โครงการศิลปนิพนธ์ทางด้านศิลปะการแสดง "การสอบทักษะศิลปะการแสดงขั้นสูง" ครั้งที่ ๒๓

สง่ั สม สบื สาน สร้างสรรค์ พระพิฆเนศนำใจจุดประกายศิลปิน  ถิ่นแค ้นแดน ถาน ทิพย์ ิมาน งค์พิฆเน   ลูก ลานจากทกุ ถิ่นเขต ข น้ มเก ฝากเปน็ ิ ย์ยา  จะต้ังใจ ใฝ่ดี ามัคคี กนั ทุกทั่ น้า  มีน้าำ ใจใ เย็น รัทธา น้ มบูชาคณุ ครู าจารย์  ้า งค์พระพิฆเน นี้ ูนย์ร มฤดีเปน็ รี ง่า  โปรดประทานแผ่พระเมตตา ประ ิทธิ์ ิชา ร้างงาน านใจ  ิ ย์ข บชู าเ ล่าคณา าจารย์  ผู้ประทาน ิทยาและกำาลังใจ มานไมตรี  น้ งพีร่ ่ มใจ  ม บจิตถ าย ล มเทียนแ ่งใจ เป็นเทียนชัยนาำ ผ งเรา  ก่ เกียรติก้ งไกล ิลปกรรม ณ ม า ารคาม 

สารจากคณบดี คณะศลิ ปกรรมศาสตรแ์ ละวฒั นธรรมศาสตร์ “ศลิ ปนพิ นธท์ างศลิ ปะการแสดงครง้ั ท่ี ๒๓” ประจาำ ปกี ารศกึ ษา ๒๕๖๕ เปน็ กจิ กรรมสาำ คญั สงู สดุ ในการเรยี นการสอนของหลกั สตู รศลิ ปกรรมศาสตรบณั ฑติ ภาควชิ าศลิ ปะการแสดง คณะศลิ ปกรรมศาสตร์ และวฒั นธรรมศาสตร์ ที่สะท้อนถึงพฒั นาการอย่างประสบความสาำ เร็จมาถึง คร้ังที่ ๒๓ ประการสาำ คญั ศิลปนิพนธ์ทางด้านศิลปะการแสดงแต่ละครั้งที่ผ่านมาได้สร้างคุณูปการต่อวงการศิลปะการแสดงใน ภาคตะวันออกเฉียงเหนืออย่างมีนัยสำาคัญ โดยเฉพาะการสรรคส์ รา้ งชดุ การแสดงชดุ ตา่ ง ๆ ทผ่ี สานและ บรู ณาการการเรียนรู้ภาคทฤษฎี ปฏิบตั ิการ และการบริหารจัดการแสดงต่าง ๆ ซึง่ ได้มีการนำาองค์ความรู้ ดา้ นศลิ ปะวฒั นธรรมทงั้ ในระดบั ทอ้ งถนิ่ ยกระดบั สสู่ ากล เพอื่ เปน็ สว่ นหนงึ่ ของการขบั เคลือ่ นมหาวทิ ยาลยั มหาสารคามในมิติศิลปวฒั นธรรมให้ก้าวเข้าสู่ความเปน็ มหาวิทยาลัยชั้นนำาของเอเชีย สาำ หรับ “โครงการศิลปนิพนธ์ทางศิลปะการแสดง ครั้งที่ ๒๓ ประจำาปีการศึกษา ๒๕๖๕” จัดเป็น เวทสี าำ คญั ทที่ าำ ใหน้ สิ ติ สาขาศลิ ปะการแสดง ทง้ั นาฏยศลิ ปไ์ ทย นาฏยศลิ ปพ์ นื้ เมอื ง นาฏยศลิ ปต์ ะวนั ตก และ ศิลปะการละคร ไดน้ าำ ประสบการณ์จากการเรียนการสอนในหลกั สตู รทผี่ ่านมาไดส้ รรคส์ รา้ งชดุ การแสดง เป็นของตนเองเพื่อนำาเสนอต่อสาธารณชน และรับการประเมินข้ันสูงสุดของหลักสูตรรวมทั้งเพื่อรับการ เสนอแนะ เพอ่ื เปน็ แนวทางในการเตบิ โตเปน็ นาฏยศลิ ปนิ ทเ่ี ขม้ แขง็ ตอ่ ไป ในนามของคณะศลิ ปกรรมศาสตร์ และวัฒนธรรมศาสตร์ผมมีความชื่นชมนิสิตเหล่านี้เป็นอย่างยิ่ง และโดยเฉพาะความสำาเร็จจากการเรียน และการนำาเสนอผลงานแสดงอย่างต่อเนื่อง จึงขอความชื่นชมยินดีอย่างยิง่ มา ณ ทีน่ ี้ และขออาำ นวยพรให้ นิสิตทกุ คนได้เติบโตในวงการศิลปะการแสดงอย่างสงู สดุ ต่อไป ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร.พีระ พันลูกท้าว คณบดคี ณะศิลปกรรมศาสตรแ์ ละวฒั นธรรมศาสตร์ 2

สารจากอาจารยป์ ระจำรายวชิ า และอาจารยท์ ่ปี รกึ ษาโครงการ ตลอดระยะเวลา ๔ ปี ทผ่ี า่ นมาเปน็ ชว่ งเวลาทน่ี สิ ติ ทกุ คนไดใ้ ชเ้ วลาเกบ็ เกย่ี วความรู้ และประสบการณ์ โดยมคี ณาจารยภ์ าควชิ าศลิ ปะการแสดงทกุ คนเปน็ ผชู้ แ้ี นะแนวทาง และบม่ เพาะใหน้ สิ ติ ทกุ คนเปน็ เมลด็ พนั ธ์ ทางด้านศิลปวฒั นธรรมช้นั เยย่ี มทจ่ี ะเติบโต พร้อมทจ่ี ะเปน็ กาำ ลงั สาำ คญั ของประเทศชาติ ทจ่ี ะช่วยอนรุ กั ษ์ เผยแพร่ และสรา้ งสรรค์ นาำ ไปสกู่ ารพฒั นาใหศ้ ลิ ปะการแสดงนน้ั ยงั ดาำ รงอยคู่ ปู่ ระเทศชาตขิ องเราตอ่ ไป “โครงการศิลปนิพนธ์ทางศิลปะการแสดง คร้ังท่ี ๒๓” การสอบทักษะศิลปะการแสดงข้ันสูง ของนสิ ติ ช้ันปีที่ ๔ ในคร้ังนี้ ถอื เปน็ การกา้ วแรกทน่ี สิ ติ จกั ไดร้ วบรวมเรยี บเรยี งองคค์ วามรดู้ า้ นศลิ ปะการแสดง ในการนาำ ความรจู้ ากการศกึ ษาและประสบการณเ์ รยี นรดู้ า้ นศลิ ปะการแสดงมาใชอ้ ยา่ งเปน็ ระบบ มโี อกาส ทจี่ ะไดเ้ รยี นรทู้ กั ษะตา่ ง ๆ จากศลิ ปนิ แหง่ ชาติ ผเู้ ชยี่ วชาญ ครู ศลิ ปนิ พนื้ บา้ นจากทว่ั ทง้ั ประเทศ การทดสอบ ในครงั้ นยี้ งั เปน็ สงิ่ สดุ ทา้ ยทแี่ สดงศกั ยภาพของนสิ ติ เปน็ การประมวลความรทู้ นี่ สิ ติ ไดศ้ กึ ษามาตลอดทงั้ ๔ ปี อีกด้วย ท้ายที่สุดครูขอขอบใจนิสิตทุกคนที่มีความต้ังใจมุ่งมัน่ ใฝ่เรียนรู้ตลอดมา ครั้งนี้เปน็ ก้าวแรกก่อนที่ จะสาำ เรจ็ การศกึ ษาออกไปเปน็ บณั ฑติ ทมี่ คี ณุ ภาพของภาควชิ าศลิ ปะการแสดง คณะศลิ ปกรรมศาสตรแ์ ละ วัฒนธรรมศาสตร์ นำาความรู้ประสบการณ์ และการวางตัวที่ดีไปใช้ให้เกิดประโยชน์ต่อตนเองและสังคม ครขู อเปน็ กาำ ลงั ใจพรอ้ มทส่ี ง่ เสรมิ สนบั สนนุ ศษิ ยท์ กุ คน และจะคอยมองความเจรญิ กา้ วหนา้ ของศษิ ยท์ กุ คน ดว้ ยความภมู ใิ จ อาจารยว์ า่ ทร่ี ้อยตรี ดร.เกิดศิริ นกน้อย อาจารยป์ ระจำรายวชิ าและอาจารยท์ ีป่ รกึ ษาโครงการ 3

