พิณไปรยา

~1~

~2~ คำนำ โครงงานเรอ่ื งสมุนไพรพน้ื บานนจ้ี ดั ทำขนึ้ เพื่อเปนสวน หนึง่ ของวชิ าศึกษาคนควาเพอ่ื ใหไดศึกษาหาความรูในเรื่อง สมุนไพรพื้นบาน ผทู ำหวงั วา นกั เรยี น ครู หรอื บุคลากรณจะไดรบั ความรูจากเรื่อง สมนุ ไพรน้ดี วย

~3~ สมนุ ไพรพนื้ บาน ประวัตคิ วามเปนมา สมุนไพรคืออะไร คำวา สมนุ ไพร ตามพระราชบัญญัตหิ มายความถงึ ยาท่ไี ดจากพืช สัตว และแร ซึ่งยงั มิไดมี การผสมปรุงหรือแปรสภาพ (ยกเวนการทำใหแหง) เชน พืชก็ยังคงเปนสวนของราก ลำตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ยังไมไดผานขั้นตอนการแปรรูปใดๆ เชน การหั่น การบด การกลั่น การสกัดแยก รวมทงั้ การผสมกับสารอื่นๆ แตในทางการคา สมนุ ไพรมักจะถกู ดดั แปลงในรูปแบบ ตางๆ เชน ถูก หั่นเปนช้ินเล็กลง บดใหเปนผง อัดใหเปนแทง หรือปอกเปลือกออก เปนตน เม่ือพูดถึงสมุนไพร คนท่ัวๆ ไปมักจะนึกถึงเฉพาะพืชท่ีนำมาใชประโยชนในทางยา ทั้งนี้เพราะ สัตว และแรมีการใช นอย จะใชเฉพาะในโรคบางชนิดเทานน้ั ประวัติของการใชสมนุ ไพร สมุนไพร คอื ของขวัญท่ีธรรมชาติมอบใหกับมวลมนุษยชาติ มนุษยเรารูจักใชสมุนไพรใน ดานการบำบัดรักษาโรค นับแตยุคนีแอนเดอรทัลในประเทศอิรกั ปจจบุ นั ที่หลมุ ฝงศพพบวามีการใช สมุนไพรหลายพันปมาแลวที่ชาวอินเดยี แดงในเม็กซิโก ใชตนตะบองเพชร(Peyate) เปนยาฆาเช้ือ และรักษาบาดแผล ปจจุบันพบวา ตะบองเพชรมีฤทธิ์กลอมประสาทประมาณ 4,000 ปมาแลว ท่ี ชาวสุเมเรียนไดเขามาตั้ งรกราก ณ บริเวณแมน้ำไทกริสและยเู ฟรตสิ ปจจุบัน คือ ประเทศอิรกั ใช สมุนไพร เชน ฝน ชะเอม ไทม และมัสตารด และตอมาชาวบาบิโลเนียน ใชสมนุ ไพรเพิ่มเติมจาก ชาวสุเมเรยี น ไดแกใบมะขามแขก หญาฝร่นั ลูกผกั ชี อบเชย และกระเทยี ม ในยุคตอมาอียิปตโบราณมี อิมโฮเทป แพทยผูมีชื่อเสียงซ่ึงตอมาไดรับการยกยองใหเปน เทพเจาแหงการรักษาโรค ของอียิปต มีตำราสมุนไพรที่เกาแก คือ Papytus Ebers ซึ่งเขียน เมื่อ 1,600 ป กอนคริสตศักราช ซ่ึงคนพบโดยนักอียิปตวิทยาชาวเยอรมันนี ช่ือ Georg Ebers ใน ตำราน้ีไดกลาวถึงตำราสมุนไพรมากกวา 800 ตำรับ และสมุนไพรมากกวา 700 ชนิด เชน วาน

