the_end_ncds_copd_orkhthunglmopngphng

TNHECENDD s ปที่ 1 ฉบับท่ี 2 เมษายน 2557 - มิถนุ ายน 2557 ¶ŒÒÊ´Ù ÍÒ¡ÒÈÊ´ªè׹䴌àµçÁ»Í´ ¨Ð´Õᤋä˹¶ŒÒÃͺ¡Ò äÃŒ¤Çѹ¾ÉÔ ? “COPD” ʺÒ¡àÒ¤ÂÃ×ÍË¢‹Ò‹Ò§Âä¡ÅNâCäD:s:âä¤Å¶¹Ô§Ø Ô¡ÅàÁÅâ»¡Ô §†º¾ØËÃÍáÕè §º»º‡Í§§‹Ò¡Â¹Ñ äá´µŒ ä‹ ´Œ¼Å´Õ ÃͺÃÇéÑ Ãͺâä: ༴ç¨È¡Ö »¨˜ ¨ÑÂàÊÕè§ àÅÂÕè § COPD

ÊÒúÑÞ 3กองบรรณาธกิ าร นพ.ทักษพล ธรรมรังสี คอลมั น NCDs ยอ งเงยี บ 4-5 ผศ.นพ.สุทศั น รงุ เรอื งหริ ัญญา หนา 4-5 6-7 คอลมั นกาวทนั โรค รทู ัน NCDs 8-9 นพ.ทกั ษพล ธรรมรังสี หนา 6-7 คอลัมนส บายกาย หา งไกล NCDs เพญ.สิรภัทร ตุลาธรรมกจิ หนา 8-9 10-11 คอลมั นเ ครือขาย NCDs “คลินกิ เลิกบหุ รแ่ี บบงา ย แตไดผลดี” (Easy Smoking Cessation Clinic) นพ.รฐั ภมู ิ ชามพูนท หนา 10-11 คอลัมNนรCอDบjรinว้ั n รอบโรค NCDs 12-13 หนา 12-13 14-15 คอลัมนต ระเวนทองโลกงานวจิ ัย NCDs รมสีฟา หนา 14-15 ผจู ดั ทำ แผนงานเครือขายควบคุมโรคไมติดตอ (NCD Net) บรรณาธิการ : นพ.ทักษพล ธรรมรังสี ทปี่ รกึ ษา : นพ.วชิ ช เกษมทรพั ย กองบรรณาธิการ : น.ส. สุกฤตา พุมดวง ภญ.วรรณสุดา งามอรุณ นายพฒุ ิปญ ญา เรอื งสม น.ส. นงลภัส ศศวิ ัจนไ พสิฐ นายวชิ ชกุ ร สุริยะวงศไพศาล ออกแบบปกและรูปเลม: จริ ายุต ยมาภัย 2

กองบรรณาธิการ เขยี นโดย นพ.ทกั ษพล ธรรมรงั สี พบกันอกี คร้ังกบั จดหมายขา ว THE END NCDs นะครบั กอนอ่ืน บก.ตอ งขอขอบคุณทกุ ทา นสำหรับคำชม คำติ และขอ เสนอแนะทม่ี คี ณุ คา ตอ การปรับปรงุ จดหมายขา วฉบบั นค้ี รบั พูดถงึ ชอ่ื ของจดหมายขาว THE END NCDs บางทานถามวาทำไมถงึ ใชค ำภาษาอังกฤษวา NCDs หรือทับศัพทตรงๆ เปนภาษาไทยวา “เอ็นซดี ี” แทนที่จะใชคำวา “โรคเรื้อรงั ” หรือ “โรคไมต ดิ ตอ ” ท่ีอาจจะคุน เคยกนั มากอน อนั นกี้ เ็ ปนทถี่ กเถยี งกันอยางกวา งขวางวา ขอบเขตของท้ังโรคเรอื้ รงั และโรคไมตดิ ตอ นัน้ ยงั ไมครอบคลุมโรค NCDs อยา งครบถว น และทาง NCD Net ก็เช่ือวา หากใชคำวา NCDs ในการส่ือสารอยา งตอ เน่อื ง สงั คมไทยจะคุนเคยกับ คำดังกลา วในไมชา เหมอื นทป่ี จจบุ ันเราพดู ถงึ HIV กันอยา งคลอ งปากเชนเดียวกับมเี สยี งแนะนำวาอยากใหจ ดหมายขา ว น้ใี หค วามรเู กย่ี วกบั แนวทางการปฏบิ ตั ติ ัวเพ่ือปองกันโรค หรอื เม่อื ปวยแลว ควรทำอยา งไร ตรงนีท้ างบก.ขอขอบคุณ และขอนำไปพิจารณานะครับ ในเบอื้ งตนนข้ี อชี้แจงวาจดุ ประสงคหลักของจดหมายขา วนี้จะเปน ชองทางการสอ่ื สารกบั ภาคเี ครอื ขา ยคนทท่ี ำงานควบคมุ และปองกันโรครวมถึงบุคลากรสขุ ภาพ เราเชอ่ื วามีสอ่ื สุขศึกษามากมายสำหรบั ประชาชนท่วั ไป และกลมุ ผปู วยโดยเฉพาะอยางยิง่ ในยคุ การส่ือสารไรพรมแดนเชน นคี้ รับบางทฉี บับตอไป เราอาจจะ แนะนำสอื่ สขุ ศกึ ษาทค่ี รบถวนนาสนใจไวบ า งครบั สำหรับเรอื่ งราวเดน ของฉบบั นี้เปนเรื่องโรค COPD หรือ โรคถงุ ลมโปง พอง ที่ผูค นสวนใหญมกั นกึ เชอื่ มโยง กับการสบู บหุ รโ่ี ดยอตั โนมัติ โรคถุงลมโปง พอง เปน โรคที่รกู นั ดวี ามีความทรมานมาก มผี ูปว ยทา นหน่งึ เคยเลาให บก.ฟง จนเห็นภาพวาสภาพของตนเองเหมือน“คนกำลงั จมนำ้ แตไ มต ายสกั ท”ี แมว ากลมุ ผูปวยโรคถงุ ลมโปงพองเหลานี้ อาจจะ ไมส ามารถรักษาหายขาดได ทาง บก.เช่อื วาหากมกี ารจัดการที่ดีแลวพวกเขายงั สามารถมีคณุ ภาพชวี ติ ท่ดี พี อสมควรได และที่สำคัญสามารถเปนเรี่ยวแรงในการปอ งกันอันตรายจากการสูบบุหรี่ใหกบั ผูอนื่ ได พูดถึงบุหร่ี เม่ือหลายสิบปก อ นขอมูลทางระบาดวิทยาเคยประมาณการไวว า ผสู ูบบหุ รี่รอ ยละ 20 ถงึ 25 จะเสียชีวติ จากโรคท่เี กดิ จากการสบู บุหรี่ อยางโรคมะเร็งตางๆ และโรคถงุ ลมโปง พอง ท่ีเปน พระเอกของจดหมายขา วฉบับน้ี แตการศกึ ษาเมอ่ื ไมน านมาน้แี สดงใหเ ห็น ความนากลวั กวา น้นั วาสัดสวนดังกลาวอาจจะสงู ประมาณรอยละ 50 ทีเดียว พูดงา ยๆ คือ หากเหน็ คนสบู บหุ รเ่ี ดินมาสองคน จะมีหน่ึงคนเสยี ชีวิตจากโรค ของการสูบบุหร่ี แลว จะเกดิ อะไรขึน้ กับสงั คมไทย เม่ือเยาวชน ของเราทั้งชายหญงิ กำลงั เริม่ ตนอาชพี นักสูบปล ะเปนแสนคน ไมช วยกัน ปอ งกนั วนั นี้ วนั หนาก็แกไ ขภาระสงั คมนี้ไมทนั เสยี แลว แลว พบกนั ใหมครบั 3

