พัฒนาการการผจญภัยของตัวละครเอกชายในฐานะวีรบุรุษ ในวรรณคดีแบบฉบับของไทย

พัฒนาการการผจญภัยของตัวละครเอกชายในฐานะวีรบรุ ุษ ในวรรณคดีแบบฉบับของไทย The Development of the Main Male Characters’ Adventures as the Heroes in Thai Classical Literatures ศศิรศั ม์ิ สินธุวณกิ 1 และกาญจนา วิชญาปกรณ2์ Sasiras Sindhuvanik and Kanchana Witchayapakorn บทคดั ยอ่ Received: May 10, 2019 Revised: June 6, 2019 งานวิจัยน้ีมุ่งวิเคราะห์พัฒนาการการผจญภัยของตัว ละครเอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ ในวรรณคดแี บบฉบบั ของไทย Accepted: June 11, 2019 ตงั้ แตส่ มยั อยธุ ยาจนถงึ สมยั รตั นโกสนิ ทรต์ อนกลาง ผวู้ จิ ยั วเิ คราะหต์ ัวละครเอกชาย 27 ตัวจากวรรณคดแี บบฉบบั ระดบั วรรณคดี และทำ� ใหก้ ารผจญภยั ของตวั ละครเอกชาย 43 เรอื่ ง ผลการวจิ ยั สรุปได้ว่า สมัยอยุธยาตอนต้น ตัว ในฐานะวีรบรุ ุษเป็นท่รี ู้จกั แพรห่ ลายมาจนถงึ ปัจจบุ นั ละครเอกชายผจญภยั เพอ่ื ตนเองและเพอื่ ผอู้ นื่ สมยั อยธุ ยา ตอนกลาง ตัวละครเอกชายผจญภัยเพื่อตนเองและเพ่ือ คำ� สำ� คัญ : ตวั ละครเอกชาย / การผจญภยั / วีรบรุ ุษ / ผู้อื่น แต่การผจญภัยเพื่อตนเองมีมากกว่าในสมัยอยุธยา วรรณคดแี บบฉบับของไทย ตอนต้น สมัยอยุธยาตอนปลายมีเฉพาะการผจญภัยเพื่อ ผู้อ่ืน สมัยธนบุรี มีเฉพาะการผจญภัยเพ่ือตนเอง สมัย Abstract รัตนโกสินทรต์ อนต้นและสมยั รตั นโกสนิ ทรต์ อนกลาง ตวั ละครเอกชายยงั คงผจญภยั เพอ่ื ตนเองและเพอ่ื ผอู้ น่ื แตส่ มยั This research aims to analyze the development รตั นโกสนิ ทรต์ อนตน้ พบการผจญภยั ของตวั ละครเอกชาย of the adventures of the main male characters as มากกว่า และมีมากกว่าสมัยก่อนหน้านั้นอย่างเห็นได้ชัด heroes in Thai classical literatures from the Ayutthaya ส่วนสมัยรัตนโกสินทร์ตอนกลาง การที่ตัวละครเอกชาย to the middle Rattanakosin periods. The researchers ผจญภยั นอ้ ยกวา่ เพราะมกี ารปรบั แปลงวรรณคดแี บบฉบบั analyzed 27 main male characters from 43 classical ใหอ้ ยใู่ นรปู แบบการแสดงแบบตะวนั ตกซง่ึ ลดทอนคณุ สมบตั ิ literary pieces. The results of the research can be ของวรรณคดีแบบฉบับ อยา่ งไรกด็ ี วรรณคดีแบบฉบับได้ concluded that in the early Ayutthaya period, the รบั ความนิยมสืบเน่ืองมาจากสมยั อยธุ ยา นอกจากนี้ การ motifs of the adventures of the main male characters ปรบั แปลงชาดกหรอื เรอ่ื งเลา่ ระดบั สามญั ชนใหเ้ ปน็ วรรณคดี are both for themselves and for others. In the middle แบบฉบับ และการแฝงคติธรรมไว้ในเน้ือหาเป็นการยก Ayutthaya period, the adventures of the main male characters are still for themselves as well as for others but more for themselves under various aspects than those in the early Ayutthaya period. Then in the late Ayutthaya period find only adventures for others. In the Thonburi period, there are only 1 นิสติ ปรญิ ญาเอก ภาควิชาภาษาไทย คณะมนษุ ยศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยนเรศวร 2 รองศาสตราจารย์ ดร. ภาควชิ าภาษาไทย คณะมนษุ ยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั นเรศวร 210 / วารสารวชิ าการนวัตกรรมสอื่ สารสงั คม

adventures for themselves. Notably, in the early ประเดน็ เกย่ี วกบั ตวั ละครเอกชายเปน็ ทส่ี นใจศกึ ษากนั and in the middle Rattanakosin periods, the motifs มากประเด็นหน่ึง จากการสำ� รวจข้อมลู มงี านวจิ ยั 3 กลุ่ม of the adventures of the main male characters are ได้แก่ การศึกษาตัวละครและองค์ประกอบของวรรณคดี again for themselves and for others; however, the แบบฉบับ การศึกษาเฉพาะตัวละคร และการศึกษาตัว adventures are obviously found more in the early ละครกับสังคมและวัฒนธรรม มีข้อสังเกตว่ายังไม่มีการ Rattanakosin period and more than those in the ศกึ ษาพฒั นาการการผจญภยั ของตวั ละครเอกชายในฐานะ previous time. Meanwhile, in the middle of the วีรบุรุษในวรรณคดีแบบฉบับซง่ึ เปน็ ประเดน็ ท่ีนา่ ศกึ ษา Rattanakosin period, the adventures of the main male นอกจากนี้ สง่ิ หนง่ึ ทที่ ำ� ใหว้ รรณคดแี บบฉบบั โดดเดน่ characters appear to be less due to the adaptation มีอรรถรส ไม่น่าเบ่ือหน่าย หากแต่น่าตื่นเต้นเร้าใจ คือ of Western performances into the classical literature เรือ่ งราวการผจญภัยของตัวละครเอกชาย อาจเป็นเพราะ resulting in a reduction of the characteristics of the ค่านิยมของสังคมไทยมีการยกย่องและให้ความส�ำคัญกับ classical literature. The classical literature has been ผู้ชายมากกวา่ ผหู้ ญิง จงึ ท�ำให้วรรณคดแี บบฉบบั ของไทย popular since the Ayutthaya period. Moreover, the ทม่ี ลี กั ษณะดังกลา่ วเป็นที่นิยมมาจนถงึ ปจั จุบนั adaptation of the allegory into classical literatures การที่ผู้ประพันธ์ก�ำหนดการผจญภัยลักษณะต่าง ๆ along with the hidden morale in a melodrama literature ให้แก่ตัวละครเอกชายในวรรณคดีแบบฉบับของไทยเป็น type or in storytelling or in folklores. This upgrades ประเดน็ ทนี่ า่ สนใจศกึ ษา กอปรกบั การแสดงความกลา้ หาญ literature and makes the adventures of the main