НЯЛХ, БАЛЧИР НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙГ ДЭМЖИХ ХӨТӨЛБӨР Улаанбаатар хот 2023
НЯЛХ, БАЛЧИР НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙГ ДЭМЖИХ ХӨТӨЛБӨР Улаанбаатар хот 2023 B
НЯЛХ, БАЛЧИР НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙГ ДЭМЖИХ ХӨТӨЛБӨР Хэвлэлийн эхийг бэлдсэн: Х.Мөнх-Эрдэнэ Импрессколоур ХХК-д хэвлэв. Хэвлэлийн хуудас 3.25 х.х Хэвлэсэн тоо 300 2023 он
БОЛОВСРОЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ САЙД, ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САЙД, ХӨДӨЛМӨР, НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН САЙДЫН ХАМТАРСАН ТУШААЛ 2022 оны ... дугаар сарын Дугаар ... ... ... Улаанбаатар хот ... -ны өдөр ХӨТӨЛБӨР БАТЛАХ ТУХАЙ Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийг үндэслэн, “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын хүрээнд 2021-2030 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны 1.5.2, 2.3.1, Монгол Улсын Засгийн Газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөний 2.3.1, 2.3.2.6 дахь заалтыг тус тус хэрэгжүүлэх зорилгоор ТУШААХ нь: 1. “Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр”-ийг хавсралт ёсоор баталсугай. 2. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан дараах арга хэмжээ авч ажиллахыг холбогдох байгууллага, албан тушаалтанд тус тус үүрэг болгосугай. 2.1. Гэр бүлийн орчинд нялх, балчир насны хүүхдийг хөгжүүлэх чиглэлээр эцэг эх, асран хамгаалагчдыг чадавхжуулах сургалт, нөлөөллийн ажлыг зохион байгуулах, гэр бүл, эцэг эхэд ойр үйлчилгээний загварыг хөгжүүлэн Үндэсний хэмжээнд түгээн дэлгэрүүлэх ажлыг удирдлага, зохицуулалтаар хангаж ажиллахыг Боловсрол, шинжлэх ухааны яамны Сургуулийн өмнөх боловсролын хэлтэс /Ж.Мягмар/, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны Хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн хэлтэс /М.Цогтбаатар/-т; 2.2. Батлагдсан хөгжлийн үзүүлэлтийн дагуу улсын хэмжээнд 3 хүртэл насны хүүхдийг 9, 18, 36 сартайд хөгжлийн хяналт хийх, хариу арга хэмжээ авах аргачлалыг боловсруулж, хэрэгжилтийг удирдлага зохицуулалтаар хангаж ажиллах, хөгжлийн хяналт хийх анхан шатны эмч, мэргэжилтнүүдийг чадваржуулах ажлыг жил бүр зохион байгуулж ажиллахыг Эрүүл мэндийн яамны Нийтийн эрүүл мэндийн газар /Д.Баярболд/-т; 2.3. Нялх, балчир насны хүүхдийн цогц хөгжлийг дэмжих, асран хамгаалах үйлчилгээ үзүүлэх чиглэлээр мэргэшсэн ажилтан бэлтгэх, давтан сургах асуудлыг судлан шийдвэрлүүлэхийг Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны Хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар /С.Дамбий/-т; 2.4. Бага насны хүүхэдтэй эцэг эх, асран хамгаалагчдад 3
хүүхдийнхээ хөгжлийг дэмжих талаар мэдлэг, чадвартай болоход нь дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх ажлыг насан туршийн боловсролын хөтөлбөрийн агуулгад тусган хэрэгжүүлэх, шаардлагатай сургалтын хэрэглэгдэхүүний загварыг боловсруулан хэвлүүлэх, цахим контентийн хөгжүүлэлт хийж эцэг эх асран хамгаалагчдад түгээн дэлгэрүүлж ажиллахыг Боловсролын ерөнхий газар /Т.Ням-Очир/, Гэр бүл, хүүхэд залуучуудын хөгжлийн газар /Г.Батдорж/-т; 2.5. Монгол хүүхдийн хөгжлийн онцлогийг тодорхойлох зорилгоор нялх, балчир насны хүүхдийн өсөлт, цогц хөгжлийн суурь судалгааг хийж, үр дүнг 2025 оны 12 дугаар сард багтаан танилцуулах, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зөвлөмжийг эцэг эх асран хамгаалагчид, хүүхэд асран хамгаалах үйлчилгээ эрхлэгч иргэн, байгууллагын үйл ажиллагаанд зориулан боловсруулахыг Боловсрол судлалын үндэсний хүрээлэн /М.Итгэл/-д, 2.6. Гэр бүлийн орчинд 3 хүртэлх насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжихэд эцэг эх, асран хамгаалагчдыг чадавхжуулах, энэ тушаалын 2.1- д заасан ажлын хэрэгжилтийг хангахад орон нутгийн боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын байгууллагын үйл ажиллагааг уялдуулан зохион байгуулах, дэмжлэг үзүүлэх, шаардлагатай төсвийг орон нутгийн төсөвт төлөвлөн хэрэгжүүлэхийг аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт. 3. Батлагдсан хөтөлбөрийн дагуу гурав хүртэл насны хүүхдийн цогц хөгжлийг дэмжих ажлыг үр дүнтэй зохион байгуулахыг хүүхэд асран хамгаалах үйлчилгээ эрхлэгч иргэн, байгууллагын удирдах ажилтнуудад даалгасугай. 4. Хүүхдийг төрсөн цагаас нь эхлэн цогц хөгжлийг дэмжих чадварт суралцан, хүүхдийн эрүүл аюулгүй, хамгаалагдсан, хөгжих орчныг бүрдүүлэн өсгөж хөгжүүлэхийг эцэг эх, асран хамгаалагч нарт уриалсугай. 5. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийж ажиллахыг яамдын Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газар /Ч.Энх-Амгалан, Д.Чинзориг, С.Төгсдэлгэр/-т тус тус үүрэг болгосугай. 4
НЯЛХ, БАЛЧИР НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙГ ДЭМЖИХ ХӨТӨЛБӨР НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ Ургийн хөгжлөөс эхлээд гурав хүртэл нас нь хүний амьдралын хамгийн чухал үе болохыг дэлхийн эрдэмтдийн хийсэн олон судалгаа нотолж байна. Тухайлбал, хүүхдийн тархи эхний хоёр жилд хамгийн эрчимтэй хөгжин оргилдоо хүрч, таван наснаас аажмаар буурдаг байна. Төрснөөс 3 хүртэл насны хүүхдийн танин мэдэхүйн үйл явцад чиглэсэн тохиромжтой хөтөлбөр хэрэгжүүлэх нь хүүхдийн танин мэдэхүйн чадварын түвшнийг ахиулж, нийгэм-сэтгэл хөдлөлийн үүргийг дэмжиж байгааг судалгаа харуулж байна. (van Eeden, R. & van Vuuren J, 2017). Эцэг эх асран хамгаалагчдын хүүхэдтэй харилцах харилцаа тэдний тархины хөгжилд маш ихээр нөлөөлдөг бөгөөд энэ үед хүүхдийн уураг тархи өдөр тутмын үйл явдалд хариу үйлдэл үзүүлэх замаар хэлбэрээ өөрчилж, хөгжсөөр байдаг байна. (Liu, Sulaimani, & Henning, 2020). XXI зуунд мэдээллийн технологийн хөгжил нь хүн төрөлхтний ахуй амьдрал, өдөр тутмын хэрэглээнд хурдацтайгаар нэвтэрч амьдралын хэв маягт өөрчлөлт гарч байна. Үүнтэй уялдуулан хүний хөгжлийн хамгийн чухал, эрчимтэй хөгжлийн “Алтан үе” буюу амьдралын эхний 1000 хоногт хүүхдийн бие бялдар, танин мэдэхүй, нийгэмшихүйн цогц хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлэх хэрэгцээ, шаардлага үүссэн. Иймээс бага насны хүүхдийн хөгжлийг “Хий нас”-аас нь эхлэн онцгойлон анхаарч, өсгөн хүмүүжүүлж ирсэн монголчуудын уламжлалт арга, ёс заншилд тулгуурлан, бага насны хүүхдийн хөгжлийн чиглэлээр олон улсын чиг хандлагад нийцүүлэн “Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр”-ийг боловсруулсан болно. Энэхүү хөтөлбөр нь 3 хүртэл насны хүүхэдтэй эцэг эх, асран хамгаалагч болон хүүхэд асран хамгаалах үйлчилгээ үзүүлэгч иргэн, байгууллагад зориулагдсан бөгөөд хүүхдийн хөгжлийн онцлогт тохирсон 5
дэмжлэгийг өдөр тутмын үйл ажиллагаанд баримтлан хэрэгжүүлэхэд чиглэгдэнэ. ЗОРИЛГО Хөтөлбөр нь нялх, балчир насны хүүхэд бүрийн бие бялдар, нийгэмшихүй-сэтгэл хөдлөл, хэл яриа-танин мэдэхүйн хөгжлийг дэмжиж, тэднийг эрүүл чийрэг, бие даасан, идэвхтэй, сэргэлэн цовоо өсгөн хөгжүүлэх зорилготой. ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗАРЧИМ 1. Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийн онцлог, хэрэгцээнд нийцсэн асаргаа, хамгаалал, хөгжлийн цогц дэмжлэгийг өдөр тутам үзүүлэх; 2. Хүүхдийн хөгжлийг дэмжих орчин нь хүүхдэд ээлтэй, хайр, халамж, хүндэтгэл, ээнэгшил, ойр дотно харилцааг эрхэмлэсэн байх; 3. Хүүхдийн хөгжлийн ахиц, өөрчлөлт, онцлог ялгаатай байдлыг харгалзсан дэмжлэг үзүүлдэг байх; 4. Хүүхдийн хөгжлийн дэмжлэг нь Монгол зан заншил, ёс уламжлал, өв соёлд тулгуурласан байх. ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙГ ДЭМЖИХ АРГА БАРИЛ - Хүүхэд дотно хүнтэйгээ бие, сэтгэлээр ойр, хайр халамжаар дүүрэн, хамгаалагдсан байдлаа мэдэрч, тайван амгалан, чөлөөтэй байх үедээ идэвхтэй хөгждөг учир сэтгэлээрээ, үйлдлээрээ ойр дотно байхыг эрхэмлэх; - Хүүхэд аав, ээж болон бусад хүнтэй хамт үйл хийж, идэвхтэй харилцаж, аливаа зүйлийн учрыг олох, тулгарсан бэрхшээлийг даван туулахдаа шинэ зүйлийг илүү ойлгож, танин мэддэг тул хүүхэд, эцэг эхийн хамтын харилцан идэвхтэй үйл ажиллагааг чухалчлах; - Хүүхэд аз жаргалтай, баяр баясгалантай, хөгжилтэй, сонирхолтой байхдаа хийж буй зүйлдээ бүхий л боломж, чадвараа дайчлан идэвхтэй суралцдаг тул хүүхдийн сонирхол, баяр баясгаланг төрүүлэхүйц үйлийг хийх; - Хүүхэд хийж буй үйлийнхээ үр дүнг төдийлөн ойлгож хүлээж авдаггүй, харин үйлдлийг дахин давтан хийхийг сонирхдог тул өөрийн санаачилгаар давтан хийх боломжийг өгөх, хориглохгүй байх; - Хүүхэд даган дуурайж суралцдаг тул тэдэнд үлгэрлэж, даган 6
