กลิน่ Its bark absorbs fungi well. Fungus triggers oleoresin production, giving “กฤษณา” หอมได้ด้วยมือมนุษย์ เจาะรู agarwood dark, resinous, and fragrant qualities. ฉีดเช้อื รากระตุ้น สง่ เสริมเป็นไมเ้ ศรษฐกิจ เพราะมีสดี ำ� จึงเรียกไมห้ อม “จันทน์” น�ำเข้าพันธุ์จันทน์หิมาลัย ปลูก ชนดิ นี้ว่า “กฤษณา” เพื่ออตุ สาหกรรมส่งออกน้�ำมนั หอม ทีแ่ ปลว่าดำ� นั่นเอง “ก�ำยาน” ไมห้ อมทีเ่ พ่ือนบา้ นต่ืนตัว ลาว Due to its dark color, และเวียดนามสนับสนุนการปลูกก�ำยาน agarwood is called เชิงธรุ กิจ “Krishna,” which means Developing products from “black” in Sanskrit. scented woods “กฤษณา” ส่วนประกอบสำ� คญั ของ Agarwood fragrance is created ยากฤษณากล่นั through human intervention, by มฤี ทธข์ิ บั ลม แกป้ วดท้อง ทอ้ งอืด injecting fungi to increase its scent ทอ้ งเฟ้อ ชะงดั นกั !!! for economic purposes. Agarwood oil - a popular medicine Indian sandalwood trees are imported for treating bloating, stomach and grown industrially for the scented aches, and indigestion. oil export business. Benzoin is loved by our neighbors. Laos and Vietnam are growing benzoin trees for business.

“กค�ำวยามานห”อมจาก “แผลเปน็ ” “ก�ำยาน” กลน่ิ อบอวลท่คี ุ้นเคย คา้ ไมห้ อม ท้ังกลิน่ น้�ำอบสงกรานต์ และควนั เทียน อบขนมไทย “กำ� ยาน” ไมย้ นื ต้น พบตามป่าเขาสงู ทำ� ไม สบ่แู ละน้�ำอบจึงใส่กำ� ยาน? เม่ือถูกกรีด ชันนำ�้ มันจะเยิ้ม แห้งกรงั เปน็ เพราะนางเปน็ สารตรงึ กลิน่ ใหห้ อมตดิ นาน ก้อน มีกล่ินหอม Benzoin a familiar fragrance The Thai incense fragrance used Benzoin - fragrance from scar during the Songkran festival and Thai desserts contain benzoin. Styrax is the name of a family of trees Why is benzoin used in soaps and commonly found in the hills. fragrances? When styrax bark is pressed, benzoin sap The resin has fixative properties comes out and forms beautifully scented and helps scents to last for solid resin when dry. a long time. “ก�ำยาน” กอ้ นชันไม้แหง้ เปราะ มีกลิน่ หอม Benzoin resin is fragile and aromatic. “นำ�้ มนั จันทน์” “ไม้จนั ทน”์ เนือ้ ไม้สนี ำ�้ ตาล ““คจนัวาทมนต”์ ายค”วามหอมจาก เขม้ อดุ มด้วยนำ�้ มนั หอม คนโบราณ ใชบ้ ำ� รงุ ผิว ผม Sandalwood is dark brown จันทน์ ไมห้ อมสองชนิด ผสมเครอื่ งหอม and rich in scented oil. “จนั ทน์หมิ าลยั ” ไมย้ นื ต้นก่ึงปรสติ คนปัจจบุ ัน ใชบ้ ูชาเทพ และ พบในอนิ เดียใต้และหม่เู กาะอนิ โดนเิ ซยี นวดสปา ทอ่ นจันทน์ “หอม” เมอ่ื แก่ (๒๐-๔๐ ปี) ราคากิโลละร่วมหม่ืน !!! อาวธุ สำ� เร็จโทษเจ้านาย “จนั ทนช์ ะมด” หรอื “จันทน์พมา่ ” ทค่ี ุ้นเคยจากแบบเรยี น ไม้จันทน์สัญชาตไิ ทย Santal oil Sandalwood trunks were “หอม” เม่ือยืนต้นตายเทา่ น้ัน used for punishment, as Thai Our ancestors used santal oil kids have read in school. Sfraangdraalnwcoeoodf death for skin care, hair care, and as a fragrance. There are two types of scented Today, we use it to worship the sandalwood. gods and in spa treatments. Indian sandalwood is a hemi-parasitic  It is priced at about $ 150 USD per pound. tree that gives off a nice aroma when the tree is old (20-40 years old). เอ้อื เฟอื้ น�ำ้ มนั จันทน์โดย จริ ะนันท์ พติ รปรชี า Thai sandalwood trees have a pleasant Santal Oil Collection of Chiranan Pitpreecha aroma only when they’re dead.