ในระหว่างการผจญภัยเป็นคุณสมบัติประการส�ำคัญของ male characters as heroes widely known up-to-now. วรี บุรษุ ดังน้ันผูว้ ิจยั จงึ สนใจศกึ ษาพัฒนาการการผจญภยั ของตวั ละครเอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ ในวรรณคดแี บบ-ฉบบั Keywords : main male characters / adventures / ของไทย heroes / Thai classical literature วัตถปุ ระสงค์การวิจยั บทนำ� เพ่ือวิเคราะห์พัฒนาการการผจญภัยในฐานะวีรบุรุษ วรรณคดแี บบฉบบั ของไทยทม่ี มี าตง้ั แตส่ มยั อยธุ ยาจนถงึ ของตัวละครเอกชายในวรรณคดีแบบฉบับของไทย สมยั รตั นโกสนิ ทรต์ อนตน้ ชว่ งรชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระ นง่ั เกลา้ เจา้ อย่หู วั แหง่ กรงุ รัตนโกสนิ ทร์ ซ่ึงเปน็ ช่วงกอ่ นได้ กรอบแนวคดิ ท่ีใช้ในการวจิ ยั รบั อิทธพิ ลรปู แบบวรรณกรรมจากประเทศตะวันตก ส่วน ใหญ่มีทั้งที่เป็นวรรณคดีบทละคร วรรณคดีนิทานนิยาย ผวู้ จิ ยั นำ� กรอบแนวคดิ เกย่ี วกบั การผจญภยั ของวรี บรุ ษุ และวรรณคดศี าสนา เปน็ ทน่ี า่ สงั เกตวา่ วรรณคดแี บบฉบบั ตามทฤษฎขี องลมี มิง (David Adams Leeming) และ ของไทยท้ัง 3 กลุ่มดังกลา่ วลว้ นไดร้ บั ความนิยมอยา่ งแพร่ แคมเบลล์ (Joseph Campbell) มาปรับประยุกต์ใช้ใน หลายมาตงั้ แตส่ มยั อยธุ ยาจนถงึ สมยั รตั นโกสนิ ทรป์ จั จบุ นั การ-วเิ คราะหพ์ ฒั นาการการผจญภยั ในฐานะวรี บรุ ษุ ของตวั ปัจจัยส�ำคัญท่ีมีส่วนท�ำให้วรรณคดีแบบฉบับของไทยมี ละครเอกชายในวรรณคดแี บบ-ฉบบั ของไทย ทงั้ น้ี จำ� แนก คณุ คา่ และนา่ สนใจเปน็ อย่างมากคงจะเปน็ ทอ่ี งค์ประกอบ ออกเป็น 2 ลกั ษณะ ได้แก่ การผจญภยั เพือ่ ตนเองและ ของวรรณคดี (ถวัลย์ มาศจรสั , 2545 : 156-173) ส่วน การผจญภยั เพอื่ ผ้อู ื่น ท่ีส�ำคญั มากทสี่ ดุ คือ ตัวละคร (อริ าวดี ไตลงั คะ, 2543 : 49-59; และกฤตยา ณ- หนองคาย, 2556 : 13) ซึ่งมี เอกสารและงานวิจัยท่ีเกีย่ วข้อง ประเด็นที่น่าสนใจใหพ้ จิ ารณา 3 ประเด็น ได้แก่ ลกั ษณะ ทางกายภาพ ลกั ษณะนสิ ยั และบทบาทกบั สถานภาพ โดย เอกสารและงานวจิ ยั ทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั การผจญภยั ของตวั เฉพาะตัวละครเอกชาย ซ่งึ จะต้องมีลกั ษณะทางกายภาพ ละครเอกชาย ผวู้ จิ ยั คดั เลอื กมาเฉพาะทมี่ เี นอ้ื หาเกย่ี วขอ้ ง และลักษณะนิสัยท่ีจ�ำเพาะกว่าตัวละครตัวอ่ืน ตลอดจน กบั การผจญภยั ของตวั ละครเอกชายอยา่ งชดั เจน โดยเฉพาะ ด�ำเนินบทบาทที่มีลักษณะโดดเด่นที่สุดไปตามโครงเร่ือง ตัวละครเอกชายที่ปรากฏในวรรณคดีแบบฉบับของไทย ทผี่ ู้ประพันธไ์ ดก้ �ำหนดไว้ ทั้งนี้ เอกสาร 2 เร่อื งเปน็ เอกสารต่างประเทศ ส่วนงาน วจิ ัยมีเพยี งเรื่องเดียว ดงั น้ี ปีท่ี 7 ฉบบั ที่ 1 (13) ม.ค. - ม.ิ ย. 62 / 211

“Mythology: the Voyage of the Hero” ของ David โอดสิ ซ”ี ของ ปพักตร์อร ธรรมกวนิ ทิพย์ (2556) ผู้วจิ ัย Adams Leeming (1998) ลีมมิงมีแนวคิดว่าการผจญภยั วเิ คราะหเ์ ปรยี บเทยี บพระอภยั มณกี บั โอดสิ ซโี ดยใชท้ ฤษฎี ของวีรบุรุษซ่ึงมีทั้งผู้ชายและผู้หญิงเป็นไปเพ่ือบรรลุความ การผจญภยั ของวรี บรุ ษุ ของแคมปเ์ บลล์ ผลการวจิ ยั สรปุ ได้ สำ� เรจ็ ในชวี ติ ทงั้ ทางกายและทางจติ ดงั นน้ั ลมี มงิ จงึ จำ� แนก วา่ การผจญภัยของพระอภัยมณี มีการเรียงล�ำดับตามขน้ั เหตุการณ์ส�ำคัญเกี่ยวกบั การผจญภยั ของวีรบรุ ุษออกเป็น ตอนการผจญภยั ของวีรบรุ ษุ พบ 16 ขั้นตอน ท้ังน้ี ไมม่ ี 8 ตอน ได้แก่ ตอนท่ี 1 เหตอุ ศั จรรย์และการถอื กำ� เนดิ ข้ันตอนท่ี 15 คือ การข้ามธรณปี ระตูของการกลบั คนื ใน และการซ่อนตัวในวยั เดก็ เชน่ พระนางสิรมิ หามายาและ ส่วนของข้ันตอนถนนแห่งการทดสอบทดลอง พบ 19 คร้งั พระพทุ ธเจา้ นางกนุ ตแี ละกรรณะ พระนางมารีและพระ ขนั้ ตอนการชว่ ยเหลอื จากพลงั เหนอื ธรรมชาติ พบ 12 ครงั้ เยซู เปน็ ตน้ ตอนที่ 2 วยั เดก็ การรเิ รมิ่ และนมิ ิตศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิ ในส่วนของการวิเคราะห์อารค์ ีไทพว์ ีรบุรุษตามแนวคิดของ เชน่ พระกฤษณะ โอดสิ ซีอสุ พระพุทธเจ้า เปน็ ตน้ ตอน แคมพเ์ บลลก์ บั โวกเลอร์ สรปุ ไดว้ า่ พระอภยั มณมี คี ณุ สมบตั ิ ท่ี 3 การเตรียมพรอ้ ม การเข้าฌาน การล้มเลกิ และการ ของวีรบรุ ุษ 3 ประเภท คือ วีรบรุ ษุ ในฐานะนกั รบ วรี บรุ ษุ ปฏเิ สธ เชน่ พระพทุ ธเจา้ พระเยซู โมเสส โอดิสซอี ุสและ ในฐานะจกั รพรรดแิ ละวีรบรุ ษุ ทริกสเตอร์ สำ� หรบั แนวคดิ อะคิลสิ เปน็ ต้น ตอนท่ี 4 การทดสอบและการแสวงหา การคิดท่แี ตกต่างระหว่างตะวนั ออกและตะวันตก พบ 3 เช่น นางสดี า พระเยซู เป็นต้น ตอนท่ี 5 ความตายและ ประเด็น คอื 1.ตะวนั ออกมองจติ ในแงป่ รัชญา ตะวันตก ผรู้ บั เคราะห์แทน เชน่ พระเยซู โอดิน เป็นต้น ตอนที่ มองจิตในแงจ่ ติ วทิ ยา 2.ตะวันออกมีมมุ มองหันเข้าสู่ดา้ น 6 การตกลงไปสู่ยมโลก เช่น พระเยซู โมเสส โอดสิ ซี ใน ตะวันตกมีมุมมองหันออกสู่ด้านนอก และ 3.