~4~ หางจระเข เวอรมวูด(warmwood) เปปเปอรมินต เฮนเบน(henbane) มดยอบ, hemp dagbane ละหุง mandrake เปนตน รูปแบบในการเตรยี มยาในสมัยน้ัน ไดแก การตม การชง ทำ เปนผง กล่ันเปนเมด็ ทำเปนยาพอก เปนข้ีผ้ึง นอกจากนี้ยังพบวาชาติตางๆ ในแถบยุโรปและแอฟริกา มีหลักฐานการใชสมุนไพร ตามลำดบั กอนหลังของการเริ่มใชสมุนไพร คอื หลงั จากสมุนไพรไดเจริญรุงเรืองในอียิปตแลว กไ็ ด มกี ารสบื ทอดกันมา เชน กรีก โรมัน อาหรบั อิรกั เยอรมัน โปรตุเกส สวีเดน และโปแลนดสวนใน แถบเอเซีย ตามบันทึกประวัติศาสตรพบวามีการใชสมุนไพรทอ่ี ินเดียกอน แลวสบื ทอดมาท่ีจีน มะ ละกา และประเทศไทย ประโยชนของพืชสมนุ ไพร 1. สามารถรกั ษาโรคบางชนิดได โดยไมตองใชยาแผนปจจบุ นั ซึง่ บางชนิดอาจมีราคาแพง และตองเสยี คาใชจายมาก อีกทง้ั อาจหาซ้อื ไดยากในทองถ่ินน้ัน 2. ใหผลการรกั ษาไดดีใกลเคยี งกบั ยาแผนปจจบุ นั และใหความปลอดภยั แกผใู ชมากกวาแผน ปจจุบนั 3. สามารถหาไดงายในทองถ่นิ เพราะสวนใหญไดจากพืชซ่งึ มอี ยูทว่ั ไปทัง้ ในเมอื งและ ชนบท มีราคาถกู สามารถประหยดั คาใชจายในการซอ้ื ยาแผนปจจุบนั ท่ตี องสง่ั ซอ้ื จากตาง ประเทศเปนการลดการขาดดุลทางการคา 4. ใชเปนยาบำรงุ รกั ษาใหรางกายมสี ุขภาพแข็งแรง 5. ใชเปนอาหารและปลกู เปนพืชผักสวนครวั ได เชน กะเพรา โหระพา ขงิ ขา ตำลงึ 6. ใชในการถนอมอาหารเชน ลูกจนั ทร ดอกจนั ทรและกานพลู 7. ใชปรงุ แตง กลิน่ สี รส ของอาหาร เชน ลูกจันทร ใชปรงุ แตงกลนิ่ อาหารพวก ขนมปง เนย ไสกรอก แฮม เบคอน 8. สามารถปลกู เปนไมประดบั อาคารสถานท่ตี าง ๆ ใหสวยงาม เชน คูน ชมุ เหด็ เทศ 9. ใชปรุงเปนเครือ่ งสำอางเพ่ือเสริมความงาม เชน วานหางจระเข ประคำดีควาย 10. ใชเปนยาฆาแมลงในสวนผัก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสบู 11. เปนพืชที่สามารถสงออกทำรายไดใหกบั ประเทศ เชน กระวาน ขมนิ้ ชนั เรว 12. เปนการอนุรักษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถนิ่ รูจักชวยตนเองในการ นำพืช สมนุ ไพรในทองถ่ินของตนมาใชใหเกิดประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13. ทำใหคนเห็นคุณคาและกลบั มาดำเนินชีวติ ใกลชดิ ธรรมชาติยิง่ ขนึ้

~5~ 14. ทำใหเกดิ ความภมู ใิ จในวฒั นธรรม และคณุ คาของความเปนไทย สรรพคุณสมุนไพรพื้นบาน ตะไคร ช่ือวทิ ยาศาสตร Cymbopogon citratus Stapf. วงศ GRAMINEAE ชื่ออื่นๆ ภาคเหนือ : จะไค (Cha-khai) จะไค (Cha-khai) ภาคใต : ไคร (Khrai) ชวา : ซีเร (Sere) ถน่ิ กำเนิด อินโดนเี ซยี ศรีลงั กา พมา อินเดีย อเมรกิ าใต ไทย รปู ลักษณะ : ไมลมลกุ ทีมีอายไุ ดหลายป ชอบดินรวนซยุ ปลูกได ตลอดป ใบสีเขียวยาวแหลม ดอก ฟสู ีขาว หวั โตขน้ึ จากดนิ เปนกอๆ กล่ินหอมฉุนคอนขางรอน การปลูก : ไถพรวนดินและตากดินไวประมาณ 7 - 10 วนั ยอยดนิ ใหละเอียด ใสปยุ คอกหรอื ปุย หมกั คลุกเคลาใหเขากับดินขุดหลุมปลกุ ระยะ 30 x 30 เซนติเมตร กอนนำตะไครไปปลกู นำพันธุ ท่ีเตรียมไวตดั ใบออก ใหเหลอื ตนยาว ประมาณ 30 - 40 เซนติเมตร มาแชน้ำประมาณ 5 - 7 วัน