дуурайх нөхцөлийг бүрдүүлэн, дагаж хийхийг дэмжин, сайн үйлийг дадуулан хэвшүүлж, болно болохгүй учирлан ойлгуулах; - Хүүхэд бүхий л мэдрэхүйгээрээ мэдээлэл хүлээн авч, үйлийг дахин давтан хийнгээ төвлөрч, сонголт хийн, бүтээлчээр үйлдэн суралцдаг тул мэдрэхүйд тулгуурласан үйлийг хийж, бүтээлчээр хэрэгжүүлдэг байх; - Хүүхэд алдаанаасаа суралцдаг тул алдааг хүлээн зөвшөөрч, суралцах боломжийг олгох; - Нялх, балчир насны хүүхдийн бие бялдар, нийгэмшихүй- сэтгэл хөдлөл, танин мэдэхүй-хэл ярианы цогц хөгжлийн ахиц, өөрчлөлтийг ажиглан тэмдэглэж, баримтжуулах замаар хүүхдийн хөгжлийн түүхийг бүтээх; - Гэр бүлийн орчинд хүүхдийн хөдөлгөөн, үг яриа, үйлдэл, тоглоомоор дамжуулж, монгол ахуй, зан үйлд дасгаж хэвшүүлэх. ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ОРЧИН - Хүүхдийн биеийн болон сэтгэцийн эрүүл мэндийн хувьд хамгаалагдсан айдасгүй, аюулгүй, тав тухтай орчин нөхцөлийг хангасан байна. - Хүүхдийн хөдлөх, тоглох үйлийг дэмжсэн, эерэг харилцааг үүсгэсэн, эрэл хайгуул хийхийг өдөөсөн, суралцахуйг дэмжсэн байна. - Хүүхдийг гэр бүл, байгаль, нийгмийн орчинд хөгжүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн байна. 7
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙН ДЭМЖЛЭГ УРГИЙН ҮЕ Хөгжлийн онцлог Дэмжих жишиг үйл УРГИЙН ҮЕ • Жирэмсний 2-3 сартайд (10-12 • Жирэмсэн үеийн биеийн долоо хоногтой) ургийн зүрх өөрчлөлтийг ажиглаж хооллох, цохилж, гар хөл, нүүр болон бусад биедээ тохиромжтойгоор том эрхтэн хэлбэрээ олж эхэлнэ. хувцаслах, унтаж амрах, ажиллах, биед тохирсон дасгал хөдөлгөөн • 3-4 сартайд (12-16 долоо хоногтой) хийх, амьдралын хэв маягаа зөв яснууд бүрэлдэн бэхжиж эхэлдэг. зохицуулах • Жирэмсний 4 сартай буюу 17 • Хүүхдийнхээ зүрхний цохилт, долоо хоногтой ураг чичиргээний хөдөлгөөний мэдрэх тусламжтайгаар эхийн хэвлийд сонсож эхэлнэ. • Жирэмсэн байхдаа нярайн асаргаа, сувилгааны сургалтад • Чанга таагүй дуу чимээг сонсож хамрагдаж, хүүхдийг хөхүүлэх, хариу үйлдэл үзүүлнэ. хооллох, живх солих, усанд оруулах, гэрийн дулааныг • Сонсголын эрхтэн хурдтай хөгжих тохируулах, хувцаслах гэх мэт бөгөөд 6 сартайгаас буюу 26 үйлийн зохих дадлагатай болох долоо хоногоос эхлэн төрөл бүрийн дуу хоолойг ялгана. • Өрхийн эмч, сувилагчаас зөвлөгөө авах, үзлэг, шинжилгээнд тогтмол • 4-5 сартайд (16-20 долоо хамрагдах; хоногтой) эрхтнүүд хэлбэрээ олж өсөж томорно. • Хүүхдийг дархлаажуулалтад хамруулах, хугацааны талаар • 5-6 сартайд (20-24 долоо хоногтой) танилцуулга, зөвлөмж уншиж толгойн үс, сормуус ургаж эхэлнэ. судлах Хөдөлгөөний мэдрэмж хөгжиж, сонсгол нь сайжирна. • Монгол уламжлалт мэдлэг, ёс заншлаас жирэмсэн, амаржсаны • 6-7 сартайд (24-28 долоо хоногтой) дараах үеийн цээрлэх, хориглох, эрхий хуруугаа хөхөх, хөдөлж эрхэмлэх ёсны тухай уншиж тийчгэнэх нь ихэснэ. мэдэх, дагаж мөрдөх • 7-8 сартайд (28-32 долоо хоногтой) • Эхийн хэвлийд байх үеэс жин нэмэгдэж, нүдээ нээж, гар хүүхэдтэйгээ тогтмол ярилцах хөлөө чөлөөтэй хөдөлгөнө. • Намуун, зөөлөн, хурдан, чанга сул • 8 сартайд (32-34 долоо хоногтой) гэх зэрэг олон янзын дуу хоолойн ураг хөдөлж байгаа нь гаднаас өнгөөр ярилцах харагдана. • Хөгжим сонсгох, дуу дуулах • 9 сартайд (34-37 долоо хоногтой) ургийн жин 2,5 кг болсон байна. • 9-10 сартайд (38-40 долоо хоногтой) толгой түрүүлсэн байдалд орох ба төрөхөд бэлэн болно. 8
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр НЯЛХ НАС (12 хүртэл сар) БИЕ БЯЛДРЫН ХӨГЖИЛ Биеийн хөдөлгөөнийг дэмжих Нас Хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл Нэг сартай ̵ Түрүүлгээр нь ̵ Нярайн эмч шинэ төрсөн (нярай) хэвтүүлэхэд толгойгоо хүүхдийн анхны үзлэгийг хийж, дээшээ өргөж, хажуу хүүхдийн зүрх, уушги, нүд, тийш нь эргүүлнэ. чих, ам, толгой, хөл, гар гээд бүх биеийг шалгах тул эмчийн ̵ Нярай түрүүлгээ харан зөвлөгөөг анхаарч хэрэгжүүлэх хэвтэж байхдаа мөлхөж буй хөдөлгөөн хийж ̵ Хүүхдээ болон өөрийгөө хөдлөхийг оролдоно. эмчийн үзлэгт товлосон хугацаанд хамруулах ̵ Цээжнээс нь түшин ̵ Хүүхдээ тэврэх үедээ мөрөө НЯЛХ НАС тэврэх үед толгойгоо дагуулан босоогоор нь тэврэх 1-3 даана. сартайдаа ̵ Хүүхдийн цээж, хоёр сугаар ̵ Анхаарлаа тодорхой алчуур ивж түрүүлгээр нь зүйлд төвлөрүүлэх хэвтүүлэх үедээ хөдөлгөөнгүй болж, тааламжтай ̵ Хүүхэд түрүүлгээ харан хэвтэх байгаагаа хөл гараа үед зурагтай ном, сонирхолтой тийчлэн хөдөлгөж тоглоом гэх мэт зүйлс урд нь илэрхийлнэ. тавих ̵ Хөлөөрөө тийрэх, ̵ Тоглоом, хайчилсан үнэг гэх дугуй жийж байгаа шиг зэргийг 30 см буюу тохой ээлжлэн хөдөлгөнө. хэрийн зайд өлгөх, дагуулж харуулах ̵ Нэг зүйлийг тогтож харна. ̵ Хар, цагаан өнгөтэй зураг сонгож өлгөх ̵ Чөлөөтэй хөдлөх, өнхрөх, эргэх боломжийг олгох, унахаас хамгаалах 4-6 ̵ Түрүүлгээ харж ̵ Хэсэг хугацаанд түшлэгтэй сартайдаа хэвтэхдээ толгойгоо суулгах өргөнө. ̵ Хий суулгах /түшлэггүй суух/ ̵ Чөлөөтэй эргэж ̵ Хүүхдийнхээ шинэ оролдлого, хөрвөөнө. чармайлт зүтгэлийг дэмжиж, ̵ Түшлэгтэйгээр суух ба урамшуулах яваандаа түшлэггүй ганцаараа сууна. 9
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр ̵ Сууж байгаад ̵ Хөлийн уланд гараараа тулж түрүүлгээ харж хэвтэх, мөлхөх үйлийг дэмжих хэвтэж байгаад суух, тохойгоороо тулах, ̵ Савлуурт суулгаж зөөлөн түлхэх хөдөлгөөн хөдөлгөж тоглуулах хийхдээ дадмаг болж 7-9 ирнэ. сартайдаа ̵ Сууж байхдаа тоглоомоо харахын тулд толгойгоо эргүүлнэ. ̵ Гар, хөлөө ээлжлэн хөдөлгөж эхэлнэ. (мөлхөх) ̵ Сууж байгаад уналгүй тоглоом руугаа гараа сунгана. ̵ Цогих, найгах зэрэг хөдөлгөөн хийнэ. НЯЛХ НАС ̵ Шатаар мөлхөж гарна, ̵ Хүүхдэдээ шаардлагатай бууна. дэмжлэг үзүүлж, алхах оролдлогыг дэмжих ̵ Юмнаас татаж босно. ̵ Юм түшин зогсож, ̵ Хүүхдийг 2 гараас нь хөтөлж хүчээр алхуулахгүй байхад алхана. анхаарах ̵ Түшиж зогсоод 10-12 сартайдаа аажмаар тэнцвэрээ олж ганцаараа зогсоно. ̵ Хөтлөхөд алхах ба аажмаар ганцаараа явдаг болно. 10
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Гар хурууны хөдөлгөөнийг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл Нэг сартай ̵ Гараа ихэвчлэн атгадаг. ̵ Хүүхэд гараа сарваганаж (нярай) ̵ Хүүхдийн алганд хуруугаа цочихгүй, дулаан, тайван унтуулахын тулд өлгийдөж хүргэвэл гараа атгана. манцуйлах ̵ Гараа амандаа хүргэж, ̵ Хүүхдийн гар хүрэхээр зайд хуруугаа атгаж, тоглоомыг өлгөх сарвайлгана. ̵ Гарт нь тоглоом бариулах ̵ Тоглоом өгөхөд, алганд 1-3 хүрэхэд атгана. сартайдаа ̵ Хуруу, гарт баригдсан тоглоомыг амандаа хийнэ. 4-6 ̵ Нэг гараараа эд зүйл рүү ̵ Хүүхдэдээ сонирхолтой эд НЯЛХ НАС сартайдаа сарвайна. зүйлсийг сагсанд хийж өгөх ̵ Эд юмсыг сэгсэрч, цохиж, ̵ Угжийг өөрт нь бариулах атгаж, тавина. ̵ Гарт нь зөөлөн, тохирсон ̵ Эд юмсыг нэг гараас нөгөө хэмжээтэй тоглоом, эд гар руу шилжүүлнэ. зүйлс бариулах ̵ Угжаа бариад ууна. ̵ Эд зүйлсийг амандаа хийнэ. 7-9 ̵ Эрхий болон бусад ̵ Хүүхдийн гар хүрэхгүй зайд сартайдаа хуруугаараа жижиг зүйлийг тоглоомыг байрлуулах авна. ̵ Савтай усанд хөвөх тоглоом хийж тоглуулах ̵ Жижиг бөмбөгөөр тоглуулах ̵ Хоёр гартаа тоглоом барьж байхад нь өөр тоглоом өгөх 10-12 ̵ Халбага бариад ам руугаа ̵ Хүүхэд хуруугаараа чимхэж сартайдаа хийнэ. идэж болох зүйлс бэлтгэж өгөх ̵ Жижиг зүйлсийг эрхий ба долоовор хуруугаараа ̵ Гарын булчингийн чимхэнэ. ажиллагаа шаардсан тоглоом наадгайгаар ̵ Номыг оролдож, бүхлээр нь тоглуулах эргүүлж тойруулна. 11
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Хүүхдийн эрүүл, аюулгүй байдлыг хангах НЯЛХ НАС Нас Хүүхдийн хөгжлийн Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл онцлог Нэг ̵ Хүүхдийн хүйн эдгэрэлтийг сартай ̵ Хүүхэд хооллохын ажиглаж, хуурай эсэхийг эмчид (нярай) тулд сорно. мэдэгдэх 1-3 ̵ Уруул, завж, хацарт ̵ Хүүхдээ эхийн сүүгээрээ дагнан сартай- хуруугаа хүргэхэд хооллож, өдөрт 8-аас доошгүй даа толгойгоо эргүүлж, удаа, хүссэн цагт нь, шөнийн амаа ангайж уруулаа завсарлагагүй хөхүүлэх хөдөлгөнө. ̵ Өдөрт хэдэн цаг унтаж байгааг ̵ Хүүхэд өлсөж, ажиглах цадсанаа илэрхийлнэ. ̵ Дархлаажуулалтын тухай мэдээлэл ̵ Хүүхэд өдрийн авах ихэнх цагаа унтаж өнгөрүүлнэ. Хоногт 22 ̵ Хүүхдээ хэзээнээс эхэлж, хэрхэн цаг орчим унтана. усанд оруулах талаар мэдээлэлтэй байх ̵ Хүүхэд өөрийн хэрэгцээгээ уйлж ̵ Усанд орох, унтах үед хүүхдийн илэрхийлнэ. аюулгүй байдлыг хангах талаар шаардлагатай зөвлөмж авах ̵ Өглөө сэрээд тайван хэвтэж ганганана. ̵ Та өөрийн биеийн байдал, хооллох, нойрсох, сэтгэл санааны байдал, ̵ Сэрүүн байх хугацаа стресст автсан эсэх талаар эмчээс нэмэгдэнэ. зөвлөгөө авах ̵ Хүүхдийн живхийг сольж хуурайлах, өтгөн шингэнийг цэвэрлэх, усанд оруулах, агаар салхинд гаргах ̵ Дархлаажуулалтад хамруулах, эмчийн зөвлөгөөг дагах ̵ Хүүхэд бүлээрэх, тавгүй байгааг анзаарах, халууныг үзэх, тайвшруулах 12