NCDs ยอ งเงียบ โดย ผศ.นพ.สุทัศน รุง เรืองหิรญั ญา พญ.วรี ยา สถาวราวงศ และพญ.สิรภัทร ตุลาธรรมกจิ คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรว โิ รฒ âä¶Ø§ÅÁ⻆§¾Í§¤×ÍÍÐäà ʶҹ¡Òóã¹»˜¨¨Øº¹Ñ ตลอดชว งหลายปท ผ่ี า นมา โรคถุงลมโปงพองจัดเปน สาเหตุการเสียชวี ติ อันดบั ท่สี ข่ี องประชากรโลกและมแี นวโนมเพม่ิ ขึ้นเปนอันดับท่ี สองใน ค.ศ. 2020 สําหรบั ในประเทศไทยในปจ จบุ ัน มผี ปู วยอยูแลว มากถงึ 1 ลานคนทัว่ ประเทศ! โดยมีคา ความชุก (Prevalence) ทีร่ อยละ 7.1 ของคนไทยท้งั หมด และรอ ยละ 90 ของการปว ยมตี น ตอจากการสูบบหุ รี่ และถงึ แมจ ะปวยเปน โรคถุงลมโปงพอง แลวก็ตาม แตร อยละ 32 ของ ผปู วยกลุมดงั กลาวยังคงสูบบหุ รี่อยางตอเนอ่ื ง ซึ่งสรางความทกุ ขท รมานตอ เน่ืองไปอีก 10-20 ปจนกระทงั่ เสยี ชวี ติ âä¶Ø§ÅÁ⻧† ¾Í§¤Í× ÍÐäÃ? ?? โรคถงุ ลมโปงพอง (Chronic obstructive pulmonary disease-COPD) ? ? เปน โรคที่เกดิ จากกระบวนการอกั เสบเรือ้ รงั (Chronic inflammation) ? ? ของรา งกายโดยกระบวนการอกั เสบน้จี ะเกดิ ข้ึนอยางรนุ แรงและเดนชดั ท่สี ดุ ใน ? ระบบการหายใจสว นลา ง โดยเฉพาะทถ่ี งุ ลมปอด (Alveoli) และหลอดลม ? อนั เปน ผลจากการสมั ผสั สารกระตนุ ตางๆ เชน ควันบหุ รี่ มลพิษทางอากาศ เปน ตน ทวาขอมูลการแพทยในปจจุบันยังชีใ้ หเ ห็นวากระบวนการอักเสบน้ี ยังเกดิ กับอวยั วะตา งๆในระบบอ่ืนๆ ของรา งกายอกี ดวย เชน กลา มเนอื้ ลาย กระดกู สมอง หลอดเลือด เปน ตน ซงึ่ สงผลใหอวัยวะตางๆ และระบบการ ทาํ งานของรางกายทรดุ โทรมลงอยา งตอเนอื่ ง ดังน้นั ในปจ จุบัน จึงอาจกลาวได วาโรคถงุ ลมโปงพอง เปนโรคทเ่ี กิดการอกั เสบกบั ทว่ั ทัง้ รา งกาย อาการและ อาการแสดงท่พี บจงึ มไิ ดมเี พยี งอาการทางระบบการหายใจ เชน หอบเหนื่อย หรอื ไอเรอ้ื รังเทานัน้ แตยังมีอาการในระบบอน่ื ๆ อีกมากมายรว มดว ย ดงั จะไดก ลาวตอไป âä¶Ø§ÅÁ⻧† ¾Í§à¡Ô´¢¹Öé ä´ÍŒ ‹ҧäà กวารอยละ 90 ของการปวยเปนโรคดังกลาวเกดิ จากการสูบบุหร่ี ทีเ่ หลือเกิดจากสารกระตุนอ่ืนๆ เชน มลพษิ ทางอากาศ การเผาถา น การเผาไหมนา้ํ มนั เช้ือเพลงิ การทาํ เหมืองแร หรอื เหมอื งถา นหิน การขุดเจาะอโุ มงค เปน ตน นอกจากน้ี ยงั มีปจจยั เส่ยี งทางพนั ธุกรรม เชน การขาดสารโปรตนี α1-antitrypsin ในชาวยุโรป ปจจยั เสยี่ งเหลานี้ สง ผลใหเย่ือบหุ ลอดลมไวตอการอกั เสบมากกวา ปกติ โดยมีการกระตุน เมด็ เลอื ดขาวโดยเฉพาะ CD8-lymphocyte, neutrophil และ macrophage เม่ือเซลลเหลานีถ้ ูกกระตนุ กจ็ ะมีการสรา งสารกระตุน กระบวนการอกั เสบ (Proinflammatory mediators), อนมุ ูลอิสระ และสารยอยสลาย โปรตีนเนอื้ เยื่อปอด (Proteolytic enzymes) สงผลใหห ลอดลมสรางเสมหะในปริมาณมาก ในขณะทก่ี ลไกขบั เสมหะบกพรอ งไป สง ผลใหผ ูปวยเหลา น้ี มักไอมเี สมหะเรื้อรังอยูนาน ผลพวงอยา งหน่ึงของกระบวนการอักเสบสําหรับโรคน้ีกอ ใหเ กดิ การเปลีย่ นแปลงอยา งถาวรตอ โครงสรางของหลอดลมขนาดเลก็ โดยเฉพาะ สว นทม่ี เี ล็กกวา 2 มลิ ลิเมตร ทําใหห ลอดลมตีบงาย ผนงั ของถงุ ลมถกู ทาํ ลายจนขยายตวั โปง พองออกมารวมตวั กนั เปน ถงุ ลมขนาดใหญ ผิดปกติ เกิดภาวะพรองออกซิเจนไดงา ย ในขณะเดียวกนั ระดบั ของกา ซคารบอนไดออกไซด ในกระแสเลอื ดก็เพมิ่ ข้ึนกวาปกติมากข้นึ เรื่อยๆ 4

กระบวนการอกั เสบแบบเรื้อรังดังกลาวขางตนนจี้ ะดําเนินไปอยา ง รปู ที่ 1: กลไกการดาํ เนินโรคถงุ ลมโปง พองตามแนวคดิ Downward spiral ตอเน่อื ง เปนเวลาราว 10-20 ป โดยตลอดชวงเวลาดังกลาวการดาํ เนนิ ของ โรคจะเปน ไปแบบ Downward spiral กลา วคอื โรคจะทาํ ใหรา งกายทรุดโทรม อยา งตอ เน่อื ง มกี ระบวนการอักเสบเร้อื รัง อวัยวะในระบบทางเดนิ หายใจ ทรุดโทรมลงเร่อื ยๆ ทําใหเหนอ่ื ยงา ย เรี่ยวแรงถดถอยลง จนกระท่งั มีความรูสกึ เหนือ่ ยแมไมไ ดข ยบั ไปไหนจนเสียชีวิตในเวลาตอ มา ดแู ลว คลา ย กับพายุหมนุ ทอรน าโด ตอนแรกก็หมุนเปนวงกวา งๆ โดยเหยื่ออยูตอนบนๆ ของพายุ เมอ่ื พายุหมนุ ตอ เนอ่ื ง เหย่ือก็จะถูกเหว่ยี งใหลงไปถงึ จุดทอ่ี ยูต่ํา ลงเรอ่ื ยๆ ตามเกลียวพายุ จนกระทัง่ ถึงจุดตาํ่ สดุ และเสียชวี ิตตามรปู ท่ี 1 (ขวามอื ) ÍÒ¡ÒÃáÅÐÍÒ¡ÒÃáÊ´§ã¹ÃкºÍ¹è× æ¢Í§âä¶Ø§ÅÁ⻆§¾Í§ กระบวนการอักเสบเร้อื รังทเี่ กดิ ขนึ้ ในผปู วยโรคถุงลมโปงพองน้ัน มิไดเกิดขน้ึ เฉพาะกับระบบการหายใจเทา น้นั แตยังเกดิ ขึน้ กับระบบอวยั วะ อ่ืนๆ ทัว่ รางกาย ดงั น้ัน ผปู ว ยโรคนี้จงึ อาจไดรับผลกระทบตอ ระบบอวยั วะอื่นๆ และ มอี าการหรอื อาการแสดงของระบบอวัยวะนน้ั ๆไดตามรูปท่ี 2 (ซายมือ) รูปท่2ี : แสดงอาการและอาการแสดงของระบบอวยั วะอน่ื ๆในโรคถุงลมโปง พอง àÃÒ¨ÐÇ¹Ô Ô¨©ÑÂâä¶Ø§ÅÁ⻧† ¾Í§ä´ŒÍÂҋ §äÃ? การวนิ จิ ฉยั ก็จะอาศัยอาการและอาการแสดงดังกลาวขางตน เชน มี AP diameter ของทรวงอกท่ีกวา งขึ้นกวา ปกติ ไดย ินเสียง wheezes จากการฟง ปอด เปน ตน รวมกบั การตรวจสไปโรเมตรยี  (Spirometry) ซึ่งจะพบลกั ษณะของกราฟชวง หายใจออกโคงเวา ลงหาแกน x อนั เปนผลจากการไหลของกา ซท่ชี าลง เนอื่ งจาก ตองไหลผานหลอดลม ทีต่ บี แคบกวา ปกตดิ งั รูปที่ 3 (ซา ยมือ) สาํ หรบั รายละเอียดนน้ั จะกลา วถึงในคอลัมน “สบายกาย หางไกลโรค NCDs” รปู ที่ 3: แสดงกราฟที่ไดจ ากการตรวจสไปโรเมตรีย 5

