ชุดปลูกผักไร้ดิน

1 เอกสารประกอบการประเมินผลการดาํ เนินงาน โครงการชวี วถิ เี พอื่ การพัฒนาอย.างยง่ั ยืน ประจําป0 2558 ระดบั ชาติ ประเภทที่ 7 การคดิ คน2 สง่ิ ประดษิ ฐ4ในโครงการชวี วิถฯี ดีเด.น ชุดปลูกผกั ไร2ดินโดยใชน2 าํ้ จากการเล้ยี งปลาท่ีได2รับอาหารเสริม จากไกไ. ข.และใชจ2 ลุ ินทรีย4ขยายในการเพม่ิ ประสทิ ธิภาพ โดย นายพิศ หมอยาดี วทิ ยาลยั เกษตรและเทคโนโลยอี ดุ รธานี สถาบันการอาชีวศึกษาเกษตรภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สํานกั งานคณะกรรมการการอาชีวศกึ ษา กระทรวงศึกษาธิการ 2558

ก ชื่อผ2ูจดั ทํา : นายพิศ หมอยาดี วิทยาลยั เกษตรและเทคโนโลยีอุดรธานี ชอ่ื เรอื่ ง : ชุดปลูกผกั ไร\"ดินโดยใช\"น้ําจากการเลยี้ งปลาที่ได\"รบั อาหารเสรมิ จากไกไ+ ข+และใชจ\" ลุ ินทรีย-ขยายในการเพ่ิมประสิทธภิ าพ ป0การศึกษา : 2558 บทคดั ยอ. ระบบการปลูกผักไร\"ดินโดยใช\"นํ้าจากการเล้ียงปลาที่ได\"รับอาหารเสริมจากไก+ไข+และใช\" จลุ นิ ทรีย-ขยายในการเพิ่มประสทิ ธิภาพ จัดทาํ ขน้ึ โดยมีวัตถุประสงค-เพื่อ ศกึ ษาระบบการปลูกผักไร\"ดิน โดยใช\"น้ําจากการเลี้ยงปลาที่ไดร\" ับอาหารเสรมิ จากไกไ+ ขแ+ ละใช\"จุลินทรยี -ขยายในการเพ่ิมประสทิ ธิภาพ ศึกษาผลของการใช\"จุลินทรีย-ขยาย (EM) ท่ีมีต+อระบบการปลูกผัก การเลี้ยงไก+ การเลี้ยงปลาและการ รักษาสิ่งแวดล\"อม และเพื่อขยายผลสู+ชุมชน ผลจากการดําเนินงานพบว+าระบบที่จัดทําขึ้นสามารถ เลี้ยงไก+ เล้ียงปลาและปลูกผักได\"อย+างมีประสิทธิภาพ เหมาะสมกับการจัดทําทั้งระดับครัวเรือนและ ระดับชุมชนโดยมีผลทางเศรษฐกิจและสง่ิ แวดล\"อมดังนี้ 1. การเล้ยี งไก+ไข+บนบ+อปลา มตี น\" ทนุ การผลติ เป<นเงิน 6,700 บาท ตอ+ ร+ุน มีรายรับจากการ เล้ียงไก+ 7,630 บาทมีผลกําไร 930 บาท จะเห็นได\"ว+าผลตอบแทนจากการเล้ยี งไก+คอ+ นข\"างน\"อย เนอ่ื งจากเปน< การเล้ียงโดยการเล้ียงไก+สาวท่มี ีราคาสูงจึงทําให\"ซึง่ ทาํ ให\"มีตน\" ทุนสูง 2. การเลย้ี งปลาหมอในบ+อซีเมนต- และบ+อพลาสติกให\"ผลผลิตไมแ+ ตกต+างกันคือไดผ\" ลผลิตบอ+ ละ 80 กิโลกรมั มตี \"นทุนการผลติ 3,036 บาท 3,136 บาท ตามลําดบั ซ่ึงต\"นทนุ ท่ีแตกต+างกันเกดิ จาก ค+าเสือ่ มของบ+อ 3. การผลิตผัก แปลงผักไร\"ดินแบบใช\"ท+อ PVC และแปลงผักไร\"ดินแบบใช\"ไม\"ไผ+มีต\"นทุนการ ผลติ ต+อร+ุนท่ีแตกตา+ งกันคอื 228 บาท และ 253 บาทตามลําดับซ่ึงจะเหน็ วา+ ต\"นทุนการผลิตของแปลง ไม\"ไผ+สูงเม่ือเปรียบเทียบอายกุ ารใช\"งาน และเม่ือเปรียบเทียบการดูแลรักษาพบว+า แปลงปลูกท+อ PVC ดูแลรักษาได\"ง+ายกว+าเนื่องจากแข็งแรงทนทาน ส+วนไม+ไผ+เม่ือถูกนํ้าจะเปราะหักง+ายและมีโอกาส เกิด เชื้อราได\"ง+ายส+วน ผลผลิตผัก จากแปลงปลูกทั้ง 2 แบบได\"ผลผลติ ไม+แตกต+างกันคือผักข้ึนฉ+าย และผัก สลัดผลผลิต รวมชนิดละ 26 กิโลกรัม ผักบุ\"ง ผลผลิตรวม 17 กิโลกรัม และเมื่อเปรียบเทียบกับ มาตรฐานการปลูกท่วั ไปพบว+ามีผลผลิตไมแ+ ตกต+างกัน 4. การใชจ\" ุลินทรยี -รว+ มในระบบการผลิต มีผลทําให\" ไก+ไข+มีสุขภาพแข็งแรง นาํ้ ในบ+อเลี้ยงปลา ไมม+ ีกล่นิ เหมน็ ความหนืดของนา้ํ และตะกอนก\"นบ+อลดลง ปลามอี ัตราการรอดสงู 5. การผลติ ผัก คราบตะกอนตดิ ในแปลงปลกู น\"อยลง ทาํ ความสะอาดงา+ ย ลดการสูญเสียจาก ผักเกิดโรครากเน+า ผักแข็งแรง

ข กิตตกิ รรมประกาศ ในการศึกษาระบบการปลูกผักไร\"ดินโดยใช\"นํ้าจากการเล้ียงปลาที่ได\"รับอาหารเสริมจากไก+ไข+ และใช\"จุลินทรีย-ขยายในการเพิ่มประสิทธิภาพ นับเป<นงานที่ละเอียด ต\"องเอาใจใส+ทุกข้ันตอนเป<น อย+างมาก ในการทดลองครั้งน้ี ทางคณะผ\"ูปฏิบัติได\"ท+ุมเทสติกําลังความสามารถอย+างเต็มที่ เพื่อ ให\"ผลการทดลองเป<นไปในแนวทางที่ถูกต\"อง สามารถนําข\"อมูลที่ได\"ไปใช\"เผยแพร+ ซึ่งจะเป<นประโยชน- ในด\"านต+างๆ ต+อไป ทางคณะผ\"ูปฏิบัติขอขอบพระคุณกรรมการบริหารบรษิ ัท อุตสาหกรรมท+อน้ําไทย จํากัด ที่เอ้ือเฟPOอท+อพีวีซีและวสั ดุอุปกรณ- ขอขอบคุณท+านผู\"อํานวยการวิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยี อดุ รธานี และผ\"ทู ่ีเก่ียวข\"องทีก่ รณุ าให\"คาํ ปรึกษา และสนับสนนุ ให\"การศึกษาครง้ั นส้ี ําเรจ็ ลุลว+ งด\"วยดี

สารบญั ค บทท่ี 1 บทนาํ หน\"า บทที่ 2 การตรวจเอกสารและงานวิจยั ทเ่ี ก่ียวข\"อง 1 บทที่ 3 วิธีการดาํ เนนิ งาน 3 บทที่ 4 ผลการดาํ เนินงาน 8 บทท่ี 5 สรปุ ผลการดําเนินงาน 16 บรรณานกุ รม 23 25