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 4-6 ̵ Хүүхэд өнхөрч, мөлхөх ̵ Хөхөө өдөрт 8 -аас доошгүй удаа, сартай- зэргээр хөдөлгөөн нь шөнийн завсарлагагүй хөхүүлэх даа идэвхтэй болно. ̵ Өнхөрч, мөлхөж эхлэхэд орчны 7-9 ̵ Сүүн шүд гарах буюу аюулгүй байдлыг шалгаж, хангах. сартай- цахиур цухуйхад даа шүлс их ялгарах, ̵ Сүүн шүд гарч байгааг ажиглаж, буйл улайж хавдах, цахиур цухуйхаас өмнө амны хоолонд дургүй болох хөндийг арчлах, угаах дадалтай шинж ажиглагдана. болох, хөхөвч /соосог/-ийг зөв сонгох, хэрэглээг хязгаарлах, ̵ 5-6 сартайгаас хоол шаардлагатай бол шүдний эмчийн идэх гэж хүсэх, хяналтад орох халбага аманд нь хийхэд хэлээрээ ̵ Хүүхдийн хоолыг бэлтгэх, хийх, түлхэхгүй байвал хооллохын өмнө, живх сольсны нэмэлт борог хоол өгч дараа заавал гараа угааж хэвших болох дохио болно. ̵ Дархлаажуулалтад хамруулах, ̵ Хүүхдийн гэдэс эмчийн зөвлөгөөг дагах ходоод их эмзэг байдаг. ̵ Хүүхдийн гар, хөл ̵ Идэх зүйлд бага багаар дасгах, НЯЛХ НАС илүү зорилготой шингэвтэр хэлбэрээс бага багаар хөдөлж, сонирхолтой, өтгөрүүлсэн зүйлийг идэхэд хүссэн зүйлдээ сургах, идэх хэмжээ, давтамжийг саадгүй хүрнэ. тохируулах, хүчээр идүүлэхгүй байх ̵ Нухсан, аманд ороод ̵ Буцалгаж, болгосон, шинэ, бичил амархан бутарч, тэжээлээр баялаг хоол өгөх хайлдаг зүйлсийг иднэ. ̵ Мөлхөх, өнхөрч өөрийн хүрэх гэсэн зүйлдээ тэмүүлдэг тул халуун, ̵ Шинэ амт, үнэрт аюултай эд зүйлсэд хүрэхээс хариу үзүүлнэ. Амсаж сэргийлэх, хурц ирмэгтэй тавилгад байгаагүй зүйлийг зөөлөвч хийх, тавилгын хаалга, амтлаад тааламжтай, шүүгээнд хязгаарлалт хийх тааламжгүйгээ харуулна. ̵ Хоол идэх гэж хайж, гараа сунгаж эхэлдэг тул халуун зүйлсийг хол байлгах ̵ Унтах, хооллох, усанд орох гэх мэт тогтмол хийдэг үйлийн хуваарьт дасгах ̵ Хүүхдийнхээ тоглоомыг аюулгүй, хүүхдийн гар хүрэх газар байрлуулах, тоглоом болон орчноо тогтмол цэвэрлэх ̵ Дархлаажуулалтад хамруулах, эмчийн зөвлөгөөг дагах 13
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 10-12 ̵ Хүүхэд гараа угаах, ̵ Хүүхэд орчны эд зүйлсэд хүрэх сартай- усанд орохдоо дуртай байдал нь нэмэгддэг, амаараа даа байна. мэдрэх гэж гараа амандаа хийдэг тул гарыг бохирдох бүрд, тогтмол ̵ Хөтөвч хэрэглэж угаах эхэлнэ. ̵ Өөрийнх нь аяга, таваг, халбагыг ̵ Хүүхэд юмнаас түших, байнга хэрэглэх татан босно. ̵ Буцалгаж хөргөсөн ус, хярам өгөх ̵ Аягаа бариад ууна. ̵ Хөтөвчийг тогтсон нэг газар байрлуулах, хооллоод 30 минутын дараа хөтөвчинд тогтмол суулгаж бие засуулах ̵ Хүүхэд юм түших, татаж босоход аюултай зүйл байгаа эсэхийг шалгах. ̵ Эмчийн үзлэгт хамруулах, эмчийн зөвлөгөөг дагах НЯЛХ НАС НИЙГЭМШИХҮЙ-СЭТГЭЛ ХӨДЛӨЛИЙН ХӨГЖИЛ Харилцааны чадварыг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл Нэг сартай ̵ Тэвэрч байхад таныг харж, ̵ Хүүхдийн аюулгүй байдлыг (нярай) хариу үйлдэл үзүүлнэ. мэдрэх хэрэгцээг хангахын тулд уйлж эхэлмэгц тэврэх, 1-3 ̵ Ширүүн, огцом тэврэхэд хөхүүлсний дараа хацар, гарт сартай- дургүйцэж уйлна. хүрэх, илэх даа ̵ Эхийн хэвлийд байхаас ̵ Бүүвэйлэх, бүүвэйн дуунаар 4-6 ээжийнхээ зүрхний цохилт, тайвшруулах сартай- дуу хоолойг сонсож даа тайвширдаг. ̵ Өлссөн, ядрах, халууцах, даарах, хөлсөх, тавгүй ̵ Хүүхэд танил дуу хоолойн байгаагаа илэрхийлж уйлах зүг эргэн харна. нь өөр өөр байгааг ажиглаж мэдэх, хүүхдээ хуурайлах, ̵ Янз бүрийн нөхцөлд өөр хөхүүлэх, тэврэх, халуун өөрөөр уйлна. дулааныг тохируулах ̵ Бусад руу харан ̵ Тавгүйтэх үед нь намуухан инээмсэглэж, хариу үйлдэл дуу хоолойгоор ярих, тэврэх, хүлээнэ. тоглох ̵ Танихгүй хүнээс бишүүрхэнэ. 14
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 7-9 ̵ Тоглож байхдаа инээж ̵ “Бөмбөг өнхрүүлээрэй” гэж сартай- хөөрч баясна. хэлээд тоглуулахад хүүхэд даа инээж баясах ба та алгаа ̵ Танихгүй хүмүүсээс таших, баярлаж байгаагаа 10-12 болгоомжилж, хамт байхыг харуулах сартай- эсэргүүцнэ. даа ̵ Хүүхдийн тоглож байгааг ̵ Наадан тоглох мэдрэмжийг холоос харахдаа хамт ойлгоно. байгаагаа хэлэх, бие даан тоглох боломжийг өгөх ̵ Хүмүүсийн зааж байгаа, харж байгаа зүйлд ̵ Хүүхдээ орхиод явахдаа анхаарлаа хандуулна. баяртай гэж хэлээд тэврэх, үнсэх ̵ Хүүхэдтэй тогтмол харилцаж, нас сэтгэхүйн онцлогт нь нийцүүлж хамт тоглох. хӨяөнраихйчгаөдөвмаэрдыргэхд,эсмэжтигхэл хөдлөлөө ойлгох зан үйлээ НЯЛХ НАС Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл Нэг сартай ̵ Тэврэхэд хариу үйлдэл ̵ Хүүхдийн аюулгүй байдлыг (нярай) үзүүлнэ. мэдрэх хэрэгцээг хангахын тулд уйлж эхэлмэгц тэврэх, 1-3 ̵ Ширүүн, огцом тэврэхэд хөхүүлсний дараа хацар, гарт сартай- дургүйцэж уйлна. хүрэх, илэх даа ̵ Танил хүмүүсийг хараад ̵ Хүүхдийнхээ хэрэгцээг 4-6 инээмсэглэнэ. ойлгож, түүнийгээ хэрхэн сартай- илэрхийлж буйг ажиглах даа ̵ Хүүхэд хуруугаа хөхөн өөрийгөө тайвшруулах ̵ Уйлах үед нь тайвшруулах, ба томчуудын аядуухан хэт хүчтэй сэгсрэхгүй байх ярих дуу хоолойг сонсож тайвширна. ̵ Хүүхдэд олон зүйлийг өгөхгүй, эргэн тойронд нь тавихгүй ̵ Орчны хэт их өдөөлт байх. хүүхдийг ядрааж, уцаарлахад хүргэнэ. ̵ Хүүхдэд өөрийнхөө үйл хөдлөлийг тольдон харах ̵ Өлссөн, ядарсан, ая тухгүй боломж олгох байгаа үедээ уйлна. ̵ Өөрийнхөө хөл, гарыг сонирхон харна. 15
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 7-9 ̵ Хүмүүст гараа өгч тэврүүлэх ̵ Живх солих, хооллохын өмнө сартай- дуртай байна. Тэврэхэд гар угаах, унтахын өмнө даа баясна. хувцас солих гэх мэтийг хийхдээ хүлээгээрэй гэж хэлж 10-12 ̵ Ганцаараа үлдэх дургүй тайвшруулах, тэврэх сартай- байна. даа ̵ Хүүхдэд орчноо сонирхон ̵ Ядраагүй, өлсөөгүй үедээ судлах боломжийг олгож, өөрийгөө тайвшруулах, дэргэд нь байгаа гэдгээ тэвчээртэй хүлээнэ. мэдрүүлэх ̵ Танихгүй хүнээс бишүүрхэнэ. ТАНИН МЭДЭХҮЙН ХӨГЖИЛ Сонсож ойлгох чадварыг дэмжих НЯЛХ НАС Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл Нэг ̵ Сайн сонсоно. ̵ Хүүхдээ хуурайлах, усанд сартай ̵ Зарим дуу чимээг танина. оруулахдаа байнга харилцан (нярай) ̵ Танил дуу хоолойг сонсоод ярилцаж байх 1-3 толгойгоо эргүүлнэ, уйлахаа ̵ Хүүхэдтэйгээ ярилцахдаа сартай- болино. түүний нүд рүү харж даа харилцах ̵ Чанга дуу чимээнээс цочно. 4-6 ̵ Эгшиг авиаг ялган сонсож ̵ Эд зүйлсийг оноон нэрлэж, сартай- тэдэнтэй харилцан ярилцах даа чадна. ̵ Орчны дуу чимээг сонсгох ̵ Нэрийг нь дуудах үед, эсвэл дуу чимээ гарч буй зүг рүү эргэн харна. ̵ Хүмүүстэй хамт байх дуртай байна. ̵ Хүүхэд хэлний авиа, дуудлагыг ялгах чадвартай байна. 16
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр ̵ Танил тоглоом, эд зүйлсийг ̵ Амьтдын дуу чимээг сонсгох, нь нэрлэхэд харна. амьтдын зургийг зааж дууг нь дуурайж тоглох (Муур мяу, ̵ Нэрээр нь дуудахад мэднэ. үхэр үмбүү гэх мэт) 7-9 ̵ Та өөрийн хамар, ам, нүдийг сартай- зааж нэрлэж тоглоорой. даа Хүүхэд танд ямар хариу үзүүлж байгаа ажиглаарай. 10-12 ̵ Хүүхэд бусдын яриаг сартай- анхааран сонсоно. ̵ Сүүдэр, хуруун хүүхэлдэйг даа гараараа хийж тоглохдоо дуулах, ярих, хуруугаа дээш доош хөдөлгөх ̵ Хийж байгаа үйлээ дүрслэн хэлэх, үзүүлэх Үг яриа, хөдөлгөөнөөр өөрийгөө илэрхийлэх, харилцах чадварыг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл НЯЛХ НАС 1-3 ̵ Танил дуу хоолойг (ээж, аав ̵ Хүүхдийнхээ гаргаж буй дуу сартай- гэх мэт) сонсоод тайвширна. авиаг даган дуурайж, түүний даа хариу үйлдэл үзүүлэхийг ̵ Өөрт нь хандсан яриаг хүлээх 4-6 анхааралтай сонсоно. сартай- ̵ Хүүхэд нүүр буруулан, даа ̵ Нэг, хоёр сартай хүүхэд нүдээ аньж, хойшоо гэдийх өөдөөс хараад инээмсэглэнэ. байдлаар сүүндээ ханасан 7-9 гэдгээ илэрхийлж байгааг сартай- ̵ Ганганаж гунганана. анзаарч мэдрэх даа ̵ Ход ход инээнэ. ̵ Хүүхдийн дуу авиаг даган ̵ Гийгүүлэгч авиагаар дуурайж, түүнд хариу шулганана. үйлдэл үзүүлэхийг хүлээх ̵ Томчуудтай харилцан ярина ̵ Түгээмэл хэрэглэдэг (шулганана). үгсийг хэрхэн дохиогоор илэрхийлэхийг харуулах ̵ Түгээмэл хэрэглэдэг үгсийг ойлгоод хариу үзүүлнэ. ̵ Хүүхдийн хэлэх, үг, үйлдлийг (амандаа хийгээд идээрэй, та дуурайж үзүүлж тантай аягаа бариарай гэх мэт) харилцах харилцааг дэмжих ̵ Энгийн дохио зангааг дуурайна. (үгүй гэхэд толгой сэгсрэх) 17
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 10-12 ̵ Ганц нэг үг хэлж эхэлнэ. ̵ Хүүхэд аливаа зүйлийг сартай- ̵ Толгойгоо сэгсрэх гэх мэт дохио зангаагаар заан, даа биеийн хэлээр илэрхийлэх биеийн хэлийг ашиглана. үед түүнийг нь бататган ̵ Энгийн зааварт хариулна. бүтэн өгүүлбэрээр хэлж, харилцан ярилцах (Нааш ир, суугаарай гэх мэт) Ном зохиол, дуу шүлэгтэй танилцуулах Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 1-3 ̵ Эхийн дуу хоолой, бүүвэйн ̵ Хүүхдэдээ бүүвэйн дуу аялах сартай- дууг хүүхэд танина. ̵ Цөөн үгтэй зурагтай ном даа сонгон уншиж өгөх 4-6 ̵ Хүүхэд бодит дүрслэл, ̵ Зурагтай ном хамтдаа үзэж, сартай- өнгөний ялгарал сайтай зургуудыг заан нэрлэж, даа зураг дүрслэлд татагдана. ярилцах НЯЛХ НАС ̵ Аливаа үйлийг давтан хийх ̵ Хамтдаа ном үзэх ая тухтай орчин бүрдүүлэх ̵ Хол ойр байгаа зүйлийг ̵ Өдөр бүр ном үзэх цаг гаргах харж төвлөрнө. ̵ Номыг чанга уншиж өгөх ̵ Дуу хоолойгоо өөрчлөх, 7-9 сартай- нүүрний хувирлыг ном даа уншихдаа гаргаж хүүхдийн сонирхлыг татах 10-12 ̵ Хүүхэд амьтдын дуу чимээг ̵ Хүүхэдтэйгээ нүүрээ нууж сартай- дуурайх оролдлого хийнэ. тоглох даа ̵ Хүүхэлдэйн кино, хүүхдийн ̵ Хүүхдэдээ ном уншиж өгөхдөө дуунд татагдана. дууныхаа өнгийг үйл явдалд тааруулан хувиргах ̵ Хүүхэд, гэр бүлийнхний зургаар цомог хийж, хамтдаа үзэж ярих 18