กา วทนั โรค รูท นั NCDs โดย นพ.ทกั ษพล ธรรมรงั สี âÃ໤¹š C»O˜ÞPËDÒÊËØ¢ÃÀ×ÍÒâþ¤·¶Õè·§Ø ÅÒŒ ·ÁÒâ»Â͆§¾Â‹Òͧ§Â§èÔ ในมิติของขนาดปญหาโรคถุงลมโปง พอง (COPD) เปน สาเหตกุ ารเสียชีวติ เรอ่ื ง COPD กไ็ มต า ง อันดบั ตน ๆ ในสงั คมไทย จากฐานขอ มลู ของโครงการศึกษาภาระโรคในป 2552 จากโรค NCD อน่ื ๆ โรคดังกลา วเปน สาเหตุการเสียชวี ิตอันดับหาในประชากร เพศชาย และอันดบั หากเราไมชว ยกัน สิบในประชากรเพศหญงิ และรวมแลว คราชวี ติ ประชากรไทยไป เราทุกคนกจ็ ะตกเปน เหย่ือ เกือบสองหมนื่ คนในหนงึ่ ป มากกวาการตายจากโรค HIV เสยี อกี ของวกิ ฤต NCD รวมกัน ในมิติของคณุ ภาพชวี ติ โรคถุงลมโปงพองเปน โรคทีท่ รมาน และบัน่ ทอน ไมว า คุณจะเปน ใคร คณุ ภาพชวี ติ ของทงั้ ผูป ว ยและคนรอบขา ง ในมติ ขิ องระบบบรกิ ารสุขภาพ โรคถงุ ลมโปงพองเปนโรคท่ีตอ งการทรพั ยากรสขุ ภาพมหาศาล เนอ่ื งจากรักษาไมหายขาด ผปู ว ยจะตอ ง วนๆเวียนๆ อยรู อบประตู โรงพยาบาล และกอ ใหเกิดคาใชจ ายทางสขุ ภาพมหาศาล ในมิตทิ างสาธารณสขุ โรคถุงลมโป ง พองเปนโรคทมี่ ปี จ จยั เส่ยี ง ชัดเจน เปนโรคท่ีมรี ะยะเวลาในการกอ โรคนาน มลี ักษณะโรค ทสี่ มรรถภาพของปอดคอ ยๆเส่อื มลง จงึ เปน โรคที่ปอ งกนั ได หากลดความเส่ยี งลง ชะลอความเสยี หาย ลดมลพิษอากาศ ภายในบา น หรอื อาคาร ความเครียด โรคหอบหืด อยา งไรก็ตาม ปจจัยอีกสว นที่ปอ งกนั ไดยากหรอื ปอ งกนั ไมได เลยกย็ งั มี เชน มลภาวะทางอากาศ ประวัตกิ ารติดเชื้อทป่ี อด ตัง้ แตว ัยเด็ก และกรรมพนั ธุ เปนตน ในบรรดาปจจัยเส่ียง ท้ังหมดนี้ หัวหนา โจร คอื ยาสูบ ยาสบู ในทนี่ ี้ไมไ ด หมายความเฉพาะ แคการสูบ บุหร่มี วน (Cigarette) แตย งั รวมถึงยาสบู ประเภทอ่ืนทั้งหมด ท้งั ซิการ ไปป บารากู และกัญชา และทนี่ ากลัวไมน อยไป คอื การไดร บั ควนั บุหร่ีมอื สอง หากกลาวใหงายทส่ี ุด ความเสียหาย จากบุหรกี่ ค็ อื ผลลัพธ จากการคณู กนั ระหวางปริมาณยาสูบที่ใช (เชนจำนวนบุหรี่ตอ วนั ) และระยะเวลาไดรับยาสูบ ดว ยเหตนุ ี้ สมาชิกครอบครัว ของนกั สูบท่ีแมไมไดส บู เองโดยตรง แตมรี ะยะเวลานานพอจงึ กลายเปนกลมุ เสย่ี งอยา งไมร ูตัว 6

ดังนัน้ หนทางทด่ี ที ส่ี ดุ ในการลดความเสีย่ งจากยาสูบ คอื การหยุดสูบบหุ ร่ีโดยเด็ดขาด หรือปองกนั ตนเองไมใ ห ไดรับควนั บุหรีเ่ ลย หรอื เรยี กวาทำกลไกขาใดขาหนึ่งใหเปน ศูนย ไมวา สูบมานานเทาใด การหยดุ สูบกจ็ ะชวยลด ความสญู เสยี ลง หากยัง “กำจดั ” ไมได ก็ตอ ง “จำกัด” ขาใดขาหนงึ่ หรอื สองขารว มกันก็เปน หนทางลด ความเสย่ี งลง ไมว า จะเปนการลดปรมิ าณการสบู การชะลอการเรม่ิ สบู ไปจนถงึ การกำหนดเขตหา ม สบู บุหร่ี รวมถงึ การทำใหบ านปลอดบหุ ร่ี อยางไรก็ตามการ การพาตัวเองออกไมใ หส ัมผัส ควนั บุหร่เี ลยไมใ ชเร่ืองงายนัก ในระดบั มหภาคแลวการลดจำนวนนักสูบบุหรี่ในสังคมลง จงึ เปน หนทางทางออมในการลดความเส่ยี งทางออ มในกลมุ ผทู ไ่ี มสบู บุหรี่ นอกจาก เพม่ิ ความเสย่ี งในการเปนโรคถุงลมโปงพองแลว ยาสบู ยังเพ่ิมระดบั ความรุนแรง ของโรค เพ่ิมความถีใ่ นการเกิดอาการ และเพิ่มโอกาสเกดิ โรคแทรกซอนของ โรคถงุ ลมโปง พองอกี ดว ย จากท่ีกลาวมาท้งั หมด จะพบวาใหแ พทย พยาบาล รอรกั ษาแตอาการ ของผูปว ยโรคถุงลมโปง พองอยา งเดยี วคงไมเ พียงพอ เปรยี บเทียบไปก็เหมือนกบั การน่ังวดิ นำ้ ออกจากเรือทม่ี ีรอยรวั่ หลายจดุ ไปเรื่อยๆ ตอ งขอแรงใหลุกข้ึนมา จดั การปญ หาท่ีตน ตอ ทำรูรั่วใหเลก็ ลง หาทางอุดรูร่ัวและที่ดีท่ีสุดคอื เราทำเรือให แข็งแรง ไมต องมากงั วลอกี ตอไปแลววา ระบบบรกิ ารสุขภาพทำอะไรไดบา งเก่ยี วกบั บุหรี่ อาจจะเรมิ่ ตนทีก่ ารจดั การกลุมผปู วยและกลมุ เส่ียงอนื่ ๆ ใหห ยดุ สูบบุหร่อี ยา งจริงจงั ขยายตอ ไปยงั คนขา งเคียง รวมถงึ การหา มสบู บหุ ร่ใี นบาน และอาศัยแรง ของคนรอบขา งผูปว ยและผูสูบเปน ตัวชว ยปลุกชมุ ชนและสงั คมใหต ระหนกั และเอาจรงิ เอาจงั กับการปราบหวั หนาโจรนี้ และปองกนั “COPD”อนาคตของสังคมจากควนั บุหรี่ 7