1 บทท่ี 1 บทนาํ ท่มี าและความสาํ คัญ ในปQจจุบันผักเป<นพืชเศรษฐกิจที่มีความสําคัญต+อเกษตรกรไทยเป<นอย+างมาก เนื่องจากการ ผลติ ผักให\"ผลตอบแทนเร็วกว+าพืชชนิดอ่ืน สามารถผลิตได\"หลายครง้ั ในรอบปR และการที่ผู\"บรโิ ภคหนั มา ใส+ใจสุขภาพ เห็นความสําคญั ของการบริโภคผัก ทําให\"ความตอ\" งการบรโิ ภคผักเพ่ิมสูงขึ้น ผลผลิตผักที่ ออกมาจึงไม+พอกับความต\"องการของผ\"ูบริโภค เพ่ือตอบสนองความต\"องการของผ\"ูบริโภค เกษตรกร ส+วนใหญ+จึงเร+งผลิตผักให\"ใช\"ระยะเวลาน\"อยท่ีสุดด\"วยการใช\"ปุSยเคมีเร+งผลผลิต และสารเคมีกําจัด ศัตรูพืช ซึ่งมีผลทําให\"ต\"นทุนการผลิตเพ่ิมข้ึน และผลตอบแทนที่ได\"ลดน\"อยลง นอกจากน้ียังทําให\"เกิด โรคและแมลงศัตรูพืชเพ่ิมมากขึ้น เพราะธรรมชาติของโรคและแมลงน้ันสามารถปรับตัวและสร\"าง ความตา\" นทานตอ+ สารเคมี เกษตรกรจึงต\"องเพิ่มปรมิ าณสารเคมกี าํ จัดศัตรูพืชเพิ่มมากขึ้นทุกปR ส+งผลให\" เกิดปQญหาสารพิษตกค\"างในพืชผัก เมื่อผ\"ูบริโภครับประทานในปริมาณมาก และติดต+อกันเป<นระยะ เวลานานก็จะเกิดการสะสมของสารเคมีชนิดตา+ งๆ ที่ปนเปOอP นมากบั พืชผักเหล+าน้ัน ทําให\"เกิดอนั ตราย ต+อร+างกายและก+อให\"เกิดโรคต+างๆ มากมาย รวมท้ังผ\"ูผลิตเองก็ได\"รับผลกระทบจากการใช\"สารเคมี เหล+านั้นและยังส+งผลกระทบไปยังสิ่งแวดลอ\" มอีกด\"วย จากกระแสดังกล+าวการปลูกผกั ไร\"ดินหรือไฮโดร โปรนิกส- จึงถกู นํามาใชแ\" ละได\"รับความนิยมอย+างแพร+หลายเพราะสามารถควบคุมโรคและแมลงได\" แต+ ระบบท่ีปลูกผักยังคงใช\"สารเคมีอยู+ ในการเจริญเติบโตของพืช ซ่ึงมีผลทําให\"ต\"นทุนการผลิตเพ่ิมขึ้น และระบบแปลงปลูกมีราคาแพงยากท่รี ะดับครวั เรอื นจะเขา\" ถงึ ได\" วิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีอดุ รธานีได\"รับการสนับสนุนท+อ PVC จากบริษัท อุตสาหกรรม ท+อนํ้าไทย จํากัด จึงมีแนวคิดในการปรับปรุงวิธีการและวัสดุอุปกรณ-ในการปลูกผักไร\"ดินท่ีประหยัด ต\"นทุนและพื้นท่ี โดยใช\"ท+อ PVC และวัสดุอุปกรณ-ที่หาง+าย และมีอยู+ในท\"องถิ่นคือไม\"ไผ+มาทดแทน และเปลยี่ นปุSยเคมีให\"เป<นปุSยอินทรยี - โดยการใช\"นํา้ จากการเลยี้ งปลาหมอแปลงเพศรว+ มกับการเลย้ี งไก+ และใช\"จุลินทรีย-ขยาย (EM) เพื่อช+วยบําบัดนํ้าเสีย ช+วยลดมลพิษ ช+วยขจัดกล่ินเหม็นในน้ําจากบ+อ เลยี้ งปลา เปน< การจดั การนํ้าใหเ\" กดิ ประโยชน-สงู สดุ และยงั สามารถรักษาสิ่งแวดล\"อมไดอ\" กี ด\"วย วัตถุประสงค4 1. เพ่ือศึกษาระบบและต\"นทนุ การปลูกผกั ไรด\" ินโดยใชน\" ํา้ จากการเล้ียงปลาที่ได\"รบั อาหาร เสริมจากไกไ+ ข+และใช\"จุลนิ ทรีย-ขยายในการเพิม่ ประสทิ ธภิ าพ 2. เพื่อศึกษาผลของการใช\"จุลินทรีย-ขยาย (EM) ที่มีต+อระบบการปลูกผัก การเล้ียงไก+ การ เลีย้ งปลาและการรักษาส่ิงแวดล\"อม 3. เพ่อื ขยายผลสูช+ ุมชน

2 ขอบเขตและวธิ กี ารศึกษา การศึกษาคร้ังน้ีจะศึกษารูปแบบการผลิตผักอินทรีย-โดยใช\"แปลงปลูกท+อ PVC ของบริษัท อุตสาหกรรมท+อน้ําไทย จํากัด และไม\"ไผ+บ\"าน โดยใช\"น้ําจากบ+อเล้ียงปลาหมอแปลงเพศที่ได\"รับอาหาร เสริมจากการเล้ียงไก+ไข+ ชนิดผักท่ีเหมาะสมและเจริญเติบโตได\"ดีกบั รูปแบบการผลิตผักไร\"ดิน ต\"นทุน การผลติ ผักไร\"ดนิ การใช\"จลุ นิ ทรีย-ขยาย (EM) ในระบบการผลติ โดยจะครอบคลมุ ผักจํานวน 3 ชนิด ประโยชนท4 ี่จะได2รับจากการศึกษา 1. ได\"ระบบท่ีเหมาะสมของการผลติ ผกั ไรด\" ินโดยใช\"น้ําจากการเลี้ยงปลาทไ่ี ด\"รับอาหารจากไก+ ไข+และใช\"จุลนิ ทรีย-ในการเพิ่มประสทิ ธิภาพ โดยใชท\" อ+ PVC และไม\"ไผ+บา\" นเปน< แปลงปลูก จะได\"นาํ ขอ\" มูลเหล+าน้ีไปใช\"ในการตดั สินใจในการพจิ ารณาระบบการใชป\" Qจจัยการผลิตผักไร\"ดิน 2. ทําให\"ทราบถึงต\"นทุนการผลิตเฉลี่ยของผักไร\"ดินซ่ึงจะได\"นําข\"อมูลเหล+านี้ไปใช\"ในการ ตดั สินใจกําหนดรูปแบบการผลิตผักไร\"ดนิ ต+อไป 3. ทาํ ให\"ทราบถึงผลการใชจ\" ลุ ินทรีย- (EM) ในระบบการผลติ ผักไรด\" ินโดยใช\"ทอ+ PVC และไมไ\" ผ+ บ\"าน ผลต+อการเล้ยี งไก+ การเล้ยี งปลา การเจริญเตบิ โตของผกั และผลต+อส่งิ แวดลอ\" ม 4. ชุมชนได\"รับเทคโนโลยีในการปลูกผักไร\"ดินที่ประหยัด ปลอดภัยและเป<นมิตรกับ ส่ิงแวดล\"อม

