The Kaipeng Part- IV

Content LO NEI DAN Author- (Jishu Kr. Kaipeng) TUILI LUT (IMMERSION) - A CULTURE TO BE IN THEORY NOT PRACTICE. Author- (Korlianthang Kaipeng) TUKNIM TE LE VAR'NGAI TE Author- (Vanlaltana Kaipeng)

LO NEI DAN (Jishu Kr. Kaipeng) Tian tian ata reng ei pipu ngei Lo an hong neia, Lo mun hi je ei nuam dan nei thei chang mak, Lo an vat man thawti atam a.Tiana ei pipu ngei Lo an vat mana an thaw ngei senka lo en rei ti. Lo hi ram rahal muna an vat tam chem a changa, Lo an ditna muna thor an be sin. Midang ngei thor an mu nung Lo mun kam sai tin an rwtna rangkin. Anung khom ha mun ata Reneng lakka khuatiang an choi a, khuaa ochai rang a mun asia, asa an en tir sin. Hama zovin Lo vat an phut sin. Lo vat hi Bualzotha (December) ata Lovattha (February) sunga an vatsin, Lo an vat dan chu dawngin a chang mak nung ha rawlawm ngin an vat sin.Tiana an lo vat dan hi achin kin vat sin mei a, Lo an vat nung ha Mawnka mun nekin alian kin an vat sin. Lovat an se mana neinun i nangzat ngei rip an chawi sin, Lovatna neinun i nang senka ngei chu, Chem (chem-awl), Lungtat, tui, Busun le Daba ngei an chawi sin. Lovat a hek nung insung kam ngei an lo thaw a, an pam char ngak sa. Lovat sai hi Pam an tia, Pam hi Niuchangthiktha (May) tha a char a, Niuchangthiktha tha hi Pam chu an hal. Pam hal zova, mang an ra khoma, Mang ra-khom ti hi Pam hal zova mei kang lo ngei an irkhom-a a chang. Mang an ra-khom zo kele Meizam siam le sang tu an phut sin. Sang tuna neinun an choi sin ngei chu, Paikawng, Sachi le Chemlu a chang. Sangtu le meizam siam an zo kele insungkam ngei an lo thaw nawk sin. Sang ngei a hawng liana, chiak ngei khawm a lo hawng sei a. Sang chuan ngei a hong nang ta. Lo posol ngei ha, Sang, Maithum, Maipol, Be, Ancham, Mantau, Mokodawn ,Kuru ,Pat, Si, Berul, Satun le Changma ngei hi lo posol tam chem a chang. Lo sang hi Surpuitha (June) mawngna tiang vawika an chuan sin. Lo hi vawi thumkin an chuan sin. Loram chuan hi matawn chem an chuan. Hanchu, rini an ti, loram an chuan zo kele rini an chuan sin. Sang a vui kele ruthum an at, Ruthum at hi loram chuan le Rini chuan a hek kele an at sin. Lo sang hi Sakungphaitha (October) an at a, Pawlnungtha (November) hek man lova posol awmka khua tiang an hawng sum. Lo posol tam chem chu Sang a chang. Sang (Bu) hi ei damna a chang a, hama rinin Lova khawm Sang rinin Lo an thaw a chang. Tiana mi ngei Lo hi an damna bulpui chem khatka a chang.

TUILI LUT (IMMERSION) - A CULTURE TO BE IN THEORY NOT PRACTICE. (Korlianthang Kaipeng) Tui = water, li = stagnation: Tuili ti hi uvapui a tui athukna tina a chang. Atuna naupang ngei te Tuili a mu lo hat ei awm ta. Tuili lut ei ti nung hi ei lunga \"Ban tui\" (pond) te a lo ralang ta. Hina \" Tuili\" ei ti hi tuiva/uvapuia tui thukna tina a chang. (Tuiva hi Sap chongin \"Lake\" or \"River\" or \"Stream\") Hima \"TUILI LUT\" ei ti ngei hi ei rozekna mawng chem a chang. Tuili lut rasit hi eini Kaipeng ngei paka eini a lo lian pek. Tian tian ata reng ei lo thaw ta Tuili lut hi Adik kin khom ei lo khiam. Atik ata maw Tuili ei lo lut ta eini Kaipeng a zek thei tak tak awm ma ngei. Hankhom, a i r'lang dankin te paka reng a lo sawt ta. Tuili lut nang rak rang rozek ti hi besi lo tam mak. Ro hi arkher tit nung, sakhi (evidence) a r'dik thei mak nung, dep khawtang a sel thei mak nung, a zek thei mak nung bo hi tuili ei lo lut sin. Hankhom sen senka te, arsina ei lo mang sin. Khawtanga la r'phun mak man reng \"Tuli lut ni nuam\" lau ei ti sin. Lak ei rakhal nung Tuili lut ei lo rasi sin. Supreme Court kaden ei ti thei. Rozekna mawngna ei ti thei. Atik somoi maw tuili ei lut sin? Rip rw reiti. Palai ei rathak kale dep a r'sel thei mak nung tuili ei lut sin. Hankhom, hima hi khiamna vai (superstition) i chang rinin atuna rualthar lekha thei ngei (educated youths) rinin te khiam rang eini nang khai mak. Tuili lut hi atun chau chau a hong ramang ta. I rinin maw a hong ramang lo en rei ti. 1. PATHIAN THU (Christian) ei hong chang ta rinin. Ei Baibel ro le ramil mak. Eini Kaipeng ngei hi (as per our declaration) 90% Pathian Thu ei lo chang ta. Hamantak hima TUILI LUT ngei hi hong khiam khai mak men. 2. KHIAMNA VAI (superstition) i chang rinin. Lekha ei hong thei ta te adik, dik lo ei hong thek ta. TUILI LUT hi a dik lona a awm a hong ti ei awm ta. Tuili lut hi khiamna dik lo a chang tin ei hong rw ta. 3. THEI NA ngei a hong rasang ta te rozekna dik lek ei i khiam Court ngei ei hong rw ta. Atunlai ro tamka chu Court tiang ei lo panpui ta. Ei ram rozekna hi ei lo nangtir ta lek.