สารจากประธานโครงการ โครงการศิลปนิพนธ์ทางด้านศิลปะการแสดง การสอบทักษะศิลปะการแสดงข้ันสูงทางด้าน นาฏยศิลป์ไทย ครั้งที่ ๒๓ นี้เป็นกระบวนการที่สาำ คัญอย่างยิ่ง ซึ่งเป็นการชี้วัดตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา ทีเ่ ราได้ศึกษาทคี่ ณะศิลปกรรมศาสตรแ์ ละวฒั นธรรมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม ทนี่ ีเ่ ปรียบเสมือน บ้านหลังที่ ๒ นอกจากจะได้รับการอบรมความรู้ในเรื่องของทักษะหรือทฤษฎีด้านศิลปะการแสดงแล้ว ทน่ี ย่ี งั สอนใหเ้ รารจู้ กั ศลิ ปะการดาำ เนนิ ชวี ติ ไมว่ า่ จะเปน็ เรอ่ื งของมารยาททด่ี งี าม การตดิ ตอ่ สอ่ื สารงาน การคดิ ให้รอบคอบบุคลิกภาพต่าง ๆ ล้วนแต่เป็นการปลูกฝังคุณสมบัติที่งดงามสำาหรับการดำาเนินชีวิตในสังคม คณาจารย์ทุกท่านเปรียบเสมือนพ่อแม่ผู้ปกครองที่คอยดูแลและให้คำาปรึกษาทุก ๆ ด้าน ทั้งปัญหาด้าน การเรียน หรือแม้แต่ปัญหาเรื่องส่วนตัว อีกท้ังยังกรุณามอบโอกาสในการแสดงให้สามารถใช้ทักษะด้าน แสดงสู่สายตาสาธารณชนได้อย่างสมบูรณ์ โครงการศลิ ปนพิ นธท์ างศลิ ปะการแสดง “การสอบทกั ษะศลิ ปะการแสดงขน้ั สงู ” ครง้ั ท่ี ๒๓ เปน็ อกี หนึง่ บทพิสูจน์เพื่อการนั ตีคุณภาพของว่าที่บัณฑิตเอกนาฏยศิลป์ไทย ภาควิชาศิลปะการแสดง ที่จะสำาเรจ็ การศึกษาในอนาคต ที่จะได้ถ่ายทอดความรู้ ความสามารถทางด้านนาฏยศิลป์ไทย และวิสัยทัศน์ที่ว่า “สั่งสม สืบสาน สร้างสรรค์” ของภาควิชาศิลปะการแสดง คณะศิลปกรรมศาสตร์และวฒั นธรรมศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหาสารคาม นายณัฐกิตต์ิ โนนลำดวน ประธานโครงการ 4

คณะกรรมการผูท้ รงคณุ วุฒิ อาจารยร์ จั นา พวงประยงค์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์ไทย-ละคร) ปีพุทธศักราช ๒๕๕๔ อาจารยป์ ระเมษฐ์ บณุ ยะชยั ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน) ปีพทุ ธศกั ราช ๒๕๖๓ 5

กำหนดการ โครงการศิลปนิพนธ์ทางด้านศลิ ปะการแสดง “การสอบทกั ษะศิลปะการแสดงขน้ั สูงทางด้านนาฏยศิลปไ์ ทย” ครง้ั ที่ ๒๓ โดยนิ ิตชั้นปีที่ ๔ ิชาเ กนาฎย ิลป์ไทย ภาค ิชา ิลปะการแ ดง ันที่ ๑๙ เม ายน ๒๕๖๖ ณ ลานกลางคณะ ิลปกรรม า ตร์และ ัฒนธรรม า ตร์ ม า ิทยาลยั ม า ารคาม (เขตพื้นที่ขามเรียง) เวลา ๑๙.๐๐ น. เร่ิมการแสดงโครงการศิลปนิพนธท์ างดา้ นศลิ ปะการแสดง เวลา ๒๒.๐๐ น. “การสอบทักษะศลิ ปะการแสดงข้ันสงู ทางด้านนาฏยศลิ ป์ไทย” ครั้งท่ี ๒๓ การแ ดงชุดที่ ๑ ราำ เบิกโรงกิ่งไม้เงินท ง การแ ดงชุดที่ ๒ ฉยุ ฉายพรา มณ์ การแ ดงชุดที่ ๓ ย่า รันตามนกยงู การแ ดงชดุ ที่ ๔ เก รุ ิยงชมดง การแ ดงชดุ ที่ ๕ ังข์ท ง ต น ลกั รปู เงาะ การแ ดงชดุ ที่ ๖ ฉุยฉายย พระกลิน่ การแ ดงชุดที่ ๗ พระ มุทชมดา การแ ดงชุดที่ ๘ เมรีแต่ง งค์ทรงเครื่ ง การแ ดงชดุ ที่ ๙ ลำา บั แต่งตั การแ ดงชุดที่ ๑๐ มาลี คั พร มเชิญพระขรรค์ การแ ดงชดุ ที่ ๑๑ ฉยุ ฉายเบญกาย การแ ดงชดุ ที่ ๑๒ ันท งแต่งตั การแ ดงชุดที่ ๑๓ ปู่เจ้าเรียกไก่ การแ ดงชุดที่ ๑๔ พระล ตามไก่ บนั ทกึ ภาพรว่ มกบั อาจารยท์ ี่ปรึกษาและคณาจารย์ในภาควิชาศลิ ปะการแสดง หมายเหตุ : กำหนดการอาจมกี ารเปล่ยี นแปลงไดต้ ามความเหมาะสม 6

รำเบิกโรงกิ่งไมเ้ งินทอง

การแสดงชุดท่ี ๑ รำเบิกโรงกิง่ ไมเ้ งินทอง แสดงโดย นางสาววชริ ญาณ์ ชณิ วงศ์ นางสาวรินศิณี โยชนา ผู้ถ่ายทอดทา่ รำ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารยบ์ วรนรรฏ อญั ญะโพธ์ิ อาจารย์มรกต ไพรศรี พระบาท มเดจ็ พระปรเมนทรรามาธบิ ดี รี นิ ทรม ามงกฎุ พระจ มเกลา้ เจา้ ยู่ ั ทรงพระราชนพิ นธ์ บทร้ งประก บการราำ เบกิ โรงเพื่ ค ามเปน็ ั ดมิ งคลขึน้ ใ มช่ ดุ นงึ่ โดยทรงดดั แปลงมาจากการแ ดง รำาเบิกโรง ชดุ ปะเลง ทรง มมุติใ ้ผู้ราำ แต่งกายเปน็ เทพบุตรท้ังคู่ และมื ทั้ง งถื กิง่ ไม้เงินท งแทนการ ถื างนกยูง เรียก ่า ราำ เบิกโรงกิง่ ไม้เงินท ง รำาเบิกโรงกิ่งไม้เงินท ง ได้รับการ ืบท ดมาจากเจ้าจ มมารดา าย ในรัชกาลที่ ๕ เดิมเป็น ละคร ล งรุ่นเล็ก ในรัชกาลที่ ๔ ซึ่งได้รับเชิญเข้ามาถ่ายท ดกระบ นท่ารำาเบิกโรงกิ่งไม้เงินท งใ ้กับ คณะละคร ัง นกุ ลาบ ใน มเด็จพระเจ้าบรม ง ์เธ เจ้าฟ้า ั ฎางค์เดชา ุธ กรม ล งนครราช ีมา โดยมี าจารย์ละมุล ยมะคุปต์ ดีตผู้เชี่ย ชาญการ นนาฎ ิลป์ไทย ทิ ยาลยั นาฏ ลิ ป กรม ลิ ปากร และ าจารย์เฉลย ุขะ ณิช ดีตผู้เชี่ย ชาญการ นนาฏ ิลป์ไทย ิทยาลัยนาฏ ิลป กรม ิลปากร ิลปินแ ่งชาติ เป็นผู้ได้รับการถ่ายท ดกระบ นท่ารำาเม่ื คร้ัง ึก า ยู่ในคณะละคร ัง นกุ ลาบ ต่ มา าจารย์ทั้ง งท่านได้ถ่ายท ดกระบ นท่ารำาใ ้กับ าจารย์รัตติยะ ิก ิตพง ์ ิลปินแ ่งชาติ าขา ิลปะการแ ดง ซึ่ง าจารย์รัตติยะ ิก ิตพง ์ ได้ถ่ายท ดกระบ นท่ารำาใ ้กับ ผู้ช่ ย า ตราจารย์ บ รนรรฏ ญั ญะโพธ์ิ และ าจารยม์ รกต ไพร รี าจารยป์ ระจาำ คณะ ลิ ป กึ า ถาบนั บณั ฑติ พฒั น ลิ ป์ เปน็ ลาำ ดบั ต่ มา 8

บทรอ้ งและทำนอง รำเบิกโรงก่ิงไม้เงินทอง - ปพ่ี าทย์ทำเพลงกลม - รอ้ งเพลงเชิดฉิ่ง ไทท้า เทพบตุ ร บรุ ุ ง เมื่ น้ัน ป้ ง น้า กมา ่าจะรำา งมื ถื กิง่ ไม ้เงินท ง มี ิลา น่าชม คมขำา เบิกโรง ละครใน ใ ้ประ ลาด เป็นแต่ทำา ย่างใ ม ่มิใช่ฟ้ น ท่าก็งาม ตามครู ดูแม่นยาำ ไม่เ ็น ลาก จืดตา มาแต่ก่ น างนกยูง ย่างเก่า เขาเล่น ทีแ่ ต่งตน ก้ นไม่ง น ตามโบราณ คงแต่ท่า ไ ้ใ ้งาม ตามละคร - ปีพ่ าทยท์ ำเพลงเชดิ จีน (ตัวสาม) - 9