~6~ เพื่อใหรากงอก รากทีแ่ กเต็มท่ีจะมสี เี หลอื งเขม นำไปปลกุ ในแปลงวางตนพนั ธุ ใหเอียง 45 องศา ไปดานใดดานหน่ึงแลวกลบดนิ จากนนั้ รดน้ำใหชมุ หลงั ปลูกไดประมาณ 30 วัน ก็ควรใสปุย สตู ร 15 - 15 - 15 หรอื 46 - 0 - 0 อตั รา 50 กโิ ลกรัม/ไร สรรพคุณและสวนทน่ี ำมาใชเปนยา นำ้ มันจากใบและตน – แตงกลนิ่ อาหาร เคร่อื งดืม่ สบู ลำตนแกหรอื เหงา – แกอาการทองอดื ทองเฟอ ขับปสสาวะ แกน่ิว ขบั ประจำเดือน ขิง ช่อื วทิ ยาศาสตร : Zingiber officinale Roscoe. ช่อื วงศ : ZINGIBERACEAE ชื่อพืน้ เมือง: ขงิ แกลง, ขิงแดง (จันทรบรุ )ี ขิงเผือก (เชยี งใหม) สะเอ (แมฮองสอน) ขงิ บาน ขิงแครง ขิงปา ขิงเขา ขิงดอกเดียว (ภาคกลาง) เกีย (จนี แตจ๋วิ ) ลกั ษณะทัว่ ไป : ไมลมลุก สูง 0.3-1 เมตร มีเหงาใตดนิ เปลือกนอกสีน้ำตาลแกมเหลอื ง เนอื้ ในสี นวลแกมเขยี ว มกี ล่ินเฉพาะ แตกสาขา คลายนิ้วมอื ใบเด่ยี ว เรยี งสลบั รปู ขอบขนาน แกมใบหอก กวาง 1.5-2 ซม. ยาว 15-20 ซม. ดอกชอแทงออกจากเหงา กลีบดอกสีเหลอื งแกมเขียว ใบ ประดับสเี ขียวออน ผลแหง มี 3 พสู รรพคุณเหงาแกท้ังสดและแหงใชเปนยาขบั ลม ชวยใหเจรญิ อาหาร แกอาเจียน แกไอ ขับเสมหะและขับเหงื่อ ผงขิงแหงมีฤทธขิ์ ับนำ้ ดี ชวยยอยไขมัน ลดการ บบี ตัวของลำไส บรรเทาอาการปวดทองเกรง

~7~ บัวบก ชอ่ื วิทยาศาสตร : Centella asiatica Urban วงศ : Umbelliferae ช่อื สามัญ : Asiatic Pennywort/Tiger Herbalช่ืออนื่ : ผกั แวน ผักหนอก รูปลักษณะ : ไมลมลุก อายุหลายป เล้อื ยแผไปตามพ้นื ดิน ชอบทชี่ ืน้ แฉะ แตกรากฝอยตามขอ ไหล ที่แผไปจะงอกใบจากขอ ชขู น้ึ 3-5 ใบ ใบเด่ยี ว เรยี งสลับ รูปไต เสนผาศูนยกลาง 2-5 ซม. ขอบใบ หยัก กานใบยาว ดอกชอ ออกท่ีซอกใบ ขนาดเล็ก 2-3 ดอก กลีบดอกสีมวง ผลแหง แตกได สรรพคุณและสวนทนี่ ำมาใชเปนยาใบสด - ใชเปนยาภายนอกรกั ษาแผลเปอย แผลไฟไหมนำ้ รอน ลวก โดยใชใบสด 1 กำมือ ลางใหสะอาด ตำละเอียด ค้นั เอาน้ำทาบรเิ วณแผลบอย ๆ ใชกากพอก ดวยก็ได แผลจะสนทิ และเกดิ แผลเปนชนิดนูน (keloid) นอยลง สารท่อี อกฤทธ์คิ อื กรด madecassic, กรด asiatic และ asiaticoside ซง่ึ ชวยสมานแผลและเรงการสรางเนือ้ เย่ือ ระงับการเจริญเตบิ โตของเชอ้ื แบคทีเรยี ทที่ ำใหเกดิ หนองและลดการอกั เสบ มีรายงานการคนพบ ฤทธ์ิฆาเช้ือรา อันเปนสาเหตขุ องโรคกลาก ปจจุบัน มีการพัฒนายาเตรยี มชนดิ ครมี ใหทารกั ษา แผลอกั เสบจากการผาตดั น้ำตมใบสด - ด่มื ลดไข รักษาโรคปากเปอย ปากเหม็น เจบ็ คอ รอนใน

~8~ กระหายนำ้ ขับปสสาวะ แกทองเสยี ขา ชื่อวิทยาศาสตร : Languas galaga (Linn). Stuntz ชอ่ื วงศ: ZINGIBERACEAE ช่ือพ้นื เมือง: ขา ขาใหญ ขาหลวง ขาหยวก (ภาคเหนือ) กฎุ กกโรหินี เสะเออเคย (แมฮองสอน) สะเชย (กะเหรย่ี ง-แมฮองสอน) ลกั ษณะท่ัวไป : ไมลมลุก สูง 1.5-2 เมตร เหงามขี อและปลองชดั เจน ใบเด่ีย ใบสเี ขยี วออนสลับกัน รปู รางรียาว ปลายแหลม ดอกออกเปนชอทนี่ อ ดอกยอยขนาดเลก็ กลีบดอกสขี าว โคนติดกันเปน หลอดสั้นๆ ปลายแยกเปน 3 กลบี กลีบใหญท่ีสดุ มรี ิ้วสีแดง ใบประดับรูปไข ผลแหง แตกได รปู กลมสรรพคณุ เหงาสดตำผสมกับเหลาโรง ใชทารักษาโรคผิวหนงั ที่เกดิ จากเชอื้ รา เชน กลาก เกล้อื น เหงาออนตมเอาน้ำดม่ื บรรเทาอาการทองอดื ทองเฟอ และขับลม ขาไมมีฤทธิก์ อกลาย พนั ธุและไมเปนพิษ