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Шалтгаан, үр дагаврыг ойлгох, бэрхшээлийг даван туулах чадварыг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 1-3 ̵ Танил дуу гарч буй зүг рүү сартай- толгойгоо эргүүлэн харна. ̵ Хүүхдийг уйлах үед хариу даа үйлдэл үзүүлж, анхаарал ̵ Өмнөө байгаа тоглоомыг хандуулах, ажиглах авахаар тэмүүлнэ. ̵ Хүүхэд өөрөө эргэлдэх, гараа тулах үйлийг хийхийг хүлээх, гэхдээ аюулгүй байдлыг байнга анхаарах 4-6 ̵ Элдэв дуу чимээ гаргаж, янз ̵ Нэрээр нь дуудаж холгүй сартай- бүрээр хөдөлдөг тоглоомд байгаа гэдгээ мэдрүүлэх даа татагдана. ̵ Чимээ гарч буй зүг рүү харна. 7-9 ̵ Тоглоомыг цохиж, сэгсэрнэ. ̵ Тоглоомыг өнхрүүлэх, НЯЛХ НАС сартай- ̵ Тоглоомоо унагаад авахыг дуугаргах, нуух, хайрцагт даа хийх олон дахин оролдоно. 10-12 ̵ Тоглоомыг нуухад эрж хайж ̵ Тоглоомыг утасны сартай- үзүүрт уяад утаснаас даа эхэлнэ. татаж тоглоомыг өөртөө ойртуулж байгаа харуулна. Дараа нь хүүхэд утсыг татаж тоглохыг ажиглах. ̵ Тоглоомын хэсгүүдийг салгаж, ̵ Хүүхдийнхээ ололт буцааж эвлүүлэх сонирхолтой амжилтад баярлаж буйгаа байна. илэрхийлэх ̵ Нуусан тоглоомыг олох ̵ Хүүхдийнхээ хийж буй сонирхолтой байна. үйлийг үгээр хэлэх. ̵ Тоглоомыг газар шидээд дагуулж харна. 19
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр оОйрлогнохзачйандвхааррыилгцдаэнмхжаимхаарал, юмсын ялгаатай, ижил төстэйг Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 1-3 ̵ Өөрийн гараа харна. ̵ Тоглоом эд юмсыг хүүхдэд ойр сартай- ̵ Хөдөлгөөнтэй зүйлсийг буюу 20-30 см зайд тавих даа дагуулж харна. ̵ Хүүхдийн тоглоомыг аядуухан 4-6 ̵ Гар, амаараа эд юмсыг хөдөлгөж, дагуулж харуулах сартай- даа мэдэрнэ. ̵ Хүүхдээ түрүүлэг нь харуулан цөөн хэдэн тоглоом урд нь 7-9 тавих сартай- даа ̵ Хүүхэд аливаа зүйлсийг ̵ Хүүхэд хөдөлгөөний хувьд барьж авах оролдлого хийж бие даасан байдалд хараахан 10-12 орон зайн баримжаа бий хүрээгүй байгаа тул барьж, сартай- болно. сонирхох зүйлсийг дөхүүлэн, даа урд нь зайтай тавьж өгөх НЯЛХ НАС ̵ Сууж байгаад түрүүлгэ харж ̵ Бие даан тоглох, ажиглах цаг хэвтэх, хэвтэж байгаад гаргах суух, тохойгоороо тулах, түлхэх хөдөлгөөн хийхдээ ̵ Өрөөний булан бүрд орчны тоглоом, эд зүйлсийг тоглоомыг байрлуулах, баримжаална. байрлалыг өөрчлөх ̵ Ойр байгаа тоглоомд гараа сунгаж хүрнэ. ̵ Жижиг зүйлсийг чимхэн ̵ Хүүхдэд янз бүрийн материал, авах сонирхолтой. гадаргуутай эд зүйлсийг өгч тоглуулах, нэрлэж хэлэх ̵ Эд юмс руу заана. Анхаарал, ой тогтоолт, сониуч занг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 1-3 ̵ Хөдөлж байгаа эд зүйлийг ̵ Хүүхэд хүрээлэн буй орчноо сартай- дагуулан харна. ажиглан харах боломжийг даа олгох ̵ Хүрээлэн буй орчноо сониучирхан ажиглана. ̵ Хүүхэдтэй харилцан ярихдаа нүүрний хувирал гарган, ̵ Ойр дотно хүмүүс, эд дууны өнгөө тохируулах зүйлсийг танина. ̵ Эд зүйлсийг ам руугаа хийнэ. 20
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 4-6 ̵ Тоглоомоо эргүүлж ̵ Хүүхдээ тэвэрч гэр дотор, сартай- тойруулан харж, барьж үзнэ. өрөөн дундуур явж, эргэн даа тойрноо харуулж, түүнтэй ̵ Томчуудын нүүрний хувирал, ярилцах 7-9 биеийн хэлийг даган сартай- дуурайна. ̵ Харж буй тоглоомыг нь зааж даа харилцан ярилцах 10-12 ̵ Янз бүрийн хэлбэр, хийцтэй, сартай- өнгө будагтай тоглоомоор даа тоглуулах ̵ Тоглоом, эд зүйлийг ашиглаж ̵ Өдөр бүр сонирхолтой хүмүүсийг даган дуурайна. зүйлийг хамт хийх, гарт (Утсаар ярихыг дуурайх) бариулах, мэдрүүлэх. ̵ Хол, ойр байгаа тоглоом, эд ̵ Өөрөө эрж хайх, оролдох зүйлд төвлөрч анхаарна. боломжийг өгөх ̵ Тоглоом, эд зүйлсийн хэлбэр, хэмжээ, материалыг мэдэрнэ. ̵ Хүрэхэд, татахад, дарахад ̵ Хүүхдийн мэдрэхүйг өдөөсөн НЯЛХ НАС хөдөлж, дуугардаг тоглоомд зүйлсээр тоглуулах (ус, элс татагдана. гэх мэт) ̵ Бусдын үйлдлийг даган дуурайж тоглоно. Тухайлбал: аяга ам руугаа ойртуулах ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ Ажиглалтын хуудас нь таны хүүхдийн хөгжил хэвийн явагдаж байгааг ажиглаж мэдэхэд тусална. Доор дурдсан ажиглалтын хуудас нь хүүхдийн бие бялдар, нийгэмшихүй-сэтгэл хөдлөл, танин мэдэхүйн цогц хөгжлийн ахиц, өөрчлөлтийг ажиглан тэмдэглэж, баримтжуулах замаар хүүхдийн хөгжлийн түүхийг бүтээх чухал хэрэгслийн нэг билээ. Таны хүүхдэд тухайн чадвар ажиглагдвал өмнөх дөрвөлжин нүдэнд “зөв” тэмдэглэгээ хийнэ. Бие бялдрын хөгжил ● Толгойгоо өргөнө. ● Түрүүлгээ харан хэвтэхдээ өндийнө. ● Гар хөлөө зөөлөн хөдөлгөнө. ● Өнхөрнө. ● Тусламжгүйгээр өөрөө сууж эхэлнэ. 21
НЯЛХ НАС Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр ● Хөл дээрээ ачаалал өгч зогсохыг хичээнэ, өвөр дээр цогино. ● Урагшаа, хойшоо мөлхөнө. ● Дэмжлэггүйгээр өөрөө сууна. ● Татаж босох, тавилга, эд зүйлсийг түшиж алхана. ● Түшилгүйгээр нэг хоёр алхам хийнэ. ● Долоовор хуруугаараа хатгана. ● Аяганаас уух, халбага, сэрээ барьж хоол идэх гэж оролдоно. ● Дэмжлэггүйгээр өөрөө сууна. ● Татаж босох, тавилга, эд зүйлсийг түшиж алхана. ● Түшилгүйгээр нэг хоёр алхам хийнэ. ● Долоовор хуруугаараа хатгана. ● Аяганаас уух, халбага, сэрээ барьж хоол идэх гэж оролдоно. Нийгэмшихүй, сэтгэл хөдлөлийн хөгжил ● Өөрийгөө тайвшруулна. (гараа амандаа хийх, хуруугаа хөхөх) ● Эцэг эх рүүгээ хараад инээмсэглэнэ. ● Таних, танихгүй хүнийг ялгана. ● Эцэг эхтэйгээ болон бусад хүнтэй тоглох дуртай байна. ● Хүмүүсийн сэтгэл хөдлөлд хариу үйлдэл үзүүлнэ. ● Ихэнхдээ баяр хөөртэй байна. ● Өөрийгөө толинд харах дуртай байна. ● Танихгүй хүний хажууд айна, ичнэ. ● Эцэг эхийгээ холдоход уйлна. ● Өөрийн дуртай эд зүйлтэй болно. ● Зарим нөхцөл байдалд айж буйгаа илэрхийлнэ. ● Үлгэр сонсохыг хүсвэл гараа ном дээр тавина. ● Анхаарал татахын тулд дуу чимээ гаргана. 22
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Танин мэдэхүйн хөгжил ● Хүүхэд дуу авиа гаргах, дуу авиа гаргасан зүг рүү харна. НЯЛХ НАС ● Дуу чимээ сонсоод, дуу авиа гаргаж хариу үйлдэл үзүүлнэ. ● Бувтнахдаа урт эгшиг ашиглах (аа, ээ, үү гм). ● Өөрийнх нь нэрийг дуудахад хариу үйлдэл үзүүлнэ. ● Баярлах болон тааламжгүй байгаагаа дуу авиа гаргаж илэрхийлнэ. ● Гийгүүлэгчтэй авиа гаргаж эхэлнэ (мм, ббб гм). ● Хүүхэд дууны өнгөө өөрчилж чадна. ● 2 үетэй үг хэлнэ. ● Хүний үгийг дуурайхыг оролдоно. ● Энгийн биеийн хэлийг ашиглана. “Үгүй” гэж толгойгоо сэгсрэх, “баяртай” гэж гараа даллана. ● Хүний царайд анхаарал хандуулна. ● Тоглоомоо дагуулж харна. ● Хүнийг холоос танина. ● Уйдсан, ядарсан царай гаргана. ● Ойр байгаа эд зүйлсийг ажиглана. ● Тоглоом, эд зүйлсийг амандаа хийнэ. ● Эд юмсыг сонирхох, хол байгаа зүйлийг авахыг оролдоно. ● Эд юмсыг нэг гараасаа нөгөө гар руугаа шилжүүлнэ. ● Эд юмыг сэгсрэх, цохих, чимхэх байдлаар судална. ● Нуусан зүйлийг амархан олно. ● Нэрлэсэн үед зураг дээр заана. ● Хөдөлгөөнийг дуурайна. ● Хоёр юмыг хооронд нь харшуулах, цохино. ● Саванд хийж буцааж гаргана. ● Эд юмыг тусламжгүйгээр түлхэж хөдөлгөнө. ● Тоглоомоо аваарай гэсэн энгийн зааварчилгааг дагана. 23
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр ХҮҮХДЭД ИЛЭРВЭЛ ЗААВАЛ АНХААРАХ ШИНЖ ТЭМДЭГ Эцэг эх, асран хамгаалагч та хүүхдийнхээ хөгжил хэвийн байгаа эсэхийг байнга ажиглаж, сайтар анхаарах шаардлагатай. Таны хүүхдийн хөгжилд дараах шинж илэрвэл эрүүл мэндийн байгууллага, эмчид хандаарай. • Хөхөө сулхан, удаан хөхөх • Хурц гэрэл тусахад нүдээ анивчихгүй байх. Эхний • Ойрхон байгаа эд зүйлийг оноож харах эсвэл дагуулж харахгүй байх. 1 сард • Гар, хөлөө бараг хөдөлгөхгүй, хөшингө байх. • Үе мөчнүүд нь маш сулбагар байх. • Даараагүй байхдаа ч доод эрүү нь чичрэх. • Чанга дуу чимээнд хариу үйлдэл үзүүлэхгүй байх • Чанга дуу чимээнд хариу үйлдэл үзүүлдэггүй, цочдоггүй. • Гарыг анзаарч ажигладаггүй. 3 сард • Эцэг эхийнхээ дуу хоолойг сонсоод инээмсэглэдэггүй, ганганадаггүй. • Эд юмсыг барьж, атгах оролдлого хийдэггүй. • Толгойгоо даадаггүй. • Нүдээрээ эд юмс, хүнийг дагуулан хардаггүй. НЯЛХ НАС • Сайн хөхөж чадахгүй. • Биеийн өсөлт хөгжил дутмаг байх. • Дуу чимээнд хариу үйлдэл үзүүлдэггүй. • Эд зүйлсийг ам руугаа ойртуулдаггүй • Эргэж хөрвөөдөггүй 6 сард • Хөл гар нь хөшингө, сулбагар байх. • Гараараа эд зүйлс рүү сарвайж, атгах оролдлого хийдэггүй. • Инээмсэглэхгүй. • Танил болон танил биш царайг ялган таньж, хариу үйлдэл үзүүлдэггүй. • Дэмжлэггүй сууж чадахгүй. • Эд зүйлсийг дагуулан хардаггүй. • Тод эд зүйл хараад, түүн рүүгээ тэмүүлдэггүй. • Дуу авиа гаргах болон биеийн хэлийг ашиглан харилцах оролдлого хийдэггүй. 9 сард • Дэмжлэггүй сууж чадахгүй, мөлхөх оролдлого хийхгүй • Жижиг эд зүйлсийг хурууны өндгөөрөө чимхэж авдаггүй. • Бусдын нүд рүү тогтож хардаггүй. • Нэрийг нь дуудахад хариу үйлдэл үзүүлдэггүй. 12 • Хуруугаараа эд зүйлс рүү заадаггүй, өөрийн хүслээ илэрхийлдэггүй. сард • Мөлхөхгүй, дэмжлэгтэйгээр зогсож чадахгүй. • Юмнаас татаж босдоггүй. • Эцэг эх (асран хамгаалагч) нь орхиод явахад уйлж, дагадаггүй. • Жижиглэсэн хоол хүнсийг чимхэн авч идэж чадахгүй. • Биеийнхээ аль нэг талыг чирч мөлхдөг. 24