ค้าไม้ ขายยา “ต้นไม้ใดใดในปา่ ที่ใชท้ ำ� ยาไมไ่ ดน้ ้ัน Herb Trade Drug Trade ไม่ม”ี “สมุนไพร” ของปา่ ใกล้ตวั “In any given tree in the wild, ในยามี “ของปา่ ” แฝงมาในรูป “สมนุ ไพร” there is medicine.” ดยู าแผนโบราณตำ� รับตา่ งๆ สิ ลว้ นมีตน้ ทาง อยู่ที่ “ของป่า” ฤาษี ชีวกโกมารภัจจ์ แพทยป์ ระจ�ำองค์พระโคตมพุทธเจา้ Herbs – wild plants close at hand บรมครูแห่งการแพทยแ์ ผนโบราณ In the medical world, herbs, or plants from the wild, can be Dr. Jivaka Kumar Bhacca used to heal. Personal doctor for Gautama Buddha Look at ancient remedies – most ingredients are wild plants. Guru of ancient medicine “สมนุ ไพร” = สมนุ ของไพร = ยาจากป่า มะแว้งตน้ Solanum indicum L. (Mawaeng) มะแวง้ รสเปรี้ยวข่ืน แกร้ ะคายคอ ได้ชะงักนกั Mawaeng is bitter and sour, providing effective relief for sore throat. ชะเอมเทศ ยาแผนโบราณ “ซอ่ มปอดใหม”่ !!! Licorice “ซอมปอ่ ยใหม่” ตวั ยาส�ำคญั คอื ชะเอมเทศ ขบั เสมหะ แกไ้ อ หายใจโลง่ เหมือนไดป้ อดใหม่ รากและลำ� ตน้ ใต้ดนิ ของชะเอมเทศ This ancient medicine contains licorice as a main กลิน่ หอม อมช่มุ คอ หวานเมือ่ ingredient. กลนื น้�ำลาย It relives phlegm, stops coughing, and helps Roots and underground stalks of clear the airways. licorice Fragrant and refreshing with a sweet aftertaste

ลูกจันทน์ ดอกจนั ทน์ ลูกกระวาน กานพลู ขิง ดีปลี สะค้าน คา้ สมุนไพร ลูกผกั ชลี า อบเชย จันทน์แดง แกน่ จนั ทน์เทศ กฤษณา กระล�ำพัก ขอนดอก กำ� ยาน พิมเสน เปลอื กชะลูด ดอกมะลิ ดอกพกิ ุล ดอกสารภี ดอกบุนนาค ดอกกระดังงา ดอกคำ� เงาะ โกษฐ์สอ โกษฐเ์ ขมา โกษฐจ์ ุฬาล�ำพา โกษฐ์เชยี ง โกษฐก์ ระดกู โกษฐก์ า้ นพรา้ ว โกษฐพ์ ุงปลา โกษฐน์ ้ำ� เตา้ โกษฐ์กกั กรา เทยี นด�ำ เทียนขาว เทียนแดง เทียนขา้ วเปลือก เทยี นเยาวพาณี รากชา้ พลู รากเจตมูลเพลิงแดง รากหญา้ นาง รากไคร้เครือ เถามวกขาว เถามวกแดง เปลอื กสมุลแวง้ บอระเพ็ด ลกู กระดอม ล�ำพันแดง ฝางเสน *ขาด ดอกจ�ำปา และดวี วั นบั ดูซวิ า่ มีก่ชี นดิ How many kinds can you count? “ยาหอม” ทคี่ ณุ ยา่ คณุ ยายละลายน้�ำกินน้ัน ประกอบด้วยเคร่อื ง The herbal medicine powder that our grannies mix with ยามากมาย water contains numerous ingredients. “ยาหอมอนิ ทจักร์” ตำ� รบั ดั้งเดิม ของแท้ตอ้ งมีตัวยาถึง ๕๐ ชนดิ The original Indacakra (Inthajak) herbal medicine powder ชอ่ื แปลกๆ ดูซิวา่ รู้จกั สักกตี่ ัว contains 50 ingredients. เออ้ื เฟอื้ เครอื่ งยาหอมอินทจกั ร์โดย เวชพงศโ์ อสถ (ฮกอันตง๊ึ ) Special Thanks to Vejpong Pharmacy (Hock Ann Tung) บนุ นาค Indian Rose เกสรดอกบุนนาค เป็นหนง่ึ ในพิกดั