~9~ กระชาย ชอ่ื วิทยาศาสตร : Boesenbergia rotunda (Linn.) Mansf. ชอ่ื วงศ : ZINGIBERACEAE ช่ือพื้นเมือง: ขิง กระชาย กะชาย วานพระอาทิตย (กรุงเทพฯ) กระแอม ระแอน (ภาคเหนือ) ขิง ทราย (มหาสารคาม) จี๊ปู ซีฟู (ฉาน-แมฮองสอน) เปาะสี่ เปาซอเราะ (กะเหร่ียง-แมฮองสอน) ลักษณะทั่วไป : ไมลมลุก ไมมีลำตนบนดนิ มีเหงาใตดิน ซึง่ แตกรากออกไป เปนกระจุกจำนวนมาก อวบน้ำ ตรงกลางพองกวางกวาสวนหัวและทาย ใบเดี่ยว เรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบ ขนานแกมรูปไข ตรงกลางดานในของกานใบมีรองลึก ดอกชอ ออกแทรกอยูระหวางกาบใบท่ีโคน ตน กลีบดอกสีขาวหรอื ชมพูออน ใบประดบั รปู ใบหอก สีมวงแดง ดอกยอยบานคร้งั ละ 1 ดอก ผล ของกระชายเปนผลแหงสรรพคณุ เหงาใชแกโรคในปาก ขับปสสาวะ รกั ษาโรคบดิ แกปวดมวนทอง ขับระดูขาว

~ 10 ~ มะกรูด ช่ือวทิ ยาศาสตร Citrus hystrix DC. ชอ่ื วงศ Rutaceac ช่ือสามญั Leech Lime, Mauritius Papeda, Kaffir Lime, Porcupine Orange ช่ือทองถ่ิน ภาคเหนอื เรยี ก มะขดู , มะขุน ภาคใต เรยี ก สมกรูด, สมม่วั ผี เขมร เรียก โกรยเขียด กะเหรี่ยง-แมฮองสอน เรยี ก มะขู ลักษณะท่ัวไป : มะกรูดเปนไมยืนตนขนาดเล็ก แตกกิ่งกาน ลำตนและกิง่ มีหนามแขง็ ใบ เปนใบ ประกอบทีม่ ใี บยอยใบเดียว สเี ขยี วหนา มลี กั ษณะคอดกิ่วทีก่ ลางใบเปนตอนๆ มีกานแผออกใหญ เทากับแผนใบ ทำใหเห็นใบเปน 2 ตอน ใบสีเขียวแกคอนขางหนา มีกลิน่ หอมมากเพราะมีตอม นำ้ มันอยู ดอก ออกเปนกระจุก 3–5 ดอก กลีบดอกสีขาว รวงงาย ผล มีหลายแบบแลวแตพนั ธุผล เลก็ เทามะนาว ผิวขรุขระนอยกวาและไมมจี ุกทหี่ ัว การปลกู มะกรดู ปลกู ไดดใี นดินทุกชนดิ ขยายพนั ธุโดยการเพาะเมลด็ สรรพคณุ ทางยา :ผิวผลสดและผลแหง รสปรา หอมรอน สรรพคุณแกลมหนามืด แกวิงเวยี น บำรงุ หวั ใจ ขับลมลำไส ขับระดูผล รสเปรีย้ ว มีสรรพคณุ เปนยาขับเสมหะ แกไอ แกนำ้ ลายเหนยี ว ฟอก โลหติ ใชสระผมทำใหผมดกดำ ขจดั รงั แค ราก รสเย็นจดื แกพิษฝภายใน แกเสมหะ แกลมจุกเสยี ด นำ้ มะกรูด รสเปร้ยี ว กดั เสมหะ ใชดองยามีสรรพคุณเปนยาฟอกโลหติ สำหรบั สตรี

~ 11 ~ ใบ รสปราหอม แกไอ แกอาเจียนเปนโลหิต แกช้ำใน และดบั กลิน่ คาว วานหางจระเข ชอื่ วิทยาศาสตร : Aloe barbadensis Mill. ช่ือวงศ: ALOACEAE ช่ือพื้นเมอื ง: วานไฟไหม (ภาคเหนอื ) หางตะเข (ภาคกลาง) ลกั ษณะท่ัวไป : ไมลมลุกอายหุ ลายป สงู 0.5-1 เมตร ขอและปลองส้นั ใบเดี่ยว เรียงรอบตน กวาง 5-12 ซม. ยาว 0.3-0.8 เมตร อวบน้ำมาก สีเขียวออนหรอื สีเขียวเขม ภายในมวี ุนใส ใตผวิ สี เขียวมีน้ำยางสเี หลือง ใบออนมีประสีขาว ดอกชอออกจากกลางตน ดอกยอย เปนหลอดหอยลง สี สม บานจากลางขนึ้ บน ผลแหง แตกไดสรรพคณุ วุนสดภายในใบท่ีฝานออกใชปดพอกรักษาแผลสด แผลเร้อื รงั แผลไฟไหมนำ้ รอนลวก แผลไหมเกรียม กินรักษาแผลในกระเพาะอาหาร และใชเปน สวนผสมในเคร่อื งสำอาง นำ้ ยางสีเหลอื งจากใบเค่ยี วใหแหง เรยี กวา ยาดำ เปนยาระบายชนิดเพม่ิ การบบี ตัวของลำไสใหญ