3 บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจัยทเี่ ก่ียวข2อง แนวคิดผกั ไฮโดรพอนกิ ส4 (ผักไรด\" ิน) คําว+า Hydroponics มาจากการรวมคําในภาษากรีกสองคํา คือคําว+า Hydro หมายถึง นํ้า และ Ponos หมายถึง งาน เม่ือรวมคําสองคําเข\"าดว\" ยกันแล\"วความหมายกค็ ือ Water Working หรือ หมายถึงการทํางานของนํ้าท่ีมีสารละลายธาตุอาหารผ+านรากพืช ต+อมาคําว+า Hydroponics ได\"ถูก ขยายความหมายให\"กว\"างข้ึนครอบคลุมท้ังระบบ ทําให\"มีความหมายเดียวกับคําว+า Soilless Culture หรือการปลูกพืชไม+ใช\"ดิน ซ่ึงหมายถึงวิธีการปลูกพืชเลียนแบบการปลูกพืชบนดิน โดยปลูกพืชลงบน วสั ดุอ่ืนๆ ท่ไี มใ+ ช\"ดิน หรอื ปลกู ลงบนสารละลายธาตุอาหารพืช การค\"นคว\"าพัฒนาการปลูกผักไฮโดรโพนิกส- หรือปลูกผักโดยไม+ใช\"ดิน เป<นที่ยอมรับกันโดน ทว่ั ไป การพฒั นารูปแบบการปลูกชนิดของพืชทปี่ ลกู ตลอดจนอปุ กรณ-ทใ่ี ชใ\" นการปลูกให\"เหมาะสมกับ สภาพภูมิอากาศ ลักษณะนิสัยการบริโภค การคุ\"มค+าในเชิงพาณิชย- และความปลอดภัยของผู\"บริโภค และท่ีสําคัญเทคโนโลยีตลอดจนอุปกรณ-ทั้งหมดผลิตข้ึนได\"เองภายในประเทศ จึงทําให\"ไม+ต\"องพึ่งพา เทคโนโลยีจากตา+ งประเทศทําให\"การลงทนุ ถกู ลงมา และสามารถแขง+ ขันได\" เทคนิคการปลูกพืชด\"วยวิธี Hydroponics สามารถใช\"ได\"กับพืชแทบทุกชนิด ตั้งแต+ผัก ไม\"ผล ไม\"ดอก ไม\"ประดับ สมนุ ไพร ไมเ\" ลื้อย ไปจนถึงพืชยืนต\"น แตส+ +วนมากนิยมปลกู ในพืชผกั และไม\"ผลทเี่ ป<น พชื ที่เกบ็ เกย่ี วช+วงอายุสน้ั การปลกู พชื ดว\" ยวิธี Hydroponics มขี \"อดีหลายประการ คอื 1. สามารถปลูกพืชได\"ทุกสถานที่ ไม+จํากัดขอบเขต แม\"ในพ้ืนท่ีที่ดินมีสภาพไม+เอื้ออํานวยต+อ การใช\"ประโยชน- 2. ควบคุมสภาพแวดล\"อมต+างๆ ท่ีเก่ียวข\"องกับการเจริญเติบโตของพืชได\"อย+างเหมาะสม แนน+ อน และรวดเรว็ 3. พืชเจริญเติบโตได\"เร็วกว+าและให\"ผลผลิตท่ีมากกว+าการปลูกในดิน เพราะสามารถควบคุม สภาพแวดล\"อมของการปลกู ให\"เหมาะกบั ความต\"องการของพชื 4. ประหยัดเวลาเนื่องจากสามารถย+นอายุการเก็บเก่ียวให\"สั้นลงกว+าการปลูกในดิน ประหยัด ค+าใช\"จ+ายดา\" นแรงงานในการบาํ รงุ รักษา 5. ควบคุมปQญหาโรค แมลงศัตรูพืชได\"ง+ายกว+าเพราะพื้นท่ีปลูกมีขอบเขตชัดเจนและปQญหา หลกั ของศัตรพู ืชสว+ นใหญ+เกิดจากดิน 6. ใช\"พ้ืนที่ปลูกอย+างมีประสิทธภิ าพสงู สดุ คือปลูกพืชชนิดเดิมในพ้ืนที่เดียวกันไดต\" ลอดปแR ละ ปลูกได\"อย+างตอ+ เนอื่ ง 7. ผลผลติ ทไ่ี ด\"สะอาด และปลอดภยั ทง้ั ต+อผบ\"ู รโิ ภคและส่งิ แวดลอ\" ม เพราะมีการปนเปOPอนจาก เช้ือจลุ นิ ทรียใ- นดินนอ\" ย แต+การปลกู พชื ด\"วยวธิ ี Hydroponics ก็มีข\"อเสยี คือผู\"ปลกู ต\"องมีความรด\"ู ีพอในการจัดการ ควบคุมดแู ล การลงทุนในคร้ังแรกใชเ\" งินทุนสูง และข\"อจํากัดในเรือ่ งชนิดของพืชทีป่ ลกู ต\"องเลอื กปลูก พชื ทีม่ ีราคาหน+วยคมุ\" คา+ การลงทนุ

4 ปQจจุบันผู\"บริโภคได\"ต่ืนตัวอย+างมากต+อการบริโภคพืชผักที่ปราศจากสารพิษ เพราะเป<นท่ี ทราบกันดีว+า การปลูกพืชแบบดั้งเดิมไม+อาจหลีกเลี่ยงสารพิษท่ีเป<นอันตรายต+อร+างกายได\" เพราะการ ระบาดของศัตรูพืช และการดอื้ ยาของศตั รูพืช เพื่อให\"ทันกับความก\"าวหน\"าของเทคโนโลยีการผลิตพืช แผนใหม+ และพัฒนาเทคนิคใหม+ การปลูกพืชไร\"ดินจึงประสบความสําเร็จ และได\"รบั การยอมรับอย+าง กวา\" งขวาง ทบทวนวรรณกรรมทีเ่ กี่ยวข2อง นิชภา ต\"นมะขามทอง (2551) ได\"ศึกษาเร่ืองการดําเนินการทางการตลาดของธุรกิจปลูกผัก ไฮโดรพอนิกส-เชิงพาณิชย- และทัศนคติของผ\"ูบริโภคที่มีต+อผักไฮโดรพอนิกส- โดยเก็บรวบรวมข\"อมูล จากผ\"ูบริโภคในกรุงเทพมหานคร เฉพาะผ\"ูท่ีเคยบริโภค จํานวน 100 ตัวอย+าง โดยนําผลที่ได\"มา วิเคราะหใ- นรปู ค+าความถ่ี ค+าร\"อยละ ค+าเฉลี่ย และการหาความสัมพนั ธ-ระหวา+ งตัวแปรดว\" ยการทดสอบ ทางสถิติวิธีไคสแควร- และทดสอบทางสถิติวิธี t Test ท่ีระดับนัยสําคัญทางสถิติที่ 0.05 พบว+า เม่ือ เป รี ย บ เที ย บ ผั ก ไฮ โด ร พ อ นิ ก ส- ผั ก ป ลู ก บ น ดิ น ทั่ ว ไป แ ล ะ ผั ก ป ล อ ด ส า ร พิ ษ กลุ+มตัวอย+างมีพฤติกรรมทางด\"านความถี่ ในการซ้ือผักแต+ละชนิด คล\"ายคลึงกัน คือ 1 ครั้งต+อสัปดาห- มีมูลค+าในการซ้ือผักทั้ง 3 ประเภท เท+ากัน มูลค+าในการซื้อแต+ละครั้ง ไม+เกิน 300 บาท และเลือกซ้ือ ในสถานท่ีเดียวกัน คือ ซุปเปอร-มาร-เก็ต และซุปเปอร-สโตร- เองจากเข\"าถึงง+าย หาซื้อสะดวก กล+ุม ตัวอย+างส+วนใหญ+มีความเห็นว+าผักไฮโดรพอนิกส-เป<นผักสะอาด ปลอดภัยจากสารพิษ มีวิธีการปลูกที่ ได\"มาตรฐาน ระดับการศกึ ษามผี ลต+อการแสดงความคิดเห็นดังกล+าว สถานท่จี ําหน+ายผักไฮโดรพอนกิ ส- มีน\"อยเกินไป และหามาบริโภคได\"ยาก เม่ือเปรียบเทียบกับผักปลอดสารพิษเห็นว+าผักไฮโดรพอนิกส-มี คุณภาพท่ีดกี วา+ มีความสดใหมม+ ากกว+า เพียงเพ็ญ จkายเจริญ (2558) ได\"ศึกษาผลการใช\"จุลินทรยี -ขยาย EM. ปริมาณที่แตกต+างกันต+อ การเปลยี่ นแปลงคุณภาพน้ําและการเจริญเติบโตของกบพบว+าการเติมปรมิ าณจุลินทรีย-ขยาย ปริมาณ 150 มล./นา้ํ 40 ลิตรทกุ สัปดาห-เป<นระดบั ความเข\"มข\"นทีท่ ่ีสามารถควบคุมคณุ ภาพน้าํ ให\"อยู+ในเกณฑ-ท่ี เหมาะสมและมีอตั ราการรอดของกบสูง แก\"ปQญหากล่ินเหม็นของนํ้าและลดปQญหามลพิษท่ีจะปลอ+ ยลง สู+ส่ิงแวดลอ\" ม ส+วนการเติมปริมาณจุลินทรีย-ขยาย ปริมาณ 250 มล./น้ํา 40 ลิตรทุกสปั ดาห- พบว+านํ้า มแี นวโน\"มทจ่ี ะเป<นกรด EM (จุลินทรยี ท4 ่ีมีประสิทธภิ าพ) คืออะไร (การไฟฟาn ฝpายผลิตแหง+ ประเทศไทย, 2548) EM ย+ อ ม าจ าก คํ าว+า Effective Micro-organism ห ม าย ถึ ง ก ลุ+ ม จุ ลิ น ท รีย- ที่ มี ประสิทธิภาพ คิดค\"นพบโดย ศาสตราจารย- ดร.เทรูโอะ ฮิหงะ (Dr.Teruo Higa ) นักวิทยาศาสตร- ผ\"ูเช่ียวชาญสาขาพืชสวน แห+งมหาวิทยาลัยริวกิว เมืองโอกินาว+า ประเทศญี่ปุpน โดยใช\"เทคนิคทาง ชีวภาพ รวบรวมเฉพาะกลุ+มจุลินทรีย- หมวดสร\"างสรรค-ที่มีอยู+ในธรรมชาติมาใช\"ประโยชน- ช+วย ปรับปรุงสภาพความสมดุลของสิ่งมีชีวิตและส่ิงแวดล\"อมให\"ดีขึ้น จุลินทรีย-หมวดสร\"างสรรค-ท่ีมี ใน EM ได\"แก+ กล+ุมจุลินทรีย-สังเคราะห-แสง แลกโต-บาซิลลัส เพนนิซีเลียม ไตรโคเดอมา ฟูซาเรียม สเตรปโตไมซิส อโซโตแบคเตอร- ไรโซเบียม ยีสต- รา ฯลฯจุลินทรีย-ใน EM ส+วนใหญ+เป<นจุลินทรีย-ที่ ไม+ต\"องการอากาศ และมีพลัง “แอนติออกซิเดชั่น” ซึ่งเป<นพลังสร\"างสรรค-ของชีวิต ปnองกันมิให\"มีการ