สบายกาย หางไกล NCDs โดย พญ.สริ ภทั ร ตลุ าธรรมกจิ พญ.วรี ยา สถาวราวงศ และผศ.นพ.สทุ ศั น รงุ เรอื งหริ ญั ญา คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรว โิ รฒ âä¶§Ø ÅÁ⻆§¾Í§»‡Í§¡Ñ¹ä´Œ º·¹Òí ปจ จยั เสย่ี งสำคญั ทส่ี ดุ ของโรคถงุ ลมโปง พอง คอื การสบู บหุ ร่ี ในปจ จบุ นั องคก ารอนามยั โลกไดร ายงานการตรวจพบสารเคมที เ่ี ปน อนั ตรายตอ รา งกายในควนั บหุ รม่ี ากกวา 7,000 ชนดิ สารพษิ เหลา นจ้ี ะกระตนุ กระบวนการอกั เสบทง้ั แบบปฐมภมู ิ และทตุ ยิ ภมู ติ อ ระบบตา งๆ ของอวยั วะในรา งกาย ทำใหส ญู เสยี สมรรถภาพของปอดมากกวา ในคนปกตกิ วา 2-3 เทา ตวั ผลทต่ี ามมาคอื อาการหอบ เหนอ่ื ย และอาการทาง systemic ตา งๆอกี มากมาย ซง่ึ ทา ยทส่ี ดุ แลว ทำใหผ ปู ว ยเสยี ชวี ติ ในปจ จบุ นั ทว่ั โลกมผี สู งั เวยชวี ติ จากโรคน้ีมากถงึ ปล ะ 1 ลา นคน กอ ใหเ กดิ การสญู เสยี ทางเศรษฐกจิ ทง้ั ระดบั ครวั เรอื นและระดบั ชาติ อยา งมหาศาล โดยใน พ.ศ. 2553 ประเทศไทยตอ งสญู เสยี งบประมาณในการดแู ลรกั ษาผปู ว ยเหลา นม้ี ากถงึ 16,000 ลา นบาท แมโ รคถงุ ลมโปง พองจะสรา งภาระมากมายหลายดา น แตโ รคดงั กลา วสามารถปอ งกนั ไดไ มย าก หากเลกิ บหุ ร่ี และมกี ารรณรงค ปอ งกนั นกั สบู หนา ใหม ดงั จะเหน็ ไดจ ากการรณรงคค วบคมุ การบรโิ ภคยาสบู อยา งจรงิ จงั ในประเทศสหรฐั อเมรกิ าในชว งสองทศวรรษทผ่ี า นมา ทำใหค นอเมรกิ นั สบู บหุ รล่ี ดลงไปกวา กง่ึ หนง่ึ จากเดมิ ซง่ึ สง ผลใหผ ปู ว ยโรคถงุ ลมโปง พองลดลงตามไปดว ย หากกลบั มามองสถานการณโ รคถงุ ลมโปง พองของประเทศไทยในปจ จบุ นั แลว พบวา สถานการณย งั นา เปน หว ง เนอ่ื งจากประเทศไทย มจี ำนวนผปู ว ยโรคนอ้ี ยแู ลว มากถงึ 1 ลา นคน โดยมคี า ความชกุ (Prevalence) ทร่ี อ ยละ 7.1 ของคนไทย ในจำนวนน้ี 1 ใน 3 ของผปู ว ยเหลา น้ี ยงั คงสบู บหุ รอ่ี ยา งตอ เนอ่ื ง สง่ิ ทร่ี า ยกวา นน้ั คอื แมม กี ารรณรงคล ดการสบู บหุ รม่ี ากมาย แตจ ำนวนผสู บู บหุ รก่ี ลบั ไมไ ดล ดลงมากนกั โดยการสำรวจลา สดุ ป 2554 พบวา รอ ยละ 47 ของชายไทยยงั คงสบู บหุ รอ่ี ยู และมผี สู บู บหุ รท่ี ว่ั ประเทศมากกวา 13 ลา นคน Ëҡ໚¹àª¹‹ ¹ÕéµÍ‹ ä» ¤Ò´¡ÒÃ³ä ´ŒÇ‹Ò ã¹ÍÕ¡ 10-20»¢‚ ÒŒ §Ë¹ÒŒ ¶ŒÒÁ¤Õ ¹ÊÙººØËÃèÕ ËÃÍ× »†ÇÂ໚¹ COPD ¨ÐÁÕ¼Ù»Œ †ÇÂâä¶§Ø ÅÁ⻆§¾Í§ã¹»ÃÐà·Èä·Â ¨Ðª‹ÇÂÂѧ䧴Õ뼄 ã¤Ã¨Ðª‹ÇÂà¢Òä´ºŒ ÒŒ §? à¾ÔèÁ¢¹Öé Í¡Õ äÁµ‹ Òèí ¡ÇÒ‹ ˹è§Ö à·‹ÒµÑǢͧ¨Òí ¹Ç¹·èÕÁÕÍÂáÙ‹ ÅŒÇã¹»˜¨¨ºØ ѹ¹Õé ตองใหเ ขาเขารับคาํ ปรกึ ษาเพ่อื เลกิ สบู บุหรโ่ี ดยเร็ว แพทย พยาบาล และบคุ ลากรวชิ าชพี สขุ ภาพไมวา สาขาใด äÁ‹ÍÂÒ¡ãËŒ¤¹ã¡ÅªŒ ´Ô ชว ยผสู ูบไดท้ังนั้น ผูสบู บุหร่คี วรเลิกกอ นอายุ 35 ป เพราะ »Ç† Â໚¹âä¶Ø§ÅÁ⻆§¾Í§ จากการศกึ ษาวิจยั ของ นพ.Richard Doll พบวาหาก เลิกสบู กอ นอายุดังกลาว ผลกระทบตอสขุ ภาพแบบถาวร แทบจะ ·íÒ䧴ÎÕ Ñº? อยาใหเขารเิ ริ่มสูบบหุ ร่ี ไมเ กิดขน้ึ เลย!! กระนั้นไมว าจะอายุกี่ป หากเลกิ บุหร่ไี ด และใหเขาหลกี เลีย่ งการสัมผัสกับปจ จยั ยอมดีตอรา งกายแนนอน กระตนุ การอกั เสบ ตา งๆ เชน ฝนุ ควนั สาํ หรับกรณที ี่ปวยเปน COPD (โรคถงุ ลมโปง พอง) จากการเผาไหม ควนั ธูป สารระเหย แลว คงทาํ ไดแคปองกนั ภาวะแทรกซอ น และชลอการทรดุ ตัวของรางกาย เปน ตน 8

·ÃÒºËÃÍ× äÁ‹? ผลการศึกษาของ National Institute on Drug Abuse (NIDA) ประเทศสหรฐั อเมรกิ า ท่สี งั เกตและตดิ ตามการเปลย่ี นแปลงทางพฤติกรรม หลงั จากท่ีวยั รุนไดท ดลองเสพติดยาเสพติดแตล ะชนิดเปรยี บเทียบกนั พบวาบหุ ร่เี ปนสารเสพตดิ ท่ีเลกิ ไดน อยที่สุดหลงั เสพครัง้ แรก (รปู ที่ 1) หากเลิกสบู บหุ รี่ไดตอนท่ีอายมุ ากกวา 35 ป โรคเรอ้ื รังจะรุมเรา เขาทําลายสขุ ภาพ (รูปที่ 2) รปู ท�ี 1: แสดงสดั ส่วนของผทู้ ี�ทดลองเสพยาเสพติดแต่ละชนิดแล้วเลิกไม่ได้ รปู ท�ี 2 อตั รารอดชีวิตของผสู้ บู บหุ รี�ท�ีมีอายทุ �ีมากกว่า 35 ปี ขึน� ไป á¹Ç·Ò§ 5A ¡ÑºËÅÑ¡»¯ÔºÑµÔ “Ê-º-Á” (Êͺ¶ÒÁ-ºÒí º´Ñ -ËÁèѹµ´Ô µÒÁ) ในการชวยเหลือบาํ บดั ใหผ ปู ว ยเลกิ บหุ ร่นี ัน้ สามารถทําไดไมย ากโดยใชแนวทาง รปู ท�ี 3 แสดงการดาํ เนินงานตามแนวทาง ส-บ-ม ที่เรียกวา 5A ซง่ึ ประกอบดวย Ask, Advise, Assess, Assist, Arrange แนวทางทัง้ หา นี้ (สอบถาม บาํ บดั หมนั� ติดตาม) ไดถ กู ใชก นั มาในสังคมตะวันตกเปนเวลานาน โดยไมเคยไดร บั การปรบั ปรงุ ดงั นน้ั แนวทาง เวชปฏิบัติในการบาํ บดั โรคเสพยาสูบในประเทศไทย พ.ศ. 2555 จึงไดแนะนําแนวทางท่ี งา ยและเหมาะกบั สังคมไทยมากข้ึน ซ่งึ ประกอบดวย 3 ข้ันตอนเทา นัน้ คือ ส-บ-ม (สอบถาม บาํ บัด หมน่ั ตดิ ตาม) ซง่ึ สรปุ หลักไดด ังรปู ท่ี 3 (ขวามือ) โดยมรี ายละเอยี ดดงั นี้ 1.สอบถาม: ทาํ ไดต งั้ แตตอน triage หรอื ขณะวัดสัญญาณชพี ของผปู ว ย ใชไดทั้งกับแผนกผปู ว ยนอกทวั่ ไป หรือคลนิ กิ เฉพาะโรคอยา งคลนิ ิก COPD เปน ตน โดยใช 3 คําถามหลัก ไดแก “สบู บุหร่หี รือเปลา” “สบู วนั ละกม่ี วน” “สบู มวนแรกหลงั ตน่ื นอนนานแคไหน” โดยคาํ ถามแรกใช เพื่อเปด การ สนทนา สองคาํ ถามหลงั เปน การประเมนิ ความรนุ แรงในการเสพ หากผปู วย สูบบุหร่ีตง้ั แต 20 มวนตอ วันข้ึนไปไมวา จะเปน ยาสูบ ชนดิ ใดหรอื ตองสบู มวนแรกภายในครงึ่ ชัว่ โมงแรกหลงั ต่ืนนอนกอ็ าจถือไดวาผปู ว ยรายนัน้ นาจะตดิ นิโคตนี อยางมาก 2.บาํ บัด: ใชห ลัก 4ล (ลอ็ ควนั -ล่ันวาจา-ลาอปุ กรณ-ลงมือ) โดยใชเวลาพูดเพ่ือโนมนาวผปู ว ย 2-20 นาที และ ตองเนนยํา้ ผูปวยใหก ําหนดวนั เลิก ท่ชี ดั เจน สง เสรมิ ใหบอกกลาวความตั้งใจน้ีแกค นสาํ คญั ทุกคน ทงิ้ อปุ กรณการสูบทั้งหมดแลว รีบลงมอื ทาํ อยา งมสี ติ โดยหากลเม็ดทีใ่ ชร บั มอื กบั อาการอยากบุหรีท่ จี่ ะเกดิ ขึ้นไวล วงหนา 3.หมน่ั ติดตาม: เมอ่ื ใหการบําบัดแลว กต็ อ งนดั ติดตามผลการบําบดั เปนระยะๆ ตามความเหมาะสม ตัง้ แตท ุก 2 สัปดาหไ ปจนถึงทกุ 1-2 เดือน อยางไรกต็ าม หากจาํ เปน ตองนดั นานเกนิ 2 สปั ดาหค วรพิจารณาติดตามผลดว ยวธิ กี ารอ่ืนควบคดู ว ย เชน โทรศพั ทตดิ ตามผล และเตือนสตผิ ปู ว ย เปน ระยะๆ หรอื รว มมอื กบั Quitline 1600 ในการรว มโทรศพั ทต ดิ ตามผปู ว ยกย็ งิ่ ดี ในการตดิ ตามผลควรมกี ารวดั คา ระดบั กา ซคารบ อนมอนอกไซด ทางลมหายใจ หรอื ตรวจนโิ คตินในปสสาวะ เพอ่ื ประเมินผลการเลกิ บุหรใ่ี หเ ท่ียงตรงย่ิงขึ้นดว ย สรุป: โรคถงุ ลมโปง พองแมจ ะรกั ษาไมห ายขาด แตก ป็ อ งกนั ไดง า ยนดิ เดยี วโดยไมเ รมิ่ สบู บหุ ร่ี หรอื หากสบู แลว กต็ อ งชว ยบาํ บดั ใหผ ปู ว ยเลกิ บหุ ร่ี โดยเร็วทส่ี ดุ แนวทางการบําบดั ในปจจบุ ันที่แนะนําคือ ส-บ-ม (สอบถาม บําบดั หม่ันตดิ ตาม) 9