~ 12 ~ กานพลู ชื่อวิทยาศาสตร : Eugenia caryophyllum Bullock & Harrison วงศ : Myrtaceae ชอื่ สามญั : Clove ลกั ษณะ : ไมยืนตน สงู 5-10 เมตร ใบเดย่ี ว เรียงตรงขาม รูปวงรีหรือรูปใบหอก กวาง 2.5-4 ซม. ยาว 6-10 ซม. ขอบเปนคลน่ื ใบออนสีแดงหรือนำ้ ตาลแดง เนอ้ื ใบบางคอนขางเหนยี ว ผิวมัน ดอก ชอ ออกท่ซี อกใบ กลบี ดอกสขี าวและรวงงาย กลีบเลี้ยงและฐานดอกสีแดงหนาแข็ง ผลเปนผลสด รปู ไข ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทย ใชดอกตมู แหงแกปวดฟน โดยใชดอกแชเหลาเอาสำลีชุบอดุ รฟู น และใชขนาด 5-8 ดอก ชงน้ำเดอื ด ด่ืมเฉพาะสวนนำ้ หรอื ใชเคย้ี วแกทองเสีย ขบั ลม แก ทองอดื เฟอ นอกจากนีใ้ ชผสมในยาอมบวนปากดับกลน่ิ ปาก พบวาในน้ำมนั หอมรเหยท่ีกลน่ั จาก ดอกมสี าร eugenol ซ่ึงมฤี ทธิเ์ ปนยาชาเฉพาะท่ี จึงใชแกปวดฟน และมีฤทธ์ิลดการบบี ตวั ของ ลำไส ทำใหเกดิ อาการปวดทองลดลง ชวยขับนำ้ ดี ลดอาการจกุ เสยี ดที่เกดิ จากการยอยไมสมบูรณ และสามารถฆาเชอ้ื แบคทีเรยี หลายชนดิ เชน เชือ้ โรคไทฟอยด บดิ ชนดิ ไมมตี ัว เชือ้ หนองเปนตน นอกจากนี้ยงั กระตุนใหมกี ารหลั่งเมือก และลดการเปนกรดในกระเพาะอาหารดวย

~ 13 ~ กลวยน้ำวา ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Musa sapientum L. ]วงศ : Musaceae ช่อื สามญั ; Banana ลักษณะ : ไมลมลุก สูง 2-4.5 เมตร มีลำตนใตดิน ลำตนเหนือดินเกิดจากกาบใบหุมซอนกัน ใบ เดย่ี ว เรยี งสลบั ซอนกันรอบตนทีป่ ลายยอด รปู ขอบขนาน กวาง 25-40 ซม. ยาว 1-2 เมตร ผิวใบ เรยี บมนั ทองใบสอี อนกวา มีนวล ดอก ชอเรียกวา หัวปลอี อกท่ปี ลายยอด ใบประดับหุมชอดอกสี แดงหรอื มวง กลีบดอกสีขาว บาง ผล เปนผลสด ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลดบิ ซง่ึ มสี ารแทนนนิ มาก รักษาอาการทองเสยี และบดิ โดยกนิ ครั้งละครึ่งหรือหนึง่ ผล มีรายงานวา มีฤทธ์ปิ องกันการเกิดแผลในกระเพาะอาหารของหนู ขาวท่ถี กู กระตุนดวยยาแอสไพรนิ เช่ือวาฤทธ์ดิ งั กลาวเกดิ จากการถกู กระตุนผนงั กระเพาะอาหาร ใหหลัง่ สารเมือกออกมามากข้ึน จึงนำมาทดลองรกั ษาโรคกระเพาะอาหารของคน โดยใชกลวยดิบ หั่นเปนแวน ตากแหงบดเปนผง กนิ วนั ละ 4 คร้งั ๆ ละ 1-2 ชอนแกง กอนอาหารและกอนนอน

~ 14 ~ อาจทำใหเกดิ อาการทองอืด ซ่ึงปองกนั ไดโดยกินรวมกับยาขบั ลม เชน ขงิ กระเทียม ช่อื วิทยาศาสตร : Allium sativum L. วงศ : Alliaceae ช่ือสามัญ : Common Garlic , Allium ,Garlic , ชื่ออนื่ : กระเทียม (ภาคกลาง) หอมเทียม (ภาคเหนอื ) หอมขาว (ภาคอีสาน) เทียม, หอมเทียม (ภาคใต) ลักษณะ : ไมพุม สงู 2-4 เมตร กงิ่ ออนมีหนาม ใบประกอบชนิดมใี บยอยใบเดยี ว เรยี งสลบั รูปไข รปู วงรีหรือรูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เนื้อใบมจี ุดนำ้ มันกระจาย กานใบมี ครีบเล็ก ๆ ดอกเดย่ี วหรือชอ ออกทป่ี ลายกิง่ และทีซ่ อกใบ กลบี ดอกสขี าว กลิ่นหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกล้ยี ง ฉ่ำนำ้ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชน้ำมะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลอื ดออกตามไรฟน เพราะมวี ติ ามินซี น้ำมะนาวเปนกระสายยาสำหรับสมุนไพรทใี่ ชขบั เสมหะเชน ดปี ลีกินรวมกับยาขบั ลม เชน ขงิ