5 ทําลายชีวภาพที่สําคัญของ เซลล-ได\"ปnองกันฤทธิ์ของสารพิษได\"หลายชนิด รักษาสภาพธรรมชาติของ เซลล- ไดม\" ิใหเ\" สือ่ มสภาพ รักษาสุขภาพของคนและสตั ว- มใิ หเ\" ป<นโรคหรือเจบ็ ปpวยไดง\" า+ ย จากการศึกษาค\"นคว\"าของศาสตราจารย- ดร.เทรูโอะ ฮิงะ (Dr.Teruo Higa) นักวิทยาศาสตร- ชาวญี่ปนุp พบว+าจุลนิ ทรียแ- บง+ เปน< 3 กลมุ+ ใหญ+ คือ 1. จุลินทรีย4กลุ.มสร2างสรรค4 หรือเรียกอีกอย+างหนึ่งว+า \"จุลินทรีย4ที่มีประสิทธิภาพ\" (Effective Micro-organism) ปจQ จบุ ันเรารูจ\" ักกันในชื่อย+อว+า EM เป<นจุลนิ ทรีย-กล+มุ ทีม่ ีประโยชนห- รือ ทําให\"เกิดผลดีต+อส่ิงมชี ีวติ และสิ่งแวดลอ\" ม เช+น ลดหรือยบั ยง้ั การทํางานของจุลินทรีย-กลุ+มทําลาย ช+วย ขจัดกลิ่นเน+าเหม็น และทําให\"เกิดอาหารในรูปแบบต+างๆ เช+น โยเกิร-ต ขนมปQง ซาลาเปา ฯลฯ ซึ่ง โดยทว่ั ไปในสง่ิ แวดลอ\" มสภาพปกตจิ ะมจี ลุ นิ ทรียก- ล+มุ นอี้ ย+ปู ระมาณ 10 % 2. จุลินทรีย4กลุ.มทําลาย เป<นจุลินทรีย-กล+ุมท่ีมีโทษหรือทําให\"เกิดผลเสียต+อส่ิงมีชีวิตและ สิง่ แวดล\"อม เช+น ทําให\"เกิดโรคต+างๆในคน สัตว- หรือพืช ทําให\"เน+าเสีย มีกล่ินเหม็น หรือทําให\"อาหาร บูดเน+า โดยทัว่ ไปในสง่ิ แวดลอ\" มสภาพปกติจะมีจลุ นิ ทรียก- ล+มุ นอ้ี ยูป+ ระมาณ 10 % 3. จุลินทรีย4กลุ.มเปCนกลาง ตามปกติจุลินทรีย-กลุ+มนี้จะไม+มีคุณหรือโทษ โดยทั่วไปใน สิ่งแวดล\"อมสภาพปกติจะมีจุลินทรีย-กล+ุมน้ีอย+ูประมาณ 80 % แต+หากจุลินทรีย-กล+ุมใดกล+ุมหนึ่งใน 2 กลุ+มท่ีกล+าวมาแล\"ว มีปริมาณมากกว+าหรือมีความแข็งแรงกว+า จุลินทรย-กล+ุมน้ีก็จะเข\"าร+วมสนับสนุน การทํากิจกรรมของจุลินทรีย-กล+ุมนั้นด\"วย จุลินทรีย-กลุ+มนี้จึงเป<นตัวที่เสริมให\"จุลินทรีย-กล+ุมที่มี ประโยชน-หรือจุลนิ ทรียก- ล+มุ ทเี่ ปน< โทษมีประสิทธภิ าพมากขึ้นน่ันเอง จุลินทรยี ก4 ลมุ. สรา2 งสรรค4, จลุ ินทรีย4ที่มปี ระสิทธิภาพ (Effective Microorganism) จลุ ินทรียก- ล+มุ สร\"างสรรค- หรือเรียกอีกอย+างว+าจุลินทรยี ก- ลมุ+ ทม่ี ีประสิทธิภาพ (ปจQ จบุ ันรู\"จกั กัน ในชื่อย+อว+า EM เป<นจลุ ินทรยี -กลุ+มท่ีมปี ระโยชน-ต+อสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดล\"อม ประกอบด\"วยจุลินทรยี - 5 กลม+ุ ยอ+ ย ดงั น้ี 1. กลุ+มจุลินทรีย-พวกท่ีสร\"างกรดแลคติก (Lactic acid microorganism) มีคุณสมบัติ ดงั นี้ 1.1 เป<นจุลินทรีย-กล+ุมดีท่ีจะช+วยลดปริมาณจุลินทรีย-กลุ+มทําลายท่ีเป<นสาเหตุของโรค ต+างๆ ในสง่ิ มีชวี ิต 1.2 มีประสิทธิภาพในการต+อตา\" นเชือ้ ราและแบคทีเรียที่เป<นโทษ หากคนหรือสัตว-ได\" รับประทานอาหารที่มสี ว+ นประกอบของจลุ นิ ทรยี ก- ล+ุมนี้เขา\" ไป (เชน+ จลุ ินทรยี แ- ลคโตบาซิลลสั ทอี่ ยูใ+ น อาหารพวกนมเปรี้ยว โยเกริ -ต) จะชว+ ยลดปริมาณเช้ือโรคในระบบทางเดินอาหารได\" 1.3 ส+วนใหญ+เป<นจุลินทรีย-ชนิดท่ีไม+ต\"องการอากาศหายใจจึงสามารถมีชีวิตและทํา กิจกรรมตา+ งๆ ไดด\" ีในที่ทีไ่ มม+ อี ากาศ 1.4 สามารถช+วยเปลีย่ นสภาพดนิ ทีม่ เี ชอ้ื โรคให\"เป<นดินทม่ี ีความสามารถต\"านทานโรคได\" 1.5 กรดแลคติกท่จี ุลนิ ทรยี -สร\"างข้ึนมาน้ันจะช+วยย+อยสลายเปลือกเมล็ดพชื ทหี่ นาและแข็ง ให\"อ+อนนุ+มลง ทําให\"เมล็ดพืชงอกได\"เร็วขึ้น ต\"นกล\"าพืชจะแข็งแรงข้ึน จุลินทรีย-กล+ุมน้ี เช+น แบคทีเรีย แลคโต-บาซลิ ลัส (Lactic acid Becteria) ทอ่ี ย+ูในนมเปรีย้ วหรือโยเกริ ต- 2. กลุ+มจลุ นิ ทรีย-พวกเชือ้ ราท่ีมเี ส\"นใย (filamentous fungi) จลุ นิ ทรีย-กล+ุมน้มี คี ณุ สมบตั ิ ดังน้ี