เครือขาย NCDs โดย นพ.รฐั ภมู ิ ชามพูนท โรงพยาบาลพุทธชินราช จังหวดั พษิ ณุโลก (“Eคaลsนิ yกิ Sเลmิกoบkุหinรแี่gบCบeงsายsaแtตioไ ดnผ Cลliดnี”ic) โรงพยาบาลพุทธชนิ ราช พษิ ณโุ ลก เริ่มดาํ เนนิ งานใหบริการชว ยเลิกบุหร่ีอยา งเปน รปู ธรรม และไดมีการจัดตั้งคณะทาํ งานเพ่อื จัดกจิ กรรม ใหบริการชวยเลิกบหุ รี่รว ม กับการใหคาํ ปรึกษาที่แผนกใหค าํ ปรกึ ษาดา นสขุ ภาพตงั้ แต พ.ศ. 2536 สาํ หรับการ ใหบ รกิ ารนัน้ เดมิ ไมม ผี รู บั ผดิ ชอบหลัก และตองอาศัยอาสาสมัครสาธารณสุขมาชว ย ซ่งึ ก็มีภาระหนาทม่ี ากอยู ทาํ ใหบ างครงั้ ไมมผี ูใหบริการบวกกับคลินิกใหบ ริการเพียง วันพธุ วนั เดียว เจาหนา ทส่ี าธารณสขุ กม็ ภี าระงานอยูมาก สงผลใหการใหค าํ ปรึกษา แกผรู ับบรกิ ารเกดิ ความติดขัด เสยี เวลามาก และการตดิ ตามผลทาํ ไดไมตอ เน่ือง นอกจากนน้ั การใชย าชว ยเลกิ บหุ ร่ี ยงั มขี อ จาํ กดั ในเรอื่ งของราคายาทแี่ พงตอ งชาํ ระเงนิ เอง มียาในบัญชยี าของโรงพยาบาลเพียงชนิดเดียว และไมม แี พทยท่รี ับผิดชอบเฉพาะ ดวยเหตุน้จี งึ ทาํ ใหมีผรู บั คําปรึกษาเพียง 6-8 ราย/เดอื นเทา น้ัน และมีผทู ่ไี ดรับการ ติดตามใน 1 ป เพยี ง 56 คน ทําใหชวยเลิกบุหรี่ ได 22 คน/ปเทานนั้ ทงั้ ๆทจี่ ากการ สํารวจ ในเดอื นมกราคม - กุมภาพนั ธ ป 2551 พบวามผี ูตอ งการเลือกบุหร่ีถงึ เดอื นละ 846 ราย! โรงพยาบาลพุทธชินราช พิษณุโลก จงึ ไดมีการสรางนวัตกรรมงานบรกิ ารใหมโ ดยจดั ตง้ั คลนิ ิกเลิกบหุ รี่แบบงา ยภายใตคติ “ฟรี ดี เรว็ ” โดยใชรูปแบบ one-stop clinic ท่ี 1) มีหนวยบริการเฉพาะจัดตัง้ เปนคลนิ ิกเลิกบหุ รี่ อยูใ นบรเิ วณท่สี ามารถเขา รบั บรกิ ารไดส ะดวก เปดใหบ ริการตลอดเวลาราชการ และมีเจา หนา ท่ี ประจาํ คลินิกตลอดเวลา 2) เจาหนา ท่ี (ผชู ว ยเหลอื คนไข 1 คน) ท่ีผานการคัดเลอื ก และไดร บั การอบรมดานการใหคาํ ปรึกษาชวยเลกิ บุหร่ี ปฏิบตั ิงาน ภายใต การดูแลรับผิดชอบของทมี แพทย พยาบาล และเภสัชกร ผรู ับผดิ ชอบคลนิ ิกโดยเฉพาะซง่ึ คอยควบคุมกํากบั การดาํ เนนิ งาน มแี นวทางการชวยเลกิ บุหรี่ และแนวทาง การใชยาชวยเลิกบหุ รที่ ช่ี ดั เจน สามารถปฏิบัตไิ ดงา ย 3) จดั ระบบบรกิ ารในคลินิกใหมีขนั้ ตอนทช่ี ดั เจน กระชบั ไมใชเ วลานาน คอื ใหค วามรูเก่ียวกับ พษิ ภัยบหุ ร่ี ประเมนิ ผปู วยโดยการทดสอบระดบั การตดิ นิโคตนิ และเปาวัดปรมิ าณคารบอนมอนอกไซดรว มกับการจา ยยา ใหค ําปรกึ ษาวิธีการเลิกบุหร่ีแนวทาง การเลกิ บหุ รี่ ดว ยตนเอง การใชยา การจา ยยา การนัดหมายตดิ ตามตอเนอ่ื ง โดยขนั้ ตอนดงั กลาวใชเวลาประมาณ 20-30 นาทีตอกลมุ ผรู ับบริการ นอกจากนีย้ ังมี ระบบการ ตดิ ตามอยางตอเนอ่ื งท่ชี ดั เจน ตดิ ตามใหคาํ ปรึกษาทางโทรศัพท จนกวา จะสามารถเลิกสูบบหุ รี่ได หรอื อยางนอ ย 1 ปหลงั การเขามารับบริการ มกี ารเกบ็ ขอมูล และ กาํ หนดตัวชีว้ ัดทช่ี ัดเจน ไดแ ก จาํ นวนผูเขา รับบริการ อัตราการเลิกบหุ ร่ี ณ เวลา 6 เดือนและ 1 ป เปนตน หลังจากมีการเปดคลนิ ิกรูปแบบใหมตง้ั แตวันท่ี 31 พฤษภาคม 2552 พบอุปสรรคสําคญั คอื 1) มผี ูเขา รบั บรกิ ารในคลนิ กิ ต่าํ กวา เปาหมายทต่ี ัง้ ไว เนอ่ื งจากยงั ไม เปน ที่รูจักมากนกั 2) ยงั มคี วามทาทายดานความชาํ นาญการปฏิบตั กิ าร และการส่อื สารขอ มูลของเจา หนาทีก่ ับผูรบั บรกิ ารยงั 3) ไมมีการรณรงคอ ยางจรงิ จัง ดวยเหตทุ ้งั มวลจงึ มกี ารแกไข ปญหาโดยจัดประชุมรวมกับหนว ยงานที่เกี่ยวของ เพ่อื วเิ คราะหป ญหารว มกนั กําหนดแนวปฏิบัตขิ น้ึ และจดั อบรมเชิงปฏบิ ัติการ ใหแกเจาหนาท่ี โดยวางแนวทางดงั นี้ 10