~ 15 ~ ขี้เหล็ก ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cassia siamea Britt. วงศ : Leguminosae ชื่อสามญั : Cassod Tree / Thai Copper Pod ชอ่ื อ่ืน ขเ้ี หล็กแกน ข้เี หลก็ บาน ขีเ้ หล็กหลวง ขี้เหล็กใหญลักษณะ : ไมยืนตน สูง 10-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนก เรยี งสลับใบยอยรปู ขอบ ขนาน กวางประมาณ 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ใบออนมขี นสนี ำ้ ตาลแกมเขยี ว ดอกชอ ออกทีป่ ลายกง่ิ กลีบดอกสีเหลอื ง ผลเปนฝกแบนยาวและหนา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชดอกเปนยานอนหลบั ลดความดนั โลหติ ดอกตมู และใบออน เปนยาระบาย ใบแกระดูขาว แกนว่ิ ขับปสสาวะ แกนแกไข ทำใหนอนหลับ รักษากามโรค ใบออน และแกนมีสารกลุมแอนทราควโิ นนหลายชนดิ จงึ มฤี ทธเ์ิ ปนยาระบายใชใบออนครงั้ ละ 2-3 กำมอื ตมกบั นำ้ 1-1.5 ถวย เตมิ เกลอื เล็กนอย ดมื่ กอนอาหารเชาคร้งั เดียว นอกจากนี้ในใบออนและดอก ตมู ยงั พบสารซง่ึ มีฤทธ์กิ ดประสาทสวนกลางทำใหนอนหลับโดยใชวิธีดองเหลาด่มื กอนนอน

~ 16 ~ คณู ชื่อวิทยาศาสตร : Cassia fistula L. วงศ : Leguminosae ชือ่ สามัญ : Golden Shower Tree/ Purging Cassia ชื่ออ่นื : ราชพฤกษ ลมแลง ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 5-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรยี งสลบั ใบยอยรูปไขหรอื รปู วงรี กวาง 4-8 ซม. ยาว 7-12 ซม. ดอกชอออกทีป่ ลายกง่ิ หอยเปนโคมระยา กลบี ดอกสเี หลอื ง ผลเปน ฝกกลม สนี ำ้ ตาลเขมหรอื ดำ เปลือกแขง็ ผิวเรยี บ ภายในมีผนงั ก้ันเปนหอง แตละหองมี เมลด็ 1 เมลด็ หมุ ดวยเนอื้ สีดำเหนยี ว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเนอ้ื หุมเมล็ดแกทองผกู ขับเสมหะ ดอกแกไข เปนยา ระบาย แกนขบั พยาธไิ สเดอื น พบวาเนื้อหุมเมล็ดมีสารกลุมแอนทราควโิ นน จงึ มสี รรพคณุ เปนยา ระบาย โดยนำเนอื้ หุมเมล็ดซ่ึงมสี ีดำเหนียว ขนาดกอนเทาหัวแมมือ (ประมาณ 4 กรมั ) ตมกบั น้ำ ใสเกลือเลก็ นอย ดืม่ กอนน้ำ ดืม่ กอนนอน มีขอควรระวังเชนเดียวกับชุมเหด็ เทศ

~ 17 ~ ชุมเหด็ เทศ ชื่อวิทยาศาสตร : Senna alata L. วงศ : Leguminosae ช่อื สามัญ Ringworm Bush ช่ืออน่ื : ขค้ี าก ลบั มีนหลวง หมากกะลงิ เทศ ชุมเห็ดใหญ ลักษณะ : ไมพุม สงู 1 - 3 เมตร แตกกง่ิ ออกดสนขาง ในแนวขนานกบั พืน้ ใบประกอบ แบบขนนก เรยี งสลบั ใบยอยรปู ขอบขนาน รปู วงรีแกมขอบขนาน หรือรูปไขกลบั กวาง 3-7 ซม. ยาว 6- 15 ซม. หูใบเปนรูปสามเหล่ยี ม ดอกชอ ออกท่ีซอกใบตอนปลายกิง่ กลีบดอกสีเหลอื งทอง ใบ ประดับ สนี ำ้ ตาลแกมเหลืองหุมดอกยอยเห็นชดั เจน ผลเปนฝก มีครบี 4 ครบี เมล็ดแบน รปู สามเหลี่ยม ประโยชนทางสมนุ ไพร : รสเบ่ือเอียน ใบตำทาแกกลากเกล้อื น โรคผิวหนัง ดอกและใบตม รบั ประทานแกอาการทองผูก มีสาร แอนทราควิโนน กลัยโคซายด หลายชนิด ไดแก emodin, aloe - emodin และ rhein ใชเปนยาระบายกระตุนลำไสใหญใหบีบตวั การทดลองในสัตว และ คน พบวา ใบแกมฤี ทธ์ิ นอยกวาใบออน นอกจากนี้น้ำจากใบ ยงั มีฤทธ์ฆิ าเชือ้ แบคทีเรยี ดวย