6 2.1 ทาํ กิจกรรมได\"ดใี นสภาพที่มีก~าซออกซเิ จนและมีคณุ สมบตั ิทนความร\"อน 2.2 เปน< ตวั เรง+ การย+อยสลายอนิ ทรยี -วัตถุ จงึ นิยมใชใ\" นการผลติ ปุSยหมักทาํ หวั เชือ้ ผลิตสุรา 2.3 ช+วยสังเคราะห-กรดอะมิโน แปnงและนํ้าตาล ปกติใช\"ในการหมักเหล\"าสาเกและถ่ัว เหลือง จุลินทรยี -กลุ+มน้ี เช+น Fermentative Fungi จุลินทรีย-ท่ีอยู+ในแปงn ข\"าวหมาก หรือยสี ต- (Yeast) ทใี่ ชห\" มักไวน- 3. กลุ+มจุลินทรีย-พวกท่ีสังเคราะห-แสง (photosynthetic microorganism) จุลินทรีย-กล+ุมน้ี มคี ณุ สมบัติ ดังนี้ 3.1 ชว+ ยย+อยสลายสารท่เี ปน< อันตราย และ สังเคราะห-สารแอนตอิ อกซิแดนท- 3.2 สังเคราะห-สารอินทรีย-ให\"แก+ดิน จึงมีคุณสมบัติช+วยสร\"างความอุดมสมบูรณ-ให\"ดิน จลุ นิ ทรยี ก- ลุ+มน้ี เชน+ Photosynthetic Bacteria 4. กล+ุมจุลินทรีย-พวกที่ใช\"ในการหมัก (fermented microorganism) จุลินทรีย-กลุ+มน้ีมี คณุ สมบตั ดิ งั น้ี 4.1 กระตุ\"นใหด\" ินสรา\" งภูมติ า\" นทานตอ+ เชือ้ โรค 4.2 ช+วยย+อยสลายอินทรยี วัตถุให\"กลายเป<นฮิวมสั (ฮวิ มสั เปน< อาหารของพืช) 4.3 ช+วยปอn งกันกาํ จัดโรคและแมลงศัตรูพชื 4.4 ชว+ ยบาํ บดั นา้ํ เสีย ช+วยลดมลพิษและขจดั กลิ่นเหมน็ ในนํา้ เนา+ เสยี จุลินทรีย-ในกล+ุมน้ี เช+น Actinomycetes มีคุณสมบัติเป<นตัวช+วยในกระบวนการ ย+อยสลายอินทรีย-วัตถแุ ละยับยั้งเชื้อโรค พบมากในปุSยหมักและดินที่มีความอุดมสมบูรณ- เช+นปุยS หมัก ทใ่ี ชท\" ําหัวเชอ้ื เห็ดฟาง 5. กลุ+มจุลินทรียพ- วกทต่ี รงึ ไนโตรเจน (nitrogen fixing microorganism) จลุ ินทรีย-กลุ+มนี้จะ ตรึงก~าซไนโตรเจนจากอากาศมาไว\"ในดินและกระต\"ุนให\"ดินผลิตสารต+างๆ ที่เป<นประโยชน-ต+อพืช เช+น โปรตีน วติ ามนิ แปnง ฮอร-โมน กรดอนิ ทรยี - กรดไขมัน ฯลฯ จุลินทรีย-กลุ+มนี้ ได\"แก+ สาหร+ายและแบคทีเรียบางชนิด เช+น แบคทีเรียกล+ุมไรโซเบียม (Rhizobium) ท่อี าศยั อยใ+ู นปมรากของพืชตระกลู ถัว่ ชนดิ ต+างๆ ลกั ษณะท่ัวไปของ EM เป<นของเหลวสีนํ้าตาลกลิ่นหอมอมเปร้ียวอมหวาน (เกิดจากการทํางานของกล+ุมจุลินทรีย- ตา+ งๆ ใน EM) เป<นกลุ+มจุลินทรยี -ท่ีมีชีวติ ไม+สามารถใช\"ร+วมกับสารเคมีหรือ ยาปฏิชีวนะและยาฆ+าเช้ือ ต+างๆ ได\" ไม+เป<นอันตรายต+อส่ิงมีชีวิต เช+น คน สัตว- พืช และแมลงท่ีเป<นประโยชน- ช+วยปรับสภาพ ความสมดุลของส่ิงมีชวี ิตและส่ิงแวดล\"อม เป<นกล+มุ จุลินทรยี - ที่ทุกคนสามารถนําไปเพาะขยายเพ่ือช+วย แกป\" ญQ หาต+างๆ ได\"ด\"วยตนเอง EM เป<นจุลินทรีย-กล+ุมสร\"างสรรค- เป<นกล+ุมท่ีมีประโยชน- หรือ เรียกว+ากลุ+มธรรมะ EM มี ลักษณะดังน้ี 1. ต\"องการทอ่ี ยู+ ที่เหมาะสม ไมร+ อ\" นเกนิ ไป หรอื เยน็ เกินไป อยใู+ นอุณหภูมิปกติ 2. ต\"องการอาหารจากธรรมชาติ เช+น นํ้าตาล รําข\"าว โปรตีน และสารประกอบอื่นๆ ที่ไม+ เป<นอนั ตรายต+อสิ่งมีชีวิต

7 3. เปน< จลุ ินทรยี -จากธรรมชาติ ไม+สามารถใชร\" +วมกบั สารเคมีและยาฆา+ เช้ือต+างๆ 4. เปน< ตวั เออ้ื ประโยชน-แกพ+ ชื สตั ว- และสง่ิ มีชวี ติ 5. EM จะทํางานในท่ีมดื ได\"ดี ดังน้ันควรใชช\" ว+ งเย็นของวัน 6. เป<นตวั ทําลายความสกปรกทง้ั หลาย การดแู ลเก็บรกั ษา 1. หัวเช้อื EM สามารถเกบ็ ได\"นานประมาณ 1 ปR โดยปดˆ ฝาใหส\" นทิ 2. อย+าทง้ิ EM ไว\"กลางแดด และอยา+ เกบ็ ไวใ\" นตูเ\" ยน็ เกบ็ รกั ษาไว\"ในอณุ หภมู ิปกติ 3. ทุกครั้งท่ีแบ+งไปใช\"ต\"องรีบปˆดฝาให\"สนิท เพื่อไม+ให\"เชื้อโรค หรือจุลินทรีย-ในอากาศที่เป<น โทษ เข\"าไปปะปน 4. การนํา EM ไปขยายต+อ ควรใช\"ภาชนะท่ีสะอาด และใชใ\" ห\"หมดในระยะเวลาทเ่ี หมาะสม ขอ2 สังเกตพิเศษ 1. หาก EM เปล่ียนเป<นสีดาํ มีกลนิ่ เหม็นเนา+ ถือว+า EM ตายไม+สามารถใช\"ประโยชน-ได\"อีก ให\"นํา EM ท่เี สียผสมนํา้ รดกาํ จัดหญา\" วชั พืชท่ไี มต+ \"องการได\" 2. กรณเี กบ็ ไว\"นานๆ จะมีฝnาขาวเหนือผวิ นาํ้ แสดงว+า EM พักตัวเม่ือเขย+าภาชนะฝnาสขี าวจะ สลายตวั กลบั ไปอย+ูในนํา้ เหมอื นเดมิ นาํ ไปใชไ\" ด\" 3. เม่อื นําไปขยายเชือ้ ในน้ําและกากน้ําตาล จะมกี ลิ่นหอมและเป<นฟองขาวๆ ภายใน 2-3 วัน ถา\" ไม+มีฟองนา้ํ น่งิ สนทิ แสดงวา+ การหมกั ขยายเชอื้ ยังไม+ไดผ\" ล

8 บทที่ 3 วธิ ีดําเนินการ การจดั ทาํ ชุดปลูกผักไร\"ดินโดยใช\"นํ้าจากบ+อเลยี้ งปลาท่ีได\"รับอาหารเสรมิ จากไก+ไข+และใช\" จุลินทรยี ใ- นการเพ่มิ ประสิทธภิ าพมีวสั ดุอปุ กรณแ- ละงบประมาณการดาํ เนินงานดงั นี้ 1. วัสดุอุปกรณ4และงบประมาณ 1. 1 วสั ดอุ ปุ กรณ-และงบประมาณในการเลย้ี งไก+ไข+ ต+อร+นุ ( 56 สัปดาห- ) ประกอบด\"วย กรงไก+ไข+จํานวน 1กรง ไกไ+ ข+สาวพร\"อมไข+จํานวน 7 ตวั อุปกรณ-ให\"อาหารและนํ้าไกอ+ ยา+ งละ 1 ชดุ อาหารไกไ+ ข+จาํ นวน 460 กโิ ลกรมั และจุลินทรยี -ขยายจํานวน 10 ลิตร ซ่ึงจํานวน ราคาและอายุการใช\" งานแสดงรายละเอยี ดในตารางท่ี 1 ตารางที่ 1 วสั ดอุ ุปกรณใ- นการเล้ียงไก+ไข+ ตอ+ รน+ุ ( 56 สัปดาห-) รายการ ต2นทุน รวมต2นทนุ คงที่ ผันแปร 1. กรงไก+ไข+ (750 บาท อายุการใชง\" าน 3 รนุ+ ๆละ 250 บาท) 250 250 2. อุปกรณ-ให\"อาหารและนา้ํ ไก+ (90 บาท อายุการใช\"งาน 3 รุ+นๆละ 30 บาท) 30 30 3.ไก+ไขส+ าว 7 ตัว อายุการให\"ไข+ 1.5 ปR 1,330 1,330 4. อาหารไก+ไข+ 460 กก. 6,900 6,900 5. จุลนิ ทรีย- EM 10 ลิตร 140 140 รวมตน2 ทุน 280 8,370 8,650 1.2 วัสดุอุปกรณ4และงบประมาณการเล้ียงปลา อุปกรณ-การเล้ียงปลาประกอบด\"วย บ+อ ปลาซ่ึงแบ+งออกเป<น 2 ประเภทคือ บ+อซีเมนต-และบ+อพลาสติกที่มี ขนาด 2x4 เมตรจํานวนประเภท ละ 1 บอ+ พันธ-ุปลา หมอแปลงเพศ 600 ตัว อาหารปลา 4 ถุง และจลุ ินทรีย-ขยาย 24 ลิตร ซ่งึ จํานวน ราคาและอายกุ ารใชง\" านแสดงรายละเอยี ดในตารางที่ 2 ตารางท่ี 2 วสั ดุอุปกรณ-และงบประมาณการเล้ยี งปลา รายการ ต2นทนุ บอ. พลาสติก ต2นทุนบอ. ซเี มนต4 คงที่ ผนั แปร รวม คงท่ี ผนั แปร รวม 1. บอ+ ปลา (ขนาด 2x4 เมตร ลกึ 400 400 300 300 1 เมตร อายุการใช\"งาน 2.5 รน+ุ ) 600 600 2. ปลาหมอ 600 ตัว 600 600 1,800 1,800 336 336 3. อาหารปลา 3% จํานวน 4 ถุง 1,800 1,800 300 2,736 3,036 4. จลุ นิ ทรยี - EM 24 ลติ ร 336 336 รวมต2นทนุ 400 2,736 3,136