4. THEORETICAL CULTURE a hong chang ta. Hima hi ei culture, ei society rozekna nang a lo chang khom chang khalang atunlai te Practical-in lo mu rang ti awm khai mak. A hong tawm ta. TUILI LUT hi a ril ata bo la ril rei ti, PRACTICALLY mu rang ti hong awm khai nini. TUILI LUT hi eini KAIPENG ngei ei lo rwt dan le khiam dankin te a dik. Tian ata rozekna mawng kek a lo chang. Hanchu, ei Kaipeng ro ril ti (history) ata ei rangai nung TUILI LUT hi besi te lo tam mak. Hankhom ei rwt teka ngei te. TUILI LUT a rat khok ha miriam dik, chong din ril an lo chang. Chong din lo a ril khok TUILI LUT an dong tin khom ei lo rw thei. Hankhom, Science te proof (radikna) bo ta hi khiam mak. Hamantak, scientifically a dik le dik lo lo en rei ti. 1. A dik lona chem khatka ki hong ril nuam te Nupui Sangram (Husband-wife) Tuili lut hi a chang. Ei Kaipeng Tuili lut history le atun tenka ei i khiam chem chu Nupui Sangram tuili lut a chang nung Pasal mi soi an rat. Hinata rabek lawm chu nupui sangram ro ka reng Pasal bo an dik ti na maw. Nupang mi soi milak an ril tina maw? Hina reng dik khai mak. Nupang khom ham chong din a ril awm an ti. 2. Scientifically respiratory organ ei ti ngei hi asa anang. Tuililut sawt rangna hi taksa rathiang/ri sa (healthy) a nang. Rangik ip thei khok tuili lut te an rat sin ti hi science ata a r'lang. 3. Self Confidence khom anang. Hima na nei mak nung rat na ke. Tuili lut hi tak tak te sport te a lo chang. Rasitna (competition) te a chang. Arat khok a dik tina chang mak. Milak rilmi reng rasitna te a rat thei. Hamantak As a sociologist, I called this practice to be as a Written/Theoretical Culture not a Practical Culture. A culture not to be practice anymore and just keep it in writting on records or in Theory.

TUKNIM TE LE VAR'NGAI TE (Vanlaltana Kaipeng) Nika chu tuknimte le Var’ngaite cham pakka an radi a, anungte cham an rachang tak. Tuknimte a chamnu rang i maw a ti pek, “ka chiam avani ham ka in hong leng raw do,” a ti pek. A chamnu khom aw hong leng ki ti ka chiam a ti pek tak. Hanchu, hamani zana a leng ava se. Zana an in laitak pakka rua a put Tuknimte inte tuirahok kong nungte, rua a put kale tuirahok par a ni a khuai tak.A chamnu Var’ngaite mi pakka ar’vakta,”ka chiam ei ni thi ni ni diar put raw i vartak,” a ti pek. Hamagin Hamagin reng zing put a varta. Hanchu, ka chiam avani zante ka in va riak rei ti, ka inte chungrel rithi phur phur a hong, a chamnu Tuknimte rang a ti pek tak. Na in ki hong leng zota nungte,ka in hong leng raw, a ti pek. A chamnu Tuknimte khom aw ka chiam hong leng ki ti a ti. Anungte ava lengta, a chamnu ina hama Tuknimte ava leng ni zan pakka thaivua le rua aput nungte, lang lang tak an riakna Var’ngaite rabu I irtul a chamnu Tuknimte kana pakka a chi ta. Ka chiam ei ni thi ni ni, i reng changmak rua I mong tak chi ma raw a ti pek. Hamagin reng zanka an awmta, a ni a varta put. An chamrasakin zing a var kale, an ruaikin I maw an ra sawn, ka cham ei in ei lo ra ang mak nungte pakka ei ni a tak pekta, ei lengna ei riakna ngei khom sadimkin ei ni hei pek khaimak, a chamnu Var’ngaite rang a ril tak. Anungte chamte rapai thei na men sawi ra rw rei ti, thi mak tenka a chamnu rang a ti pek zokale an rateita. RASEI RUANNA ASUIMI: Asuimi riming Vanlaltana Kaipeng apa Lt. Lokhi prasad Kaipeng anu Janmanham Kaipeng a khua Sontang, Tuidu Amarpur Gomati Tripura. Hima retep hi anu kiana ta naupang a changin iril pek a changa. RETEP TAWI: Tuknimte le Var'ngai te cham rachangna ro achanga. Tuknim le Var'ngai chu an awmna ra ang mak rinin awm sak atak a. An nuam dan khom ra ang thei mak. Tuknim chu nuaia te an riak, Var'ngai chu kovai kung ngei te rabu an siam renga an riak. An awm an sak ra-ang mak rinin ra tei rang ani a nangta nika te pakka an radi khom ratei rang ham ani a nang.