~ 18 ~ มะขาม ช่ือวทิ ยาศาสตร : Tamarindus indica L. วงศ : Leguminosae ชือ่ สามญั : Tamarind ชื่ออืน่ : Tamarind ลกั ษณะ : มะขามเปนไมยืนตนขนาดกลางจนถึงขนาดใหญแตกกง่ิ กานสาขามาก เปลอื กตนขรขุ ระ และหนา สนี ้ำตาลออน ใบ เปนใบประกอบ ใบเลก็ ออกตามกิ่งกานใบเปนคู ใบยอยเปนรปู ขอบ ขนาน ปลายไบและโคนใบมน ดอก ออกเปนชอเลก็ ๆ ตามปลายกิ่ง หน่ึงชอมี 10-15 ดอก ดอก ยอยขนาดเลก็ กลบี ดอกสเี หลอื งและมีจุดประสีแดงอยูกลางดอก ผล เปนฝกยาว รปู รางยาวหรือ โคง ยาว 3-20 ซม. ฝกออนมีเปลอื กสีเขียวอมเทา สีน้ำตาลเกรยี ม เน้อื ในติดกับเปลอื ก เมื่อแกฝก เปลี่ยนเปนเปลือกแขง็ กรอบหักงาย สีน้ำตาล เนอ้ื ในกลายเปนสนี ำ้ ตาลหุมเมลด็ เนื้อมรี สเปรีย้ ว และหวาน ประโยชนทางสมุนไพร : สรรพคุณทางยา · ยาระบาย แกอาการทองผกู ใชมะขามเปยกรสเปรีย้ ว 10–20 ฝก (หนกั 70–150 กรัม) จิ้มเกลอื รบั ประทาน แลวด่มื นำ้ ตามมากๆ หรอื ตมน้ำใสเกลอื เลก็ นอยดมื่ เปนนำ้ มะขาม · ขับพยาธิไสเดือน นำเอาเมลด็ แกมาคัว่ แลวกะเทาะเปลอื กออก เอาเน้ือในเมล็ดไปแชนำ้ เกลือจน นมุ รับประทานคร้งั ละ 20-30 เม็ด · ขับเสมหะ ใชเน้อื ในฝกแกหรอื มะขามเปยกจ้มิ เกลือรับประทานพอสมควร คณุ คาทางโภชนาการ ยอดออนและฝกออนมีวิตามนิ เอ มาก มะขามเปยกรสเปร้ียว ทำใหชุมคอ ลดความรอนของรางกายไดดี เน้ือในฝกมะขามทีแ่ กจดั เรยี กวา \"มะขามเปยก\" ประกอบดวยกรด

~ 19 ~ อินทรยี หลายตัว เชน กรดทารททารริค กรดซติ รคิ เปนตน ทำใหออกฤทธ์ิ ระบายและลดความ รอนของรางกายลงได แพทยไทยเช่ือวา รสเปรีย้ วน้ีจะกดั เสมหะใหละลายไดดวย แมงลัก ช่อื วทิ ยาศาสตร : Ocimum basilicum L.f. var. citratum Back. วงศ : Labiatae ชื่อสามญั : Hairy Basil ชอื่ อื่น : กอมกอขาว มังลัก ลกั ษณะ : แมงลกั มลี กั ษณะทรงตน ใบ ดอก และผลคลายโหระพา ตางกันท่ีกล่ิน ใบสีเขียวออน กวา กลีบดอกสีขาวและใบประดบั สเี ขียว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยมักเรยี กผลแมงลักวาเม็ดแมงลัก ใชเปนยาระบายชนิดเพิ่ม กาก เพราะเปลือกผลมีสารเมอื กซึง่ สามารถพองตวั ในน้ำได 45 เทา เหมาะสำหรบั ผูท่ีไมชอบกิน อาหารทมี่ กี ากเชน ผัก ผลไม ใชผลแมงลกั 1-2 ชอนชา แชน้ำ 1 แกว จนพองตัวเตม็ ที่ กินกอน นอน ถาผลแมงลักพองตวั ไมเตม็ ที่จะทำใหทองอดื และอจุ จาระแข็ง จากการทดลองพบวาแมงลัก ทำใหจำนวนครั้งในการถายและปรมิ าณอจุ จาระเพ่ิมขนึ้ รวมท้งั ทำใหอจุ จาระออนตัวกวาปกติ