ฉยุ ฉายพราหมณ์

การแสดงชุดท่ี ๒ ฉยุ ฉายพราหมณ์ แสดงโดย นายภัทรศกั ดิ์ พยัคฆพล ผถู้ ่ายทอดท่ารำ อาจารยพ์ มิ พร์ ตั น์ นะวะศริ ิ ฉยุ ฉายพรา มณ์ เปน็ การแ ดงทแ่ี ทรก ยใู่ นการแ ดงเบกิ โรงพระคเณ เ ยี งา บทพระราชนพิ นธ์ ข งพระบาท มเดจ็ พระมงกฏุ เกลา้ เจา้ ยู่ ั กลา่ ถงึ เม่ื ปร รุ ามเกดิ การ ิ าทกบั พระคเณ จนทาำ ใ ง้ า ข งพระคเณ กั ขา้ ง นง่ึ พระ มุ าทรงกร้ิ จงึ าปใ ป้ ร รุ าม น้ิ ฤทธแ์ิ ขง็ เปน็ ท่ นไม้ พระ ิ รทรงเมตตา จงึ แนะใ ป้ ร รุ ามตงั้ จติ ถงึ พระนารายณ์ เมื่ ปร รุ ามราำ ลกึ ถงึ พระนารายณก์ ท็ รงแปลงเปน็ พรา มณน์ ้ ย มารา่ ยราำ ถ ายพระ มุ า เมื่ พระ มุ าท ดพระเนตรเ น็ กโ็ ปรดเมตตาใ พ้ รแกพ่ รา มณน์ ้ ย พรามณน์ ้ ย จึงข กาำ ลงั ปร ุรามคืน โดยแบ่งใ ้พระคเณ ครึง่ นึง่ และ ีกครึง่ คืนใ ้ปร ุราม ประดิ ฐ์ทำารำาโดยพระยานัฏกานุรัก ์ (ท งดี ุ รรณภารต) ถ่ายท ดกระบ นท่ารำาใ ้แก่ ล งไพจติ รนนั ทการ (ท งแลง่ ุ รรณภารต) ต่ มา าจารยล์ มลุ ยมะคปุ ต์ ดตี ผเู้ ชย่ี ชาญนาฏ ลิ ปไ์ ทย ทิ ยาลยั นาฏ ลิ ป กรม ลิ ปากร ปรบั ปรงุ และถา่ ยท ดกระบ นทา่ ราำ ใ แ้ ก่ าจารย์ ่ งชาติ ชน่ื ริ ิ ลิ ปนิ แ ง่ ชาติ เมื่ คร้ังเปน็ นกั เรยี นทีโ่ รงเรยี นนาฎดรุ ยิ างค า ตร์ จากนั้น าจารยล์ มลุ ยมะคปุ ต์ ได้ถ่ายท ดกระบ นท่า ราำ ใ ้กับร ง า ตราจารย์ ดร. ภุ ชยั จนั ทร์ ุ รรณ์ ผู้เชีย่ ชาญ ถาบนั บณั ฑิตพฒั น ิลป์ ิลปินแ ่งชาติ และต่ มาได้ถ่ายท ดกระบ นท่าราำ ใ ้แก่ าจารย์พิมพ์รัตน์ นะ ะ ิริ นาฏ ิลปิน า โุ ำานักการ ังคีต กรม ิลปากร 11

บทรอ้ งและทำนอง ฉุยฉายพราหมณ์ - ป่ีพาทยท์ ำเพลงรัว - ร้องเพลงฉยุ ฉาย ช่างงามขาำ ช่างรำาโยกย้าย ฉยุ ฉายเ ย ิจิตรยิ่งลาย ที่คนประดิ ฐ์ ชม้ ยเนตรจับ ช่าง ย ดุ พิ ะเ แ น ่ น รชรช่ งกาย งเนตรคมขำา แ งดาำ มันขลับ - ปีพ่ าทย์รบั - รอ้ งเพลงแม่ศรี น่ารกั เ ย น่ารัก ดรณุ เ มื นแรก จะรุ่น จะรู้ เดียง า เจ้ายิ้ม เจ้าแย้ม แก้มเ มื น มาลา จ่ จิต ติดตา เ ียจริง เจ้าเ ย - ปพ่ี าทย์รบั - - ปพี่ าทย์ทำเพลงเร็ว , ลา - 12

ยา่ หรนั ตามนกยงู

การแสดงชดุ ท่ี ๓ ยา่ หรนั ตามนกยูง แสดงโดย นางสาววราพร ลลุ ่วง (ย่าหรนั ) นางสาวศศกิ านต์ แสนกลา้ (นกยงู ) ผถู้ ่ายทอดทา่ รำ อาจารยว์ รวรรณ พลบั ประสทิ ธ์ิ อาจารยส์ ชุ าดา ศรสี รุ ะ การแ ดงชดุ ยา่ รนั ตามนกยงู เปน็ การแ ดงท่ี ยใู่ นการแ ดงละครใน เร่ื ง เิ นา ต น ยา่ รนั ตาม นกยงู บทพระราชนพิ นธข์ งพระบาท มเดจ็ พระพทุ ธเลิ ลา้ นภาลยั กลา่ ถงึ ยี ะตรา นชุ าข งนางบุ บา เกดิ ค ามคดิ ถงึ นางบุ บาและ เิ นาเปน็ ยา่ งมาก จงึ ก บุ ายทลู ทา้ ดา า กประพา ปา่ เพื่ ตดิ ตาม า นางบุ บา โดยปล มตนเปน็ โจรปา่ และไดเ้ ปลยี่ นชื่ เปน็ ยา่ รนั ด้ ยตาม านางบุ บาและ เิ นาเปน็ เ ลา นาน จงึ เดื ดร้ นไปถงึ งคป์ ระตาระกา ลาซงึ่ มี กั ดเิ์ ปน็ ปขู่ ง ยี ะตราไดแ้ ปลง งคเ์ ปน็ นกยงู มา ล กล่ ชักจูงใ ้ย่า รันติดตามจนกระท่งั เดินทางไปถึงเมื งกา ลงั จนได้พบกบั ิเ นาและบุ บา การแ ดงชุดย่า รันตามนกยูง ท่านผู้ ญิงแผ้ นิท ง ์เ นี ิลปินแ ่งชาติ ได้ถ่ายท ดใ ้กับ าจารย์ ิริ ัฒน์ ิ ยนันท์ ิลปินแ ่งชาติ และ าจารย์จินดารัตน์ ิริยะ ง ์ ดีตนาฏ ิลปิน า ุโ ำานักการ ังคีต กรม ิลปากร ต่ มาได้ถ่ายท ดใ ้กับ าจารย์ นิตา กรินชัย ดีตนาฏ ิลปิน า ุโ าำ นกั การ งั คตี กรม ลิ ปากร และ าจารย์ ร รรณ พลบั ประ ทิ ธิ์ ดตี นาฏ ลิ ปนิ า โุ าำ นกั การ งั คตี กรม ิลปากร และ าจารย์ ชุ าดา รี รุ ะ นาฏ ิลปนิ า โุ าำ นกั การ งั คีต กรม ิลปากร ในลาำ ดบั ต่ มา 14

บทรอ้ งและทำนอง ยา่ หรันตามนกยูง - ปพ่ี าทยท์ ำเพลงเชิด - ร้องเพลงเชดิ ฉ่ิง บุ รง ุรารัก ์ ปัก ี เมื่ น้ัน ค บขบั พาชี ตามมา เ ็นย่า รัน ด้ันดดั พนาลี - ปี่พาทย์รบั - จึงโผผิน บินไป ใ ้ ่าง แล้ เยื้ งย่าง ยุดยืน ค ยท่า ฟ้ นราำ ทาำ ที กิริยา ปัก า แกล้งล่ ร ร้ัง - ป่ีพาทยร์ ับเพลงเชดิ จีน (ตัวสาม) - - ปพี่ าทยท์ ำเชดิ - 15

