การพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ของผู้เรียน

การพฒั นาความคิดสรา้ งสรรคข์ องผู้เรียน Developing Creativity in Students รองศาสตราจารย์ ดร.วชิ ยั วงษใ์ หญ่ รองศาสตราจารย์ ดร.มารตุ พัฒผล บณั ฑติ วิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครนิ ทรวิโรฒ

การพัฒนาความคดิ สร้างสรรคข์ องผู้เรยี น Developing Creativity in Students รองศาสตราจารย์ ดร.วชิ ัย วงษ์ใหญ่ รองศาสตราจารย์ ดร.มารตุ พฒั ผล บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครนิ ทรวิโรฒ

การพัฒนาความคดิ สรา้ งสรรคข์ องผเู้ รยี น Developing Creativity in Students รองศาสตราจารย์ ดร.วชิ ัย วงษ์ใหญ่ รองศาสตราจารย์ ดร.มารตุ พัฒผล พมิ พเ์ ผยแพร่ มนี าคม 2564 แหลง่ เผยแพร่ ศูนยผ์ นู้ านวตั กรรมหลกั สตู รและการเรยี นรู้ บณั ฑิตวทิ ยาลัย มหาวิทยาลยั ศรนี ครินทรวโิ รฒ, กรุงเทพมหานคร และ www.curriculumandlearning.com พิมพ์ท่ี บณั ฑิตวิทยาลัย มหาวทิ ยาลยั ศรีนครินทรวิโรฒ, กรุงเทพมหานคร ลิขสิทธ์ิ หนังสอื เลม่ นไ้ี มม่ ลี ิขสิทธ์ิ จดั พิมพเ์ พือ่ การใชป้ ระโยชน์ ทางหลักสตู รการเรยี นการสอนในสถานศกึ ษา และสง่ เสรมิ สังคมแห่งการเรยี นรแู้ ละการแบง่ ปัน

คานา หนังสือ “การพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ของผู้เรียน : Developing Creativity in Students” เ ล่ ม นี้ เ ขี ย น ข้ึ น โ ด ย มี วัตถุประสงค์เพ่ือนาเสนอแนวทางการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ ของผู้เรียนท่ีผู้สอนสามารถบูรณาการไปกับการจัดการเรียนรู้ตามปกติ ประจาวันให้ตอบสนองความสนใจของผ้เู รยี น หวังเป็นอย่างย่ิงว่าหนังสือเล่มน้ีจะเป็นประโยชน์ต่อผู้ที่เก่ียวข้อง ไดม้ ากพอสมควร รองศาสตราจารย์ ดร.วิชัย วงษ์ใหญ่ รองศาสตราจารย์ ดร.มารุต พฒั ผล

สารบญั 1 1 1. บทนา 4 2. แนวทางการจดั การเรียนรเู้ พ่อื พัฒนาความคิดสรา้ งสรรค์ 6 3. กจิ กรรมการเรยี นรู้ทส่ี ่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ 8 4. บทบาทผู้สอนในการสง่ เสรมิ ความคดิ สร้างสรรค์ 9 5. บทสรุป บรรณานกุ รม

1 การพฒั นาความคิดสร้างสรรคข์ องผู้เรยี น Developing Creativity in Students 1. บทนา ความคิดสร้างสรรค์: ความท้าทายที่ดูเหมือนจะเป็นเรื่องยาก สาหรับผู้เรียนที่จะคิดสร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ ข้ึนมา เพราะผู้เรียนต้องใช้ ทกั ษะการรู้คิดทั้งหมดของตนเองออกมาใช้งาน อย่างไรกต็ ามความคิด สร้า งส รร ค์ เ ป็น สิ่ง สา คัญ ที่ผู้ เรี ยน จะ ต้องไ ด้รั บก าร พัฒ นา เช่นกั น การจัดการเรียนรู้ท่ีจะพัฒนาผู้เรียนให้สอดคล้องกับโลกนวัตกรรม ในอนาคต จาเป็นต้องพัฒนาให้มีความคิดสร้างสรรค์ซ่ึงเป็นรากฐาน ของทกั ษะการสร้างสรรค์นวัตกรรม 2. แนวทางการจดั การเรียนรู้เพื่อพฒั นาความคิดสร้างสรรค์ 1. ออกแบบการจัดการเรียนรู้ให้ผู้เรียนได้ลงมือปฏิบัติ กิจกรรมตามความสนใจของตนเองและเป็นกิจกรรมที่ได้ใช้ความคิด สร้างสรรค์ เชน่ กิจกรรมการออกแบบห่นุ ยนต์ กิจกรรมภาพวาดศิลปะ เป็นต้น ซึ่งผู้สอนควรวิเคราะห์ความสนใจที่หลากหลายของผู้เรียน แลว้ นามาออกแบบการจดั การเรียนรู้แบบบรู ณาการ