9 1.3 วัสดุอุปกรณ4และงบประมาณการปลูกผัก ประกอบด\"วย แปลงปลูกขนาด 2x4 เมตร จาํ นวน 2 แปลงคือ แปลงปลูกท่ีทําจากท+อ PVC และแปลงปลูกที่ทําจากไม\"ไผ+ ปQ‰มน้ํา 1 ตัว คอขวด นํ้าท่ีตัดแล\"วจํานวน 260 อัน ฟองน้ําจํานวน 260 ช้ิน และพันธ-ุผัก ซ่ึงจํานวน ราคาและอายุการใช\" งานแสดงรายละเอียดในตารางที่ 3 ตารางท่ี 3วัสดอุ ุปกรณแ- ละงบประมาณการปลกู ผัก ตน2 ทนุ รายการ แบบท.อ PVC แบบไมไ2 ผ. คงที่ ผนั แปร รวม คงท่ี ผันแปร รวม 1. วัสดอุ ุปกรณ-การปลูกผักไร\"ดนิ (ท+อ PVC 5,201 บาท อายุ 15 ปR ไมไ\" ผ+ 58 58 83.33 83.33 500 บาท อายุ 1 ปR) 2. อุปกรณป- ระกอบ 25 25 25 25 - ปม‰Q น้ํา AP 300 อายุ 2 ปR - คอขวดน้าํ ท่ีตัดแลว\" 260 อนั 65 65 11 11 3. ฟองน้ํา 260 ชน้ิ 39 39 39 39 4. พนั ธผุ- ัก 50 50 50 50 5. ค+าไฟฟnา วนั ละ 1 บาท รวม 45 วัน 45 45 45 45 รวมต2นทนุ 148 134 282 119.33 134 253.33 2. ขัน้ ตอนการดาํ เนนิ งาน (การเลี้ยงปลาและการเลี้ยงไกไ. ข). 2.1 จัดทาํ บ+อเล้ยี งปลา 2.1.1 บ+อซเี มนต- กวา\" ง 2 เมตรยาว 4 เมตร ลกึ 1 เมตร โดยก+ออิฐบลอ็ ก ฉาบปูน เทพืน้ บอ+ 2.1.2 บ+อพลาสติก กว\"าง 2 เมตรยาว 4 เมตร ลึก 1 เมตร โดยใช\"ไม\"ไผ+บ\"านวางเป<นคันบ+อ โดยรอบ และปดู ว\" ยพลาสติกดําชนดิ หนา เปน< พ้ืนบ+อ 2.2 .เตรยี มบ+อซเี มนต-โดยทําความสะอาดและตากบอ+ ฆ+าเชอ้ื โรค 5 วนั และใส+นํ้าจาํ นวน 8 ลบ.ม. 2.3 ตดิ ตง้ั กรงพรอ\" มอุปกรณ-เลี้ยงไก+ไขบ+ นบ+อปลาให\"พื้นกรงสูงจากปากบ+อ 1.20 เมตร 2.4 ปลอ+ ยไกไ+ ขส+ าว ลงเลย้ี ง 7 ตวั 2.5 ปลอ+ ยลกู ปลาหมอ ขนาด 30 กรมั ต+อตวั ลงเลย้ี งจาํ นวน 600 ตัว 2.6 ให\"อาหารไกไ+ ข+ทุกวนั วนั ละ 2 ครั้งในอัตรา 120 กรัม/ตวั /วัน และให\"อาหารปลาหมอในอัตรา 3 % ของนํา้ หนักตวั 2.7 ในระหว+างการเลี้ยงปลา ใช\"จุลินทรีย-ขยาย (EM) ใส+ลงในบ+อในอัตรา 2 ลิตร ทุก 7 วันและ ผสมน้ําให\"ไก+ไขก+ นิ ทกุ วัน รวมทั้งหยดใส+ในแปลงผกั ทกุ วัน จาํ นวน 1.5-2 ลิตร ต+อสปั ดาห-

10 3. ข้นั ตอนการดาํ เนินงาน (การปลกู ผกั ) 3.1 จดั ทําแปลงปลูก 3.1.1 แปลงท+อ PVC สูง 1 เมตร กว\"าง 2 เมตรยาว 4 เมตร โดยใช\"ท+อ PVC ขนาดเส\"น ผ+านศูนย-กลาง 3 น้ิว จํานวน 10 เส\"น เจาะรูเส\"นละ 26 รู ขนาด 30 มิลลิเมตร ระยะแถว 20 เซนติเมตร ระยะต\"น 15 เซนติเมตร รวมจํานวนรทู ี่เจาะทงั้ ส้ิน 260 รู จาํ นวน 1 แปลง 3.1.2 แปลงไม\"ไผ+ สูง 1 เมตร กว\"าง 2 เมตรยาว 2 เมตร โดยใช\"ไม\"ไผ+ขนาดเส\"นผ+าน ศูนย-กลาง 3 นิ้ว จํานวน 10 ท+อน เจาะรูท+อนละ 13 รู ขนาด 30 มิลลิเมตร ระยะแถว 20 เซนตเิ มตร ระยะต\"น 15 เซนตเิ มตร รวมจํานวนรูท่ีเจาะทั้งสนิ้ 130 รู จํานวน 2 แปลง 3.2 การติดตง้ั จะต\"องนาํ แปลงปลูกผกั ตง้ั อยู+บนบอ+ เลี้ยงปลาหมอแปลงเพศ พนื้ แปลงสูงจาก พ้นื ดินประมาณ 1 เมตร พ้นื ปลูกควรปูรองพนื้ ดว\" ย สแลนกรองแสง 70 % เพ่ือปnองกันลมพัดตน\" ผกั โยก หรือตกหลน+ ทาํ ให\"เสยี หายได\" 3.3 ติดตงั้ ปPมQ น้ําและระบบนาํ้ เขา\" -ออกแปลงผกั เพือ่ หมนุ เวยี นนาํ้ ในบอ+ ไปปลูกผกั 3.4 ตดิ ตัง้ ระบบไฟฟาn 3.5 วัดนํ้าในบ+อเล้ียงปลาให\"มคี วามเข\"มขน\" ของปุSย ระดบั 1.5 จึงเริ่มปลูกผักโดยนํากล\"าผักมา ใส+ลงในแปลงปลูก ใช\"นํ้าเล้ียงปลาหมอแปลงเพศที่ปรับสภาพโดยจุลินทรีย-ขยาย (EM) มาหมุนเวียน ปลกู ผัก ตลอดระยะเวลาการปลูก 3.6 หลังจากการปลูก 1 สัปดาห-ค+าของปุSยที่เหมาะสมกับการปลูกผัก มีความเข\"มของปSุยที่ 1.6 ถึง 2.2 .