เกศสรุ ิยงชมดง

การแสดงชดุ ที่ ๔ เกศสุริยงชมดง แสดงโดย นางสาวรสิตา เจริญผล ผูถ้ า่ ยทอดท่ารำ อาจารยพ์ มิ พร์ ตั น์ นะวะศริ ิ การแ ดงชุดเก ุริยงชมดง ตัดต นมาจากบทละครน ก เรื่ ง ุ รรณ ง ์ ต น พรา มณ์ เล็กพรา มณ์โต ข งกรม ิลปากร บทละครที่นำามาแ ดงในครั้งนั้นปรับปรุงมาจากบทละครน ก ข งพระเจ้าบรม ง ์เธ กรม ล งภู เนตรนรินทร์ฤทธิ์ เนื้ เรื่ งกล่า ถึงช่ ง ลงั จากที่พระ ินทร์มาช่ ย ชบุ ชี ติ ใ น้ างเก รุ ยิ งฟน้ื คืน ติ เน่ื งจากค ามเ นด็ เ น่ื ยในการเดินทางตาม าพระ ุ รรณ ง ์ในป่า จึงทาำ ใ ้นางเปน็ ลม มด ติไป และด้ ยค ามกลั ทีจ่ ะเกิด นั ตรายกบั นางเก รุ ิยง พระ ินทร์จึงได้แปลง ตั นางเก รุ ยิ งใ เ้ ปน็ พรา มณผ์ ชู้ าย พร้ มกบั ม บ รและนา้ำ มนั ชบุ ชี ติ ใ ้ เมื่ แปลงกายแล้ พระ นิ ทร์ กเ็ ดจ็ เ าะกลบั ยงั มิ าน นางเก รุ ยิ งต้ งเดนิ ทางในปา่ ด้ ยค ามโ กเ รา้ า้ ง า้ ง และคดิ ถงึ พระ ุ รรณ ง ์ แต่เพียงลำาพงั กระบ นทา่ ราำ เก รุ ยิ งชมดง ทา่ นผู้ ญงิ แผ้ นทิ ง เ์ นี ลิ ปนิ แ ง่ ชาติ ไดถ้ า่ ยท ดทา่ ราำ ใ ก้ บั าจารย์ นั ทนยี ์ ม่ งบญุ ผเู้ ชยี่ ชาญเฉพาะดา้ นโขนละคร าำ นกั การ งั คตี กรม ลิ ปากร ต่ มาไดถ้ า่ ยท ด กระบ นท่าราำ ใ ้กบั าจารย์พิมพ์รัตน์ นะ ะ ิริ นาฏ ิลปิน า ุโ าำ นกั การ งั คีต กรม ิลปากร 17

บทรอ้ งและทำนอง เกศสรุ ิยงชมดง - ปพี่ าทย์ทำเพลงมอญแปลง - ร้องเพลงมอญแปลง โฉมเจ้า พรา มณี รีใ เมื่ นั้น ใ ้เปลีย่ เปล่า เ ร้าใน ิญญาณ์ เยื้ งยาตรนาดกราย มาในป่า เ ็นโก ีย์ เ าะกลบั ลบั ไป พ่ คู่ชี า ข งน้ งเ ย ชืน่ ใจเ ย ( ร้ ย) เจ้าพรา มณ์แปลง จาำ แลงกาย ใฝ่คะนึง ถึงภั ดา - พากย์ชมดง - จนุ เจิม เฉลิมงาม รุ ิยง แปลง งค์ เป็นพรา มณ์ ปรางปริง ปรปู รง เดินตาม พนั แน ดง ชมพลาง เดินพลาง ไม้ใ ญ่ ยางยงู งู ระ ง ิโยค โ ก ัลย์ คันทรง ่งกลิน่ ฝิ่นฝาง ไทรย้ ย ้ ยระย้า ขานาง มาข้าง าลา ารัญ คำานึงถึง ภั ดา จาบลั ย์ เพียง ิ้น ชี นั ิ ัญญี - ป่พี าทยท์ ำเพลงเขมรราชบรุ สี องชัน้ - 18

สงั ข์ทอง ตอน ลกั รูปเงาะ

การแสดงชุดท่ี ๕ สงั ขท์ อง ตอน ลักรปู เงาะ แสดงโดย นายณัฐกติ ติ์ โนนลำดวน ผู้ถา่ ยทอดทา่ รำ รองศาสตราจารย์ ดร.ศภุ ชยั จนั ทรส์ วุ รรณ์ (ศลิ ปนิ แหง่ ชาต)ิ อาจารยเ์ อกลกั ษณ์ หนเู งนิ การแ ดงละครน ก เรื่ ง ังข์ท ง ต น ลักรูปเงาะ ตัดต นมาจากละครน ก เรื่ ง ังข์ท ง บทพระราชนพิ นธข์ งพระบาท มเดจ็ พระพทุ ธเลิ ลา้ นภาลยั ซงึ่ เปน็ เรื่ งเดยี ทที่ รงพระราชนพิ นธ์ ตง้ั แต่ ตน้ จนจบเร่ื งโดยแปลงจาก ุ รรณ งั ขช์ าดก ในปญั ญา ชาดก เน้ื เร่ื งกลา่ ถงึ เม่ื พระ งั ขไ์ ดถ้ กู เลี้ยงดู โดยนางพนั ธรุ ตั แล้ น้ัน นางพนั ธุรัตต้ งปล มตั เปน็ มนุ ย์เพื่ ไม่ใ ้พระ ังข์ าดกลั ตน ด้ ย ิ ยั ยกั ์ จะต้ ง กไป ากนิ เนื้ จงึ บ กพระ งั ข์ า่ จะเขา้ ไปเทยี่ ปา่ โดย ง่ั พระ งั ขม์ ใิ ไ้ ปเทยี่ ซกุ ซนในทตี่ ้ ง า้ ม พระ งั ขจ์ งึ เกดิ คาม ง ยั เมื่ นางพนั ธรุ ตั กไปปา่ จงึ แ บไปเลน่ ในทตี่ ้ ง า้ มจงึ พบโครงกระดกู มนุ ยแ์ ละ ตั พ์ ระ งั ขก์ ร็ ู้ า่ พระมารดาเลีย้ งนนั้ เปน็ ยกั ์ จงึ คดิ นี เมื่ นางพนั ธรุ ตั กไปปา่ กี ครงั้ พระ งั ขไ์ ดล้ บ เข้าไปชุบตั ในบ่ เงินและบ่ ท ง จากน้ันขึ้นไปบนปรา าทลักเ ารปู เงาะ มเกื กแก้ แล้ พร้ มกับถื ไม้เท้าเ าะ นีนางพนั ธรุ ตั ไป การแ ดงชดุ งั ขท์ ง ต น ลกั รปู เงาะ าจารยล์ มลุ ยมะคปุ ต์ ดตี ผเู้ ชย่ี ชาญการ นนาฏ ลิ ปไ์ ทย ทิ ยาลยั นาฏ ลิ ป กรม ลิ ปากร ไดถ้ า่ ยท ดทา่ ราำ ใ ก้ บั ร ง า ตราจารย์ ดร. ภุ ชยั จนั ทร์ ุ รรณ์ ผเู้ ชยี่ ชาญ นาฏ ิลปไ์ ทย ถาบนั บณั ฑติ พฒั น ลิ ป์ ลิ ปนิ แ ่งชาติ ต่ มาไดถ้ า่ ยท ดใ ้กบั าจารยเ์ กลกั ณ์ นเู งิน าจารย์คณะ ิลป์นาฏดรุ ิยางค์ ถาบนั บณั ฑิตพัฒน ิลป์ 20

บทรอ้ งและทำนอง สังข์ทอง ตอน ลกั รปู เงาะ - ปีพ่ าทยท์ ำเพลงเชิดฉ่ิง - รอ้ งเพลงเชิดฉิง่ ผิ เนื้ น ลละ ง ผ่ ง รี ล บลง ชบุ งค์ ในบ่ ท ง มถ ิล ยินดี ดังใจคิด เปน็ ท งคาำ ธรรมชาติ ชาตรี - ปพี่ าทยร์ ับ - แล้ ขึ้น ไปบน ปรา าทชัย ทีไ่ ้ รปู เงาะ กั ดิ์ ิทธิ์ ยิบขึ้น แลเลง็ เพ่งพิ ฉกุ คิด ขึ้นมา ก็ าลัย ร้องเพลงโอป้ ีน่ อก เคยถน ม กล่ มเลี้ยง รักใคร่ โ ้โ ๋ นิจจา มารดาเลี้ยง มิใ ้ ลูกยา นาทร ยังมิได้ ทดแทน พระคณุ ก่ น แ น นิท พิ า ดังด งใจ มารดร ค่ ย ยู่ จงดี พระคุณ ล้าำ ลบ จบดินแดน (คร ญ) นั นี้ จะพลดั พราก จากจร - ปี่พาทย์ทำเพลงโอด - ร้องเพลงร่ายนอก จะ น่ ง นกั ชกั ช้า ไม่ค รที่ คร้ันคลายทกุ ข์ ขกุ คิด ขึ้นมา นีไป ไม่ทนั จะเ ียการ พันธรุ ตั มารดา กลบั ธานี - ป่พี าทย์ทำเพลงเชดิ - 21