ตะวัน อุส เป็นต้น ตอนท่ี 7 การคืนชีพและการถอื กำ� เนิดใหม่ ออกให้ความส�ำคัญกับกลุ่ม ตะวันตกให้ความส�ำคัญกับ เชน่ พระพุทธเจ้า พระเยซู เปน็ ต้น และตอนที่ 8 การขึ้น ปัจเจกบคุ คล สวรรค์ การยกยอ่ งบชู าและการไถ่คนื เชน่ โมเสส อบั รา จากเอกสารและงานวิจัยข้างต้น ผู้วิจัยจะศึกษาเพื่อ ฮมั พระพุทธเจา้ พระเยซู เป็นตน้ นำ� มาปรับประยุกตเ์ ปน็ กรอบแนวคดิ สำ� หรบั การวเิ คราะห์ “The Hero with a Thousand Faces” ของ Joseph การผจญภยั ของตวั ละครเอกชายในฐานะวรี บุรุษ ซึ่งมี 2 Campbell (2008) แคม-เบลล์เชื่อว่าเทพปกรณัมเป็น ลักษณะ คือ การผจญภัยเพอื่ ตนเองและการผจญภัยเพ่อื แหลง่ กำ� เนดิ ของศลิ ปวทิ ยาการและรปู แบบสงั คมของมนษุ ย์ ผู้อนื่ กอปรกับการเรียนรู้ศาสนาและแนวคิดเชิงจิตวิทยาท�ำให้ เกดิ แนวคดิ ท่ีวา่ มนษุ ยท์ กุ ชนชาติมีจิตใตส้ �ำนกึ รว่ มกนั ดัง วธิ ีดำ�เนนิ การวจิ ัย จะเห็นได้จากลักษณะร่วมกันของวีรบุรุษจากเร่ืองเล่าของ ชาติต่าง ๆ แคมเบลล์จึงวางแนวคิดเก่ียวกับวีรบุรุษและ การวิจัยครั้งน้ีเป็นการวิจัยเอกสาร (Documentary ขั้นตอนการผจญภัยของวีรบุรุษ โดยจ�ำแนกออกเป็น 3 Research) ผู้วิจัยมุ่งวิเคราะห์พัฒนาการการผจญภัยใน ขนั้ ตอน คือ การออกเดนิ ทาง การครอบครูและการเดนิ ฐานะวรี บรุ ษุ ของตวั ละครเอกชายในวรรณคดแี บบฉบบั ของ ทางกลับ นอกจากน้ี แคมเบลล์แบ่งประเภทของวีรบุรุษ ไทย ทงั้ น้ี ผวู้ จิ ยั นำ� เสนอในรปู แบบพรรณนาวเิ คราะห์ โดย ออกเป็น 5 ประเภท คือ 1.วรี บรุ ษุ นักรบ 2.วีรบรุ ษุ นกั รกั กำ� หนดขอบเขตของขอ้ มลู และการเกบ็ รวบรวมขอ้ มลู ดงั นี้ 3.วีรบุรุษจกั รพรรดิและทรราชย์ 4.วรี บุรุษผไู้ ถถ่ อนหรอื ผู้ 1. ขอบเขตของขอ้ มลู กอบกโู้ ลก และ 5.วรี บรุ ษุ นกั บญุ ตวั ละครเอกชายในวรรณคดแี บบฉบบั ของไทยทผี่ วู้ จิ ยั งานวิจัยเรื่อง “การศึกษาเปรียบเทียบอาร์คีไทพ์ใน น�ำมาวิเคราะห์ในการศึกษาคร้ังนี้มีจ�ำนวน 27 ตัว จาก วรรณคด:ี กรณศี กึ ษาจากนทิ านพระอภยั มณคี ำ� กลอนและ วรรณคดแี บบฉบบั จ�ำนวน 43 เรื่อง ดังแสดงในตารางตอ่ ไปนี้ 212 / วารสารวิชาการนวตั กรรมสื่อสารสงั คม

ตารางที่ 1 แสดงรายชอื่ ตวั ละครเอกชายและวรรณคดแี บบฉบบั ตงั้ แตส่ มยั อยธุ ยาตอนตน้ จนถงึ สมยั รตั นโกสนิ ทรต์ อนกลาง สมยั มหาชาติคำ�หลวง วรรณคดีแบบฉบบั ตัวละครเอกชาย สมยั อยธุ ยาตอนต้น พระเวสสันดร กาพยม์ หาชาติ พระเวสสันดร สมยั อยุธยาตอนกลาง ลิลิตพระลอ พระลอ สมัยอยธุ ยาตอนปลาย เสือโคคำ�ฉันท์ พระพหลวไิ ชย พระคาวี สมัยธนบรุ ี สมทุ รโฆษคำ�ฉนั ท์ (ตอนตน้ ) พระสมทุ รโฆษ สมัยรตั นโกสินทร์ตอนต้น อนริ ุทธคำ�ฉนั ท์ พระอนิรุทธ พระมาลยั คำ�หลวง พระมาลัย ศิรวิ บิ ุลกติ ติ์ พระศริ ิวิบุลกิตต์ิ บทละครเร่ืองสงั ขท์ อง พระสังข์ บทละครเรือ่ งรามเกยี รติ์ พระราม ลิลติ เพชรมงกฎุ พระเพชรมงกฎุ อิเหนาคำ�ฉนั ท์ อเิ หนา บทละครเรื่องรามเกยี รต์ิ พระราม พระราชนพิ นธ์ พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟ้าจฬุ าโลกมหาราช บทละครเรอื่ งอุณรทุ พระอณุ รุท บทละครเร่อื งอเิ หนา พระราชนิพนธ์ อิเหนา พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช อิเหนา บทละครเรอื่ งดาหลัง พระเวสสนั ดร พระราม รา่ ยยาวมหาเวสสันดรชาดก บทละครเร่ืองรามเกียรติ์ พระราชนพิ นธ์ อิเหนา พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หล้านภาลัย พระเวสสนั ดร บทละครเรอ่ื งอิเหนา พระราชนิพนธ์ พระหลวชิ ัย พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลศิ หลา้ นภาลยั พระคาวี มหาชาติคำ�หลวง พระไชยเชษฐ์ พระสงั ข์ บทละครนอกเร่ืองคาวี ไกรทอง พระมณพี ิชัย บทละครนอกเรื่องไชยเชษฐ์ ขุนแผน บทละครนอกเรอื่ งสงั ขท์ อง พระโคบุตร บทละครนอกเรอื่ งไกรทอง พระสิงหไกรภพ บทละครนอกเรอ่ื งมณพี ิชัย (ตอนปลาย) พระอภัยมณี เสภาเรอ่ื งขุนช้างขุนแผน พระลกั ษณวงศ์ นิทานคำ�กลอนเรือ่ งโคบุตร พระจันทโครบ นิทานคำ�กลอนเรือ่ งสิงหไกรภพ พระสังข์ศลิ ป์ชยั นิทานคำ�กลอนเรือ่ งพระอภยั มณี พระเวสสันดร นทิ านคำ�กลอนเรอ่ื งลกั ษณวงศ์ พระลอ นิทานคำ�กลอนเรอ่ื งจันทโครบ พระสมทุ รโฆษ บทละครเรอ่ื งสงั ขศ์ ิลป์ชยั พระสรรพสิทธิ์ ร่ายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก บทละคอนพระลอนรลักษณ์ สมุทรโฆษคำ�ฉันท์ (ตอนปลาย) สรรพสิทธคิ์ ำ�ฉันท์ ปีที่ 7 ฉบับท่ี 1 (13) ม.ค. - มิ.ย. 62 / 213

ตารางที่ 1 แสดงรายชอื่ ตวั ละครเอกชายและวรรณคดแี บบฉบบั ตงั้ แตส่ มยั อยธุ ยาตอนตน้ จนถงึ สมยั รตั นโกสนิ ทรต์ อนกลาง สมยั วรรณคดีแบบฉบับ ตัวละครเอกชาย สมัยรัตนโกสนิ ทร์ พระสุธนคำ�ฉนั ท์ พระสธุ น ตอนต้น (ตอ่ ) สธุ นคู ำ�ฉนั ท์ พระสุธนู อเุ ทนคำ�ฉนั ท์ พระเจ้าอเุ ทน สมัยรัตนโกสนิ ทร์ บทละครเร่ืองรามเกยี รต์ิ พระราชนิพนธ์ พระราม ตอนกลาง พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจ้าอยู่หวั พระเวสสนั ดร รา่ ยยาวมหาเวสสันดรชาดก พระมณพี ิไชย พระลอ บทละคอนนอกเร่อื งมณีพไิ ชย (ตอนตน้ ) พระลอคำ�กลอน 2. การเกบ็ รวบรวมขอ้ มลู ภัยในฐานะวีรบุรุษของตัวละครเอกชายในวรรณคดีแบบ ในการรวบรวมข้อมูล ผู้วิจัยรวบรวมวรรณคดีแบบ ฉบับของไทย ดังตอ่ ไปนี้ ฉบับของไทย โดยคัดเลือกวรรณคดีแบบฉบับเฉพาะรูป แบบที่เป็นร้อยกรองและเน้นเนื้อหาการผจญภัยของตัว สรปุ ผล ละครเอกชายเปน็ สำ� คญั โดยพจิ ารณาวรรณคดีไทยตัง้ แต่ สมยั อยธุ ยาจนถงึ รชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ 1. ลกั ษณะการผจญภยั ในฐานะวรี บรุ ษุ ของตวั ละคร เจา้ อยู่หวั แห่งกรุงรตั นโกสนิ ทร์ เอกชายในวรรณคดีแบบ-ฉบับของไทย 1.1 การผจญภยั เพื่อตนเอง การวเิ คราะหข์ ้อมูล สมัยอยธุ ยาตอนตน้ พบการผจญภยั เพอ่ื ตนเองของ ตวั ละครเอกชายในฐานะวรี บุรษุ 1 ลกั ษณะย่อย คือ พระ ผวู้ จิ ยั วเิ คราะหพ์ ฒั นาการการผจญภยั ในฐานะวรี บรุ ษุ ลอผจญภยั เพื่อไปหาคนรัก โดยพระลอเดินทางไปหาพระ ของตัวละครเอกชายในวรรณคดีแบบฉบับของไทยตั้งแต่ เพือ่ นพระแพงทเ่ี มืองสรอง สมยั อยธุ ยาจนถงึ สมยั รัตนโกสินทรต์ อนกลาง โดยศกึ ษา สมยั อยธุ ยาตอนกลาง พบการผจญภยั เพอื่ ตนเองของ และสงั เกตลกั ษณะการผจญภยั ในฐานะวรี บรุ ษุ ของตวั ละคร ตวั ละครเอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ 3 ลกั ษณะยอ่ ย ไดแ้ ก่ การ เอกชายในวรรณคดีแบบฉบับของไทยแต่ละสมัยแล้วจึง ผจญภัยเพอื่ เส่ียงโชค พบการผจญภัยของ พระพหลวิไชย วเิ คราะห์ให้เหน็ ถึงสภาวะของลกั ษณะการผจญภยั ไดแ้ ก่ และพระคาวี การผจญภยั เพ่อื ชิงนาง พบการผจญภยั ของ การเปลี่ยนแปลงลักษณะการผจญภัย เช่น การเพ่มิ หรือ พระพหลวไิ ชยและพระคาวี พระสมทุ รโฆษและพระอนริ ทุ ธ การตดั ทอน หรอื การคง-อยขู่ องลกั ษณะการผจญภยั ทง้ั นี้ และการผจญภัยขณะท่องเท่ียว พบการผจญภัยของพระ จะแสดงใหเ้ หน็ วา่ การผจญภยั ในฐานะวรี บรุ ษุ ของตวั ละคร สมทุ รโฆษและพระอนิรุทธ เอกชายเป็นปัจจัยหลักที่ท�ำให้วรรณคดีแบบฉบับของไทย สมัยธนบุรี พบการผจญภัยเพื่อตนเองของตัวละคร ยงั คงได้รบั ความนยิ มแพรห่ ลายมาจนถงึ ปัจจบุ นั เอกชายในฐานะวรี บุรุษ 3 ลกั ษณะยอ่ ย ไดแ้ ก่ การผจญ ภัยเพื่อชิงนาง พบการผจญภัยของพระรามและอิเหนา สรปุ และอภปิ รายผล การผจญภยั ขณะท่องเที่ยว พบการผจญภัยของพระเพชร มงกฎุ สว่ นการผจญภยั เพ่ือรกั ษาเกยี รตยิ ศ พบการผจญ จากทวี่ เิ คราะหพ์ ฒั นาการการผจญภยั ในฐานะวรี บรุ ษุ ภยั ของพระราม ของตัวละครเอกชายในวรรณคดีแบบฉบับของไทยตั้งแต่ สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น พบการผจญภัยเพ่ือ สมัยอยุธยาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนกลาง สามารถ ตนเองของตวั ละคร-เอกชายในฐานะวรี บุรุษ 10 ลกั ษณะ สรุปและอภิปรายผล โดยในส่วนของการสรุปผล ผู้วิจัย ย่อย ไดแ้ ก่ การผจญภยั เพ่ือไปหาคนรกั พบการ-ผจญภัย จ�ำแนกออกเปน็ 2 ประเดน็ หลัก คอื ลักษณะการผจญ ของพระอุณรุท อเิ หนา (ดาหลัง) อเิ หนา (พระราชนพิ นธ์ ภัยในฐานะวีรบุรุษของตัวละครเอกชายในวรรณคดีแบบ พระบาทสมเดจ็ พระ-พทุ ธเลิศหลา้ นภาลัย) พระไชยเชษฐ์ ฉบับของไทย มี 2 ประเด็นย่อย ไดแ้ ก่ การผจญภยั เพ่ือ ไกรทอง ขุนแผน พระสิงหไกรภพ พระลักษณวงศ์ พระ ตนเองและการผจญภยั เพ่ือผู้อ่นื และพัฒนาการการผจญ 214 / วารสารวชิ าการนวัตกรรมสอื่ สารสงั คม

ลอ พระสรรพสทิ ธิ์ พระสธุ นและพระสธุ นู การผจญภยั เพอ่ื ตวั ละครเอกชายในฐานะวีรบุรุษ 3 ลักษณะ ไดแ้ ก่ การ เสยี่ งโชค พบการผจญภยั ของพระสงั ขแ์ ละพระโคบตุ ร การ ผจญภัยเพ่อื ครอบครวั มี 1 ลักษณะย่อย คือ การผจญภยั ผจญภยั เพอ่ื ชงิ นาง พบการผจญภยั ของพระราม (พระราช เพอื่ ตอบแทนพระคณุ พบการผจญภยั ของพระศริ วิ บิ ลุ กติ ติ์ นิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช) การผจญภยั เพ่ือนางอนั เปน็ ที่รัก มลี ักษณะย่อย คือ การ พระอุณรทุ อเิ หนา (ดาหลงั ) พระรามและอเิ หนา (พระ ผจญภัยเพอื่ คนรกั พบการผจญภยั ของพระสงั ข์ ส่วนการ ราชนิพนธพ์ ระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หล้านภาลยั ) พระ ผจญภยั เพือ่ บุคคลอ่นื มี 1 ลกั ษณะยอ่ ย คือ การผจญภัย หลวิชัยและพระคาวี ขุนแผน พระโคบุตร พระจนั ทโครบ เพอ่ื โปรดสัตว์ พบการผจญภัยของพระมาลัย พระสรรพสิทธ์ิ พระสธุ น พระสุธนแู ละพระเจา้ อเุ ทน การ สมยั รตั นโกสนิ ทรต์ อนตน้ พบการผจญภยั เพอ่ื ผอู้ น่ื ผจญภัยขณะท่องเท่ียว พบการผจญภัยของพระอุณรุท ของตวั ละครเอก-ชายในฐานะวรี บุรษุ 3 ลักษณะ คือ การ อเิ หนา (ดาหลงั ) และพระสมทุ รโฆษ (ตอนปลาย) การ ผจญภยั เพอื่ ครอบครวั มี 2 ลกั ษณะยอ่ ย คอื การผจญภยั ผจญภยั เพอื่ รกั ษาเกยี รตยิ ศ พบการผจญภยั ของพระอณุ รทุ เพอื่ ชว่ ยเหลอื ญาตพิ ่ีน้อง พบการผจญภัยของพระหลวิชยั พระหลวชิ ยั และพระคาวี และพระอภยั มณี การผจญภยั เพอื่ ขนุ แผน พระสงิ หไกร-ภพและพระสงั ขศ์ ลิ ปช์ ยั และการผจญ เรยี นวชิ า พบการผจญภยั ของพระอภยั มณี พระจนั ทโครบ ภยั เพอื่ ตอบแทนพระคณุ พบการผจญภยั ของพระรามและ และพระสรรพสทิ ธ์ิ การผจญ-ภยั เพอ่ื ตามหาคนรกั โดยไมม่ ี อิเหนา (พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า จุดหมายปลายทาง พบการผจญภัยของอิเหนา (พระราช- จฬุ าโลกมหาราช) อเิ หนา (พระราชนพิ นธพ์ ระบาทสมเดจ็ นิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช) พระพุทธเลิศหล้านภาลัย) พระลกั ษณวงศ์และ พระสุธนู อิเหนา (พระราชนิพนธพ์ ระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลา้ การผจญภยั เพอื่ นางอนั เปน็ ทรี่ กั มี 1 ลกั ษณะยอ่ ย คอื การ นภาลัย) พระมณพี ิชัย พระอภยั มณี พระลักษณวงศ์ พระ ผจญภยั เพือ่ คนรกั พบการผจญภัยของพระสังข์ ส่วนการ สมทุ รโฆษ (ตอนปลาย) และพระสธุ นู การผจญภัยขณะ ผจญภัยเพื่อบคุ คลอ่นื มี 2 ลักษณะยอ่ ย คือ การผจญภยั หลบหนี พบการผจญภยั ของอิเหนา (ดาหลงั ) พระสังข์ เพื่อบ�ำเพ็ญบารมี พบการผจญภัยของพระเวสสนั ดร และ ขนุ แผน พระสงิ หไกรภพ พระลกั ษณวงศ์ พระสุธนู และ การผจญภยั เพอื่ ชว่ ยชวี ติ พบการผจญภยั ของขนุ แผนและ พระ-เจ้าอุเทน การผจญภัยเพราะถกู ขับไล่ พบการผจญ พระโคบตุ ร ภัยของพระราม (พระราชนพิ นธพ์ ระบาทสมเด็จพระพทุ ธ สมัยรตั นโกสินทร์ตอนกลาง พบการผจญภยั เพอ่ื ผู้ ยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช) พระสังข์ ขุนแผนและพระอภยั อนื่ ของตัวละคร-เอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ 2 ลกั