11

12

13

14

15

16

17 บทที่ 4 ผลการดาํ เนินงาน การจัดทาํ ชดุ ปลูกผักไรด\" ินโดยใชน\" ํ้าจากบอ+ เลีย้ งปลาที่ได\"รับอาหารเสรมิ จากไก+ไข+และใช\" จลุ นิ ทรีย-ในการเพ่ิมประสิทธภิ าพมผี ลการดาํ เนินงานดังนี้ 1. การเล้ียงไกไ. ข.บนบ.อปลา เปน< เงนิ 6,700 บาท ต+อรนุ+ จากการเล้ยี งไก+ไขร+ ะยะเวลา 1.5 ปRมีต\"นทนุ การผลิต เป<นเงนิ 6,720 บาท มผี ลผลติ ไข+ไก+ 2,100 ฟอง จําหนา+ ยฟองละ 3.20 บาท เปน< เงิน 910 บาท จําหน+ายไก+ปลดไข+ 7 ตัวราคาตวั ละ 130 บาท มีผลกําไร 930 บาท รวมรายรบั จากการเล้ยี งไก+ 7,630 บาท 2. การเลยี้ งปลาหมอ 2.1 การเล้ยี งปลาหมอในบ+อซีเมนต- มีตน\" ทุนการผลติ เป<นเงนิ 3,036 บาท ได\"ผลผลติ 80 กก. จําหน+าย กก.ละ 80 บาท เป<นเงนิ 6,400 บาท มผี ลกําไร 3,364 บาท 2. 2 การเล้ียงปลาหมอในบ+อพลาสตกิ มีต\"นทนุ การผลิต 3,136 บาท ได\"ผลผลิต 80 กก. จาํ หน+าย กก.ละ 80 บาท เป<นเงิน 6,400 บาท มีผลกําไร 3,264 บาท 3. การผลิตผัก 3.1 แปลงผักไรด\" ินโดยใชท\" +อ PVC มีต\"นทนุ การผลิต เป<นเงิน 228 บาท ได\"ผลผลติ ต+อรน+ุ ดังน้ี 3.1.1 ผกั ขึ้นฉ+าย น้าํ หนัก รวม 26 กก. จําหนา+ ย กก.ละ 50 บาท เปน< เงิน 1,300 บาท มีผลกําไร 1,072 บาท 3.1.2 ผักสลัด นํา้ หนกั 26 กก. จําหนา+ ย กก.ละ 30 บาท เปน< เงนิ 780 บาท มผี ลกําไร 552 บาท 3.1.3 ผักบ\"ุง รวม 17 กก. จําหนา+ ย กก.ละ 20 บาท เปน< เงนิ 340 บาท มีผลกาํ ไร 112 บาท 3.2 แปลงผกั ไรด\" นิ โดยใช\"ไมไ\" ผ+มีตน\" ทนุ การผลิต เปน< เงิน 253 บาทไดผ\" ลผลิตตอ+ ร+นุ 3.2.1 ผกั ข้ึนฉา+ ย น้ําหนกั รวม 26 กก. จําหนา+ ย กก.ละ 50 บาท เป<นเงนิ 1,300 บาท มผี ลกาํ ไร 1,047 บาท 3.2.2 ผักสลัด นํ้าหนัก รวม 26 กก. จําหนา+ ย กก.ละ 30 บาท เปน< เงนิ 780 บาท มผี ลกําไร 527 บาท

18 3) ผกั บ\"งุ น้าํ หนกั รวม 17 กก. จําหนา+ ย กก.ละ 20 บาท เปน< เงิน 340 บาท มผี ลกําไร 87 บาท 4. การใช2จุลินทรีย4ขยาย (EM) รว. มในระบบการผลติ มีผลทําให\" 4.1 ไก+ไข+ มสี ุขภาพแข็งแรงให\"ไข+ได\"ในอัตราปกติ ไม+เกิดโรคขณะทาํ การเลีย้ ง 4.2 นาํ้ ในบ+อเลี้ยงปลาไม+มีกลิ่นเหมน็ ความหนืดของนํา้ และตะกอนกน\" บ+อลดลง ปลามอี ัตรา การรอดสงู 4.3 ในการผลิตผกั จุลินทรยี ข- ยาย (EM) ทําให\"น้ําสะอาด คราบตะกอนติดในแปลงปลูก น\"อยลง ทําความสะอาดงา+ ย ลดการสูญเสียจากผักเกิดโรครากเนา+ 5. การเปรียบเทียบการดาํ เนนิ งานของระบบ เมื่อนําต\"นทุนผันแปรมาเปรียบเทียบกับการดําเนินงานของระบบท่ัวๆไปพบว+าต\"นทุนและ รายได\"ของไก+ไข+ ไม+แตกต+างจากการเลี้ยงไก+ไข+ในฟาร-มท่ัวไป การเล้ียงปลาหมอแปลงเพศมีต\"นทุน ค+าอาหารตํ่ากว+าปกตคิ ือในการเลีย้ งท่ัวไปมีต\"นทนุ ค+าอาหาร 2,700 บาทแต+ จากการดําเนนิ การพบว+า มีต\"นทนุ คา+ อาหาร 1,800 บาท และเมื่อเปรยี บเทยี บต\"นทุนการผลิตผกั ในระบบพบว+าไม+มีค+าใช\"จา+ ยเรื่องปยSุ ทําใหม\" ตี น\" ทนุ ต่ํา กวา+ การผลติ ในระบบปกติท่ีมีค+าใช\"จ+ายคา+ ปุSย 336 บาทดงั รายละเอียดในตารางที่ 4 ตารางที่ 4 ตารางเปรยี บเทียบผลการดาํ เนินงาน กจิ กรรม ผลการดาํ เนนิ งาน มาตรฐาน หมายเหตุ 1. การเล้ียงไกไ. ข. 1.1 ตน\" ทนุ การผลิต (ผันแปร) 1) ค+าพนั ธุ- 1,330 บาท 1,330 บาท 2) คา+ อาหาร 6,900 บาท 6,900 บาท รวมตน2 ทนุ ผันแปร 8,230 บาท 8,230 บาท 1.2 ผลผลิตเฉลีย่ 3,057 ฟอง 3,057 ฟอง ต+อรุ+น (1.5 ปR) 2. การเลยี้ งปลาหมอแปลงเพศ 2.1 ต\"นทนุ การผลติ (ผนั แปร) 1) คา+ พันธ-ุ 600 บาท 600 บาท 2) คา+ อาหาร 1,800 บาท 2,700 บาท รวมต2นทนุ ผันแปร 2,400 บาท 3,300 บาท 2.2 ผลผลติ 80 กก. 75 กก. 3. การผลติ ผกั ไร2ดนิ 3.1 ตน\" ทุนการผลติ (ผันแปร) 1) คา+ พนั ธุ- 50 บาท 50 บาท ต+อแปลงต+อร+นุ

19 กิจกรรม ผลการดําเนนิ งาน มาตรฐาน หมายเหตุ 2) คา+ ปยSุ ไม+มีค+าใช\"จา+ ย 366 บาท 50 บาท 416 บาท รวมต2นทุนผนั แปร 3.2 ผลผลิตเฉลยี่ 26 กก. 26 กก. 17 กก. 17 กก. 1) ผักขนึ้ ฉ+าย และผักสลัด 2) ผกั บง\"ุ 6. การเผยแพร.สูช. ุมชน ในขณะดําเนินงานไดท\" ําการขยายผลโดยเผยแพร+ในเอกสาร และอบรมขยายผลให\"แก+ หน+วยงานตา+ งๆดงั นี้ 1. เผยแพรใ+ นหนังสอื เทคโนโลยชี าวบ\"านปRที่ 27 ฉบับท่ี 607 วันท่ี 15 กันยายน 2558 2. เผยแพร+ในงานประชุมวิชาการองค-การเกษตรกรในอนาคตแห+งประเทศไทยในพระบรม ราชปู ถัมภส- มเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี ครั้งที่ 37 ทีจ่ งั หวัดมหาสารคาม 3.ขยายผลแก+หน+วยงานภาครัฐ ชุมชนและวัด จํานวน 25 แห+ง ซ่ึงประกอบด\"วย โรงเรียน ระดบั มัธยมศึกษาและขยายโอกาส ในจงั หวัดอุดรธานี หนองบวั ลําภู และหนองคาย 16 แห+ง วิทยาลัย การอาชีพ 3 แห+ง วิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยี 2 แห+ง วัด 2 แห+ง ตัวแทนชุมชนจากการไฟฟnาฝpาย ผลิตแห+งประเทศไทยเขื่อนอุบลรัตน- และสถานีไฟฟnาแรงสูงอุดรธานี 1 จํานวน 2 แห+ง โดยการจัด อบรมเชงิ ปฏบิ ตั ิการ ให\"ความร\"เู กยี่ วกับกระบวนการผลิต สนับสนุนแปลงปลูก 17,600 บาท/แห+ง รวม เป<นเงินท้ังส้ิน 426,860 บาท ซ่ึงทางบริษัทอุตสาหกรรมท+อน้ําไทย จํากัด เห็นความสําคัญให\"การ สนับสนุน ซึ่งในการขยายผลเป<นท้ังการเผยแพร+ในส่ือส่ิงพิมพ- และ จัดอบรมเชิงปฏิบัติการให\"ความรู\" เกย่ี วกับกระบวนการผลิต การจัดเตรียมระบบเพือ่ นาํ ไปขยายผลต+อไป 3. เป<นแหล+งศกึ ษาดงู านของนกั เรียนนกั ศึกษา และชมุ ชนในเขตจงั หวัดอดุ รธานแี ละใกลเ\" คยี ง