ฉยุ ฉายยอพระกล่นิ

การแสดงชุดท่ี ๖ ฉุยฉายยอพระกลิ่น แสดงโดย นางสาวอทติ ยา ทับแสง ผ้ถู า่ ยทอดท่ารำ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารยว์ รางคณา วฒุ ชิ ว่ ย ฉุยฉายย พระกลิ่น เป็นการแ ดงที่แทรก ยู่ในละครน กเรื่ งมณีพิชัย บทพระราชนิพนธ์ ข งพระบาท มเด็จพระพุทธเลิ ล้านภาลัย ต น พรา มณ์ย พระกลิ่นข พระมณีพิชัยไปเป็นข้ารับใช้ กล่า ถงึ เจ้าพรา มณ์แปลงคิดจะล งใจพระมณีพิชยั า่ รกั และซื่ ตั ยก์ บั ตนผเู้ ดยี รื ไม่ จงึ ก บุ าย ่าจะไปเที่ย ป่าและจะใ ้น้ ง า มา ยู่เป็นเพื่ น เมื่ ่ังเ ร็จเจ้าพรา มณ์ก็เดินลงจาก า รมไปแปลง กายเป็น า งามมาย่ั ย นพระมณีพิชัย ผู้ประดิ ฐ์ท่าราำ ฉยุ ฉายย พระกลิน่ คื ม่ มครตู ่ น ( ภุ ลกั ณ์ ภทั รนา ิก) ม่ มในเจ้าพระยา เทเ ร์ ง ์ ิ ัฒน์ ( ม่ มราช ง ์ ลาน กุญชร) ได้ถ่ายท ดกระบ นท่ารำาฉุยฉายย พระกลิ่นใ ้กับ าจารยจ์ าำ เรยี ง พธุ ประดบั ดตี ผเู้ ชยี่ ชาญการ นนาฏ ลิ ปไ์ ทย ทิ ยาลยั นาฏ ลิ ป กรม ลิ ปากร ลิ ปนิ แ ่งชาติ ต่ มาได้ถ่ายท ดกระบ นท่าราำ ใ ้กบั ผู้ช่ ย า ตราจารย์ รางคณา ฒุ ิช่ ย ผู้ช่ ย ธิการบดี ฝ่าย ิลปะและ ฒั นธรรม ม า ิทยาลัยราชภัฏ ุบลราชธานี 23

บทร้องและทำนอง ฉยุ ฉายยอพระกล่ิน - ปี่พาทย์ทำเพลงรัว - ร้องเพลงชมตลาด งาม ิ้น ารพดั ไม่ขดั ข้ ง แปลง งค์ คงเป็น ย พระกลิ่น ผดั น้า น ลละ ง ย งใย ผิ พรรณ โ ภา ด่ังทาท ง - ปี่พาทยร์ ับ - นุ่งโก- ไ ยพั ตร์ ผ้าทิพย์ ่ม ี ทับทิมขลิบ ดใ เขม็ ขัด ประจำายาม งาม ิไล เพราพริ้ม ยิ้มละไม ยาตรา ร้องเพลงฉุยฉาย ชาำ เลื งเยื้ งกราย เลียบชายมาในป่า ฉยุ ฉายเ ย ขา เขีย แดง เพชรนิลจินดา พระมณีเ น็ น้า จะบ้าใจ เครื่ งประดบั ะ บั แ มแ ง งาม รรพ งามจับนัยน์ตา - ปพ่ี าทย์รบั - รอ้ งเพลงแม่ศรี เจ้า ไบเ ย เจ้า ไบ ีลิ้นจี่ เจ้าค่ ย จรลี ไปยังที่ าลาลัย เจ้าจะล ง ดทู ่ งที พระมณี พิชัย ดัดจริต ใ ้ติดใจ รกั เจ้า ไบ รีเ ย - ปพี่ าทยร์ ับ - - ปพี่ าทย์ทำเพลงเรว็ , ลา - 24

พระสมุทชมดาว

การแสดงชดุ ท่ี ๗ พระสมุทชมดาว แสดงโดย นางสาวกัญญารตั น์ มีโนนทอง (พระสมุท) นางสาวพรทิพย์ สุขนั ธ์ (นางบษุ มาลี) ผถู้ ่ายทอดทา่ รำ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.บวรนรรฏ อญั ญะโพธ์ิ อาจารยน์ นั ทนา สาธติ สมมนต์ การแสดงชดุ พระสมทุ ชมดาว เปน็ การแสดงตดั ตอนมาจากบทละคร เรอ่ื ง พระสมทุ บทพระนพิ นธ์ ของกรมพระราชวงั บวรวไิ ชยชาญ กลา่ วถงึ พระสมทุ ผเู้ ปน็ โอรสเทา้ กาณรุ าชไดอ้ อกทอ่ งเทย่ี ว และไดห้ ลง เขา้ ไปในอทุ ยานของทา้ วรณจกั รจงึ ไดพ้ บนางบษุ มาลผี เู้ ปน็ ธดิ าเลยี้ งของทา้ วรณจกั ร และไดเ้ กดิ หลงรกั นาง จึงพานางเหาะหนไี ปเพือ่ เปน็ ชายา ขณะน้นั พระสมทุ ได้เหาะขึน้ เมฆาดว้ ยฤทธิข์ องเกือกแก้ว เร่งรีบเดินทาง ดว้ ยเกรงวา่ พญายกั ษจ์ ะตามมา ระหวา่ งทางนน้ั กโ็ ลมเลา้ หยอกเยา้ ดว้ ยความพศิ มยั และชช้ี วนใหน้ างบษุ มาลี ชมดวงดาวต่าง ๆ ที่พร่างพราวอยู่บนท้องฟ้ายามค่ำาคืน การแสดงชุด พระสมุทชมดาว เป็นการแสดงที่อาจารย์ลมุล ยมะคุปต์ อดีตผู้เชี่ยวชาญ การสอนนาฏศิลป์ไทย วิทยาลัยนาฏศิลป กรมศิลปากร และอาจารย์เฉลย ศุขวะณิช อดีตผู้เชี่ยวชาญ การสอนนาฏศิลป์ไทย วิทยาลัยนาฏศิลป กรมศิลปากร ศิลปินแห่งชาติ ประดิษฐ์ขึ้น แสดงเผยแพร่ ในรายการมาลาภิรมย์ ไทยทีวีสี ช่อง 9 อ.ส.ม.ท. ต่อมาคณะศิลปศึกษา สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ ได้นำามาฟืน้ ฟขู ึ้นใหม่ เรียบเรียงบทโดย อาจารย์ประเมษฐ์ บณุ ยะชยั ผู้เชี่ยวชาญสถาบันบณั ฑิตพัฒนศิลป์ ศิลปินแห่งชาติ อาจารย์รัตติยะ วิกสิตพงษ์ ผู้เชี่ยวชาญสถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ ศิลปินแห่งชาติ และ อาจารยร์ ตวิ รรณ กลั ยาณมติ ร ผเู้ ชย่ี วชาญสถาบนั บณั ฑติ พฒั นศลิ ป์ เรยี บเรยี งทา่ ราำ และไดถ้ า่ ยทอดทา่ ราำ ให้กบั ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.บวรนรรฏ อญั ญะโพธิ์ และอาจารย์นนั ทนา สาธิตสมมนต์ เปน็ ลำาดบั ต่อมา 26

บทร้องและทำนอง พระสมุทชมดาว - ปี่พาทยท์ ำเพลงเชิดฉิ่ง , เชดิ - - ปพี่ าทย์ทำเพลงใบ้คลงั่ (ระบำดาว) - ร้องเพลงบลิ่ม ดังนารายณ์ ุ้ม งค์ ลกั มี ล ยค ้าง มาในกลาง ัมพรพราย พระ ัตถ์ชี้ ใ ้ชม ดาราเรื ง กระซิก ร ล ช น งค์ เท ี ร้องเพลงเบ้าหลดุ ชั้นเดยี ว นัน่ ธุ งั ดารา ยู่คงที่ ประจาำ ย ด จุ ามณี ีเ ลื ง โน่นดา โร ิณี ีประเทื ง ที่เยื้ ง ถัดไป ดา ไถธง ดา เต่า ดา าำ เภา ดา กา ดา ม้า ขึ้นเรียง เคียงดา ง ์ ดา กุ ร์ ุก ี ่าง ง โฉมยง นีด่ า ประกายพราย ดา พระพทุ ธ รั มี เ มื นแก้ ที่แพร้ แพร้ พฤ ั โฉมฉาย พั ย ก ย กพลาง ทางบรรยาย ทีค่ ลับคล้าย ยู่ข้าง ลัง ดา งั คาร ดา เ าร์ กบั พระเกตุ ประเ ชิด เข้า นิท กับดา ิฉาน ล ยละลิ่ ปลิ มา ในคัคนานต์ ภูบาล ก็รีบ ไคลคลา - ป่ีพาทย์ทำเพลงเชิด - 27

เมรแี ตง่ องค์ทรงเคร่อื ง

การแสดงชดุ ที่ ๘ เมรแี ตง่ องคท์ รงเครือ่ ง แสดงโดย นางสาวพิมพช์ นก ศรีสาคร ผถู้ า่ ยทอดท่ารำ อาจารย์ ดร.นนั ทวนั สงั ขะวร การแ ดงชุด เมรีแต่ง งค์ทรงเครื่ ง ปรากฏในนิทานชาดกเรื่ ง รถเ น ซึ่งกรม ิลปากรได้จัด การแ ดง เรื่ ง รถเ น ตามรูปแบบการแ ดงละครน ก โดยกลา่ ถงึ นาง นั ธี เม่ื รู้ า่ พระรถเ นเปน็ บตุ รข งนางเภากับท้า รถ ิทธิ์ จึงคิดกล บุ ายที่จะกาำ จัดพระรถเ น ทำา บุ ายแกล้งป่ ย ใช้ใ ้พระรถเ น ถื ารไปยังเมื งคชบุรี เพื่ ข มะม่ ง า มะนา โ ่มารัก า าการป่ ยข งตน ระ ่างทางพระรถเ น ได้พบกับฤๅ ี และได้ข พักแรมใกล้ า รมน้ัน พระฤๅ ีเกิดค าม ง ัยจึงล บเปิด ารนั้นขึ้น ่านพบ ่า ใน ารแจ้ง ่า “ ากแม้นรถเ นเดินทางถึงเ ลากลาง ันใ ้ฆ่าเ ียกลาง ัน ากถึงเ ลากลางคืนใ ้ฆ่าทิ้ง เ ียในกลางคืน” พระฤ ีเกิดค าม ง ารจึงแปลง ารน้ันเ ียใ ม่ ่า “ ากเดินทางถึงกลาง ันใ ้แต่งเ ีย กลาง ัน แม้นถึงในเ ลากลางคืนก็ใ ้แต่งเ ียในกลางคืน” เมื่ รถเ นเดินทางไปถึงเมื งคชบุรีได้ม บ าร นั้นใ ้แก่นางเมรี นางเมรีจึงได้จัดการ ภิเ ก มร กับพระรถเ นทันทีตามเนื้ ค ามใน ารแปลงฉบับน้ัน การแ ดงชุด เมรีแต่ง งค์ทรงเครื่ ง เป็นผลงาน ร้าง รรค์นาฏยประดิ ฐ์ข ง าจารย์ ดร.นนั ท ัน งั ขะ ร ร งผู้ ำาน ยการ ิทยาลัยนาฏ ิลปลพบุรี ถาบนั บณั ฑิตพัฒน ิลป์ 29