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр БАЛЧИР НАС (13-36 хүртэл) БИЕ БЯЛДРЫН ХӨГЖИЛ Биеийн хөдөлгөөнийг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн Хөгжлийг дэмжих БАЛЧИР НАС онцлог 13-18 жишиг үйл сартай- ̵ Зарим хүүхэд даа насанд хүрэгчдийн ̵ Нуугдаж тоглох дэмжлэггүйгээр хоёроос ̵ Том бөмбөг өшиглөж, өнхрүүлж, гурав алхана. шидэж, түлхэж тоглох ̵ Бие даан алхаж, гүйнэ. ̵ Даавуун уутан хоолойгоор мөлхөх ̵ Хүүхэд алхах, гүйхдээ эсвэл цөөн тооны налуу шатаар дуртай байна. авирах, буух ̵ Хөдөлгөөн нь хурдан, ̵ Хөгжмийн аянд эргэх, биеэрээ найгах, хоёр гараа савлах, огцом болдог. толгойгоо хөдөлгөх зэргээр ̵ Шинээр сурч байгаа бүжгийн хөдөлгөөн хийх ̵ Унасан навч, эд зүйл түүх, хөдөлгөөнөө олон удаан сагсанд цуглуулах давтаж хийнэ. ̵ Бие биеийнхээ хөдөлгөөнийг ̵ Хөгжмийн аялгуунд дуурайж тоглох биеэрээ ганхах, займчих бүжгийн хөдөлгөөн хийх дуртай байна. ̵ Хөлөө хөдөлгөх, гараа даллах хөдөлгөөнийг зэрэг хийж эхэлнэ. 19-24 ̵ Сайн алхана. ̵ Жижиг дугуйтай машин тоглоом сартай- ̵ Бариул, гараас хөтөлж дээр суулгаж, хөдөлгөх даа шатаар алхана. ̵ Тоглоомоо чирээд алхах. ̵ Ухарч алхана. ̵ Бөмбөг шидэх, барьж авах, ̵ Гүйж байгаад зогсолт өшиглөж тоглох хийж эргэхдээ хянамгай ̵ Дөрвөн дугуйтай машиныг байна. ̵ Намхан тавилга дээр хөлөөрөө хөдөлгөж тоглох авирна. ̵ Өлмий дээрээ зогсоно. 25
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 25-36 ̵ Тэнцвэрээ хадгалж ̵ Гадна тоглоомын талбайд сартай- алхана. (Өвдөг өндөр чөлөөтэй тоглуулах даа өргөж алхах, өлмий дээр алхах гэх мэт.) ̵ Хөөцөлдөж тоглох, хамт гүйх, алхах, хөл бөмбөг, бөмбөг ̵ Гүйхдээ чиглэл хурдаа дамжуулах тоглоом тоглох өөрчилнө. (Шулуун замаар гүйх, янз бүрийн ̵ Байгальд зугаалах чиглэлд гүйх, хурдан ̵ Морь болох, машин жолоодох, удаан гүйх гэх мэт.) онгоц нисэх, туулай шиг дэгдэх ̵ Бусдын дэмжлэгтэйгээр гэх мэт хөдөлгөөнийг дуурайж шатаар өгсөж уруудна. тоглох Хөлөө ээлжлэн тавьж ̵ Дөрөөгүй болон гурван дугуйт шатаар өгсөх, уруудах унах, дугуй түлхэж, өнхрүүлэх гэх мэт. ̵ Хөгжмийн аянд 2 хөл дээрээ үсрэх, эргэх, хөнгөн гүйх ̵ Хөл дээрээ болон хөдөлгөөнүүдийг хийх урагшаа, байрандаа ̵ Алхах, гүйхдээ биеэ цэх, мөрөө үсрэхийг оролдоно. тэгш байлгахыг сануулах ̵ Шулуун зураасны дагуу, гараа БАЛЧИР НАС чөлөөтэй хөдөлгөж, өвдгөө өргөх зэргээр алхах дасгалуудыг хийх ̵ Биеийн янз бүрийн байрлалыг хадгалах, унахгүйгээр энгийн хөдөлгөөнүүдийг хийх ̵ Нэг хөл дээрээ зогсох, хөлөө хажуу тийш, урагш, арагш хөдөлгөх Гар хурууны хөдөлгөөнийг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн Хөгжлийг дэмжих онцлог жишиг үйл 13-18 сартай- ̵ Харандаа барьж ̵ Жижиг зүйлийг эрхий болон даа сараачна. долоовор хуруугаар чимхэх, базах, зөөх тоглоомоор тоглуулах ̵ Номын хуудсыг нэг нэгээр нь хоёр, гурван ̵ Шанагаар ус, бутархай зүйл хуудсаар эргүүлнэ. юүлэх, зөөх ̵ Гартаа жижиг бөмбөг, ̵ Хонх, цан, бөмбөр зэрэг цохилтот тоглоом барьж, хөгжмөөр тоглох шилжүүлж, шидэж өнхрүүлж тоглоно. ̵ Төрөл бүрийн даралттай, таарч тохируулах тоглоомоор тоглох ̵ Халбага, аяга хоолны хэрэгслийг гартаа ̵ Элс, усаар төрөл бүрийн хэв, сав барина. суулга, тоглоом ашиглан тоглох ̵ Алга ташиж тоглох, хөгжимт дууны аяар хөдөлгөөн хийх 26
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 19-24 ̵ Хоёроос дөрвөн ̵ Хэвд тааруулах дүрсээр тоглуулах сартай- тоглоомыг давхарлаж ̵ Шоог дээр дээрээс нь өрж даа өрнө. давхарлаж тоглох ̵ Халбагыг хэрэглэдэг ̵ Тоглоом, эд зүйлийг хайрцагт боловч бага зэрэг асгана. хийх, хайрцгаас гаргаж тоглох ̵ Будгаар гарын хээ гаргах, дарах ̵ Том бөмбөгийг шидэх ̵ Харандаа бариулж зураг зуруулах эсвэл өнхрүүлнэ. ̵ Шүүгээ, хайрцгийг онгойлгоно. ̵ Том цахилгаан товчийг татна. ̵ Том дүрсийг хэвд хийнэ. 25-36 ̵ Эрхий долоовор ̵ Баримлын шавраар дүрс хийх БАЛЧИР НАС сартай- хуруугаараа эд юмсыг ̵ Ширээн дээр дүрс эвлүүлэх, даа чимхэж барина. хэлхээтэй шүрийг хуруугаараа ̵ Гар хуруу, харааны хөдөлгөх зохицолдлого ̵ Савны тагийг нээж, хаах шаардсан үйлийг ̵ Эд юмсыг татах, түлхэх, өрөх, гүйцэтгэнэ. 5-6 зүйлийг давхарлах өргөж давхарлах, том ̵ Мэдрэхүйг хөгжүүлэх тоглоом хэмжээтэй хэлхсэн тоглох шүр, сувсыг зөөх, цаас ̵ Халбага, сэрээ, сойз, харандаа хайчлах гэх мэт. барьж хутгах, холих, тойруулах, дээш доош чиглэлээр хөдөлгөх 27
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Хүүхдийн эрүүл, аюулгүй байдлыг хангах БАЛЧИР НАС Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл ̵ Хүүхэд өдөрт тутмын үйл 13-18 ̵ Хувцсыг өөрөөр нь өмсүүлэх сартай- ажиллагааг бие даан хийх ̵ Бие даан хооллох даа сонирхол, хүсэлтэй байна. ̵ Тоглоом, эд зүйлийг хураах ̵ Хүүхэд хооллох, унтаж ̵ Ариун цэврийн өрөөнд ус хаах, 19-24 амрах, тоглох, ариун цэвэр сартай- сахих үйлийг тодорхой цаг нээх, өрөөний хаалга нээх, даа хугацаанд давтамжтай онгойлгох үйлийг бие даан хийхэд дуртай байна. хийх ̵ Болно, болохгүй үйл, ̵ Гараа угаах, шүдээ угаах сануулгыг ойлгож ̵ Хүүхдийн өдөр тутам хийх биелүүлнэ. үйлийг тусгасан дуу дуулах, зурагтай ном үзэх ̵ Унтах, тоглох, хооллох ̵ Өдөр тутмын хооллох, унтах, цагийн хуваарьтай байна. тоглох, салхилах гэсэн үйлийг тогтмол цагт хийх, шилжилтийг ̵ Ядраагүй, өлсөөгүй үедээ хэлж өгөх, тогтмол мөрдөх тайван тоглож өөрийгөө ̵ Өндөр зүйлд авирах, шургах, саатуулна. гар хуруугаа хийх зэргээр аюултай, эрсдэлтэй үйл ̵ Олон төрлийн амттай хоол хөдөлгөөн хийхээс хүүхдийг дуртай иднэ. хамгаалах, сануулах ̵ 18 сартайд эмчийн үзлэгт хамуулах, зөвлөгөө авах ̵ Дархлаажуулалтад хамруулах, эмчийн зөвлөгөөг дагах ̵ Шөнийн нойрсолт нь дархлааг бэхжүүлэх, төвлөрөх чадвар, өсөлт, биеийн жинг хэвийн байлгах зэрэгт нөлөөлөх тул эрт унтуулж хэвшүүлэх, бат бөх унтах нөхцөлийг хангах 28
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр ̵ Хүүхэд өдөрт тутмын үйл ̵ Хувцсаа өөрөө сонгож өмсөх, ажиллагааг бие даан хийж тайлах сонирхолтой, тууштай байдал ажиглагдана. ̵ Хувцсаа эвхэх, хурааж цэгцлэх ̵ Олон төрлийн хоол хүнс идэх, ̵ Хүүхэд хооллох, унтаж амрах, тоглох, ариун цэвэр шингэн зүйл уух нь өсөж сахих үйлийг бие даан том болоход хэрэгтэй тухай хийнэ. тайлбарлах, хоол хүнсээ хамтран хамтран бэлтгэх ̵ Эмх цэгц, болно, болохгүй ̵ Тоглоом, эд зүйлийг хураах үйл, сануулгыг өөрөө ̵ Алчуур, оймс угаах, тоглоомоо биелүүлдэг, бусдад хэлж, угааж цэвэрлэхийг бие даан, бусдаас шаардана. хамтран хийх ̵ Хүүхдийн өдөр тутам хийх 25-36 үйлийг тусгасан дуу дуулах сартай- “Гараа угаая аа” гэх мэт, зураг, даа ном үзэх ̵ Өдөр тутмын хооллох, унтах, тоглох, салхилах зэрэг үйлийг БАЛЧИР НАС тогтмол цагт хийх, шилжилтийг хэлж өгөх, тогтмол мөрдөх ̵ Өндөр зүйлд авирах, шургах, гар хуруугаа хийх зэргээр аюултай, эрсдэлтэй үйл хөдөлгөөн хийхээс хүүхдийг хамгаалах, сануулах ̵ 36 сартайд эмчийн үзлэгт хамруулж, зөвлөгөө авах 29
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр НИЙГЭМШИХҮЙ-СЭТГЭЛ ХӨДЛӨЛИЙН ХӨГЖИЛ Харилцааны чадварыг дэмжих БАЛЧИР НАС Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 13-18 ̵ Хүүхэд өрөвч, энэрэх сартай- мэдрэмжтэй байдаг. ̵ Хүүхэд бухимдаж байгаа үед даа туслах, тайвшруулах, тэврэх ̵ Өөрт нь тааламжтай байвал 19-24 хүмүүст эелдэг хандана. ̵ Хүүхдийн оролдлого, хичээл сартай- зүтгэл, чармайлтыг анзаарч даа ̵ Бусад хүүхдийн дунд хөөрч, өөрөө хийхэд хангалттай баяр баясгалантай байдаг хугацаа өгөх, бага зэргийн боловч тоглоом, эд зүйлсээ дэмжлэг үзүүлэх хуваалцах, ээлжлэхдээ дургүйцнэ. ̵ Хүүхэд өөрийн биеийн хэсгүүдийг нэрлэх, заах ̵ Өөрийгөө хүмүүсээс ялгаатайг тоглоом тоглох мэдэрч, ойлгож эхэлнэ. ̵ Хооллох, хувцаслах, гараа ̵ Ойр дотно хүмүүсээс холдоход угаах чадварыг харуулсан ном дургүйцэх боловч богино үзэх хугацаанд ганцаараа тоглох, бусдын тусламжгүйгээр үйлийг ̵ Нүүрээ нууж тоглох хийх дуртай байна. ̵ Тоглоом, эд юмсыг нууж тоглох ̵ 2-3 хүүхэдтэй тоглоомоо ̵ Тоглоомоо хуваалцахдаа дуртай биш байна. дамжуулан тоглох, “Одоо би, одоо чи” гэсэн үгийг хэлж ̵ Том хүн, бусад хүүхдийн ээлжилж тоглох үйлдлийг ажиглаж дуурайна, үг ̵ Хуруун хүүхэлдэй, дүрд зааврыг ойлгож хариу үзүүлнэ. тоглож зөрчилдөөнийг яаж (Гэрийн энгийн ажилд туслах) шийдвэрлэж байгааг харуулж тоглох ̵ Тоглоомоо шидэх, цохих, өнхрүүлэх байдлаар ̵ Бие даан хийх, тоглох “дүрсгүйтэн” тоглоно. боломжийг өгөх ̵ “Үгүй” гэж хэлнэ. ̵ Юу хүсэж байгааг илэрхийлж ̵ Эцэг эхээс өөр, танил хэлсэн тоглоом тоглох хүмүүстэй хамт байх дуртай ̵ Шинэ орчин, хүмүүсийг байна. амьдралыг харуулсан үлгэр зохиож, хуруун хүүхэлдэй ̵ Аливаа үйлийг өөрийн хүслээр ашиглаж ярих хийх гэж зүтгэдгээс болж харилцааны зөрчил бий болно. ̵ Насанд хүрэгчдийн аргадах, тайвшруулах, анхаарал тавих нь хүүхдийн бие даах хүсэлтэй зөрчилдөж зөрүүдлэх байдалд хүргэнэ. ̵ Шинэ тоглоомын орчин, талбайг сонирхож, хүүхдүүдийг анхаарч ажиглана. 30