2 2. เสริมแรงและให้กาลังใจผู้เรียนท่ีใช้ความคิดสร้างสรรค์ ในปฏิบัติกิจกรรมการเรียนรู้ และกระตุ้นความคิดสร้างสรรค์ของ ผเู้ รียนอย่างต่อเน่อื ง ผ่านการจดั การเรียนรู้เปน็ ปกติประจาวัน ซ่ึงเป็น แนวทางที่ได้ผลมากกว่าการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์แบบแยกส่วน ออกไปจากการจัดการเรียนรู้ตามปกติ 3. พัฒนาทักษะการคิดและทักษะอื่นๆ ที่เป็นพื้นฐานของ การคิดสร้างสรรค์ เน่ืองจากความคิดสร้างสรรค์เป็นการคิดข้ันสูง ท่ีจะต้องใช้ทักษะการคิดด้านอ่ืนๆ มาประกอบด้วย เช่น การคิด วิเคราะห์ การคิดประเมินค่า การคิดอย่างมีวิจารณญาณ เป็นต้น นอกจากน้ียังรวมถึงทักษะการเรียนรู้ด้วยตนเองอีกด้วย การที่ผู้สอน ได้พัฒนาทักษะอื่นๆ เหล่านี้ จะช่วยให้การคิดสร้างสรรค์มีพัฒนาการ ที่เรว็ ขึน้ มากกว่าการมงุ่ พฒั นาการคิดสรา้ งสรรค์แตเ่ พียงอย่างเดยี ว 4. ขจดั ขอ้ จากดั ต่างๆ ท่ีเปน็ อปุ สรรค์ต่อการคิดสร้างสรรค์ ของผู้เรียน เช่น การสร้างเง่ือนไขว่าจะต้องคิดแบบนั้นแบบนี้ เป็นต้น ดว้ ยการเปิดพนื้ ท่ีให้กบั ผู้เรยี นไดใ้ ช้ความสามารถของตนเองอยา่ งเต็มท่ี ผู้สอนอานวยความสะดวกและโค้ชให้ผู้เรียนประสบความสาเร็จ ผู้เรียนเห็นคณุ คา่ ของการใช้กระบวนการคิดสร้างสรรค์

3 ผู้เรยี นไดล้ งมอื ปฏิบตั ิกจิ กรรมตามความสนใจ และเป็นกิจกรรมทไี่ ด้ใชค้ วามคดิ สร้างสรรค์ แนวทาง เสรมิ แรงและใหก้ าลังใจผเู้ รยี น การจดั การเรยี นรู้ ทใี่ ช้ความคดิ สร้างสรรค์ เพ่อื พัฒนา พฒั นาทกั ษะการคิดและทักษะอ่นื ๆ ความคิดสรา้ งสรรค์ ทเ่ี ปน็ พ้ืนฐานของการคดิ สรา้ งสรรค์ ของผูเ้ รยี น ขจดั ขอ้ จากดั ต่างๆ ท่ีเปน็ อปุ สรรค์ ตอ่ การคดิ สรา้ งสรรค์ ภาพประกอบ 1 แนวทางการจดั การเรยี นรู้เพื่อพัฒนาความคิดสร้างสรรค์