ÀÒÂã¹âç¾ÂÒºÒÅ ÀÒ¹͡âç¾ÂÒºÒÅ แผนกผูปว ยนอก ทกุ หอ งตรวจมีการนำหลกั การ 5A มาใชใ นการคดั กรอง มเี ครอื ขา ยในโรงพยาบาลสงเสรมิ สขุ ภาพ (รพสต.) ในเขตความรับผิดชอบ ผูปว ยทกุ ราย มีแนวปฏิบัตใิ นการสงตอ ผูร บั บริการเขา คลินกิ เลกิ บุหร่ี ดังนี้ และชุมชนตน แบบ 18 เครือขา ย ใชหลัก 5A ในการใหบ รกิ ารชว ยเลิกบุหรี่ ซกั ประวัติการสูบ และสามารถมาขอรบั น้ำยาบวนปากเลกิ บุหรจี่ ากคลนิ ิกไปใหผูปวยได รวมไป ถงึ มีแกนนำสุขภาพในชมุ ชนท่ีสนใจ ทำหนาทเ่ี พ่ือนชว ยเพอ่ื นชวนกนั เลกิ บหุ ร่ี สูบ ไมสบู ใหคำแนะนำแกค นในชุมชน และสามารถมาขอรบั น้ำยาบว นปากชวยเลกิ บหุ รี่ จากคลินิกเลกิ บุหรไี่ ด อยากเลกิ ไมอ ยากเลกิ ย้ำวาเปนส่งิ ทดี่ ี สง ไปคลินคิ เลกิ บหุ ร่ี แจกแผน พับการเลิกบหุ ร่ี และแนะนำใหค นใกลชิด หลงั การอบรมและวางแนวทางแกไขปรับปรงุ ระบบ พบวาผูร บั บริการจาก ท่ยี งั สูบบุหรีม่ าใชบริการ คลินิกเลกิ บหุ รี่มีจำนวนเพ่ิมมากขึ้นอยางชดั เจนดังนี้ ป 2552 จำนวน 194 ราย ป 2553 จำนวน 1,292 ราย ป 2554 จำนวน 1,277 ราย ป 2555 จำนวน Print ใบสัง่ ยาเปลา 1 ใบ 1,505 ราย โดยมีอตั ราการเลกิ บุหร่ี ณ เวลา 1 ป ป 2552 รอยละ 29.4 ป ตดิ ปาย “กำลังรบั บริการคลินคิ เลิกบหุ ร่”ี หนา OPD card 2553 รอ ยละ 23.76 ป 2554 รอ ยละ 24.75 ป 2555 รอ ยละ 28.58 หลงั จากคลนิ คิ เลกิ บหุ ร่ใี หคำแนะนำแลว จะเปลีย่ นปา ยหนา OPD card เปน ตามลำดบั “ ผา นคลินิคเลกิ บุหร่ีแลว ” สงผปู วยกลบั หอ งตรวจพรอม OPD card เพ่ือรอรับการตรวจตอ ไปโดยไมเ สียคิวเดมิ ปจ จบุ ันโรงพยาบาลพทุ ธชนิ ราช จังหวัดพิษณโุ ลกไดมกี ารพัฒนา และวาง แผนการดำเนนิ งานรวมกบั คณะกรรมการเครอื ขายจิตอาสาของโรงพยาบาล ในกรณผี ูทตี่ องการมารบั บริการคลนิ กิ เลกิ บุหรโี่ ดยตรง (Walk-in) สำนกั งานสาธารณสขุ จังหวดั และคณะทำงานในโครงการพิษณุโลกเมือง ไดม กี ารเปดชองทางใหสามารถเขา รบั บริการไดโ ดยไมตองลงทะเบียนเขา สุขภาพดีปลอดบหุ ร่ีและเหลา ดำเนินตามยทุ ธศาสตรก ารเขา ถงึ บริการบำบัด รับบรกิ าร (Visit number) ไมต องใชทะเบียนประวัติ ( OPD Card ) ผตู ดิ ยาสบู ในโครงการจังหวัดพิษณุโลกเมืองสขุ ภาพดีปลอดบุหรี่และเหลา ใชเพียงเลขทีบ่ ัตรประจำตวั ประชาชน ก็สามารถเขา รบั บรกิ ารไดทันที รวมกันจดั ทำแนวทางการชว ยเหลอื บำบดั ผูติดบหุ รใี่ นโรงพยาบาลชุมชน แผนกผปู ว ยใน มเี ครอื ขา ยประจำในหอผูป ว ย/หนวยงาน 14 เครือขาย และโรงพยาบาลสง เสริมสขุ ภาพ ขยายรปู แบบคลนิ ิกเลกิ บุหรี่แบบงายไปสู ทำหนา ท่ีคดั กรอง ใหคำปรึกษา โดยใช 5A ผปู ว ย/ญาติ มารับบรกิ ารที่ โรงพยาบาลชมุ ชนทุกแหงในจงั หวัดการประชาสัมพันธเครอื ขายการเขาถงึ คลนิ กิ เลิกบหุ ร่รี วมถงึ สามารถขอน้ำยาบวนปากชวยเลิกบหุ ร่เี พอ่ื จา ยให บรกิ ารเลิกบหุ ร่ีระดับจงั หวดั มีการจดั ตัง้ ศูนยก ารชวยเหลือการเลิกบุหร่ี ผรู ับบรกิ ารได และสรุ าจงั หวัดพิษณุโลก และในป พศ.2557 ไดมีการจัดทำโครงการ “Saving 5,000 Lives from Tobacco Dependence” โดยมกี ารต้งั เปา หมายใหมีผมู ารบั บรกิ ารเลกิ บหุ รี่ในจงั หวัดพษิ ณุโลกทุกจดุ บรกิ ารมีจำนวน มากกวา 5,000 ราย ในระยะเวลา 1 ป º·ÊÃ»Ø การจดั ต้งั คลนิ ิกเลกิ บุหรีท่ ีช่ ดั เจนเปน สดั สวน เปด ใหบรกิ ารทกุ วนั ในเวลาราชการ รวมกบั การใชร ูปแบบคลินกิ เลิกบหุ รีแ่ บบงา ยในการใหบริการ ชว ยทำให การดูแลผูร ับบริการสะดวก รวดเรว็ และชว ยเลิกบหุ รี่ไดอ ยางมีประสิทธิภาพ ขอขอบคณุ พญ.สุนี จิรสมิทธา, นางสาวปรานอม มาเวหา, นางมณีวรรณ ไวกสกิ รณ, ภก.มทั นียา ภเู กสร, ภก.จิรวฒั น สุวรรณกจิ , นางอนิลชตา พงษพรต, นพ.บุญเตมิ ตนั สรุ ัตน คณะกรรมการโรงพยาบาลปลอดบุหรี่ โรงพยาบาลพุทธชนิ ราช พษิ ณโุ ลก สำนกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดพิษณุโลกและคณะทำงานในโครงการพิษณุโลกเมอื งสขุ ภาพดีปลอดบุหรแ่ี ละเหลา 11