เกสรท้งั ห้าของ “ยาหอมอนิ ทจักร”์ ยาสามัญประจำ� บา้ นแผน เครื่องยาไทย โบราณตำ� รบั หนึง่ (เกสรดอกมะลิ พกิ ุล บุนนาค สารภี และบัวหลวง) สรรพคุณ แก้ลมวิงเวียน หนา้ มืดตาลาย ใช้เข้ายาหอม ให้กลิน่ หอม กินงา่ ยขน้ึ ขนานนม้ี ีหลายยี่ห้อในท้องตลาด ครบสูตรตาม ต�ำรับต้องของเวชพงศ์ Pollens from the Indian rose plant is one of the five ส่วนสตู รลดรูปก็มี อยา่ ง ฤษีทรงม้า หรือ kinds of pollen used in Thai medicines. เด็กในพานทอง (Jasmine, Spanish cherry flower, Indian rose, Saraphi, and sacred lotus) It makes medicine easier to drink, with a more Indacakra (Inthajak) herbal medicine powder is one of the appealing smell. must-have ancient medicines for every household. It’s great for treating dizziness and light-headedness. There are many brands on the market today, both using the original recipe and reduced versions.

ลูกกระดอม แกน่ จันทนเ์ ทศ บอระเพ็ด รากปลาไหลเผือก จันทน์แดง โกษฐส์ อ โกษฐ์เขมา โกษฐ์จฬุ าล�ำพา berries nutmeg wood guduchi vine malaysian ginseng aromatic red wood dahurian rhizome sweet wormwood angelica ปลาไหลเผอื ก คู่แข่ง “พาราเซตามอล” Malaysian Ginseng ลองใช้ยาแผนโบราณจากธรรมชาติกนั ปลาไหลต้านไข้ หนอ่ ยมัย้ “ยาจันทน์ลลี า” ยาสามญั ประจ�ำบ้าน ดว้ ยฤทธิ์ตดั ไขท้ กุ ชนิด รากปลาไหลเผือก ต�ำรบั กระทรวงสาธารณสุขรบั รอง ทาง จึงเป็นหนงึ่ ในแปดสว่ นผสมยาแกไ้ ข้สตู รเกง่ เลอื กใหม่ของคนเป็นไขต้ วั ร้อน บรรจุ “จันทน์ลลี า” เสรจ็ เลอื กได้ตามสะดวก ทง้ั ยาเม็ด “จนั ทล้นิ ลา” เจ้ากรมเปอ๋ ยาแคปซลู Flu fighter เวชพงศ์โอสถ อภยั ภเู บศร อว้ ยอัน โอสถ และอทุ ยั ประสทิ ธทิ์ ีบ่ รรจแุ ผงทัน Due to its cooling properties, Malaysian สมัยน่าใชจ้ งั ginseng is one of the eight ingredients in the famous “Candanalila” (Janthalila) fever medicine. Move it, Paracetamol ฟา้ ทะลายโจร Here comes an herbal rival! Andrographis, King of Bitters “Candanalila” (Janthalila) is a household medicine certified by “ฟา้ ทะลายโจร” มีฤทธร์ิ ะงบั การตดิ เชื้อ จงึ น�ำ the Ministry of Health, a great มาทำ� ยาปฏิชีวนะ natural alternative for bringing แกไ้ ข้ แก้เจบ็ คอ แกไ้ อ แก้หวดั แก้ down fevers. It comes in tablets อกั เสบ และแกท้ ้องเสยี and capsules, with modern ท้งั ชาวบ้านชาวเมืองนยิ มใช้ หาไดท้ ร่ี า้ น packaging. สะดวกซื้อ “Andrographis” has anti-septic properties so it is used in antibiotics. It’s great for treating sore throat, cough, the common cold, inflammation, and diarrhea. Wildly popular and available at convenience stores.