ษณะ คือ มณี และการผจญภัยเพราะถกู ลกั พาตัว พบการผจญภยั การผจญภยั เพือ่ ครอบครวั มลี กั ษณะย่อย คอื การผจญ ของพระสงิ หไกรภพและพระเจ้าอเุ ทน ภยั เพอื่ ตอบแทนพระคณุ พบการผจญภยั ของพระราม และ สมัยรัตนโกสินทร์ตอนกลาง พบการผจญภัยเพื่อ การผจญภยั เพอ่ื บคุ คลอน่ื มลี กั ษณะยอ่ ย คอื การผจญภยั ตนเองของตัวละคร-เอกชายในฐานะวีรบุรุษ 2 ลักษณะ เพือ่ บำ� เพ็ญบารมี พบการผจญภยั ของพระเวสสันดร ย่อย ได้แก่ การผจญภัยเพื่อไปหาคนรกั พบการผจญภัย 2. พัฒนาการการผจญภัยในฐานะวีรบุรุษของตัว ของพระลอ และการผจญภยั ขณะทอ่ งเท่ียว พบการผจญ ละครเอกชายในวรรณคด-ี แบบฉบับของไทย ภัยของพระมณพี ิไชย พัฒนาการการผจญภัยเพ่ือตนเองของตัวละครเอก 1.2 การผจญภัยเพ่อื ผูอ้ น่ื ชายในฐานะวีรบุรุษในวรรณคดีแบบฉบับของไทยสมัย สมยั อยธุ ยาตอนตน้ พระเวสสนั ดรผจญภยั เพอื่ บคุ คล อยุธยา สรุปไดว้ า่ พบการผจญภัยเพอื่ ตนเองของตัวละคร อนื่ ดว้ ยการ-บำ� เพญ็ ทานบารมี โดยสละสง่ิ ทรี่ กั ยง่ิ เพอื่ บรรลุ เอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ ในวรรณคดแี บบฉบบั ทไ่ี ดร้ บั อทิ ธพิ ล พระโพธญิ าณซง่ึ จะทำ� ใหห้ วนกลบั มาชว่ ยสรรพสตั วใ์ หพ้ น้ จากท้ังวรรณคดีประโลมโลกและวรรณคดีชาดกท่ีแต่งข้ึน จากวัฏสงสารได้ในอนาคตกาล เพื่อมุ่งแสดงวิถีชีวิตของตัวละครเอกชายในฐานะวีรบุรุษ สมยั อยธุ ยาตอนกลาง พบการผจญภยั เพอื่ ผอู้ น่ื ของตวั พระโพธิสตั ว์ แตม่ เี นือ้ หาเชงิ ประโลมโลก มลี กั ษณะเปน็ ละครเอกชายในฐานะวรี บุรษุ 1 ลักษณะ คอื การผจญภยั นทิ าน วรรณคดแี บบฉบบั สมยั นบี้ างเรอื่ งเนน้ อา่ นเพอ่ื ความ เพอื่ ครอบครวั มี 1 ลักษณะย่อย คอื การผจญภัยเพ่อื เพลดิ เพลนิ แตบ่ างเรอื่ งนำ� ไปใชส้ ำ� หรบั การแสดงเพอ่ื ทำ� ให้ ชว่ ยเหลอื ญาตพิ ่นี ้อง พบการผจญภัยของพระพหลวไิ ชย เกดิ ความประทับใจต่อผ้เู สพวรรณคดี ดงั นนั้ การผจญภยั สมยั อยธุ ยาตอนปลาย พบการผจญภยั เพอื่ ผอู้ น่ื ของ เพอ่ื ตนเองของตวั ละคร-เอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ สมยั อยธุ ยา ปีท่ี 7 ฉบบั ที่ 1 (13) ม.ค. - ม.ิ ย. 62 / 215

จงึ มี 4 ลกั ษณะ ได้แก่ การผจญภยั เพอื่ ไปหาคนรัก การ สมยั อยธุ ยาและสมยั ธนบรุ อี ยา่ งชดั เจน กลา่ วคอื นอกจาก ผจญภัยเพื่อเส่ียงโชค การผจญภัยเพื่อชิงนาง และการ มีการผจญภัยเพอื่ ตนเอง 5 ลักษณะ ไดแ้ ก่ การผจญภยั ผจญภยั ขณะทอ่ งเทยี่ ว ทง้ั นี้ ในสมยั อยธุ ยาตอนปลายไมม่ ี เพอื่ ไปหาคนรกั การผจญภยั เพอื่ เสย่ี งโชค การผจญภยั เพอื่ การผจญภยั เพอื่ ตนเองของตวั ละครเอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ ชงิ นาง การผจญภัยขณะท่องเทยี่ ว และการผจญภยั เพอื่ เนอ่ื งจากวรรณคดแี บบฉบบั สมยั ดงั กลา่ วไดร้ บั อทิ ธพิ ลจาก รักษาเกียรติยศแล้ว ยังมีการผจญภัยเพื่อตนเองเพิ่มอีก วรรณคดีชาดก ผู้แต่งจงึ สอดแทรกคติธรรมไว้ในการผจญ 5 ลกั ษณะ ได้แก่ การผจญภยั เพอื่ เรยี นวชิ า การผจญภัย ภัยเพอ่ื ผู้อ่นื ของตัวละครเอกชาย เพ่อื ตามหาคนรัก การผจญภยั ขณะหลบหนี การผจญภยั พฒั นาการการผจญภยั เพอื่ ตนเองของตวั ละครเอกชาย เพราะถูกขับไล่ และการผจญภยั เพราะถกู ลกั พาตวั ท้ังนี้ ในสมัยธนบรุ ี พบวา่ การผจญภัยเพอื่ ตนเองของตัวละคร เปน็ เพราะชว่ งรตั นโกสนิ ทรต์ อนตน้ เปน็ ชว่ งสรา้ งบา้ นแปง เอกชายมคี วามคลา้ ยกบั ในสมยั อยธุ ยา กลา่ วคอื การผจญ เมอื ง มกี ารฟน้ื ฟวู รรณคด-ี แบบฉบบั ทเี่ คยไดร้ บั ความนยิ ม ภยั เพ่ือตนเองของตัวละครเอกชายมี 2 ลักษณะทีเ่ หมือน แพรห่ ลายในสมยั อยธุ ยา ซงึ่ มที งั้ วรรณคดแี บบฉบบั ทไ่ี ดร้ บั กบั ในสมยั อยธุ ยาตอนกลาง ไดแ้ ก่ การผจญภยั เพอื่ ชงิ นาง อิทธิพลจากวรรณคดีต่างประเทศและวรรณคดีแบบฉบับ และการผจญภัยขณะท่องเท่ยี ว ทง้ั นี้ เป็นเพราะลักษณะ ด้ังเดิมของไทย และมีการ-สร้างสรรค์วรรณคดีแบบฉบับ การผจญภัยเช่นนั้นสร้างอรรถรสให้กับการด�ำเนินเรื่อง เรอ่ื งใหมเ่ ป็นจำ� นวนมาก นอกจากน้ี การผจญภัยของพระราม พระอนริ ทุ ธ (หรอื พัฒนาการการผจญภัยเพื่อตนเองของตัวละครเอก พระอุณรุท) และอิเหนาเป็นการแสดงในรูปแบบละคร ชายในฐานะวรี บรุ ษุ ในวรรณคดแี บบฉบบั สมยั รตั นโกสนิ ทร์ ในที่ได้รับความนิยมแพร่หลายในสมัยอยุธยาตอนปลาย ตอนกลาง พบวา่ มลี กั ษณะการผจญภยั เพอื่ ตนเองของตวั (สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาดำ� รงราชานภุ าพ, ละครเอกชายน้อยกว่าสมัยอยุธยา สมัยธนบุรีและสมัย 2508: 10-17) ทสี่ ำ� คญั คอื การทก่ี ารผจญภยั เพอ่ื ตนเองของ รัตนโกสินทร์ตอนตน้ กลา่ วคือ มี 2 ลกั ษณะ ไดแ้ ก่ การ ตวั ละคร-เอกชายในสมยั ธนบรุ มี ลี กั ษณะเหมอื นกบั ในสมยั ผจญภัยเพ่ือไปหาคนรักและการผจญภัยขณะท่องเที่ยว อยธุ ยาดังทก่ี ลา่ วมาเป็นเพราะผแู้ ต่งวรรณคดแี บบฉบับใน อย่างไรก็ดี วรรณคดแี บบฉบับเรอ่ื งทีย่ ังคงปรากฏในสมัย สมยั ธนบรุ สี ว่ นหนง่ึ เปน็ ชาวอยธุ ยา (สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศ์ นี้เป็นท่ีนิยมแพร่หลายมาตั้งแต่สมัยอยุธยา นอกจากน้ี เธอ- กรมพระยาดำ� รงราชานภุ าพ, 2508: 124-126) จงึ มี การที่มีลักษณะการผจญภัยเพื่อตนเองของตัวละครเอก การนำ� วรรณคดแี บบฉบบั ทเี่ คยใชเ้ ลน่ ละครหรอื เปน็ ทน่ี ยิ ม ชายที่ไม่หลากหลายเพราะมีการปรับแปลงการน�ำเสนอ ในสมัยอยุธยา ได้แก่ บทละครเร่อื งรามเกยี รติ์ บทละคร เนอ้ื หาของวรรณคดแี บบฉบบั บางเรอื่ งในชว่ งสมยั