รอบรัว้ รอบโรค NCDs ༴ç¨È¡Ö »¨˜ ¨ÂÑ àÊèÂÕ § àÅÕè§âä โดย NCDjinn หลงั จากที่ไดเห็นโรคถุงลมโปงพอง (COPD) ในแงมุมตา งๆในประเทศไทย ทง้ั สถานการณข องโรค การตอ สรู ะดบั องคก ร ชมุ ชน และบุคคลไปแลว คราวน้ีเราลองมาดสู ถานการณข องโรค และตัวอยางของการตอสูก บั โรคถุงลมโปง พองในตางประเทศ เพ่อื จดุ ประกายมมุ มองใหมๆ สำหรับกำหนดทิศทางการตอสกู บั โรคดังกลาวในอนาคตตอไป แตก อนที่จะศกึ ษาวิธกี ารปอ งกันควบคมุ โรคอยางเหมาะสม เรามารูจกั กับระดบั ความรุนแรงของการตาย และการเจบ็ ปวยจากโรค COPD ในระดับโลกกนั กอ นดีกวา สำหรบั การตายจากโรค COPD น้ันองคการอนามยั โลก ไดประมาณการผเู สยี ชวี ติ จากโลกดังกลา วไววา มีประมาณ 3 ลานคน หรอื คดิ เปนรอยละ 5.11 โดยการเสยี ชวี ิตสว นใหญเกดิ ขึน้ ในประเทศกำลงั พฒั นา ทงั้ นเ้ี พราะในกลมุ ประเทศดงั กลา วมีประชากรท่ีมฐี านะยากจนอยมู าก และกลุม ประชากรดงั กลาวมีโอกาสท่จี ะเขา ถึงโอกาสและ การบริการตางๆทางสังคม (เชน การศึกษา การรักษาพยาบาล ฯลฯ) ในระดับตำ่ ซ่ึงปจจัยดงั กลาวเปน สาเหตุตอ การเสยี ชีวติ และ เจบ็ ปว ยจากโรค COPD2 แมว า การตายจากโรค COPD จะเปนสิง่ ทีน่ าหวาดหวน่ั แตการเจบ็ ปวยจากโรคดังกลา วกลบั นา สะพรงึ กลัวยิ่งกวา ทั้งน้ีเพราะ โรค COPD ลดประสทิ ธภิ าพ การหายใจ ของผูปวย ซึ่งสง ผลตอ กจิ วตั รประจำวันท่ลี ดลง จนในทสี่ ุดโรครายนกี้ ็จะเปลี่ยนชีวิตของ ผูปว ยจากหนา มือเปนหลงั มือ โดยสน้ิ เชิง3 ดวยความรนุ แรงของโรค COPD องคก ารอนามยั โลก และประเทศสมาชกิ ไดป ระชุมรว มกันและมีขอ เสนอแนะชุดมาตรการใน ดานตา งๆ เพือ่ ปองกันและควบคุมโรค กบั ปจ จยั เสีย่ งที่กอ โรค COPD เชน ยาสบู กับมลพษิ ทางอากาศ โดยมมี าตรการท่ีสำคัญ ที่เสนอแนะไวเก่ียวกบั การควบคุมการบรโิ ภคยาสบู ไดแก การขึ้นภาษยี าสบู การหามสูบบหุ รีใ่ นอาคารและในสถานทสี่ าธารณะ การรณรงคเ พือ่ ควบคมุ การบริโภคยาสูบ การใหค วามรูแ ละคำปรึกษา เปนตน4 เมอ่ื เหน็ ทางออกดงั กลา ว ประเทศหลายประเทศจงึ เริ่มดำเนินการตามมาตรการเหลา นั้น ความสำเร็จท่ีเกิดขึ้นในระยะเวลา ส้ันๆ จากการใชม าตรการทเ่ี สนอแนะโดยองคก ารอนามยั โลก สามารถเหน็ ไดจากตัวอยางของประเทศนิวซีแลนดแ ละ ประเทศออสเตรเลีย โดยเฉพาะในพื้นทท่ี างตอนเหนือ โดยความสำเร็จดงั กลาวเกดิ จากการใชม าตรการควบคุมการบริโภคยาสูบ ในเรือนจำเพื่อลดสารพษิ ท่เี กดิ จากการสบู บุหรี่ หลังจากมีการใชมาตรการตา งๆ ไดแก มาตรการควบคุมการจำหนา ย และบรโิ ภค 12

บุหรี่ จากการใหการศึกษาและการใหคำปรึกษาแกผตู อ งขงั และเจาหนาทใ่ี นเรอื นจำแลว พบวา ปริมาณสารพิษจากควันบุหรท่ี ่ี ปนเปอ นในเรือนจำลดลงอยางชัดเจนในเวลาหกเดือนของการบงั คบั ใชมาตรการ (จาก 6.14 ไมโครกรมั ตอ ตารางเมตรกอน มกี ารบังคับใช มาตรการ เหลือเพียง 2.44 ไมโครกรัมตอ ตารางเมตรหลงั มี การบังคับใช มาตรการ) จากตัวอยา งของการจดั การกบั โรค COPD จากประเทศตางๆ เราจะเหน็ ประโยชนของการใหค ำปรึกษา และมาตรการ การควบคุมการ บรโิ ภคยาสบู เพอ่ื ลดปจ จยั เสยี่ งสำคัญท่กี อใหเ กดิ โรค COPD และสงิ่ เหลา น้ตี องมกี ารพฒั นาอยางตอเนื่องเพ่ือให การควบคมุ โรค COPD มีประสิทธภิ าพตามบริบทของสงั คมและกาลเวลาท่ีเปลยี่ นไปอยา งไรท ่สี ้ินสดุ ที่มา: 1. World Health Organization (2008). The global burden of disease: 2004 update. Geneva: World Health Organization. 2. Eisner, M. D., Blanc, P. D., Omachi, T. A. et al. (2011) Socioeconomic status, race and COPD health outcomes. Journal of Epidemiology and Community Health, 65. Retrieve from http://jech.bmj.com/content/65/1/26.short 3. Miravitlles, M., Soriano, J. B., Garcia-Rio, F. et al. (2009). Prevalence of COPD in Spain: impact of undiagnosed COPD on quality of life and daily life activities. British Medical Journal, 65. Retrieve from http://thorax.bmj.com/content/64/10/863.short 4. World Economic Forum (2011). Burden to \"best buys\": reducing the economic impact of non-communicable diseases in low- and middle-income countries. Geneva: World Economic Forum 5. Steward, I. (2012). Cigge-free prisons a success story. Retrieved February, 6th 2014 from [website] http://www.stuff.co.nz/national/crime/6995410/Ciggie-free-prisons-a-success-story 6. AAP (2014). NT hails success of prison smoking ban. Retrieved February 6th, 2014 from [website] http://www.news.com.au/national/breaking-news/nt-hails-success-of-prison-smoking-ban/story-e6frfku9-1226803275754 ¶ŒÒÊ´Ù ÍÒ¡ÒÈÊ´ªè׹䴌àµçÁ»Í´ ¨Ð´Õᤋä˹¶ŒÒÃͺ¡Ò äÃŒ¤Çѹ¾ÉÔ ? 13

ตระเวนทอ งโลกงานวจิ ัย NCDs โดยรมสฟี า µÃÐàǹ·‹Í§âÅ¡§Ò¹Ç¨Ô ÂÑ NCDs s ·ÈÔ ·Ò§¡ÒÃÈÖ¡ÉÒÇÔ¨ÂÑ âä COPD ã¹»ÃÐà·Èä·Â งานวจิ ยั ที่เก่ียวขอ งกบั โรคถงุ ลมโปง พอง หรอื บางครั้งเรียกกันในภาษาวิชาการวา โรคปอดอุดกัน้ เรือ้ รงั (Chronic obstructive pulmonary disease-COPD) ในประเทศไทยนน้ั มีอยู เปนจำนวนมาก ซึง่ จากการสืบคน จากระบบฐานขอมลู งานวิจัย Thai Library Integrated System (ThaiLIS) 10 ปยอนหลงั ระหวา งป 2546- 2556 มีทั้งหมด 105 เรื่อง โดยแบง กลุมงานวิจยั ออกเปน 3 กลมุ หลัก คือ 1) สถานการณโรค 2) กระบวนการรกั ษา และ 3) การดูแลตวั เอง และประสทิ ธผิ ลของการสงเสริมสขุ ภาพของผปู วย งานวจิ ัยสถานการณโรคของโรคถุงลมโปงพองในประเทศไทย จำนวน 8 เรือ่ ง พบวา สวนใหญเปน การศกึ ษา ปจจยั แวดลอมท่ีสง ผลกระทบของผปู วย ทั้งทางรางกาย จติ ใจ สงั คม และเศรษฐกิจ เชน คณุ ภาพชวี ติ ของผูปวยโรคถงุ ลมโปงพอง โดยเมธิณี จันตยิ ะและคณะ รวมถงึ การศกึ ษาประสบการณ และปจ จยั ที่มีความสมั พันธต อการรักษาโรค เปนตน ผลจากการสืบคน กระบวนการรักษาโรค COPD จำนวน 47 เรอื่ ง โดยเปน การศกึ ษาถึงรูปแบบและแนวทางการรักษา คลนิ กิ และการพยาบาล การวนิ ิจฉยั โรค การใชยา และการวางแผนจำหนายผปู วย ตัวอยา งงานวิจยั เกีย่ วกบั การใชยารกั ษาโรค COPD เชน การศกึ ษาเปรียบเทียบผลของการใหยา เพรดนิโซโลน (Prednisolone) ในผูปวยที่มีอาการกำเริบของโรคปอดอุดก้นั เรือ้ รงั ระหวางการใหย า 5 วัน และ 10 วัน โดยวรวรรณ ศริ ชิ นะ ตวั อยา งงาน วิจยั การวางแผนจำหนายผปู ว ย เชน ประสทิ ธผิ ลของการใชแ นวปฏบิ ตั กิ ารวางแผนจาํ หนา ย สาํ หรบั ผปู ว ยโรคปอดอดุ กน้ั เรอ้ื รงั ทม่ี ารบั การรกั ษาท่ี โรงพยาบาลแมล าวจังหวัดเชยี งราย โดยสภุ าพร ตันสุวรรณ ตวั อยา งงานวิจัยเก่ียวกบั ตน ทนุ การวนิ ิจฉัยโรค เชน การวิเคราะหตน ทนุ กิจกรรม และตนทุน กลมุ วินจิ ฉยั โรครว มของการรกั ษาพยาบาลโรคปอดอุดก้ันเรือ้ รัง ในโรงพยาบาลปาพะยอม จงั หวัดพทั ลุง ปง บประมาณ 2550 โดยนภาพร เนตรเกื้อกูล เปน ตน ผลการสบื คน การดแู ลตัวเองและประสทิ ธผิ ลของการสง เสริมสุขภาพของผูปวย COPD มที งั้ หมด 50 เร่ือง โดยการสง เสริมสขุ ภาพไดรวมถึง ตั้งแตโ ปรแกรมการดแู ลตัวเอง การออกกำลงั กาย การสรางพลังอำนาจของผูปว ย การไดรับแรงสนบั สนุนทางครอบครัวและสังคม เปน ตน โดยตวั อยาง งานวิจัย เชน การมีสว นรว มของครอบครวั ในการดูแล ผทู ่เี ปน โรคปอดอดุ กนั้ เรือ้ รงั ที่บานในอำเภอพรา ว จงั หวัดเชยี งใหม โดยสรนิ ยา ไชยนันท, ผลของโปรแกรมการฟนฟู สมรรถภาพปอดรวมกบั โยคะตามกลวิธีการรับรสู มรรถนะตนเองในผทู ี่เปน โรคปอดอุดกั้นเร้ือรงั โดย สภุ าพร ดารา เปน ตน 14