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 25-36 ̵ Хүүхэд үе тэнгийнхэнтэйгээ ̵ Дүрд тоглох тоглоомыг БАЛЧИР НАС сартай- харилцан идэвхтэй тоглож ашиглаж ээлжээ хүлээх, даа эхэлнэ. тоглоомоо хуваалцах, талархах зэрэг хүмүүстэй харилцах ̵ Хүмүүсийг хараад сэтгэл харилцаанд сургах, тохирсон хөдлөлийг нь мэдэрнэ. үгийг хэлж хэвшүүлэх (Надад өгөөч, одоо би тоглоё, миний ̵ Зөрчилдөөний үед ихэвчлэн дараа хэн тоглох вэ? гэх мэт.) “үгүй “ гэж хэлнэ. ̵ Хүүхдийн зан төрх, ̵ Бухимдаж, уйтгарласан насанд мэдрэмжийг түүнд тулгарч хүрэгчид болон үе тэнгийнхнээ буй асуудлын илэрхийлэл гэж тайвшруулахыг оролдоно. ойлгож хүлээн авах, хүүхдэдээ аюулгүй, тайван мэдрэмжийг ̵ Насанд хүрэгчдийн хүсэлтэд өгөх, тэврэх, тааламжгүй “Үгүй” гэсэн үгийг хэлнэ. нөхцөл, орчноос холдох, хамт хөтлөн алхах ̵ Бусад хүүхдийн тоглож байгааг анхааралтай харж ажиглаж ̵ Хүүхэд тайвширсан үед чадна. асуудал шийдэх, тайлбарыг үлгэр зохиол, хуруун ̵ Бие даах хүсэлтэй ч хүүхэлдэйгээр үзүүлж шаардлагатай үед насанд харуулах, ойлгуулах хүрэгчдээс хамгаалалт дэмжлэг хүснэ. ̵ Шинэ орчинд хүүхдийг тоглоом эд зүйлсээ хуваалцах, ээлжлэх шаардлагагүй тоглоом үйл ажиллагаанд оролцуулж, тоглуулах. (Алгаа зэрэг таших, энгийн хөгжмийн зэмсгээр тоглох гэх мэт.) ̵ Найзуудынхаа тухай “Миний найзууд” гэсэн зурагт ном хийх, хуудас бүрд тэдний зураг, дуртай тоглоом гэх мэт зургийг нааж бүтээх ̵ Насанд хүрэгчдийн хувцас, дүрэмт хувцас өмсөж, багаж хэрэгсэл ашиглаж дүрд тоглон өөрийгөө илэрхийлэх боломж олгох, өөрийнх нь үйлдэл бусдад хэрхэн нөлөөлж болохыг асуух, ярилцах (чи тогооч, цагдаа, ээж болж тоглохдоо хүүхдэд тусалсан байна тэдэнд ямар байгаа бол? гэх мэт.) ̵ Ном унших, зураг зурах, дуу дуулах гэх мэт бүтээлч үйлийг хийх 31
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Өөрийн болон бусдын сэтгэл хөдлөлийг мэдэрч, илэрхийлэх чадварыг дэмжих БАЛЧИР НАС Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 13-18 ̵ Тоглоомоо тэврэх, гэр сартай- бүлийнхнээ тэврэх, үнсэх ̵ Хүүхдийн айх, сандрах, даа байдлаар өөрийн энэрэнгүй, уйлах зэргээр тавгүй нинжин сэтгэлээ илэрхийлнэ. байгааг нь мэдэрч, гарыг нь барих, тэврэх, ̵ Бусдын төлөө санаа зовж тайвшруулах үг хэлж байгаагаа илэрхийлнэ. хүмүүсийг ойлгох туршлага суулгах ̵ Ойр дотнын хүмүүсийн сэтгэл хөдлөл, мэдрэмжийг ялгаж ̵ Бусдын мэдрэмж, сэтгэл мэдэрнэ. хөдлөлийн тухай ярилцаж тайлбарлах Жишээ нь: Чи ̵ Хүүхэд өөрт таатай, таагүй түүний машиныг булаасан байгаа мэдрэмжээ ойлгож, учир уйлж байна. үгээр илэрхийлэхийг оролдоно. ̵ Зөрчилдөөн, уйтгар гунигийг арилгах, ̵ Хүүхдийн сэтгэл хөдлөл, зохистой аргаар мэдрэмж нь огцом болж шийдвэрлэхэд туслахын заавал минийхээр болох тулд хүүхдийг сонсох, ёстой гэж туйлширна. тэврэх ̵ Уурлаж уцаарлах, танихгүй ̵ Хүүхдийн сэтгэл санааг хүмүүсээс бишүүрхэх, шинэ мэдэрч яриа өрнүүлэх нөхцөлд биеэ барих, танил хүнийг хараад баярлах ̵ Амьсгалын дасгал хийх, мэдрэмжийг харуулна. дуртай тоглоомоо тэврэх, тайван суух, хөгжилдөх ̵ Уурласан үедээ өөрийгөө зэргээс аль тохирохыг тайвшруулж чадна. сонгох ̵ Өөрийн сэтгэл хөдлөл, ̵ Өөрийн мэдрэмжээ мэдрэмжээ хянахад илэрхийлэх, зан авираа бэрхшээлтэй байна. хянаж байгааг анзаарах, ярилцах, хүлээн ̵ Тэвчээргүй, амархан зөвшөөрөх, тайвшруулах бухимддаг, мэдрэмжээ хянах чадваргүй байх үе олонтоо ̵ Хүүхдийн сонирхол тохиолдоно. хэрэгцээг биеийн хэл, нүүр царай, гадаад шинж байдлаар нь ойлгох, уншиж сурах 32
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр ̵ Заримдаа уурлаж бухимдана. ̵ Хүүхдэд халамж, хайр ̵ Сэтгэл дундуур байх энэрлийг өгүүлсэн үлгэр зохиол уншиж өгөх үедээ бие махбодын хувьд түрэмгий болдог ч өөрийгөө ̵ Хүүхдэд бусдыг хайрлаж, тайвшруулна. халамжилж байгаагаа өдөр ̵ Танихгүй хүмүүсийн дэргэд тутам харуулж үлгэрлэх ичимхий зан гаргана. ̵ Бусдыг өрөвдөх, хайрлах, халамжлах тухай хуруун хүүхэлдэйгээр тоглож үзүүлэх, үлгэр зохиож ярих 19-24 ̵ Эцэг эх, асран ̵ Хүүхдийн сэтгэл хөдлөлийн сартай- хамгаалагчдаас холдож сөрөг мэдрэмжийг ойлгох, чадна. Мэдрэмжээ хянах сэтгэл зүйн таагүй даа чадвар нь сул тул уйлна. байдалд орохоос хүүхдийг хамгаалах ̵ Өөрөө айж байгаа, дургүйцсэн байдлаа хазах, БАЛЧИР НАС өшиглөх гэх мэт сөрөг байдлаар илэрхийлнэ. ̵ Өөрийн дуртай тоглоом, хөнжил гэх мэтийг барих, тэврэх зэргээр тайвширна. ̵ Бусад хүүхдийг өрөвдөж, ̵ Айх, өрөвдөх, халамжлах, хайрлаж байгаагаа ичих, атаархах сэтгэлийн илэрхийлнэ. хөдөлгөөнийг харуулсан зурагт ном, үлгэр унших ̵ Үг, үйлдлээр хүмүүсийн мэдрэмжид хариу үзүүлнэ. ̵ Бусад хүүхдийн сэтгэл хөдлөлийн эерэг мэдрэмж, 25-36 зан байдлыг урамшуулах, сартай- үгээр тодорхойлж хэлэх (Тоглоомоо хуваалцаж даа хамт тоглодог сайн хүүхэд би баяртай байна гэх мэтээр хэлэх.) ̵ Тоглоомоо хуваалцах, ээлжээ хүлээж тоглохыг сануулах ̵ Бусдыг өрөвдөх, ахмад настныг халамжлах тухай үлгэр зохиох, дүрд тоглох 33
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 25-36 ̵ Сэтгэл хөдлөлөө ̵ Сэтгэл хөдлөлийг сартай- илэрхийлэх, өөрийгөө илэрхийлсэн үг хэллэг хэлж сайн ойлгоно. харилцдаг байх даа ̵ Ичих мэдрэмж төрж ̵ Өөрийн сэтгэл хөдлөлөө үгээр эхэлнэ. тодорхойлох тоглоом тоглох ̵ Хүүхэд тоглоомдоо сэтгэл ̵ Ууртай, баяртай, гэх мэт хөдлөл, харилцааны дүрийг хуруун хүүхэлдэйгээр чадвар, туршлагаа илэрхийлж тоглох илэрхийлнэ. ̵ Уур, бухимдал, айдас, ичих ̵ Заримдаа хэтэрхий мэдрэмжийн тухай ном уншиж түрэмгий зан гаргана. өгөх, зураг харж ярих ̵ Хүлээн зөвшөөрөх, үгүйг ̵ Бусад хүний хүсэлтийг ойлгож ойлгож эхэлнэ. өөрийгөө тэвчин хязгаарлаж байгаа тухай үлгэр зохион ̵ Зөвшөөрөхгүй зүйлийг ярих тэвчих, хийхгүй байхад сэтгэлийн болон бие ̵ Хуваалцах, уучлах, буулт хийх махбодын хувьд бэлэн бус бодит нөхцөл үүсгэх, эцэг эх байна. өөрөө удирдан чиглүүлэх БАЛЧИР НАС ̵ Элс усаар тоглох ̵ Хүүхдийн гаргаж буй зан авирт тогтмол хариу үзүүлж байх ̵ Насанд нь тохирсон, тодорхой дүрэмтэй байх, түүнийг мөрдөхийн өмнө сайн тайлбарлах, дүрмээ баримтлахыг хэт их шаардахгүй байх, дүрмийг баримтлаагүйгээс хүүхдийг шийтгэж болохгүйг ямагт санаж байх ̵ Хүүхэд хүчтэй сэтгэл хөдлөлд автаж өөрийгөө хянаж чадахгүй байвал тайвшруулах, тохирсон үйлийг санал болгож хийх (шатаар өгсөх уруудах, бөмбөг өнхрүүлэх, хөгжмийн зэмсгээр тоглох гэх мэт), орчныг өөрчлөх, сонголт өгөх 34
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр ТАНИН МЭДЭХҮЙН ХӨГЖИЛ Хүүхдийн сонсох, ойлгох чадварыг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн Хөгжлийг дэмжих онцлог жишиг үйл 13-18 сартай- ̵ Хүн, эд юмсын нэрийг ̵ Хүүхдийн үгийн утгыг ойлгох даа мэднэ. Дуудлага нь чадварыг хөгжүүлэх тодорхойгүй байж болно. ̵ Энгийн зааврыг өгч, гүйцэтгэхийг БАЛЧИР НАС санал болгох ̵ Үгийн утгыг ойлгож эхэлнэ. Энэ нь гэр ̵ Өөрт нь танил, энгийн үгийг бүлийнхний нэрийг ашиглаж ярилцах мэдэж, танил эд зүйлийн нэрийг ойлгож мэдэж, ̵ Хүүхэдтэй хамт ном, үлгэр унших ялгаж байгаагаар боломж бүрдүүлэх илэрнэ. ̵ “Би харж байна” тоглоомын үгийг ̵ Өөрт нь хэлсэн энгийн хэлж тоглох шаардлагыг ойлгоно. Надад ном аваад өг гэх ̵ Заавар дагах тоглоом тоглох 1, 2, мэт. 3 доошоо тонгойгоорой гэх мэт. ̵ Таавар таалгах, хуруун хүүхэлдэй тоглох, дуу авиаг дуурайх тоглоом тоглож үгсийн санг нэмэгдүүлэх 19-24 ̵ Шинэ үгийг дуурайж ̵ Хүүхэд номын зурагт төвлөрч сартай- хэлнэ. харахад түүний тухай ярих, даа нэрлэх ̵ Шинэ үгийг хурдан ойлгоно. ̵ Шинэ зүйлийг барих, хөдөлгөх, хооллох гэх мэт яаж тоглохыг ̵ Хүүхэд сайн мэддэг үзүүлэх, үгээр хэлэх болсон үг, үйлдлийг өөрийн санаачилгаар ̵ Хийж байгаа үйлдэл, мэдрэмж, хийнэ. харж байгаа зүйлийнхээ талаар байнга ярьж, хүүхэдтэй хэлэх үг, 25-36 ̵ Хүний биеийн хэсгээс үйлдлийг ээлжлэх тоглох сартай- заахад нэрлэнэ. даа ̵ Бусдын яриаг сонсож, ойлгох ̵ Эд юмсын нэрийг чадварыг хөгжүүлэхийн тулд ойлгож эхэлнэ. хүүхэдтэйгээ сайн ярилцах, яриаг нь дуустал сонсох ̵ Энгийн хүсэлтийг дагаж мөрдөнө. (Номыг ̵ Хүмүүсийн яриа, дуу хоолойн ширээн дээр тавь гэх өнгө аясыг сонсоод ялгах, хэн юу мэт.) гэж хэлэв? Яаж дуугарч байгааг асуух, ярихыг хүлээх ̵ Зургийг хаана байгааг асуухад хуруугаараа ̵ Үг, өгүүлбэрийн утгыг ойлгох заана. чадварыг хөгжүүлэх ̵ Яриа, дуу хөгжим сонсгох (цаасан аягаар хийсэн утсаар ярьж тоглох) 35
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Үхагряирлицаа,ххөчдаөдлвагөрөынгөдөэрмөжөирхийгөө илэрхийлэх, Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 13-18 ̵ 1-2 үетэй дуу авиа гаргаад ̵ Үгийг тод, удаан хэлэх, сартай- хүссэн зүйлээ зааж үгсийн утгыг хэлэх даа илэрхийлнэ. ̵ Дохио зангаагаар бус үг ̵ Нэг наснаас эхлэн танил хэлэх нөхцөлийг хангасан эд зүйлсийг өөрийнхөөрөө сонголт хийлгэх нэрлэнэ. ̵ Өдөр тутмын үйл ̵ Гэр бүлийн гишүүдэд ажиллагаанд оролцуулж ойлгомжтой 20-50 үгийг ярих, дуурайх, жүжиглэх, хэлнэ. зурах, бүтээх гэх мэт үйл хийх ̵ Энгийн үгийг удаан, тодорхой ярихад хүүхэд хариу ярих ̵ Хүүхдэд аливааг ажиглаж, оролдлого хийнэ. дуртай тоглоом тоглонгоо шинэ үг сурах, хэлэх, ярихад ̵ Дохио зангаагаар өөрийгөө үлгэрлэх илэрхийлж байснаа үг хэлэх БАЛЧИР НАС оролдлого хийнэ. ̵ Нэг настайд (15 сартай) нэг, нэгээр үг хэлж эхэлнэ. 19-24 ̵ Ой хагастай (18 сартай) ̵ Ном хамт үзэх, номын сартай- нэг, нэг үгийг холбон хэлж зураг харж хамтдаа даа эхэлнэ. ярилцах, асуулт асууж ярих боломжийг бүрдүүлэх ̵ Хоёр нас хүрэхэд 100 орчим үгийн нөөцтэй болох ба хоёр ̵ Дуу дуулах, зураг үзүүлэх, үгийг холбож ярина. үйл явдлын дараалалтай үлгэрийн ном үзэх, ярих ̵ Авиа дуудлага нь ихэвчлэн тодорхойгүй байдаг. ̵ Үгийг дуудахдаа “алдаа” гаргавал засах гэж яарах ̵ “Минийх” гэх мэт төлөөний хэрэггүй, харин зөв дуудаж үгсийг яриандаа хэлнэ. үлгэрлэх 36