บทร้องและทำนอง เมรแี ต่งองคท์ รงเคร่ือง - ป่พี าทย์ทำเพลงรวั ชาตรี - รอ้ งเพลงชาตรแี ปลง นางเมรี แน่งน้ ย น ล ง ์ แจ้งจำานง ต้ งตาม ค าม า ์น รี จึงกรายกร ยุรยาตร จรลี เข้ายังที่ แต่ง งค์ รง าริน รอ้ งเพลงรา่ ยชาตรสี อง เครื่ งประทิน กลิ่น ะกด นถ ิล ทรงน้ำาทิพย์ เจื บุ งา มาราดรด ่มปกั ดิ้น เงิน ุ รรณ พนั ธ์ุมาลา ะ ิ้งไ ้ ยเบีย่ ง เฉียง งั า นุ่งผ้ายก ท งพราย ลายนาคินทร์ ร่ามตา มงกุฎแก้ แ ิไล มน มค ปักดนุ นนุ เ ้นไ ม ท งพระกร จี้นาง ต่างลงยา รอ้ งเพลงชา้ แปลงรูป รชร งามเย้าย น ช น ลงใ ล งาม งค์ งามพักตร์ งามง น เข้าร่ มใจ ร่ ม ้ ง คร ง ัมพนั ธ์ เปรมปรีดิ์ ม ัง ดงั ใฝ่ฝนั มายรถเ น ตระเ นมา จากแดนไกล ผายผนั ู่พิธี รีมงคล คร้ังได้ฤก ์ เบิกยาม ตามดิถี จึ่งลีลา าดกร จรจรลั - ป่พี าทยท์ ำเพลงเดินตะลุง - 30

ลำหบั แตง่ ตวั

การแสดงชดุ ท่ี ๙ ลำหับแต่งตัว แสดงโดย นางสาวโศภษิ เมอื งชมภู ผถู้ ่ายทอดทา่ รำ อาจารยว์ ลยั พร กระทมุ่ เขต การแ ดงชดุ ลาำ บั แตง่ ตั ตดั ต นมาจากละคร เร่ื ง เงาะปา่ บทพระราชนพิ นธข์ งพระบาท มเดจ็ พระจลุ จ มเกลา้ เจา้ ยู่ ั กลา่ ถงึ เร่ื งรา รกั ามเ า้ ข งนางลาำ บั ญงิ า เงาะผมู้ คี ามงดงาม เกดิ ค ามรกั กับซมพลาเงาะ นุ่มผู้มีค าม ามารถ แต่ถูกผู้ใ ญ่ มั่น มายกับเงาะ นุ่ม ีกคน นึ่งชื่ เนา ท้ังที่นาง มิได้มีใจใ ้ แต่ด้ ยค ามจาำ เป็นจึงต้ งเขาพิธี ิ า ์กับ เนาตามประเพณี ท่านผู้ ญิงแผ้ นิท ง ์เ นี ิลปินแ ่งชาติ เป็นผู้ประดิ ฐ์ท่ารำา ถ่ายท ดท่ารำาใ ้กับ าจารยจ์ าำ เรยี ง พธุ ประดบั ดตี ผเู้ ชย่ี ชาญการ นนาฏ ลิ ปไ์ ทย ทิ ยาลยั นาฏ ลิ ป กรม ลิ ปากร ลิ ปนิ แ ง่ ชาติ ซึ่งต่ มาได้ถ่ายท ดกระบ นท่าราำ ใ ้กับ าจารย์ จั ฉรา ุภาไชยกิจ ผู้เชี่ย ชาญนาฏ ิลป์ไทย ิทยาลัยนาฏ ิลป ถาบันบัณฑิตพัฒน ิลป์ และได้ถ่ายท ดท่ารำาใ ้กับ าจารย์ ลัยพร กระทุ่มเขต ดีตนาฏย ิลปินทัก ะพิเ ๙ าำ นกั การ งั คีต กรม ิลปากร เป็นลำาดบั ต่ มา 32

บทร้องและทำนอง ลำหบั แตง่ ตวั - ปี่พาทย์ทำเพลงชมตลาด - รอ้ งเพลงชมตลาด ขมิ้น ด ปรงุ ประทิน กลิน่ บุปผา ใ ้ าบน้าำ ชำาระกาย มดจด นุ่งผ้า ลี ีแดง มชืน่ รืน่ ร ย ยกายา - ปพ่ี าทยร์ ับ - ่มซิไบ ไ ้ร บ ุระรดั า กำาดดั ครดั เคร่ง เปล่งปลาบแ ง มกาำ ไล มะกล่าำ น้ ย ร้ ยพลิกแพลง แล้ ตกแต่ง มาลัย ใ ่ มตั - ปีพ่ าทยร์ ับ - งกระ ดั รัดเ แล้ โ บบ่า ล้ นบุปผา กลิ่นกลบ ตลบท่ั ีไม้ไผ่ ลายช่ ง ไม่ ม งมั ดแซม ั าำ รับ รบั ผมม ย - ปีพ่ าทยร์ ับ - าป งป่า จัดมา ดแซมผม ข งนิยม แดงเด่น เ น็ ระ ย ด กจำาปูน เป็นตุ้ม ู ดูรื่นร ย แล้ ท ดกร ่ นระท ย ดำาเนินมา - ปีพ่ าทยร์ ับ - - ปีพ่ าทยท์ ำเพลงเร็ว , ลา - 33

มาลวี ัคพรหมเชญิ พระขรรค์

การแสดงชดุ ท่ี ๑๐ มาลวี ัคพรหมเชญิ พระขรรค์ แสดงโดย นายสขุ สนั ต์ พลดงนอก ผ้ถู า่ ยทอดทา่ รำ อาจารยว์ า่ ทร่ี อ้ ยตรี ดร.เกดิ ศริ ิ นกนอ้ ย การเเ ดงชุด “มาลี ัคพร มเชิญพระขรรค์” ตัดต นจากบทพระราชนิพนธ์ เรื่ ง รามเกียรติ์ ข งพระบาท มเด็จพระพุทธย ดฟ้าจุ าโลกม าราช เนื้ เรื่ งกล่า ถึงมาลี ัคพร ม ได้เ ็นพระ ิ ร ประทานคทาเพชรและพรแก่ รุ พร ม า่ ไมใ่ แ้ พแ้ กใ่ คร มาลี คั พร มจงึ เกรง า่ รุ พร มซง่ึ เปน็ รู พาล จะนำา ำานาจนี้ไปทำาลายล้างโลกได้ จึงทูลข ใ ้พระ ิ รประทานพรเเละพระขรรค์ใ ้แก่ท้า ัชบาล พระ ิ รจึงประทาน า ุธเเละพรใ ้มาลี ัคพร ม เชิญพระขรรค์และพรเพื่ นำาไปม บแแก่ท้า ัชบาล เพ่ื ใ ม้ ฤี ทธป์ิ ราบคทาข ง รู พร มได้ พระ ิ รเลง็ เ น็ า่ มาลี คั พร มตง้ั ยใู่ นค ามยตุ ธิ รรม จงึ ประทาน พรใ ้มี าจา กั ดิ์ ิทธิ์และได้นาม ่า มาลี ราช การแ ดงชุดมาลี ัคพร มเชิญพระขรรค์ เป็นการเเ ดงที่ประก บด้ ยการรำาตีบทตามคำาร้ ง เเละการราำ ประก บเพลง นา้ พาทยเ์ ชดิ -เ ม ซง่ึ เปน็ เพลง นา้ พาทยพ์ น้ื ฐานท่ี าำ คญั ข งผเู้ รยี นนาฏ ลิ ปไ์ ทย ที่จะพัฒนา ู่การเรียนเพลง น้าพาทย์ช้ัน ูงขึ้น โดยมีการปรับปรุงกระบ นท่ารำาใ ้มีการใช้พระขรรค์ ประก บการรำาเพลง น้าพาทย์เชิด-เ ม เรียบเรียงและประดิ ฐ์ท่ารำาโดย าจารย์ ่าร้ ยตรี ดร.เกิด ิริ นกน้ ย าจารย์ประจำา ภาค ิชา ิลปะการแ ดง คณะ ิลปกรรม า ตร์และ ัฒนธรรม า ตร์ ม า ิทยาลัยม า ารคาม าจารย์ ตานันท์ ครุฑพิเช ฐ์ เรียบเรียงบท าจารย์ภ ัต จันทร์ดารัก ์ บรรจุเพลง ร้างขึ้นเพื่ ใช้ในการ บทัก ะ ิลปะการเเ ดงข้ัน ูงทางด้านนาฏย ิลป์ไทย ข งนิ ิตภาค ิชา ิลปะการแ ดง คณะ ิลปกรรม า ตร์และ ัฒนธรรม า ตร์ ม า ิทยาลยั ม า ารคาม 35