นใ้ี หม้ รี ปู เรอื่ งอเิ หนา และลลิ ติ เพชรมงกฎุ มาฟน้ื ฟขู น้ึ ในสมยั ธนบรุ ี แบบตะวันตก เชน่ บทละครดึกด�ำบรรพเ์ รื่องรามเกยี รต์ิ โดยให้มีความสอดคล้องกับการน�ำไปใช้เป็นวรรณคดีการ บทละคร- ดึกด�ำบรรพ์เร่ืองอิเหนา บทละครดกึ ดำ� บรรพ์ แสดงและวรรณคดนี ทิ าน สว่ นการผจญภยั เพอ่ื ตนเองของ เรอ่ื งสังขศ์ ิลปช์ ยั เปน็ ตน้ จงึ ท�ำใหว้ รรณคดีบางเร่ืองขาด ตวั ละครเอกชายในสมยั ธนบรุ ที แ่ี ตกตา่ งกบั ในสมยั อยธุ ยา คุณสมบตั ทิ เ่ี หมาะสมกับการเปน็ วรรณคดแี บบฉบับ อย่างเหน็ ได้ชัด คือ ไม่มกี ารผจญภัยเพ่อื ไปหาคนรักและ พัฒนาการการผจญภัยเพื่อผู้อ่ืนในฐานะวีรบุรุษของ การผจญภยั เพ่ือเสยี่ งโชค นอกจากน้ี ยงั พบการผจญภยั ตวั ละครเอกชายในวรรณคดแี บบฉบบั สมยั อยธุ ยา สรปุ ได้ เพอ่ื ตนเองของตวั ละครเอกชายในวรรณคดปี ระโลมโลกทไี่ ด้ วา่ สมยั อยธุ ยาตอนตน้ และสมัยอยุธยาตอนกลางพบการ รบั อทิ ธิพลจากวรรณคดีของตา่ งประเทศ ได้แก่ บทละคร ผจญภยั เพอื่ ผอู้ นื่ ของตวั ละครเอกชายมี 1 ลกั ษณะเหมอื น เรอื่ งรามเกยี รติ์ ซงึ่ ไดร้ บั อทิ ธพิ ลจากอนิ เดยี และบทละคร กัน แตม่ ีการนำ� เสนอเน้อื หาแตกตา่ งกัน โดยสมยั อยุธยา เร่ืองอิเหนา ซึง่ ได้รบั อิทธิพลจากอนิ โดนีเซยี และมาเลเซีย ตอนตน้ นำ� เสนอเนอ้ื หาเชงิ ศาสนา จงึ เปน็ การผจญภยั เพอ่ื มาตงั้ แตส่ มัยอยุธยา ดงั นัน้ จงึ พบการผจญภยั เพอื่ รักษา บคุ คลอนื่ โดยผจญภยั เพอ่ื บำ� เพญ็ บารมี แตส่ มยั อยธุ ยาตอน เกียรติยศซง่ึ เพ่งิ ปรากฏในสมยั นี้ กลางน�ำเสนอเน้ือหาเชิงประโลมโลก จึงเป็นการผจญภัย พัฒนาการการผจญภัยเพื่อตนเองของตัวละครเอก เพอื่ ครอบครัว โดยผจญภัยเพอื่ ชว่ ยเหลือญาตพิ น่ี อ้ ง ส่วน ชายในฐานะวีรบุรุษในวรรณคดีแบบฉบับของไทยสมัย สมยั อยธุ ยาตอนปลายมลี กั ษณะการผจญภยั เพอื่ ผอู้ น่ื ของตวั รตั นโกสนิ ทรต์ อนตน้ สรปุ ไดว้ า่ พบลกั ษณะการผจญภยั เพอ่ื ละครเอกชายทม่ี ากกวา่ และแปลกใหมก่ วา่ สมยั อยธุ ยาตอน ตนเองของตวั ละครเอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ เพม่ิ มากกวา่ ใน ตน้ และสมยั อยธุ ยาตอนกลาง กลา่ วคอื มที ง้ั การผจญภยั 216 / วารสารวิชาการนวัตกรรมสือ่ สารสงั คม

เพอื่ ครอบครวั โดยผจญภยั เพอ่ื ตอบแทนพระคณุ การผจญ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ไม่มีการผจญ ภัยเพ่ือนางอันเปน็ ท่รี กั โดยผจญภัยเพอื่ คนรัก และการ ภัยเพอื่ ผอู้ นื่ ของตวั ละครเอกชาย เนือ่ งจากวรรณคดแี บบ ผจญภยั เพอ่ื บคุ คลอนื่ โดยผจญภยั เพอื่ โปรดสตั ว์ กลา่ วได้ ฉบบั หลายเรอ่ื งมกี ารปรบั แปลงใหม้ ลี กั ษณะแบบตะวนั ตก วา่ การผจญภยั เพอ่ื ผอู้ น่ื ของตวั ละครเอกชายเปน็ ลกั ษณะการ จากท่ีวิเคราะห์พัฒนาการการผจญภัยของตัวละคร ผจญภยั ทส่ี อดคลอ้ งกบั วตั ถปุ ระสงคก์ ารแตง่ ชาดก ซงึ่ เนน้ เอกชายในฐานะวีรบุรุษในวรรณคดีแบบฉบับของไทยท้ัง การประพฤติตนใหอ้ ยู่ในขอบข่ายของศีลธรรม ดงั นนั้ นบั เพื่อตนเองและเพื่อผู้อื่น สรุปได้ว่า สมัยอยุธยาตอนต้น ตง้ั แตส่ มยั อยธุ ยาตอนตน้ จนถงึ สมยั อยธุ ยาตอนปลายจงึ ยงั มีการผจญภัยของตัวละครเอกชายทั้งเพื่อตนเองและเพื่อ คงมกี ารผจญภยั เพอื่ ผอู้ น่ื ของตวั ละครเอกชายในวรรณคดี ผูอ้ น่ื โดยปรากฏอย่างละ 1 ลักษณะ ต่อมาสมัยอยธุ ยา แบบฉบบั ท่นี ำ� เคา้ โครงเรอ่ื งมาจากชาดก ตอนกลาง มกี ารผจญภยั ของตวั ละครเอกชายทงั้ เพอื่ ตนเอง สมัยธนบุรี ไม่มีการผจญภัยเพื่อผู้อ่ืนของตัวละคร และเพ่ือผู้อื่น แต่การผจญภัยเพ่ือตนเองมีมากกว่าสมัย เอกชาย เน่ืองจากวรรณคดีแบบฉบับในสมัยน้ีมีเนื้อหา อยุธยาตอนต้น ในขณะทกี่ ารผจญ-ภยั เพ่ือผู้อน่ื ยังคงมี 1 เชิงประโลมโลกท่ีตัวละครเอกชายแสดงความ-ปรารถนา ลักษณะ สมยั อยธุ ยาตอนปลายมเี ฉพาะการผจญภยั เพื่อ ในสิ่งทเ่ี ป็นโลกีย์วสิ ัย ดงั นนั้ จึงเป็นการนำ� เสนอการผจญ ผอู้ ่ืน อย่างไรก็ตาม สมัยธนบรุ ี มเี ฉพาะการผจญภัยเพอ่ื ภยั เพอ่ื ตนเองของตัวละครเอกชายเปน็ ส�ำคัญ ตนเอง ตอ่ มาสมยั รตั นโกสนิ ทรต์ อนตน้ มกี ารผจญภยั ของ พัฒนาการการผจญภัยเพื่อผู้อ่ืนของตัวละครเอก ตวั ละครเอกชายทงั้ เพอ่ื ตนเองและเพอื่ ผอู้ นื่ และมมี ากกวา่ ชายในฐานะวีรบุรุษในวรรณคดีแบบฉบับของไทยสมัย สมยั กอ่ นอยา่ งเหน็ ไดช้ ดั สว่ นสมยั รตั นโกสนิ ทรต์ อนกลาง รัตนโกสินทร์ตอนต้น สรุปได้ว่า ลักษณะการผจญภัย มกี ารผจญภยั ของตวั ละครเอกชายทง้ั เพอ่ื ตนเองและเพอื่ ผู้ เพ่ือผู้อ่ืนของตัวละครเอกชายสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นมี อน่ื แมม้ จี ำ� นวนนอ้ ยเมอ่ื เปรยี บเทยี บกบั สมยั รตั นโกสนิ ทร์ มากกว่าสมยั อยุธยาอย่างเห็นได้ชัด กลา่ วคอื มีการผจญ ตอนตน้ แตว่ รรณคดแี บบฉบบั ไดร้ บั ความนยิ มสบื เนอื่ งมา ภัยเพ่ือครอบครัว โดยผจญภัยเพื่อช่วยเหลือญาติพ่ีน้อง จากสมยั อยธุ ยา และผจญภัยเพื่อตอบแทนพระคุณ การผจญภัยเพื่อนาง นอกจากนี้ การปรบั แปลงชาดกให้เป็นวรรณคดแี บบ อนั เปน็ ท่รี ัก โดยผจญภยั เพื่อคนรัก และการผจญภัยเพ่ือ ฉบับที่มีเน้ือหาเกี่ยวกับการผจญภัยของตัวละครเอกชาย บคุ คลอืน่ โดยผจญภัยเพ่ือชว่ ยชวี ิต โดยเฉพาะในรชั สมัย ในฐานะวรี บรุ ษุ แลว้ ไดร้ บั ความนยิ มแพรห่ ลายตอ่ เนอื่ งมา พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั ซงึ่ เปน็ ยคุ ทองของ ต้งั แต่สมยั อยธุ ยา สะทอ้ นให้เหน็ ถึงความศรัทธาของผู้คน วรรณคดี นอกจากน้ี วรรณคดแี บบฉบบั ทมี่ กี