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 25-36 ̵ Дохио зангаагаар өөрийгөө ̵ Хүүхдийн дуртай сэдвийн сартай- илэрхийлсээр байна. хүрээнд ярих, яриандаа даа шинэ үг ашиглаж, 2-3 өдөр ̵ Зарим үед их ярих, зарим давтаж ярих үед намуун чимээгүй байна. БАЛЧИР НАС ̵ Ном тогтмол үзэх ̵ Биеийн хэсгүүдээ болон ̵ Үгийг утгыг тайлбарлах дуртай тоглоомоо нэрлэнэ. ̵ Дахин дахин давтан ярих, ̵ Чи, би, тэр, гэсэн төлөөний үлгэрт тохирох “Хэн, хэзээ, үгсийг ашиглах боловч хольж хаана, хэнтэй хамт, яагаад” ярина. гэсэн асуулт асуух, яриаг сонсох ̵ 150-200 орчим үгийн сантай ̵ Эд юмсын үйл хөдлөл, орон байх ба эдгээр үгийн 75 зайн байрлал, хэмжээ, өнгө хувийг нь ойлгоно. заасан үгсийг хэлэх, зааж үзүүлэх ̵ Хүүхэд бүрийн ярианы хурд ̵ Олон давтамжтай үгтэй харилцан адилгүй байна. богино, үлгэр ярих, сонирхолтой болгохын ̵ Үг, энгийн хэллэг хэлж, тулд дүрд тохирсон хувцас, төлөөний, тооны, тэмдэг нэр, малгай, эд зүйлсийг бэлтгэж үйл үг гэсэн үгийг ашиглаж өгөх 3-4 үгтэй өгүүлбэрээр ̵ Мэддэг үгээр нь дуулах, ярихыг оролдоно. шүлэг унших, зохиох ̵ Өөрийнх нь болон гэр ̵ Хүүхдийн яриаг бусад хүмүүс бүлийнхээ зургийг харуулж бүрэн ойлгох боломжтой асуулт асууж, энгийн үгээр байна. тодорхойлж ярих ̵ Үйл үгийг өнгөрсөн, одоо цагт хувиргаж яриандаа ялгаж эхэлдэг. ̵ Өөрт тохиолдсон сүүлийн үйл явдлыг ярьж чадна. ̵ Таван үгтэй өгүүлбэрийг тогтоогоод хэлнэ. 37
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Харилцааны чадварыг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 13-18 ̵ Хүмүүсийн хэлсэн хоёр ̵ Хүүхдийн дохио, зангаа, сартай- алхамтай зааврыг дагаж гадаад төрх, хандаж байгаа даа биелүүлнэ. байдалд богино хугацаанд хариу үзүүлж байх ̵ Энгийн асуултад дохиж зангаж хариулна. ̵ Хүүхдэд ярих, харилцах сэдлийг өгөх ̵ Хэл ярианы хөгжлийн чухал хэсэг болох дохио зангааг ̵ Аман бус харилцаанд сургах дуурайна. (баяртай гэж гараа даллах, халуун гэхэд гараа татах) ̵ Энгийн дохио зангаагаар бусадтай санаагаа ̵ Хүүхдийн мэдрэмжийг хүлээн хуваалцана. зөвшөөрөх БАЛЧИР НАС 19-24 ̵ Танил нөхцөлд цөөн үг ̵ Хүмүүсийн дохио зангааг сартай- ашиглаж харилцана. дуурайж хамт хийх даа ̵ Насанд хүрэгчдэд юу бодож ̵ Долоо хоног бүр шинэ үгийг байгаа, юу болж байгааг таниулж, түүнийг хэрэглэж дохио зангаа, үг хоёрыг санаа бодлоо илэрхийлж ашиглаж илэрхийлнэ. ярилцах ̵ Мэддэг үгээрээ сонирхол, ̵ Шинэ үгийг давтахдаа хүслээ илэрхийлнэ. өгүүлбэрт оруулж хэлэх ̵ Шинэ үгийг хэлэхдээ удаан хэлж өгөх 25-36 ̵ Энгийн асуултад хариулж, ̵ Асуулт асууж, хариулах сартай- асуулт асуух замаар ̵ Утсаар ярих тоглоом тоглох даа харилцаж буй хүнд анхаарал ̵ Хүүхдийн хэлсэн үгийг дахин хандуулна. давтах байдлаар сонирхож ̵ “Баярлалаа”, “Баяртай”, “би байгаагаа харуулах ингэмээр байна гэж хүслээ илэрхийлэх” байдлаар идэвхтэй харилцана. 38
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Ном зохиол, дуу шүлэгтэй танилцуулах Нас Хүүхдийн хөгжлийн Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл БАЛЧИР НАС онцлог 13-18 ̵ Өдөр бүр тогтмол цагт ном уншиж сартай- ̵ Нэг номыг хэдэн өгөх даа ч удаа үзэхэд уйддаггүй. ̵ Номонд бүх анхаарлаа 19-24 хандуулахыг үлгэрлэх сартай- ̵ Номыг тайван удаан даа үзэх, дуу хоолойгоо ̵ Ном үзэхийн өмнө хэд хэдэн өөрчлөхөд дуртай номоос сонголт хийлгэх 25-36 байна. сартай- ̵ Ном үзэх хуудас эргүүлэхдээ даа ̵ Зарим нэгэн зураг, хүүхдийн тусламж, оролцоог хүсэх дүрсийг танина. ̵ Давтагдсан зураг, үг хэллэг, ̵ Ном үзэх дуртай. зурагтай ном сонгох ̵ Насанд хүрэгчдийн ̵ Зохиолын дүрд орж дуу хоолойгоо ном уншихыг өөрчлөх, удаанаар ном унших, ажиглаж, хүүхэд номын зургийг нэрлэх номоор тоглодог байсан зан үйлээ ̵ Уншихдаа хуруун хүүхэлдэй мэтийг өөрчилнө. ашиглах ̵ Богино үлгэрийг ̵ Хэмнэлтэй дуу, шүлэг унших, сонсох дуртай. дуулах, алга таших, энгийн хөдөлгөөн хийх ̵ Шүлэг, хуруун тоглоомыг сонирхож ̵ Нээлттэй асуулт асуух, хариулт тоглоно. авах ̵ Хаяг, таних тэмдэг ̵ Асуултад хариулахад сэдэлжүүлэх тогтооно. ̵ Ном уншихдаа хөгжилтэй байх ̵ Олон номоос дуртай, ̵ Номын зургийг нэрлэх, ялгах хэлэх сонирхдог номоо ̵ Номын хуудсыг ээлжилж эргүүлж, сонгож үзнэ. унших үйлийг давтан хийх ̵ Номын зургийг заагаад өөрөө чанга хэлэх, дараа нь хүүхдээр хэлүүлж ээлжлэх ̵ Зарлалын самбар, үг, тэмдэгтийг зааж хэлэх, хүүхдээр хэлүүлэх ̵ Шүлэгтэй, хэмнэлтэй, давталттай, зурагт хайлттай ном авч өгөх ̵ Номыг үгийг хуруугаараа зүүнээс баруун тийш чиглүүлж унших үйлдэл хийх ̵ Номоос үзсэн зүйлийг бодит амьдралтай холбож танилцуулах, тоглох, турших үйл хийх 39
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Шалтгаан, үр дагаврыг ойлгох, мэдрэх чадварыг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 13-18 ̵ Хамгийн танил үйлүүдээс ̵ Хүүхэд товчлуур дараад дуу сартай- ямар үйл болох, юу чимээ гарах, гэрэл гарах, даа өөрчлөгдөхийг мэдэж хөдлөх гэх мэт тоглох эхэлнэ. (Гадуур хувцсаа өлгүүрээс авахад гадаа ̵ Эрэг боолт эргүүлэх, таг гарах гэж байгааг мэддэг.) онгойлгох, таглах ̵ Хүүхдэд ямар нэгэн үйлдэл ̵ Дүрсийг хэвд оруулдаг хийхэд тэр нь хөдлөх, дуу тоглоомоор тоглох чимээ гардгийг мэднэ. ̵ Хөгжмийн зэмсгээр тоглох ̵ Хөдөлгөөнтэй, дуу чимээ бөмбөр, бишгүүр, хонх, гарсан, төрөл бүрийн шохой, цохилуур хөгжим тоглох будаг юмсын гадаргууд өөрчлөлт гарч байгааг ̵ Агаарт тууз хийсгэж тоглох сонирхож тоглоно. ̵ Толь, өнгийн будаг, шохой, хөөсөөр тоглох БАЛЧИР НАС 19-24 ̵ Унтраалга дарж асааж ̵ Тоглоом, эд зүйлсийг сартай- унтраана. хөдөлгөхөд байрлал нь даа өөрчлөгддөг тоглоом тоглох ̵ Тоглоомоо давхарлан нийлүүлж, салгаж дахин ̵ Усны цорго, өрөөний хаалга нийлүүлнэ. нээх, онгойлгох үйлийг бие даан хийлгэх 40
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр 25-36 ̵ Шалтгаан үр дагаврыг ̵ Шалтгаан үр дагаврын сартай- ойлгоно. Жишээ нь: үсрэх нь тухай ярилцаж алхам даа унах аюултай, чихэр идээд алхмаар бодуулах, ойлгоход шүдээ угаах ёстой гэдгийг чиглүүлэх, асуултад нь шууд ойлгоно. хариулахаа азнах, өөрөө БАЛЧИР НАС асуултын хариултаа бодож ̵ Өөрийн хийсэн үйл, эргэн олох боломж өгөх тойронд болсон үйлийг бодох, юу болсон талаар ̵ Өрж байгуулах тоглоомыг ярина. өндөр болгож тоглохыг дэмжих ̵ Өрж байгуулах тоглоомыг өндөр болгож өрвөл унана ̵ Гадаа тоглож байхдаа гэдгийг мэднэ. тэнцвэрээ олох, гулсуур, савлуураар тоглуулах ̵ Эгц гулсуураас хурдан буудаг, өндөр, том савлуур ̵ Үлгэрийг хамтдаа унших хүчтэй хөөрч савалдаг ̵ Шалтгаан үр дагаврыг зэргийг мэднэ. илэрхийлсэн үг, хэллэгийн ̵ Үйл явдал нь хоорондоо утгыг тайлбарлах, асуух, ярих хэрхэн холбогдож, ямар нөхцөлийг бүрдүүлж аливаа үр дагавар гаргаж байгааг зүйлд үр дагавар байдгийг ойлгож чадна. ярилцах ̵ Шалтгаан үр дагаврыг ̵ Шалтгаан үр дагаврыг таниулах, ижилсүүлэх илэрхийлсэн үг, хэллэгийн картаар тоглох утгыг ойлгож эхэлнэ. Учир ̵ Амьтан ургамлыг тэжээх, нь, улмаас гэсэн хэдий ч, арчлах үйлд оролцуулах, тиймээс, шалтгаан нь, үр ажиглуулах. дүнд, түүнээс хойш гэсэн ̵ Нар, сар, од, салхи үүл, үгийг аажмаар ойлгож, бороо гээд байгаль орчныг хэрэглэнэ. ажиглуулах, Навч яагаад хийсэж байна? Зам яагаад ̵ Шалтгааны үр дагаврыг норсон бэ? гэх зэргээр ойлгох тусам “Яагаад” гэсэн ажигласан зүйлийн тухай асуултыг олон удаа асууна. асуух, ярилцах 41
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Орон зайн харилцан хамаарлыг ойлгож, танин мэдэх чадварыг дэмжих БАЛЧИР НАС Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 13-18 ̵ Тоглоом, эд зүйлсийг ̵ Нуусан эд зүйлсийг олох сартай- шидээд хөдөлгөөн, тоглоом тоглохдоо хаана даа байршил, хэмжээг байна вэ? Гэж асуух, тоглоом мэдэрдэг, үгээр хэлнэ. дээр доор, ард, дотор, гадна 19-24 байна гэж хэлэх сартай- ̵ Эд юмсын байршлыг даа тодорхойлох үгийг ойлгоно. ̵ Тоглоом, эд зүйлсийг хаана байна гэж асуух, зааж тоглох 25-36 ̵ Хүүхэд өөрийн орчиндоо сартай- орон зүйг баримжаалж ̵ Хоорондоо хамааралтай даа чадна. зүйлсийг олох, нийлүүлэх, салгаж тоглуулах ̵ Эд зүйлсийн хоорондын байршил, орон зайг ̵ Тоглоом, эд зүйлсийн ойлгоно. байршлыг өөрчилж, юу хаана байгааг асууж тоглох ̵ Сонирхсон зүйлс хаана байгааг зааж үзүүлнэ. ̵ Тоглоом, шинэ эд зүйлийг хаана байгааг олох, жижиг ̵ Таны зааж байгаа зүйлсийн хайрцаг, тавиур дээр байрлалыг олж чадна. байрлуулах ̵ Газраас өндөрт гарсан, ̵ Тоглоомын талбайн гулсуур, аажим савласан, дээш савлуур, дүүжин даажинд доош хөдөлж тоглоход тоглох дуртай байна. ̵ Эд юмсыг хаана байгааг асуух, ̵ Хүүхэд эд юмсын зай, олох тоглоом тоглох хэлбэр, хэмжээг ойлгож, олон зүйлээс нэрлэсэн ̵ Эд юмсыг өрж байрлуулах, зүйлийг хялбар олох, заах, хэлбэр дүрс, чиглэл, нэрлэх чадвартай байна. байрлалыг өөрчлөх тоглоом тоглох ̵ Хүүхэд эд юмсыг хол, ойр байгааг баримжаалж, ̵ Бие эрхтэн хаана байгааг тооцоолно. асууж тоглохдоо заах, үгээр хэлэхийг хүсэх ̵ Дээр, доор, дотор, гадна, хажууд, дундуур, дүүрэн гэх ̵ “Би ном харж байна ном хаана мэт үгийг ойлгоно. байна вэ?” гэсэн тоглоом тоглохдоо ном ширээн дээр ̵ Орон зайн харилцан байна, ном тавиур дээр байна хамаарлыг нүдний хараа, гэх мэт номын байрлалыг биеийн хөдөлгөөний тодорхойлохдоо дэлгэрэнгүй тусламжтайгаар мэдэрнэ. өгүүлбэрээр ярьж тоглох 42