20

21

22

23

24 บทที่ 5 สรุปผล อภปิ รายผล และขอ2 เสนอแนะ การจัดทําชดุ ปลูกผักไร\"ดินโดยใชน\" ํ้าจากบอ+ เลี้ยงปลาท่ีได\"รบั อาหารเสรมิ จากไก+ไข+และใช\" จุลินทรีย-ในการเพ่มิ ประสิทธิภาพ สรุปได\"ว+าระบบทจี่ ดั ทําขึ้นสามารถเลยี้ งไก+ เลีย้ งปลาและปลูกผักได\" อย+างมปี ระสิทธิภาพ เหมาะสมกบั การจัดทําทง้ั ระดบั ครัวเรอื นและระดับชุมชน สรปุ และอภิปรายผล 1. การเลยี้ งไกไ. ขบ. นบ.อปลา มตี \"นทุนการผลติ เปน< เงิน 6,700 บาท ต+อรน+ุ มีรายรับจากการ เลย้ี งไก+ 7,630 บาทมีผลกาํ ไร 930 บาท จะเหน็ ได\"ว+าผลตอบแทนจากการเล้ยี งไก+คอ+ นข\"างน\"อย เน่อื งจากเป<นการเล้ียงโดยการเลย้ี งไก+สาวที่มรี าคาสูงจงึ ทําให\"ซง่ึ ทาํ ให\"มีตน\" ทนุ สงู 2. การเลี้ยงปลาหมอ การเล้ยี งปลาในบ+อซีเมนต- และบ+อพลาสตกิ ใหผ\" ลผลติ ไมแ+ ตกต+างกันคอื ได\"ผลผลิตบอ+ ละ 80 กโิ ลกรัม มีต\"นทุนการผลติ 3,036 บาท 3,136 บาท ตามลําดับซึ่งตน\" ทุนทแี่ ตกตา+ งกนั เกิดจากคา+ เส่ือม ของบ+อ เกษตรกรหรือผ\"สู นใจสามารถเลือกเล้ียงได\"ตามทรัพยากรทม่ี ีอยู+ และความเหมาะสมของ สภาพพื้นท่ี 3.การผลิตผัก 3.1 แปลงผกั ไรด\" ินแบบใช\"ทอ+ PVC และแปลงผักไรด\" นิ แบบใช\"ไม\"ไผ+มตี น\" ทนุ การผลติ ต+อรุ+นท่ี แตกต+างกนั คือ 228 บาท และ 253 บาทตามลาํ ดบั ซงึ่ จะเห็นว+าตน\" ทุนการผลิตของแปลงไม\"ไผส+ ูงกวา+ เนอื่ งท+อ PVC มีอายุการใชง\" านนานถึง 15 ปR ขณะที่ไม\"ไผ+มีอายุการใช\"งานเพียง 1-2 ปR และเมอ่ื เปรียบเทียบการดูแลรกั ษาพบวา+ แปลงปลูกทอ+ PVC ดแู ลรักษาไดง\" +ายกวา+ เน่ืองจากแข็งแรงทนทาน สว+ นไม+ไผ+เม่ือถูกนํ้าจะเปราะหักง+ายและมโี อกาส เกดิ เชื้อราไดง\" +าย 3.2 ผลผลิตผัก ผลผลิตผกั จากแปลงปลูกทั้ง 2 แบบได\"ผลผลติ ไม+แตกต+างกันคอื ผกั ขึ้นฉ+าย และผักสลดั ผลผลิต รวมชนิดละ 26 กโิ ลกรัม ผักบง\"ุ ผลผลิตรวม 17 กโิ ลกรัม และเมื่อเปรียบเทยี บกบั มาตรฐานการปลกู ทัว่ ไปพบว+ามีผลผลิตไม+แตกต+างกนั เพราะปยSุ ที่ใชใ\" นการปลูกมสี ารอาหารใกล\"เคียง กนั แต+การปลูกโดยใช\"น้ําจากการเล้ียงปลาที่ได\"รบั อาหารจากไก+ไข+และใชจ\" ลุ นิ ทรีย-ในการเพ่มิ ประสทิ ธภิ าพจะมตี น\" ทุนการผลิตท่ีตาํ่ และปลอดภัยจากสารเคมมี ากกวา+ ระบบทวั่ ไป 4. การใช2จลุ ินทรียร4 ว. มในระบบการผลิต มผี ลทาํ ให\" 4.1 ไกไ+ ข+ มสี ขุ ภาพแข็งแรง 4.2 นาํ้ ในบ+อเลี้ยงปลาไมม+ ีกล่ินเหมน็ ความหนดื ของนา้ํ และตะกอนก\"นบ+อลดลง ปลามอี ัตรา การรอดสงู สอดคล\"องกับเพียงเพ็ญ จkายเจรญิ (2558) ได\"กล+าวว+าการใชจั ุลนิ ทรยี -ขยายในบ+อเลย้ี งกบ ทาํ ให\" นาํ้ ไม+มีกลนิ่ เหม็น กบมีอัตราการรอดสูง 4.3 การผลิตผัก คราบตะกอนตดิ ในแปลงปลกู น\"อยลง ทําความสะอาดง+าย ลดการสญู เสยี จากผกั เกิดโรครากเน+า ผกั แข็งแรง

25 ขอ2 เสนอแนะ 1. การเลี้ยงไก+ไข+บนบ+อปลาควรใช\"อัตราที่เหมาะสมเพราะถ\"าเล้ียงไก+มากเกินไปจะทําให\"นํ้า เสยี เร็ว และมีปยุS มากเกินไปอาจทําใหผ\" กั เสยี หายได\" 2. ลดต\"นทุนการเล้ียงไก+โดยการเริ่มจากการเลี้ยงลูกไก+ และอาจเสริมอาหารจากธรรมชาติ เช+นปลวก เพอ่ื ลดตน\" ทุนการผลิต 3. ปลาที่ใช\"เลีย้ งสามารถใช\"ปลาชนิดอื่นเช+นปลาดุกแตต+ \"องควบคุมคุณภาพนํ้าโดยใช\"จุลินทรีย- ขยาย (EM) มากข้นึ 4. การจดั ทําแปลงปลกู สามารถทําได\"ทั้งจากท+อ PVC ที่มคี ุณภาพตํ่าลงเพ่อื ลดต\"นทุน หรือ เลือกใช\"ไมไ\" ผแ+ ละเคลือบวสั ดปุ ระเภทชนั เพื่อใหแ\" ขง็ แรงและยดื อายุการใช\"งาน 5. จัดทําบ+อกรองน้ําและใช\"จุลินทรีย-ขยาย (EM) ในการบําบัดนํ้าเสียอีกครั้งก+อนนําไป หมุนเวยี นปลูกผกั จะทําให\"ระบบปลูกไม+มีคราบตะกอนดินเกาะทําให\"ทําความสะอาดงา+ ย

26 บรรณานกุ รม การไฟฟาn ฝาp ยผลิตแห+งประเทศไทย. 2548. EM (จลุ ินทรีย-ที่มปี ระสิทธิภาพ) เขา\" ถึงได\"จาก https://th.wikipedia.org/wiki เมื่อวันที่ 20 ตลุ าคม 2557 ดลยา กันตะนนั ท-.2543. “การวเิ คราะห-ตน\" ทนุ -ผลตอบแทนทางการเงนิ ของการผลิตผักปลอดสาร พิษเพอื่ การค\"า”. วิทยานิพนธ-ปริญญาเศรษฐศาสตร-มหาบัณฑิต สาขาวชิ าเศรษฐศาสตร- บัณฑติ วทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม+. ดเิ รก ทองอร+าม. 2547. การปลุกพชื โดยไมใ+ ชด\" นิ . 3,000 เล+ม. พมิ พค- ร้ังที่ 2. ราชบุรี : ธรรมรักษ-การพมิ พ-. บริษทั ศนู ย-การเกษตรบางไทร จาํ กัด. 2548. คูม+ ือการปลูกพชื ไร\"ดิน ในระบบ DRFT. 5,000 เลม+ . พิมพค- รง้ั ที่ 1. กรงุ เทพฯ: สยามสปอร-ต ชนิ ดิเคท จํากัด. ผกามาศ ฟศู รีนวล 2544. “การวิเคราะห-อปุ สงค-ผักปลอดสารพิษในจังหวัดเชยี งใหม+”. รายงานวจิ ยั สนับสนนุ โดยกองทนุ การวิจัย คณะเศรษฐศาสตร- มหาวิทยาลยั เชยี งใหม+. รายงายวิจัย เพียงเพญ็ จาk ยเจรญิ . 2558. “ผลการชอี ีเอ็มปริมาณแตกต+างกันต+อการเปลยี่ นแปลงคุณภาพน้าํ และการเจรญิ เติบโตของกบ”. วิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีมหาสารคาม.รายงานการวจิ ัย. วิฑรู ย- ปQญญากลุ และเจษณี สขุ จริ ัตตกิ าล. 2546. สถานการณเ- กษตรอนิ ทรยี -ไทย เกษตรอนิ ทรีย-โลก. กรงุ เทพมหานคร : มลู นธิ สิ ายใยแผ+นดิน. วิชาการเกษตร, กรม. 2543. มาตรฐานการผลติ พชื อนิ ทรยี -ของประเทศไทย. กรุงเทพมหานคร : กรมวชิ าการเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณ-. อุไรวรรณ ถิระผลิกะ. 2552. การปลกผักโดยไม+ใช\"ดินเพ่ือการค\"า. เอกสารประกอบการเรียน . วทิ ยาลยั เกษตรและเทคโนโลยอี ุดรธานี