ารผจญภัย ในสงั คมไทยทม่ี ตี อ่ หลกั คำ� สอนของพระพทุ ธศาสนา ยงิ่ ไป เพอื่ ผอู้ ่นื ของตัวละครเอกชายมีท้ังที่เปน็ วรรณคดปี ระโลม กวา่ นนั้ การแฝงคตธิ รรมไวใ้ นเนอ้ื หาของวรรณคดปี ระโลม โลกและวรรณคดีทมี่ เี นือ้ หาแบบชาดก และล้วนแฝงหลัก โลก หรือการน�ำเร่ืองเล่าซึ่งแต่เดิมเป็นแบบมุขปาฐะหรือ คำ� สอนหรือคตธิ รรมไว้ในเนอื้ หา อย่างไรก็ดี การทใี่ นรัช เปน็ การแสดงระดบั สามญั ชนมาปรบั แปลงใหเ้ ปน็ วรรณคดี สมัยพระบาทสมเด็จพระน่ังเกล้าเจ้าอยู่หัวมีการผจญภัย แบบฉบบั เป็นการยกระดบั วรรณคดีและท�ำให ้ การผจญ เพ่ือผู้อื่นของตัวละครเอกชายลดน้อยลงเป็นเพราะผู้แต่ง ภยั ของตวั ละครเอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ เปน็ ทรี่ จู้ กั แพรห่ ลาย เน้นน�ำเสนอการผจญภัยเพื่อตนเองของตัวละครเอกชาย มาจนถงึ ปัจจุบัน เป็นส�ำคัญ พฒั นาการการผจญภยั เพอื่ ผอู้ น่ื ของตวั ละครเอกชายใน อภิปรายผล ฐานะวรี บรุ ษุ ในวรรณคดแี บบฉบบั ของไทยสมยั รตั นโกสนิ ทร์ ตอนกลาง สรปุ ไดว้ า่ การผจญภยั เพอื่ ผอู้ นื่ ของตวั ละครเอก เมอ่ื พจิ ารณาลกั ษณะและพฒั นาการการผจญภยั ของ ชายมีน้อยกว่าสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นอย่างเห็นได้ชัด ตัวละครเอกชายในฐานะวีรบุรุษแล้วพบว่า การผจญภัย กล่าวคือ มีการผจญภัยเพื่อครอบครัว โดยผจญภัยเพื่อ เพอื่ ตนเองของตวั ละครเอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ เกดิ ขนึ้ จาก ตอบแทนพระคุณ และการผจญภัยเพื่อบุคคลอ่ืน โดย สาเหตุ 2 ประการ คอื ตัวละครเอกชายเปน็ ผ้กู ระท�ำ มี ผจญภัยเพ่ือบ�ำเพ็ญบารมี ทั้งน้ี เพราะพระมหากษัตริย์ 3 ลักษณะ ได้แก่ การผจญภัยเพอื่ ไปหาคนรกั การผจญ ทรงมพี ระบรมราชานญุ าตใหส้ ามญั ชนจดั การแสดงละครได้ ภัยเพอ่ื เส่ียงโชค และการผจญภัยขณะทอ่ งเทีย่ ว และตัว วรรณคดีแบบฉบับจงึ มีจำ� นวนลดลง โดยเฉพาะในรัชสมยั ละครเอก-ชายเปน็ ผู้ถกู กระท�ำ มี 7 ลกั ษณะ ได้แก่ การ ผจญภยั เพื่อชงิ นาง การผจญภยั เพ่อื รกั ษาเกียรติยศ การ ปที ี่ 7 ฉบบั ท่ี 1 (13) ม.ค. - ม.ิ ย. 62 / 217

ผจญภัยเพอ่ื เรยี นวิชา การผจญภยั เพ่ือตามหาคนรัก การ ฉบบั ไดร้ บั ความนยิ มอย่างไมเ่ สอื่ มคลาย ผจญภยั ขณะหลบหนี การผจญภยั เพราะถกู ขบั ไล่ และการ การผจญภัยเพื่อผู้อ่ืนของตัวละครเอกชายในฐานะ ผจญภัยเพราะถูกลักพาตัว จะเห็นได้ว่าตัวละครเอกชาย วรี บรุ ษุ เกดิ จากสาเหตุ 2 ประการ ประการแรก ตวั ละครเอก ผจญภัยเพื่อสนองความต้องการหรือกิเลสของตนเอง ซ่ึง ชายตอ้ งการสมปรารถนาดา้ นโลกตุ ระ พบในวรรณคดแี บบ เป็นกเิ ลสท่ีไม่ได้มงุ่ สรา้ งความเดือดรอ้ นแกผ่ อู้ ่นื เพยี งแต่ ฉบบั ทนี่ ำ� เคา้ โครงเรอ่ื งมาจากชาดก เปน็ การมงุ่ ปรารถนาใน ตอ้ งการไดค้ รอบครองหรอื ไดร้ บั ผลประโยชนต์ ามสทิ ธทิ ต่ี น โลกตุ ระเพอื่ ปลดเปลอื้ งความทกุ ขย์ ากของมวลชน โดยตวั พงึ มี ตวั ละครเอกชายจงึ เปรยี บได้กบั ปถุ ชุ นซึ่งยังตัดกเิ ลส ละครเอกชายเปน็ ผทู้ มี่ องการณไ์ กลขา้ มภพชาตเิ พราะเลง็ ไม่ได้ จึงต้องเผชญิ และฝา่ ฟันอปุ สรรคตา่ ง ๆ เพ่ือมงุ่ ไปสู่ เหน็ ภยันตรายของวฏั สงสาร และเกิดความวติ กวา่ ปวงชน ความปรารถนาทางโลกยี ส์ ขุ ไดแ้ ก่ การไดค้ รองคกู่ บั คนรกั ตา่ งมวั เมาอยใู่ นโลกยี ส์ ขุ อนั จะทำ� ใหพ้ วั พนั อยกู่ บั การเวยี น (การผจญภยั เพอื่ ไปหาคนรกั การผจญภยั เพอื่ ชงิ นาง และ ว่ายตายเกิด จึงมุ่งสั่งสมบุญบารมีโดยเสียสละประโยชน์ การผจญภยั เพอื่ ตามหาคนรกั ) การไดโ้ ชคลาภ (การผจญ ส่วนตนเพอ่ื สว่ นรวม เพือ่ สำ� เรจ็ พระโพธญิ าณในภายภาค ภัยเพ่ือเส่ียงโชคและการผจญภัยขณะท่องเท่ียว) การ หน้าแล้วจะได้สามารถกลับไปช่วยเหลือปวงชนด้วยการ ปกป้องศักดิ์ศรีของตน (การผจญภัยเพ่ือรักษาเกียรติยศ ชีแ้ นะหนทางไปสู่นพิ พาน อกี ประการหนง่ึ ตวั ละครเอก การผจญภยั เพอ่ื เรยี นวชิ า และการผจญภยั เพราะถกู ขบั ไล)่ ชายต้องการสมปรารถนาด้านโลกีย์สุข พบในวรรณคดี และการรกั ษาชวี ติ ของตน (การ-ผจญภยั ขณะหลบหนแี ละ แบบฉบับท่ีมีเนื้อหาประโลมโลกแม้บางเรื่องจะมีเค้าโครง การผจญภัยเพราะถูกลักพาตัว) การผจญภัยลักษณะนี้ เร่ืองเป็นแบบชาดก เป็นการแสดงออกถึงความรัก เพ่ือ สะทอ้ นใหเ้ หน็ ถงึ ความปรารถนาในสว่ นลกึ ของจติ ใจมนษุ ย์ ต้องการเป็นที่ยอมรับในสังคม จึงยอมเสียสละความสุข ซึ่งเป็นสิ่งที่ผู้เสพวรรณคดีเข้าใจถึงความรู้สึกของตัวละคร ส่วนตนเพอื่ สว่ นรวม เปน็ การ-ขจัดความเห็นแก่ตัวซ่งึ ยาก เอกชายไดไ้ มย่ าก โดยเฉพาะการผจญภัยที่เกดิ จากการที่ เกนิ กวา่ ทบ่ี คุ คลทว่ั ไปจะกระทำ� ได้ ดงั นนั้ การผจญภยั เพอ่ื ตัวละครเอกชายเป็นผู้ถูกกระท�ำย่อมก่อให้เกิดความเห็น ผอู้ นื่ ของตวั ละครเอกชายในฐานะวรี บรุ ษุ จงึ ยงั คงครองใจผู้ อกเห็นใจ ดงั นนั้ การผจญภัยเพือ่ ตนเองของตวั ละครเอก เสพวรรณคดีอย่างตอ่ เน่ืองมาทุกยคุ สมยั ชายในฐานะวรี บรุ ษุ จงึ เปน็ สว่ นสำ� คญั ทท่ี ำ� ใหว้ รรณคดแี บบ เอกสารอา้ งอิง กฤตยา ณ หนองคาย. (2556). พระเอกและผู้ร้ายใน ________. (2540). วรรณกรรมสมยั รตั นโกสนิ ทร์ บทละคร ภาพยนตร์แนวต่อสู้ผจญภัยของไทย: การ เรอ่ื งรามเกยี รต์ิ พระราชนพิ นธใ์ นรชั กาลท่ี 1. 4 วเิ คราะหล์ กั ษณะการผสมผสานทางวฒั นธรรม. เลม่ . พมิ พค์ รง้ั ที่ 9. กรงุ เทพฯ: กองวรรณกรรม วทิ ยานพิ นธ์ อ.ด. (ภาษาไทย). กรงุ เทพฯ: บณั ฑติ และประวัตศิ าสตร์. วทิ ยาลยั จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั . ถา่ ยเอกสาร. ________. (2540). วรรณกรรมสมยั อยธุ ยา เลม่ 1. พมิ พ์ กรมศลิ ปากร. (2529). รวมนทิ าน บทเหก่ ลอ่ ม และสภุ าษติ ครั้งท่ี 2. กรุงเทพฯ: กองวรรณกรรมและ ของสุนทรภู่. กรุงเทพฯ: กองวรรณคดีและ ประวตั ศิ าสตร์. ประวตั ิศาสตร์. ________. (2544). พระอภยั มณี ของ สุนทรภู่. 4 เลม่ . ________. (2539). วรรณกรรมสมยั ธนบรุ .ี พมิ พค์ รง้ั ที่ 2. พิมพค์ ร้งั ท่ี 16. กรงุ เทพฯ: ศิลปาบรรณาคาร. กรุงเทพฯ: กองวรรณคดีและประวัตศิ าสตร.์ ________. (2544). เสภาเรอ่ื งขุนชา้ งขนุ แผน. 2 เล่ม. 218 / วารสารวชิ าการนวตั กรรมสือ่ สารสงั คม