4 3. กจิ กรรมการเรยี นรู้ที่สง่ เสริมความคดิ สร้างสรรค์ การพัฒนาผู้เรียนให้มีความคิดสร้างสรรค์สามารถบูรณาการ ไปกบั กิจกรรมการเรียนรู้ต่างๆ ดงั นี้ 1. การให้ผู้เรียนลงมือปฏิบัติกิจกรรมการเรียนรู้ด้วยตนเอง (Hands-on activity) ซ่ึงจะทาให้ผู้เรียนมีความสนใจและกระตือรือร้น เป็นการเรียนรู้แบบ Active learning ที่ผู้เรียนจะได้ใช้กระบวนการคิด อยา่ งหลากหลายรวมทั้งการคดิ สรา้ งสรรค์ 2. การเปิดโอกาสให้ผู้เรียนได้ปฏิบัติกิจกรรมการเรียนรู้อย่าง ยืดหยุ่นและสามารถปรับเปล่ียนได้ (Flexible and adaptable) เพ่ือให้กจิ กรรมการเรียนรู้มีความหลากหลายและตอบสนองความสนใจ ของผู้เรียนทุกคนได้อย่างท่ัวถึง ซ่ึงกิจกรรมการเรียนรู้ที่หลากหลาย จะเป็นพื้นท่ีการเรียนรู้ (Learning space) ของผเู้ รียนที่มีความเกง่ หรือ พหุปัญญาทแ่ี ตกต่างกัน 3. การกระตุ้นให้ผู้เรียนแสดงความคิดเห็นและแลกเปล่ียน เรียนรู้ เป็นส่งิ สาคัญทจ่ี ะทาใหผ้ ู้เรยี นแต่ละคนได้เรยี นรกู้ ระบวนการคิด สร้างสรรค์ของเพ่ือนร่วมชั้นเรียนแล้วนามาเติมเต็มความคิดสร้างสรรค์ ของตนเอง

5 4. การใชส้ เี พอ่ื กระตนุ้ การคดิ สร้างสรรค์ โดยท่ัวไปจะใชม้ ากกับ ผู้เรียนระดับปฐมวัยและประถมศึกษา อย่างไรก็ตามยังสามารถใช้กับ ผู้เรียนในระดับท่ีสูงขึ้นได้ด้วย เช่น การใช้สีเพ่ือจาแนกหรือจัดกลุ่ม ความรู้ เปน็ ต้น 5. การเปิดโอกาสให้ผู้เรียนคิดและตัดสินใจด้วยตนเอง นับว่า เป็นการพัฒนากระบวนการคิดสร้างสรรค์ได้อีกวิธีหน่ึง การออกคาสั่ง มากเกนิ ไปของผูส้ อนจะไปสกัดกั้นความคิดสรา้ งสรรคข์ องผเู้ รยี น 6. การให้ผู้เรียนกาหนดเป้าหมายทางการเรียนรู้ประจาวัน ของตนเอง จะช่วยทาให้การเรียนรู้เห ล่านั้นเป็นการเรียนรู้ท่ีมี ความหมาย ผู้เรียนเห็นคุณค่าของการปฏิบัติกิจกรรมการเรียนรู้ เพอ่ื บรรลเุ ป้าหมายของตนเอง 7. การออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ท่ีเน้นทีม ให้ผู้เรียนได้ ปฏิบัติกรรมการเรียนรู้ร่วมกัน จะเป็นการส่งเสริมให้มีการแลกเปลี่ยน เรยี นรู้และสร้างสรรค์นวัตกรรมร่วมกัน 8. การให้ผู้เรียนได้เรียนรู้กับบุคคลท่ีหลากหลาย เพื่อให้เห็น ความคิดท่ีหลากหลายออกไปจากความคิดเดิมๆ ช่วยเสริมสร้าง ความคิดสรา้ งสรรค์ได้เป็นอย่างดี