ดังนั้น สามารถสรุปไดว า ทศิ ทางการศกึ ษาวิจัยโรค COPD ในประเทศไทยโดยภาพรวม ในชวง 10 ปท ผี่ า นมา มงุ เนนไปท่ี การศกึ ษาประสทิ ธผิ ลของวธิ กี ารชวยเหลือผดู แู ลผปู ว ยโรค COPD โดยเนนการสง เสริมความสามารถในการดูแลตนเองของผูป วย โดยมวี ิธีการลักษณะของวิธีการ ไดแก การสงเสรมิ การออกกำลงั กาย การเพมิ่ สมรรถภาพในการดแู ลตนเองเพอื่ ลดอาการ การใช แรงสนับสนุนทางสังคม เปน ตน ซึง่ ควบคูไปกับกระบวนการรักษาโรค แมวา ในปจ จบุ นั การรักษาโรคถุงลมโปง พองสามารถ ทำใหผูป วยมคี ณุ ภาพชีวติ ทดี่ ขี ึน้ ลดการกำเรบิ ของโรค ชะลอการลดลงของสมรรถภาพปอด แตอ ยางไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลง แนวคิดในการรกั ษาโรคถงุ ลมโปง พองหลายประการ ตั้งแตค ำจำกัดความ การประเมนิ ความรนุ แรงของโรค ตลอดจนมยี าใหมๆ มาใชในการรกั ษาโรค อาจจะสง ผลตอทิศทางการวจิ ัยเก่ยี วกบั โรค COPD ทีเ่ ปล่ยี นไป สง่ิ ท่สี ำคญั ประการหนงึ่ ตอแนวทางการวิจยั ในอนาคต คอื การศึกษาแนวทางการรณรงคหรอื การปอ งกันโรคถงุ ลมโปง พอง เชน การศึกษาประสทิ ธิผลของการรณรงคใ หประชาชนงดสูบบุหรี่ หรือการรณรงค เพอ่ื ลดปจ จัยเสีย่ งการเกิดโรคถุงลมโปง พอง เปนตน นอกจากน้ีการพฒั นาการ การวจิ ยั โรคถงุ ลมโปงพองในดา นตางๆ ไมวา จะเปน ผลกระทบของ โรคแทรกซอน ประเภทตางๆ ของโรคถงุ ลมโปง พอง ความเขา ใจถงึ อาการอักเสบทีเ่ กิดขึน้ จากโรค และผลกระทบ ของปจ จัยอ่นื ๆ ทมี่ ตี ออาการของโรคกจ็ ะ ชว ยใหแ พทยสามารถรบั มอื กับโรคนี้ ไดด ีย่งิ ขนึ้ ท่ีมา - เมธิณี จนั ตยิ ะและคณะ. คุณภาพชวี ติ ของผูป วยโรคปอดอดุ กัน้ เรอื้ รงั . วทิ ยาลยั พยาบาลราชชนนี สระบรุ ี, 2552. - วรวรรณ ศิริชนะ. การศกึ ษาเปรยี บเทยี บผลของการใหยาเพรดนิโซโลนในผปู ว ยท่ีมีอาการกำเริบของโรคปอดอดุ กน้ั เรือ้ รงั ระหวา งการใหย า 5 วนั และ 10 วนั . วิทยาศาสตรมหาบัณฑติ จุฬาลงกรณม หาวิทยาลัย, 2550 - สภุ าพร ตันสวุ รรณ. ประสิทธผิ ลของการใชแ นวปฏิบัติการวางแผนจําหนายสาํ หรับผปู ว ยโรคปอดอดุ กัน้ เรอ้ื รงั ท่ีมารับการรกั ษาท่ีโรงพยาบาล แมล าว จงั หวดั เชยี งราย. พยาบาลศาสตรมหาบัณฑติ มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม, 2551. - นภาพร เนตรเก้ือกลู . การวิเคราะหต น ทนุ กจิ กรรมและตนทุนกลมุ วินจิ ฉยั โรครวมของการรกั ษาพยาบาลปอดอุดกนั้ เรื้อรัง ในโรงพยาบาลปา พะยอม จังหวัดพัทลงุ ปงบประมาณ 2550. พยาบาลศาสตรมหาบัณฑิต มหาวทิ ยาลัยสงขลานครินทร. - สรินยา ไชยนันท. การมสี วนรว มของครอบครัวในการดแู ลผูทีเ่ ปน โรคปอดอุดกัน้ เรื้อรงั ที่บา นในอำเภอพราว จงั หวดั เชียงใหม. พยาบาลศาสตร มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยเชยี งใหม, 2551. - สุภาพร ดารา. ผลของโปรแกรมการฟน ฟสู มรรถภาพปอดรวมกบั โยคะตามกลวธิ ีการรับรูส มรรถนะตนเองในผทู ่ีเปน โรคปอดอดุ กน้ั เรือ้ รงั . พยาบาลศาสตรมหาบณั ฑิต มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร, 2553. 15

โรคถุงลมโปง พองมักเปนโรคท่ีรกั ษาไมหายขาด แตก เ็ ปน โรคท่ีปองกันไดงา ยๆ โดยไมร ิเรม่ิ สูบบุหรีเ่ ลย หรือหากสูบแลวก็ตองชว ยบำบัดใหผปู ว ยเลกิ บุหร่โี ดยเรว็ ที่สุด แนวทางการบำบัดในปจ จุบนั คือ ส-บ-ม (สอบถาม บำบดั หมัน่ ตดิ ตาม) (พญ.สิรภัทร ตลุ าธรรมกิจ พญ.วรี ยา สถาวราวงศ และผศ.นพ.สุทัศน รุงเรอื งหริ ญั ญา) การจัดตัง้ คลนิ กิ เลิกบุหรท่ี ี่ชัดเจนเปนสดั สว น เปด ใหบ ริการทุกวนั ในเวลาราชการ รว มกบั การใช้รั ปู แบบคลนิ ิกเลกิ บหุ ร่แี บบงา ยในการใหบรกิ าร ชว ยทำใหการดูแลผรู ับบริการสะดวก รวดเรว็ และชว ยเลกิ บหุ รไี่ ดอยางมปี ระสิทธภิ าพ แพทยหรือพยาบาลรอนั่งรักษา (นพ.รฐั ภูมิ ชามพนู ท) ผปู วยจากโรค COPD อยา งเดยี วคงไมเ พียงพอ... ตอ งขอแรงใหล กุ ข้นึ มาจดั การกับปญ หาท่ีตนตอ... (นพ.ทกั ษพล ธรรมรงั สี) ติดตอสอบถามเเละเสนอความคดิ เหน็ ไดที่ แผนงานเครอื ขา ยควบคุมโรคไมติดตอ (NCD network) มลู นธิ เิ พ่อื การพัฒนานโยบายสุขภาพระหวางประเทศ กระทรวงสาธารณสขุ ชน้ั 2 อาคารคลังพสั ดุ ซอยสาธารณสุข 6 ถนนติวานนท อำเภอเมอื ง จงั หวัดนนทบรุ ี 11000 โทร 02-5902308,025902370 โทรสาร: 02-590-2370 หรือ e-mail : [email protected] http://www.thaincdnet.com