พิมพค์ รั้งท่ี 18. กรงุ เทพฯ: ศลิ ปาบรรณาคาร. พุทธเลิศหลา้ นภาลัย, พระบาทสมเด็จพระ. (2546). บท ________. (2545). วรรณกรรมสมยั อยธุ ยา เลม่ 2. พมิ พ์ ละครเร่ืองอิเหนา. พิมพ์ครั้งที่ 15.กรุงเทพฯ: ศลิ ปาบรรณาคาร. ครั้งท่ี 2. กรุงเทพฯ: ส�ำนักวรรณกรรมและ ประวตั ศิ าสตร์. ________. (2559). บทละครนอก พระราชนพิ นธใ์ นพระบาท ________. (2545). วรรณกรรมสมยั อยธุ ยา เลม่ 3. พมิ พ์ สมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย. กรุงเทพฯ: คร้ังที่ 2. กรุงเทพฯ: ส�ำนักวรรณกรรมและ บรู พาสาสน์ . ประวตั ศิ าสตร์. ________. (2547). ชมุ นุมเรือ่ งพระลอ. เรวดี ฐิตะโลหิต พทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั , พระบาทสมเดจ็ พระ, และมงกฎุ เกลา้ (บรรณาธกิ าร). พมิ พค์ รง้ั ที่ 2.กรงุ เทพฯ: สำ� นกั เจา้ อยหู่ วั , พระบาทสมเดจ็ พระ. (2553). บท วรรณกรรมและประวตั ิศาสตร.์ ละครเรอ่ื งรามเกยี รตแิ์ ละบอ่ เกดิ แหง่ รามเกยี รต.์ิ ________. (2557). นทิ านคำ� กลอนสนุ ทรภเู่ รอ่ื งโคบตุ รและ กรุงเทพฯ: บรรณกจิ . จนั ทโครบ. กรุงเทพฯ: สำ� นักวรรณกรรมและ ประวัติศาสตร.์ ภวู เนตรนรินทรฤทธ,์ิ กรมหลวง. (2462). บทละครเร่อื ง จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั , พระบาทสมเดจ็ พระ. (2555). พระบรม มณพี ไิ ชยตอนตน้ . พระนคร: หอสมดุ วชริ ญาณ. ราชนพิ นธใ์ นรชั กาลท่ี 4 บทละครเรอ่ื งรามเกยี รต.ิ์ กรงุ เทพฯ: ตน้ ฉบบั . มหาเวสสนั ดรชาดก ฉบบั 13 กณั ฑ.์ (2517). พมิ พค์ รง้ั ที่ เจา้ ฟา้ ธรรมธเิ บศร พระประวตั แิ ละพระนพิ นธบ์ ทรอ้ ยกรอง 8. พระนคร: ครุ ุสภา. ในเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร. (2552). กรุงเทพฯ: ศิลปาบรรณาคาร. ยรุ ฉตั ร บญุ สนทิ . (2525). รายงานผลการวจิ ยั ในโครงการ ณรงค์ เสง็ ประชา. (2532). พนื้ ฐานวฒั นธรรมไทย. พมิ พ์ พระเอกในวรรณคดี คลาสสคิ ของไทย เร่อื ง ครั้งที่ 2. กรงุ เทพฯ: โอเดยี นสโตร์. ไกรทอง: พระเอกแบบชาวบ้าน. กรุงเทพฯ: ________. (2532). มนุษย์กับสังคม. พิมพ์คร้ังที่ 2. สำ� นักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ. กรุงเทพฯ: โอเดียนสโตร์. ดำ� รงราชานภุ าพ, สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยา. ลิลิตยวนพ่ายกับลิลิตเพชรมงกุฎ. (2509). พระนคร: (2508). ต�ำนานละครอิเหนา. พมิ พ์ครั้งท่ี 4. กรมศิลปากร. พระนคร: คลังวทิ ยา. ปพกั ตรอ์ ร ธรรมกวนิ ทพิ ย.์ (2556). การศกึ ษาเปรยี บเทยี บ วินัย ภู่ระหงษ์. (2525). รายงานผลการวิจัยโครงการ อารค์ ไี ทพ์ในวรรณคด:ี กรณีศกึ ษาจากนิทาน พระเอกในวรรณคดคี ลาสสคิ ของไทยเรอื่ งพระ พระอภยั มณคี ำ� กลอนและโอดสิ ซ.ี วทิ ยานพิ นธ์ อภยั มณ:ี พระเอกศลิ ปนิ . กรงุ เทพฯ: สำ� นกั งาน ศศ.ด. (คตชิ นวทิ ยา). พษิ ณโุ ลก: บณั ฑติ วทิ ยาลยั คณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ. มหาวทิ ยาลัยนเรศวร. ถ่ายเอกสาร. ปรมานุชิตชิโนรส, สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระ. ศรีปรชี า (เซ่ง), หลวง. (2552). ศริ ิวิบุลกติ ต์ิ. นนทบุรี: (2511). สรรพสิทธิ์ค�ำฉันท์. พิมพ์ครั้งท่ี 3. มหาวทิ ยาลยั สุโขทยั ธรรมาธริ าช. พระนคร: กรมศลิ ปากร. ประจักษ์ ประภาพทิ ยากร. (2525). รายงานผลการวิจัย สพุ ตั รา สภุ าพ. (2542). สงั คมและวฒั นธรรมไทย คา่ นยิ ม พระเอกในวรรณคดีคลาสสิคของไทยเรื่อง ครอบครัว ศาสนา ประเพณี. พิมพค์ รง้ั ที่ 10. ขุนแผน: พระเอกแบบนักรบ. [กรุงเทพฯ: กรงุ เทพฯ: ไทยวัฒนาพานชิ . ม.ป.พ.]. พทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลก, พระบาทสมเดจ็ พระ. (2514). ดาหลงั . อริ าวดี ไตลงั คะ. (2543). ศาสตรแ์ ละศลิ ปแ์ หง่ การเลา่ เรอ่ื ง. 2 เลม่ . พระนคร: แพร่พทิ ยา. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. ________. (2514). บทละคอนเรอื่ งอณุ รทุ . พมิ พค์ รงั้ ท่ี 2. พระนคร: สามมิตร. อิศรานุภาพ (อ้น), พระยา. (2504). อุเทนค�ำฉันท์. ________. (2516). บทละครเรอื่ งอิเหนา. พมิ พ์คร้งั ที่ 3. พระนคร: ครุ ุสภา. กรงุ เทพฯ: คลังวิทยา. ________. (2516). พระสธุ นคู ำ� ฉนั ท.์ พระนคร: ครุ สุ ภา. ________. (2516). พระสธุ นคำ� ฉนั ท.์ [กรงุ เทพฯ]: ครุ สุ ภา. Campbell, J. (2008). The hero with a thousand faces. (3rd.). California: The Joseph Campbell Foundation. Kongkananda, Wibha Senanan. (1982). Phra Lo: a Portrait of the Hero as a Tragic Lover. Nakhon Pathom: Faculty of Arts, Silpakorn University. Leeming, D. A. (1998). Mythology: the Voyage of the Hero. (3rd.). New York: Oxford University Press. ปที ่ี 7 ฉบบั ท่ี 1 (13) ม.ค. - มิ.ย. 62 / 219