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Бэрхшээлийг даван туулах чадварыг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 13-18 ̵ Хүүхэд зорилгодоо хүрэхийн ̵ Нүүрээ, тоглоом, эд юмсыг сартай- тулд янз бүрийн үйлийг нууж тоглох даа хийнэ. (Саваа мод ашиглаж гар хүрэхгүй тоглоомоо ̵ Эвлүүлэх, суварга өрөх, авахыг оролдоно.) цагариг угсрах ̵ Насанд хүрэгчдийн хамт ̵ Ямар нэгэн асуудал мэдрэхүй шаардсан, шийдвэрлэж байгааг хүүхдэд хөдөлгөөнтэй тоглоом тоглох харуулах, ажиглуулах, дуртай байна. тайлбарлах ̵ Цөөн тоотой өрж байгуулах ̵ Хүүхдийн зорилготой хийж тоглоомоор тоглоно. байгаа үйл, асуудалд төвлөрч байгааг анзаарч, ̵ Хүүхэд барих, өнхрүүлэх, сайшаах татах, түлхэх тоглоомыг сонирхож тоглоно. 19-24 ̵ Элс, усаар тоглох дуртай ̵ Зориудаар төвөгтэй байдлыг БАЛЧИР НАС сартай- байна. үүсгэж, хүүхдээс юу хийхийг даа асуух, хамт хийх жишээлбэл, ̵ Хүүхэд зааврыг сонсоод тоглоомоо хайх, хуурай 25-36 тодорхой үйлдэл гүйцэтгэх элсийг нураад байвал сартай- тоглоомыг тоглоно. норгох, туршилт хийх гэх мэт. даа ̵ Хүүхэд юмсын гадаад төрх, ̵ Юмсыг ижил төстэй, шинж чанарыг ажиглах, ялгах хамааралтайгаар нь ялгах, үйлийг хийнэ. ангилах тоглоом тоглох ̵ Өөрийн мэдэх насанд ̵ Дүрсийг эвлүүлэх, өрж хүрэгчдийн үйлийг дуурайн байгуулах тоглоом тоглох, тоглоно. /эмч, жолооч гэх дүрсийг хэвд тохируулах, мэт/ нуусан эд юмсыг олох ̵ Ном үзэх дуртай байдаг. ̵ Хүүхэд зааврыг сонсоод хөдөлгөөн хийх, тоглоом тоглох ̵ Хүүхэлдэйн кино, үлгэр, зохиолын дүрд орж тоглох 43
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Даган дуурайх чадварыг дэмжих БАЛЧИР НАС Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл ̵ Хүмүүсийн дохио, зангаа, 13-18 ̵ Насанд хүрэгчид хүүхдийн сартай- дуу авиа, биеийн хөдөлгөөн, дуу хоолой, нүүрний даа нүүрний хувирлыг дуурайна. хувирал, хөдөлгөөнийг ̵ Хүмүүсийн энгийн үйлдэл, дуурайх 19-24 илэрхийллийг дуурайж сартай- эхэлнэ. ̵ Зөөлөн өдөөр хүүхдийг даа илэх, бөмбөгийг ээлжлэн ̵ Үг дуурайхаас илүү өнхрүүлж тоглоод хүүхдийг давтагдсан үйл дагаж хийхийг санал болгох хөдөлгөөнийг дуурайхдаа дуртай, дагаж хийнэ. ̵ Хүүхэдтэй дүр бүтээж тоглох жишээлбэл, хүүхэлдэй хооллох, амьтны хөдөлгөөн, дуу чимээг дуурайж тоглох гэх мэт. ̵ Хүмүүстэй харилцах, тоглох, хүүхэлдэйн кино үзэх, хооллох, гадуур зугаалахдаа дуурайх үйлийг дэмжих. 25-36 ̵ Үсрэх, алхах, мөлхөх гэх ̵ Толинд харж тоглох сартай- мэт хөдөлгөөнийг дуурайн ̵ Хүүхдийн анхаарал өөрт даа хийнэ. чинь төвлөрсөн үед ̵ Гэртээ насанд хүрэгчдийг хөдөлгөөнийг дуурайж дуурайж энгийн хөдөлмөр хийлгэх хийнэ. ̵ Таны хийсэн хөдөлгөөнийг давтаж хийхийг тэвчээртэй ̵ Хүмүүсийн хоорондоо хүлээх харилцаж байгааг дуурайна. ̵ Даган дуурайх үйлдэл /Талархах, уучлал хүсэх, хийх орчин нь бага зайтай, зөвшөөрөл хүсэх гэх мэт/ хүүхдийн анхаарал татах зүйлс бага байхад анхаарах ̵ Даган дуурайх үйлдэл хийх боломжтой тоглоомыг долоо хоногт хэд хэдэн удаа давтаж тоглох 44
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Тогтоох чадварыг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл БАЛЧИР НАС 13-18 ̵ Зааврын дагуу хөдөлгөөнт ̵ Хүүхэдтэй хүрээлэн буй сартай- тоглоом тоглоход дуртай орчны талаар ярилцах, даа байна. тэдгээрийг ойлгоход туслан, туршлагаа хуваалцах үйлийг 19-24 ̵ Сонирхолтой тоглоом, хамт хийх сартай- үйлийг давтан хийх дуртай даа байна. ̵ Хүүхдэд болж өнгөрсөн үйл явдлыг эргэн санахад туслах, ̵ Эд юмсыг ажиглаж, адил асуух, асуултад хариулах болон ялгаатай зүйлийг олж чадна. ̵ Амьтан, эд зүйлсийн дуу чимээ сонсгох, яаж дуугарч ̵ Зурагтай номоос танил эд байгааг дуурайж дуугарах, зүйлсийг заана. ярилцах ̵ Эд зүйлийн нэрийг хэлэхэд ̵ Нэг номыг олон удаа уншиж хуруугаараа заана. өгөх, зургийг үзүүлэх ̵ Танил дуу хөгжмийг сонсоод ̵ Зурагт карт, бинго тоглож таньж байгаагаа харуулна. харааны ой тогтоолтыг хөгжүүлэх ̵ Эд юмсыг ажиглаж ялгааг олж чадна. ̵ Зааврыг дагах тоглоом тоглох 25-36 ̵ 2-3 алхамтай зааврыг ̵ Алга болсон зүйлийг сэргээн сартай- дагана. санах, харааны ой тогтоолтыг даа хөгжүүлэх бинго тоглох ̵ 3-4 хэсэгтэй зурагт дүрсийг эвлүүлнэ. ̵ Анхаарал төвлөрөх чадварыг хөгжүүлсэн тоглоом тоглох ̵ Эд юмс хэлбэр дүрс, хэмжээгээрээ ялгаатайг ̵ Эд юмсыг ажиглаж ялгаатай ойлгож эхэлнэ. эсэхийг олох ̵ Насанд хүрэгчдийн үг, ̵ Цөөн тооны эвлүүлдэг зураг, үйлдлийг санаж дуурайна. дүрсийг ижилсүүлж тоглох ̵ Өнгөрсөн үйл явдлын тухай ̵ Богино шүлэг, дуу, хүмүүсийн ярихад санана. нэр тогтоох үйлийг хийх ̵ Насанд хүрэгчидтэй хамт танил дуу, шүлэг уншина. 45
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Тоо тоолох, тоог таних чадварыг дэмжих Нас Хүүхдийн хөгжлийн онцлог Хөгжлийг дэмжих жишиг үйл 13-18 ̵ Өөрийн насаа хуруугаараа ̵ Хуруу гараа тоолох, хоолны сартай- харуулна. хэрэгсэл зэрэг эд зүйлсийг даа тоолж үзүүлэх ̵ Нэг ба олныг ялгана. ̵ Тоо тоолж сонсгох, тоог хэлж дуулах БАЛЧИР НАС 19-24 ̵ Тоог хэмнэл, давтамжтай ̵ Өдөр тутмын амьдралаас тоо, сартай- хэлэхийг анхаарч, сонсох хэмжээг таниулж үг хэллэгийг даа дуртай байдаг.Эд зүйлд хэлж өгөх хүрч тоолох оролдлого хийж 25-36 эхэлнэ. ̵ Тоотой холбоотой үлгэр, сартай- шүлэг унших даа ̵ Гэр ахуйн эд зүйлс, өрж байгуулах тоглоомыг ̵ Хоол хийх үйлд хүүхдийг ашиглаж тоглонгоо тоолох оролцуулж хүнсний үйлийг хийх дуртай байна. бүтээгдэхүүний тоо, хэмжээг нэрлэх, тоолох үйлийг хийх ̵ Хоёр нь хоёр ширхэг зүйлийг төлөөлж байгааг ойлгож ̵ Хутгах, дүүргэх, холих, юүлэх эхэлнэ. үйлийг хийнгээ тоолох, хэмжих үйлийг хийнэ. ̵ Олон ба нэгийг ялгаж ойлгож эхэлнэ. ̵ Цамхаг өрж тоглох, тоо тэмдэгтүүдтэй тоглоомоор ̵ Тооны нэрийг хэлж тоолох тохируулах үйлийг хийх оролдлого хийнэ. ̵ Хуруугаа тоолох гэж оролдоно. 46
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр БАЛЧИР НАС ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ Ажиглалтын хуудас нь таны хүүхдийн хөгжил хэвийн явагдаж байгааг ажиглаж мэдэхэд тусална. Доор дурдсан ажиглалтын хуудас нь хүүхдийн бие бялдар, нийгэмшихүй-сэтгэл хөдлөл, хэл яриа, танин мэдэхүйн цогц хөгжлийн ахиц, өөрчлөлтийг ажиглан тэмдэглэж, баримтжуулах замаар хүүхдийн хөгжлийн түүхийг бүтээх чухал хэрэгслийн нэг билээ. Таны хүүхдэд тухайн чадвар ажиглагдвал өмнөх дөрвөлжин нүдэнд “зөв” тэмдэглэгээ хийнэ. 12-24 САРТАЙД Бие бялдрын хөгжил ● Гүйж эхэлнэ. ● Бөмбөг өшиглөнө. ● Сандлаас бусдын туслалцаагүйгээр зүүгдэж бууна. ● Бөмбөг шиднэ. ● Шатны бариулаас бариад хөлөө нэг нэгээр нь зөөн өгсөж, бууна. ● Халбагаар өөрөө хоолоо иднэ. ● Харандаагаар сараачна. ● Өлсөж цангасан үедээ хоол, цай нэхнэ. Нийгэмшихүй, сэтгэл хөдлөлийн хөгжил ● Бусдыг дуурайна, ялангуяа том хүн, бусад хүүхдийг дуурайх дуртай байна. ● Хүүхдүүдтэй хамт байх дуртай байна. ● Зөрүүд, дүрсгүй зан авир гаргана. ● Голдуу хүүхдүүдийн хажууд тоглоно. ● Биеэ даасан үйлдлийг үзүүлнэ. Хэл ярианы хөгжил ● Нэрлэсэн зүйлийг заана. ● Танил хүний нэрээр нь дуудна. ● Биеийн хэсгүүдээ нэрлэнэ. ● 2-4 үгтэй өгүүлбэр хэлнэ. ● Энгийн зааварчилгааг дагана. ● Ярианд гарсан үгийг давтана. ● Ном дээрх таньдаг зүйлсээ заана. 47
БАЛЧИР НАС Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр Танин мэдэхүйн хөгжил ● Нуусан зүйлийг олно. ● Танил номын өгүүлбэр, холбоо үгийг гүйцээнэ. ● 4-5 эвлүүлдэг тоглоомоор цамхаг барина. ● Номын зургийг нэрлэнэ. Жишээлбэл, муур, нохой, шувуу гм. ● Энгийн хоёр алхамт зааварчилгааг дагана. Жишээлбэл. Гутлаа аваад гутлын тавиур дээр тавь гм. ● Хэлбэр, өнгөөр ялгаж эхэлнэ. 25-36 САРТАЙД Бие бялдрын хөгжил ● Авирна. ● Гүйхдээ сайн, гүйнгээ чигээ өөрчилж огцом эргэнэ. ● Гурван дугуйт унана. ● Баруун зүүн хөлөө ээлжилж шатаар дээш, доош алхана. ● Үсрэхийг оролдоно. ● Шүд, гараа угаана. ● Хоолоо сайн, удаан зажилж иднэ. ● Өөрөө хувцсаа өмсөж тайлна. Нийгэмшихүй, сэтгэл хөдлөлийн хөгжил ● Бусдыг дуурайна, ялангуяа том хүн, бусад хүүхдийг дуурайна. ● Миний, чиний гэсэн төлөөний нэрийг ойлгож хариулна. ● Бусад хүүхдийн дэргэд зэрэгцэж тоглоно. ● Уйлж байгаа хүүхдэд санаа тавина. ● Уурлах, дургүйцлээ илэрхийлэхдээ хазах, цохих, түлхэх зэрэг түрэмгий зан авир харуулна. ● Үгүй гэж байнга хэлнэ. ● Эцэг эхээсээ асуудалгүй холдоно. ● Өдөр тутмын амьдралд нь өөрчлөлт ороход бухимдана. 48
Нялх, балчир насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр БАЛЧИР НАС Танин мэдэхүй ● 2-3 алхамт зааварчилгааг дагах ● Дотор, дээр, гадна, доор гэсэн чиг заасан үгийг ойлгоно. ● Танил зүйлээ нэрлэнэ. ● Өөрийн нэр, нас, хүйсийг хэлнэ. ● Дүрд орж тоглоно. ● Тооны утгыг ойлгоно. Жишээ нь, нэг алим , олон цэцэг гэх мэт. ● 3-4 хэсэгтэй эвлүүлдэг дүрсээр тоглоно. ● Тойрог, шулуун зураас дуурайж зурна. ● Эд юмсыг том жижиг, их бага гэх мэт эсрэг утгыг ойлгож, зааж үзүүлнэ. ● Найзынхаа нэрийг мэднэ. ● Би, чи, миний, бид гэсэн төлөөний үгийг хэлж, зарим үгийн олон тоог хэлнэ. ● Танихгүй хүнтэй ярилцаж чадна. ● Хоёр гурван өгүүлбэр ашиглан харилцан яриа өрнүүлнэ. ● Өөр эд зүйлсийг өнгө, хэмжээ, хэлбэрээр нь ангилна. ● 6-аас олон эвлүүлдэг тоглоомоор цамхаг барьж чадна. ● Дуу дуулна. ● Номыг зөв харуулж үзнэ. ● Бие эрхтний нэрийг хэлэхэд хуруугаараа заана. 49
Search