บทร้องและทำนอง มาลีวคั พรหมเชิญพระขรรค์ - ปี่พาทย์ทำเพลงวา - พากย์ ครั้นประ- ทานพร ปางพระ ยม ภู ธร จึ่ง งค์ พระ ลุ ี แก่ รุ พร ม ยกั ี เกรงยกั ์ จักราน ธาตรี ตรั แก่ มาลี พร มา รอ้ งเพลงเทวาประสทิ ธิ์ ตั ท่าน จงนาำ พระขรรค์ชัย ่งใ ้ ัชบาล นาถา ไ ้ปราบ ตั รู พาลา ซึง่ จะเบียน โลกา ธาตรี ร้องเพลงสามเสา้ มาลี คั คพร ม เรื ง รี เมื่ น้ัน น้ มถ าย ัญชุลี แล้ เ าะไป รับพระขรรค์ กับพร ด้ ยยินดี - ปพี่ าทย์ทำเพลงเชิด - (มาลวี ัคพรหมรำตามกระบวนท่า แล้วป้องหนา้ ) รอ้ งเพลงกระบอกเงิน ครั้นถึง ซึ่ง รี ยธุ ยา ม า นัคเร กรงุ ใ ญ่ ก็ล ย ลงจาก นภาลยั เข้าไป ยังท้ ง พระโรงคัล - ป่พี าทย์ทำเพลงเสมอ - (มาลวี ัคพรหมรำตามกระบวนท่า แล้วเข้าโรง) 36

ฉยุ ฉายเบญกาย

การแสดงชุดท่ี ๑๑ ฉุยฉายเบญกาย แสดงโดย นางสาวกญั ญารัตน์ ชาญอาวุธ ผถู้ ่ายทอดท่ารำ อาจารยพ์ รทพิ ย์ ทองคำ การเเ ดงชดุ ฉยุ ฉายเบญกาย เปน็ ชดุ การแ ดงราำ เดยี่ ตั นาง ยใู่ นการแ ดงโขน เรื่ ง รามเกยี รติ์ ต น นางล ย กล่า ถึงนางเบญกายเป็นบุตรีข งพิเภกกับนางตรีชฎา ครั้ง นึ่งท กัณฐ์ผู้มี ักดิ์เป็นลุง ได้ ก ุบายใ ้นางเบญกายแปลงเป็นนาง ีดาทำาเป็นตายล ยน้ำาไปยังพลับพลาข งพระราม เพื่ ใ ้ พระรามเขา้ ใจผดิ า่ นาง ดี าตายแล้ จะไดย้ กทพั กลบั ไป นางเบญกายไมเ่ คยเ น็ รปู รา่ งข งนาง ดี า า่ เปน็ ย่างไร จึงข นุญาตท กัณฐ์เข้าไปดูตั นาง ีดา ท กัณฐ์จึง ่ังใ ้จัด ี ิกากาญจน์ใ ้นางเบญกาย ทรงไปดูตั นาง ีดา และ ั่ง ่าเมื่ จำาได้แล้ ข ใ ้นางเบญกายแปลงกายกลับขึ้นมาใ ้ดูก่ นที่จะ กไป ทาำ ตามกล บุ าย การแ ดงชดุ ฉยุ ฉายเบญกาย าจารยจ์ าำ เรยี ง พทุ ธประดบั ดตี ผเู้ ชย่ี ชาญการ นนาฏ ลิ ปไ์ ทย ิทยาลัยนาฏ ิลป กรม ิลปากร ิลปินแ ่งชาติ ถ่ายท ดท่ารำาใ ้กับ าจารย์บุนนาค ทรรทรานนท์ ดีตผู้เชี่ย ชาญ าำ นักการ งั คีต กรม ิลปากร และถ่ายท ดใ ้กบั าจารย์พรทิพย์ ท งคำา นาฏ ิลปิน า ุโ าำ นักการ ังคีต กรม ิลปากร เปน็ ลาำ ดบั ต่ มา 38

บทร้องและทำนอง ฉยุ ฉายเบญกาย - ปพ่ี าทยท์ ำเพลงรวั - รอ้ งเพลงฉุยฉาย จะขึ้นไปเฝ้า เจ้าก็กรีดกราย ฉยุ ฉายเ ย ใ ้ละเมียดละม้าย ีดานงลกั ณ์ จะฉงนพระทยั ใ ้เ ลื่ ลกั เยื้ งย่าง เจ้าช่างแปลงกาย ถึงพระราม เ ็นทราม ยั - ป่พี าทย์รับ - ร้องเพลงแม่ศรี รชรเ ย รชร ้ นแ ้น เ ขา แขนแมน แม้นเ มื น กินรี ระท ย น ยนาด ิลา จรลี ขึ้นปรา าท มณี เฝ้าพระปิ- ตลุ าเ ย - ป่พี าทย์รับ - - ป่พี าทยท์ ำเพลงเรว็ , ลา - 39

วนั ทองแตง่ ตวั

การแสดงชุดท่ี ๑๒ วนั ทองแตง่ ตัว แสดงโดย นางสาวอญั ชสิ า อปุ ริวงศ์ ผู้ถ่ายทอดท่ารำ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ วรางคณา วฒุ ชิ ว่ ย การเเ ดงชุด ันท งแต่งตั เป็นการแ ดงรำาเดี่ย ตั นาง ยู่ในการแ ดงละครเ ภา เรื่ ง ขุนช้างขุนแผน ต น พระไ ยแตกทัพ กล่า ถึงขุนแผนแค้นใจที่พระไ ย ลงเ น่ ์นาง ร้ ยฟ้า จึงใ ้พลายชุมพลลูกชาย นั เกิดจากนางแก้ กิริยาปล มเปน็ ม ญยกทพั มาตีกรุง รี ยธุ ยา ขุนแผนจะได้ กไปรบแล้ แกล้งแพ้เพื่ ใ ้พลายชุมพลจบั ได้ พระพัน าจึงมีรบั ่งั ใ ้พระไ ย ยกก งทัพไปต่ ู้เพื่ เ าตั ขุนแผนคืนมา นาง ันท งซึง่ ตายไปเปน็ เปรต ง ารลกู จึงต้ งแปลงกายเป็น ญิง า มา ้ามทพั ไ ้ และเตื นใ ้ระ งั ตั กระบ นทา่ ราำ ชดุ นั ท งแตง่ ตั าจารยจ์ าำ เรยี ง พธุ ประดบั ดตี ผเู้ ชยี่ ชาญการ นนาฏ ลิ ปไ์ ทย ทิ ยาลยั นาฏ ลิ ป กรม ลิ ปากร และ ลิ ปนิ แ ง่ ชาติ เปน็ ผไู้ ดร้ บั การถา่ ยท ดกระบ นทา่ ราำ ชดุ นั ท งแตง่ ตั จาก ม่ มครูต่ น ( ุภลกั ณ์ ภัทรนา ิก) จากนั้น าจารย์จำาเรียง พธุ ประดบั ได้ถ่ายท ดกระบ นท่ารำา ใ ้กบั ผู้ช่ ย า ตราจารย์ รางคณา ุฒิช่ ย ผู้ช่ ย ธิการบดีฝ่าย ิลปะและ ัฒนธรรม ม า ิทยาลัย ราชภัฏ ุบลราชธานี 41

บทรอ้ งและทำนอง วันทองแต่งตัว - ปีพ่ าทยท์ ำเพลงรวั - รอ้ งเพลงชมตลาด น ลละ ง ผ่ ง รี ฉ ีขา เพิง่ แรกรุ่น รปู รา กบั นาง ้าม ม ยกระ ม ด ก ดเกล้า เ มื นเจ้าพรา มณ์ ใ ่ ัง าล ประจำายาม ประดับพล ย น่าเ น็ ดู ใ ่ต่าง ู ระย้าเพชร แต่ละเมด็ กุ ยิง่ ก ่า ิง่ ้ ย ใ ่แ นงู มรกต ชดช้ ย ม ร้ ย ปะ ะ ลา่ำ กำาไล นุ่ง ังเ ียน พื้นม่ ง ด งท ง ่มตาด ลาำ ย ง ผ่ งใ ใ ่กร บพกั ตร์ ิเชียร เจียระไน ทดั ด กไม้ พ งเพชร เม็ดพราย กำาไลเท้า ท งปล่ัง ท้ังคู่ แลดู งามเลิ เฉิดฉาย เยื้ งย่าง ยุรยาตร นาดกราย ร้ งฉุยฉาย เ ียงเฉื่ ย ระเรื่ ยมา - ปพี่ าทยท์ ำเพลงเร็ว , ลา - 42