6 9. การใช้คาถามกระตุ้นการคิดสร้างสรรค์ ลักษณะคาถาม ท่ีช่วยกระตุ้นการคิดสร้างสรรค์จะเป็นคาถามปลายเปิด (Open- ended) ที่ผู้เรียนสามารถตอบได้อย่างหลากหลาย การใช้คาถามท่ีดี นอกจากจะช่วยกระตุ้นความคิดสร้างสรรค์แล้วยังส่งเสริมการคิดข้ันสูง อื่นๆ ได้ด้วย 4. บทบาทผู้สอนในการสง่ เสริมความคิดสรา้ งสรรค์ 1. สรา้ งบรรยากาศแห่งความไว้วางใจ (Trust environment) ท่ีผู้ เ รี ย น มี คว า ม ไว้ เ นื้ อ เ ชื่ อใ จ ผู้ ส อ น ว่ า เ ป็ น กั ล ย า ณ มิ ต ร ข อง ผู้ เ รี ย น มากกวา่ ผอู้ อกคาสง่ั และจับผิด 2. ทาความเข้าใจและแลกเปลี่ยนเรียนรู้เก่ียวกับความคิด สรา้ งสรรค์ของผู้เรียน ฟงั อยา่ งตั้งใจเพอ่ื ใหเ้ ข้าใจว่าผ้เู รยี นมจี ินตนาการ ว่าอย่างไร แล้วส่งเสริมให้ผู้เรียนทาความคิดน้ันให้เป็นจริง ตามศักยภาพของผู้เรยี น 3. กระตุ้นผู้เรียนให้ส่ือสารความคิดสร้างสรรค์ของตนเอง ออกมา รวมถึงการใช้คาถามกระตุ้นแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ นวัตกรรม การใช้คาถามท่ีดีจะช่วยกระตุ้นการคิดสร้างสรรค์ได้มาก ยิ่งขนึ้

7 4. ให้โอกาสผู้เรียนใช้ความคิดสร้างสรรค์อย่างเต็มท่ี โดยไม่มีข้อจากัดเก่ียวกับความเป็นไปได้ของความคิดสร้างสรรค์น้ัน เป็นอันดับแรก แล้วพัฒนาผู้เรียนให้สามารถทาความคิดสร้างสรรค์น้ัน ให้เป็นจริงตอ่ ไป 5. ให้ข้อมูลย้อนกลับเพ่อื พัฒนาความคดิ สร้างสรรค์ของผเู้ รียน โดยให้ความสาคัญกับการให้ข้อมูลย้อนกลับต่อกระบวนการคิด สร้างสรรค์ของผเู้ รยี นเป็นสาคัญ สร้างบรรยากาศความไว้วางใจ แลกเปลยี่ นเรยี นร้คู วามคดิ สรา้ งสรรค์ บทบาทผู้สอน กระตนุ้ การส่ือสารความคิดสรา้ งสรรค์ ที่ส่งเสรมิ ให้โอกาสผเู้ รยี นใชค้ วามคดิ สรา้ งสรรค์ ความคิดสรา้ งสรรค์ ให้ข้อมลู ยอ้ นกลบั ความคดิ สร้างสรรค์ ภาพประกอบ 2 บทบาทผ้สู อนทสี่ ่งเสรมิ ความคดิ สรา้ งสรรค์

8 5. บทสรปุ การพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ของผู้เรียนเป็นภารกิจสาคัญ ของผู้สอนในปัจจุบัน ทั้งน้ีเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของการเตรียมผู้เรียน ให้มีสมรรถนะตอบสนองลักษณะงานในอนาคต ซ่ึงการพัฒนา ความคิดสร้างสรรค์ของผู้เรียนสามารถพัฒนาได้โดยบูรณาการไปกับ กิจกรรมการเรียนรู้ประจาวันที่ผู้สอนได้ออกแบบการจัดการเรียนรู้ ตอบสนองความสนใจของผเู้ รยี นอย่างมีคุณภาพ

9 บรรณานุกรม Davis, Lauren Cassani. (2018). Creative Teaching and Teaching Creativity: How To Foster Creativity In The Classroom. Retrieved from http://psychlearningcurve.org/creative-teaching-and- teaching-creativity-how-to-foster-creativity-in-the- classroom/ Johnson, Ben. (2019). 4 Ways to Develop Creativity in Students. Retrieved from https://www.edutopia.org/article/4-ways-develop- creativity-students Pang, Weiguo. (2015). Promoting Creativity in the Classroom: A Generative View. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/277915869_Pro moting_Creativity_in_the_Classroom_A_Generative_View Swan, Marie. (2021). 9 Classroom Ideas for Creative Thinking and Learning. Retrieved from https://www.classcraft.com/blog/classroom-ideas-for- creative-thinking-and-learning/

การพฒั นาความคดิ สร้างสรรคข์ องผเู้ รยี น เป็นภารกิจสาคัญของผู้สอนในปจั จุบัน เป็นส่วนหน่งึ ของการเตรียมผ้เู รยี น ใหม้ ีสมรรถนะตอบสนองลกั ษณะงานในอนาคต