โด่ไม่รู้ล้ม Prickly-leaved Elephant’s Foot, False Tobacco ยาบ�ำรุงสำ� หรับบุรษุ เสริมให้ “ชาย” แกร่ง ดว้ ยโดไ่ มร่ ู้ลม้ จบิ สักนิด ปงึ๋ ป๋ัง เต๊ะปี๊บดงั แน่นอน Gentlemen’s medicine to enhance “manhood” - Prickly-leaved Elephant’s Foot One sip and you’ll be “up” for it! หมามุย่ Velvet Bean “หมาม่ยุ ” ใชแ่ ต่ “คัน” ทข่ี น แต่ เมล็ดกท็ ำ� ให้คนซุกซน “คัน” ได้ บำ� รุงก�ำลังทา่ นชายดงั่ ใจสั่ง บ้างว่าคือ ไวอากรา้ จากป่าเมอื งไทย The “Velvet bean” plant makes you itchy not only with its foliage - its seed pods are just as itch-inducing. But it also has sexual functions and has earned the name “Siamese Wild Viagra.” กวาวเครือ ว่านชักมดลูก Pueraria mirifica Giant Curcuma, False Turmeric หัวกวาวเครือมีฮอรโ์ มนเพศหญิงในปรมิ าณสงู สาวๆ ทวั่ เมอื งรจู้ กั ทัง้ ยากนิ ยาทา สาววัยทนี = “ตูม้ ” ทนั ตา หน้ากระจา่ ง หวา่ งกระชบั สาววัยทอง = ลดวิบวบั หลับสบาย ใหฮ้ อร์โมน Pueraria mirifica is high in estrogen. Women recognize and love this medicine, using it topically and orally. Teenage girls = boosts in the bust department, clearer complexions, and tighter private areas. Tired-age girls = Cool down the hot flashes, promote better sleep, and balance hormones. ชอื่ วา่ น “ชกั มดลกู ” ตรงความหมายวา่ ชักเขา้ อู่ให้กระชับ ขับนำ�้ คาวปลา และประจำ� เดอื นมาปกติ สว่ นชอ่ื ยา “ตรีนสิ งิ เห” เปน็ ช่อื ยนั ตโ์ บราณ ใชแ้ ขวนเรือนเวลา คลอดบุตร “ยา (ส)ตรฯี วา่ นชัก” จึงเป็นมติ รแท้ของสาววยั เจริญพนั ธุ์ Giant Curcuma is called “womb-pulling herb” in Thai, meaning it restores the womb, flushes out post-partum fluids, and promotes regular menstruation. Medicine that contains Giant Curcuma is a young woman’s and new mother’s best friend!