ป่เู จา้ เรยี กไก่

การแสดงชดุ ที่ ๑๓ ปู่เจา้ เรยี กไก่ แสดงโดย นายธนพล สะสมเพชร ผถู้ ่ายทอดทา่ รำ อาจารยว์ า่ ทร่ี อ้ ยตรี ดร.เกดิ ศริ ิ นกนอ้ ย การแ ดงชดุ ปเู่ จา้ เรยี กไก่ เปน็ การแ ดงทแ่ี ทรก ยใู่ นการแ ดงละคร เร่ื ง พระล ต น ปเู่ จา้ เรยี กไก่ กล่า ถึงต นที่พระเพื่ นพระแพงใช้ใ ้นางโรยนางรื่นมารบเร้าข ปู่เจ้า มิงพรายช่ ยเ ลื ใ ้พระล รีบ เดินทางมายังเมื ง ร งโดยเร็ ปเู่ จา้ มงิ พรายไดต้ บรบั ช่ ยเ ลื โดยรา่ ยมนตเ์ รยี กฝงู ไกใ่ นปา่ มาร มกนั เมื่ บรรดาไก่ป่ามาร มกันแล้ ปู่เจ้า มิงพรายได้เลื กไก่ตั นึง่ เรียก ่า ไก่แก้ แล้ ั่ง ิญญาณภตู ผี ิง ในไก่ตั น้ัน ใ ้ไป ล กล่ ดลใจใ ้พระล ติดตามมาเพื่ ไปพบพระเพื่ น พระแพง ผู้ประดิ ฐ์ท่าราำ คื เจ้าจ มมารดาเขียน ในรัชกาลที่ ๔ ได้ถ่ายท ดใ ้กับ าจารย์ลมุล ยมะคปุ ต์ ดีตผู้เชีย่ ชาญการ นนาฏ ิลป์ไทย ิทยาลยั นาฎ ิลป กรม ิลปากร ต่ มาได้ถ่ายท ดใ ้กบั าจารย์ ่ งชาติ ชื่น ิริ ิลปินแ ่งชาติ และเมื่ าจารย์ ่าที่ร้ ยตรี ดร.เกิด ิริ นกน้ ย เข้าไปฝากตั เป็น ิ ย์ าจารย์ ่ งชาติ ชืน่ ิริ จึงได้ถ่ายท ดท่าราำ ชดุ ปู่เจ้าเรียกไก่ ใ ้เปน็ ลำาดับต่ มา 44

บทรอ้ งและทำนอง ปู่เจ้าเรยี กไก่ - ป่พี าทยท์ ำเพลงวา - รอ้ งเพลงลาวพงุ ขาว ถึงปู่เจ้า จ มเท- ะ ิงขร มาจะกล่า บทไป เฝ้า า รณ์ น่ั คะนึง ถึงพระล ง ารเพื่ น แพงน้ ง งบัง ร จาำ จะเ า ไก่งาม ไปตามล่ ใ ้นางโรย นางรื่น ขืนมาเร้า จะได้พ ใจป ง ง นงค์ ใ ้รีบมา เ มื น งั ไม่ร้ังร จากแท่น ทิพา า เรื งระ ง ตริพลาง ทางปู่ ยุรยาตร เ ดจ็ ลง น้าฉาน าลเท า งามเฉก ชิระราช าจ งค์ - ป่ีพาทยท์ ำเพลงเสมอลาว - ร้องเกริ่น ปู่รำาลึก ถึงไก่ ไก่กม็ า ปู่กระ ัน ถึงไก่ ในไพรพฤก ์ ทรงทราม ยั ทรามแรง บ่ ู้กี่ คณากี่ มู่ ปู่เลื กไก่ตั งาม รอ้ งเพลงลาวจอ้ ย ขนเขีย ลาย ระยับ ร้ ยแ งแดง พระพาย เลื่ มลายยง ง ะบาท (รบั ) ปีก ลบั เบญจรงค์ ิงคลิ้ง ง น พรายพรรณ ข บตาชาด พระพริ้ง เดื ย ง นใ ีลำาย ง (รบั ) ขานขนั เ ียงเ าใจ ปานฉลชุ าด ทารง งเท้าเทียม นพมา ผีก็ลง แก่ไก่ (รบั ) ปู่กใ็ ช้ ใ ้ผีลง ขกุ ผก ั ง าจ ไก่แก้ ไซร้ บ่มิกลั ร้ งเรื่ ย เฉื่ ยฉาดฉาน (รับ) ผาดผัน ตีปีกป้ ง ปู่ ่ังแล้ ทุกประการ เ ียงขันขาน แจ้ แจ้ โลดลาำ พ ง คะน งบ่ ึง บ่มินาน ผาดโผนผย ง ยกค ขนั ขานร้ ง มุ่งถนั่ ถึง พระเรื งล ขนั เ ื้ ย เจื้ ยไจ้ไจ้ ตีปีกป้ ง ผายผัน โฉม ำา าง ำา าจ แล้ ไซ้ปีก ไซ้ าง ค ยล่ พระล เจา้ จกั ต้ งดาำ เนนิ แลนา กรีดปีก าด เ ียดเย้า - ป่ีพาทยท์ ำเพลงรัว , เชดิ - 45

พระลอตามไก่

การแสดงชุดที่ ๑๔ พระลอตามไก่ แสดงโดย นางสาวศศวิ ิมล ดลราศี (พระลอ) นางสาวชณัญญา กุลยะ (ไก่แก้ว) ผูถ้ า่ ยทอดทา่ รำ อาจารยช์ ยั กจิ ชา่ งตอ่ อาจารยอ์ าภสั รา นกออก การแสดงชดุ พระลอตามไก่ เป็นการแสดงที่อยู่ในละครเรือ่ งพระลอ ตอน ตามไก่ บทพระนิพนธ์ ของพระเจ้าบรมวงศเ์ ธอกรมพระนราธปิ ประพนั ธ์พงศ์ การแสดงชดุ นีไ้ ด้กลา่ วถงึ พระเพือ่ นพระแพง ทีเ่ กดิ ความกระวนกระวายต้องการใหพ้ ระลอเดินทางมาพบโดยเรว็ จึงไดใ้ หน้ างโรยนางรืน่ ไปขอความชว่ ยเหลือ จากปู่เจ้าสมิงพราย ปู่เจ้าจึงได้เสกไก่แก้วเพื่อหลอกล่อพระลอให้เสด็จมายังอุทยานเมืองสรองเร็วขึ้น ผู้ประดิษฐ์ท่ารำาคือ เจ้าจอมมารดาเขียน ในรัชกาล ๔ และได้ถ่ายทอดท่ารำาให้กับ อาจารย์ลมุล ยะมคุปต์ อดีตผ้เู ช่ยี วชาญการสอนนาฏศิลป์ไทย วิทยาลัยนาฏศิลป กรมศิลปากร และใน ลาำ ดบั ต่อมา อาจารยสมรตั น์ ทองแท้ อดีตนาฏศิลปินอาวโุ ส สาำ นักการสังคีต กรมศิลปากร ได้ถ่ายทอด กระบวนท่ารำาบทพระลอ ให้กับอาจารย์ชัยกิจ ช่างต่อ นาฏศิลปิน สำานักการสังคีต กรมศิลปากร และ อาจารย์เสาวลกั ษณ์ ยะมคปุ ต์ นาฏศลิ ปนิ อาวโุ ส สาำ นกั การสงั คตี กรมศลิ ปากร ไดถ้ า่ ยทอดทา่ ราำ บทไกแ่ กว้ ใหก้ บั อาจารย์อาภัสรา นกออก นาฏศิลปิน สาำ นักการสังคีต กรมศิลปากร 47

บทรอ้ งและทำนอง พระลอตามไก่ - ปี่พาทย์ทำเพลงเชดิ , รัว - รอ้ งเพลงเชิดฉ่งิ กล้าแกล้ว กายสิทธิ์ ฤทธิ์ผีสิง ไก่เอย ไก่แก้ว เพราพริ้ง หงอนสร้อย สวยสะอาง เลี้ยวล่อ ลอราช ฉลาดจริง - ปี่พาทย์รับ - ทาำ ที แล่นถลา ให้คว้าเหมาะ ย่างเหยาะ กรีดปีก ไซ้หาง ครั้นพระลอ ไล่กระช้ัน กั้นกาง ไก่ขวญั หันห่าง ราชา - ปพ่ี าทย์รบั - ฉับเฉียว เลี้ยวลัด ฉวดั เฉวียน วนเวียน หลบเวิ้ง เชิงพฤกษา - ปพี่ าทย์ทำเพลงเชิดจนี (ตัวสาม) - ขันเจื้อย เฉือ่ ยก้อง ห้องวนา ทำาท่า เยาะเย้ย ภมู ี - ปพ่ี าทยท์ ำเพลงกราวรำ , เชิด - 48

เบอ้ื งหลงั ความสำเรจ็ 49