ค้าไม้ ขายรส ๓ เกลอ Spice Trade Flavor Trade MusTkherteeeers “เครื่องเทศ” ของป่าก์ ใกล้ตวั ในอาหารมี “ของปา่ ” แฝงมาในรูป “เครอ่ื งเทศ” ดเู มนรู า้ นข้าวแกงสิ ลว้ นมีตน้ ทางอยู่ท่ี “ของปา่ ” Spices – wild plants close at hand Wild plants are hiding in your food in the form of spices. Look at the menu and see if you can spot the wild plants in there. พรกิ ไทย พริกไทย VS หมกู ระเทยี ม ราชาเครื่องเทศ “สามเกลอ” หวั ใจของหมกู ระเทยี ม ป็อปปลู าร์จนพอ่ ค้ายโุ รปตอ้ งเดนิ เรอื มาหา “สามเกลอ” = รากผกั ชี + กระเทยี ม + พรกิ ไทย ถงึ เหี่ยวดำ� แต่กเ็ ผ็ดร้อน ช่วยผอ่ นลม! ปรงุ “พรกิ ไทย” เพยี งนดิ ชว่ ยสะกิดให้อยากอาหาร ชูรสชกู ล่นิ ในอาหารไทยแทบทกุ ชนดิ ! Pepper Pepper & Garlic Chicken King of spices Pepper was so popular that European The “Three Musketeers” are the heart of this dish merchants ventured all the way here to get it. “Three Musketeers” = Garlic + Pepper + Cilantro root Tiny, wrinkly, but so hot! Good for relieving gas! A touch of pepper wakes up your appetite And makes any Thai dish even tastier! GหarมlกูicรCะเhทicียkมen

เคร่ืองแกง คา้ เครื่องเทศ Curry Paste ย่หี ร่า ยหี่ รา่ VS แกงเผ็ด หอมรอ้ น รสแรง ใช้ใส่แกงหรือหมกั ท้ังแกงเขยี ว แกงแดง ต่างเพม่ิ รสแรงดว้ ย “ยีห่ รา่ ” เนอื้ สัตว์ เกดิ การสงั สรรคข์ อง “เครื่องไทย” กบั “เครอื่ งเทศ” ฉุน! ชนิดดับกล่ินคาวไดด้ ี และยบั ย้งั โขลก พริก หอม กระเทียม ข่า ตะไคร้ ผวิ มะกรดู … จุลินทรียใ์ นอาหาร แล้ว อยา่ ลืม ย่หี รา่ Cumin ย่หี รา่ VS อินเดยี Hot, aromatic and flavorful, great for ยห่ี ร่า เคร่ืองเทศส�ำคัญในแกงแขก making curry or marinating meat. เม่ือวฒั นธรรมการกนิ “แกง” จากอินเดียมาสูไ่ ทย The strong fragrance perfectly ยี่หรา่ จึงปรากฏในแกงไทยอยา่ งไมร่ ตู้ ัว (หลายร้อยปีเห็นจะได)้ covers meat odors and this spice “แกงเผ็ด” เป็นอาหารฟิวชน่ั เหรอเน้ยี ะ? stops bacterial growth. Cumin & Green Curry แกงเผ็ด Green Curry Green curry gets its strong flavor from cumin The mixture combines Thai herbs and exotic spices Mix chili, shallot, garlic, galangal, lemongrass, and kaffir lime, and add a bit of cumin! Cumin & India Cumin is an important ingredient in Indian curry. The curry-eating culture spread from India to Thailand. Somehow, cumin ended up in Thai dishes centuries ago. Does this mean that green curry is actually fusion food?

五 香 粉 ๕หอม Fantastic Five อบเชย อบเชย VS พะโล้ เปลือกไม้ กลิ่นละมนุ รสสุขุม ผงพะโล้ หรือ โหงวเฮียงฮู้น (ภาษาแตจ้ ๋วิ ) หมายถึง “หอมหา้ อย่าง” Cinnamon พระเอก คอื แท่ง “อบเชย” ให้รสเผด็ หวานและสีเข้ม สว่ นกล่ินฉุนทีเ่ ปน็ เอกลักษณ์ คือ “โปย๊ กก้ั ” แปดกลบี Aromatic bark with a tender flavor อบเชย VS จีน หมูพะโล้ เป็ดพะโล้ ไขพ่ ะโล้ อาหารสัญชาตจิ นี แต่ปรุงกลิ่นด้วยเครื่องเทศในภมู ิภาค เกดิ เปน็ อาหารลกู ครงึ่ สไตล์ฟวิ ชั่นอกี อย่างหนึ่ง พะโล้ Cinnamon & Five Spices FiCvehiSnepsicees The leader is “cinnamon” – dark, sweet, and hot! The distinctive scent comes from eight-petal star anise Cinnamon & China Five Spiced Pork or Braised Duck These dishes are Chinese in origin, but flavored with local spices More fusion dishes in our cuisine “เคร่ืองเทศ” เป็นท่ีต้องการของครัวทว่ั โลก Spices were sought by cooks around the world. แม้วา่ “ไทย” จะไม่ใชแ่ หลง่ ปลูก “สรรพเคร่ืองเทศ” Thailand is not a country that grows spices for export. เพอ่ื ปอ้ นตลาด But we created a popular taste that made Thai cuisine แต่เราสามารถสร้าง “รส” ให้เป็นที่ “นยิ ม” world-famous. สง่ ออกครวั ไทยไปทวั่ โลกได้

๙ครบ To the Nines กระวาน กานพลู ลกู ของพชื วงศเ์ ดียวกบั ขิง ข่า ขมนิ้ กระชาย เคร่อื งเทศรสวเิ ศษจากหมเู่ กาะโมลกุ กะ ในอนิ โดนเิ ซีย ไพล ว่านชกั มดลูก ยอดดอกตูมแหง้ อดุ มไปด้วยนำ้� มนั หอมระเหย กลิ่นฉนุ สะใจดีม้ัย เมอ่ื โดนความร้อนจงึ ส่งกลน่ิ ใหอ้ าหารหอมน่ากนิ Cardamom Cloves From the same family as ginger, galangal, A spice from the Maluku Islands in Indonesia. and turmeric. The tip of its dried bud is full of essential oil. When heated, it gives off a delicious aroma. Does it smell strong enough for you? สรรพเครื่องเทศ VS มสั มัน่ ลูกจันทน์เทศ มสั มัน่ จัดเต็มกวา่ แกงไหนๆ ดอกจันทน์ หรือรกจันทน์ ครบ ๙ ดว้ ย พรกิ ไทย เมล็ดผักชี ย่ีหร่า ลกู จันทน์ ดอกจันทน์ อบเชย ลกู กระวาน กานพลู และใบ “ลูกจันทน”์ ไม่ใชล่ กู แตเ่ ป็น กระวาน “เมล็ด” ของผลจันทนเ์ ทศ สว่ น “ดอกจันทน์” กไ็ มใ่ ชด่ อก แต่เปน็ สรรพเครือ่ งเทศ VS มสุ ลิม “เย่อื หุ้มเมล็ด” มีสแี ดง บ้างเรยี ก “รกจนั ทน์” ก็มี รสหอม รอ้ น มัสม่นั เขา้ “เครื่องเทศ” ขนาดน้ี เป็นแกง “เทศ” ไมใ่ ช่ “ไทย” แนน่ อน Nutmeg & Mace มัสม่นั คอื “ซาละหม่ัน” ในส�ำรบั มุสลมิ   Nutmeg is the seed of the nutmeg fruit. Spices & Massaman Mace is the vibrant red outer membrane around the nutmeg seed. Massaman is more packed with flavors than any Its flavor is hot, its scent highly aromatic. other curry. It features nine spices – pepper, coriander, cumin, Maมsัสsมam่นั an nutmeg, mace, cinnamon, cardamom, clove, and bay leaf. Spices & Muslim Culture Massaman is so packed with spices that it definitely can’t be truly Thai. It is actually a Muslim recipe.

เอือ้ เฟือ้ วัตถุจัดแสดง Objects on Display Collections of บรษิ ทั เวชพงศ์โอสถ (ฮกอนั ตึง๊ ) จ�ำกัด Vejpong Pharmacy (Hock Ann Tung) D.D. Oud Oil ดำ� พทุ ธเกษร Chiranan Pitpreecha จริ ะนนั ท์ พิตรปรีชา Panjathip Funeral Flowers ปณั จทพิ ดอกไม้จันทน์ เสาชิงช้า Photographs Courtesy of เอื้อเฟอ้ื ภาพประกอบ Department of Pharmaceutical Botany ภาควชิ าเภสัชพฤกษศาสตร์ Faculty of Pharmacy, Mahidol University คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหดิ ล Office of the Forest Herbarium Department of National Parks, Wildlife, and สำ� นกั งานหอพรรณไม้ Plant Conservation สำ� นกั วจิ ัยการอนรุ ักษ์ปา่ ไม้และพันธุ์พืช Watchamol Ruanglek กรมอทุ ยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธ์ุพชื วรรชมล เรืองเลก็ อ. ดร. ธีรวตั ณ ป้อมเพชร ขอขอบคุณ บัณฑติ พงศาโรจนวิทย์ อ. ดร. ภาวรรณ เรืองศิลป์ สวนสมนุ ไพรสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯ ระยอง นทิ ัศน์ จนั ทร ผศ. ดร. อังสนา บณุ โยภาส ร้านยาไทยต้นแบบ โพธ์ิเงิน-อภัยภุเบศร โอสถ ปราจีนบรุ ี กฤษณลักษณ์ สุขภาษี ผศ. ดร. ปรีดี พศิ ภูมวิ ถิ ี วดั ปา่ ชุมชน ต�ำบลเขาน้อย ลพบุรี พนรัญชน์ พลภักดี Ishitaka Shingo, Ph.D. พิพธิ ภณั ฑ์ สวนชนิ โตะ กาญจนบุรี อังคณา พรวศิ วารกั ษกลู รณฤทธิ์ ธนโกเศศ เรณู สุวรรณรัตน์ นุชพรรณ นิภากรสมั พนั ธุ์ ปรามินทร์ เครอื ทอง ดร. สมราน สุดดี อดิเทพ เวณจุ ันทร์ สมรักษ์ เจยี มธรี สกลุ ถนอมพงษ์ สังข์รูป นภษั เกียรตไิ กรกุล ศริ เิ พญ็ วรปัสสุ ดำ� รงศกั ดิ์ ชุมแสงพนั ธ์ บา้ นสมุนไพรไท เขาขุนอนิ ทร์ สุนติ ิ จฑุ ามาศ  วริ าภรณ์ สุวดปี ฐมพงศ์ บุญฤทธิ์ ภรู ยิ ากร แกน่ จนั ทนพ์ รรรณไม้ ฐติ กิ ร สจุ ริ ชนานนท์ สมัย คุณสขุ กลุ่มสมนุ ไพรบา้ นดงบงั Hiromi Toda สมชาย คณุ สขุ สรวชิ ญ์ ฤทธจิ รูญโรจน์ วชิ าญ สามเต้ีย สวนวาสนา วีรพงษ์ คำ� ด้วง ศกั ดเิ์ พชร เรอื งแพ สาธิต พทุ ธวรลกั ษณ์ Doc Nursery บรรณาธิการภาษาอังกฤษ Curated by ออกแบบและก่อสร้างนทิ รรศการ นภามน รงุ่ วิทู มิวเซยี มสยาม บริษัท บียูจี สตูดิโอ จ�ำกัด Alexandra Dalferro สถาบันพพิ ธิ ภัณฑ์การเรียนรู้แหง่ ชาติ เลขที่ ๔ ถนนสนามไชย แขวงพระบรมมหาราชวงั เขตพระนคร กรุงเทพฯ ๑๐๒๐๐ National Discovery Museum Institute 4 Sanam Chai Road, Phra Nakhon, Bangkok 10200 tel: 66 (0) 2225 2777 fax: 66 (0) 2225 2775 www.museumsiam.com | facebook.com/museumsiamfan