~ 20 ~ นอกจากนี้ใบและตนสดมฤี ทธข์ิ ับลม เนือ่ งจากมีนำ้ มนั หอมระเหย ไพล ช่อื วทิ ยาศาสตร : Zingiber purpureum Roscoe วงศ : Zingiberaceae ชอื่ อืน่ : ปูลอย ปูเลย วานไฟ ลกั ษณะ : ไมลมลุก สงู 0.7-1.5 เมตร มีเหงาใตดนิ เปลอื กนอกสีนำ้ ตาลแกมเหลือง เนือ้ ในสีเหลอื ง แกมเขียว มีกล่นิ เฉพาะ แทงหนอหรอื ลำตนเทยี มขน้ึ เปนกอประกอบดวยกาบหรอื โคน ใบหุมซอน กนั ใบ เด่ียว เรยี งสลับ รปู ขอบขนานแกมใบหอก กวาง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ชอ แทงจากเหงาใตดิน กลบี ดอกสนี วล ใบประดับสีมวง ผล เปนผลแหง รูปกลม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเหงาเปนยาขบั ลม ขับประจำเดอื น มฤี ทธิ์ระบายออน ๆ แกบดิ สมานลำไส ยาภายนอกใชเหงาสดฝนทาแกเคล็ดยอก ฟกบวม เสนตึง เมอื่ ยขบ เหน็บชา สมานแผล จากการวิจัยพบวาในเหงามนี ้ำมันหอมระเหยซ่งึ มคี ณุ สมบัติลดอาการอกั เสบและบวม จึงมกี ารผลติ ยาข้ีผง้ึ ผสมนำ้ มนั ไพล เพือ่ ใชเปนยาทาแกอาการเคล็ดขดั ยอก นำ้ มันไพลผสม

~ 21 ~ แอลกอฮอลสามารถทากนั ยุงได นอกจากนี้พบวาในเหงามีสาร 4-(4-hydroxy-1-butenyl) veratrole ซึ่งมฤี ทธ์ิขยายหลอดลม ไดทดลองใชผงไพล กับผปู วยเดก็ ท่ีเปนหืด สรปุ วาใหผลดีทั้ง ในรายท่ีมอี าการหอบหืดเฉยี บพลนั และเรือ้ รัง เทยี นบาน ชอ่ื วิทยาศาสตร : Impatiens balsamina L. วงศ : Balsaminaceae ชื่อสามัญ : Garden Balsam ชอื่ อ่ืน : เทียนดอก เทียนสวน ลกั ษณะ : พรรณไมพวกคลมุ ดิน ลำตนจะอุมนำ้ ลำตนจะไมต้งั ตรงขนึ้ ไป จะเอยี งเลก็ นอย เปราะ งาย ใบมีลกั ษณะมนรี ปลายแหลม ดอกนน้ั จะมีหลายสี เขน สชี มพู สแี ดง สม และขาว เปนดอก เดี่ยว จะออกตดิ กนั ชอหน่งึ อาจะจะมี 2-3 ดอก กลีบดอกจะซอน ๆ กันเปนวงกลม มกี ลีบ เลยี้ ง 3 กลบี กลบี ดอก 5 กลบี กลีบดานลางงอเปราะ มีจะงอยยื่นออกมาเปนหลอดเลก็ -ยาว ปลายโคงข้ึน ขนาดดอก 3-6 ซม.

~ 22 ~ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ใชรักษาฝ แผลพุพอง ใชใบสดและดอกสดประมาณ 1 กำมอื ตำละเอียด พอกฝ หรือค้ันนำ้ ทาบรเิ วณทเ่ี ปนฝและแผลพพุ องวันละ 3 คร้งั (สีจากนำ้ ค้นั จะตดิ อยูนาน จึงควร ระวังการเปรอะเปอนเสอื้ ผาและรางกายสวนอ่ืน ๆ ) กะเพรา ชื่อวทิ ยาศาสตร : Ocimum sanctum L. วงศ : Labiatae ช่อื อ่นื : กอมกอ กอมกอดง กะเพราขาว กะเพราแดง ลักษณะ : กะเพรามี 3 พันธุ คือ กะเพราแดง กะเพราขาวและกะเพราลกู ผสมระหวางกะเพราแดง และกะเพราขาว มีลกั ษณะท่ัวไปคลายโหระพา ตางกนั ท่ีกล่ินและกงิ่ กานซ่งึ มขี นปกคลุมมากกวา ใบกะเพราขาวสีเขยี วออน สวนใบกะเพราแดงสเี ขยี วแกมมวงแดง ดอกยอยสชี มพูแกมมวง ดอก กะเพราแดงสเี ขมกวากะเพราขาว

~ 23 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบหรือทง้ั ตนเปนยาขบั ลมแกปวดทอง ทองเสยี และ คลื่นไสอาเจียน นิยมใชกะเพราแดงมากกวากะเพราขาว โดยใชยอดสด 1 กำมือ ตมพอเดือด ดม่ื เฉพาะสวนนำ้ พบวาฤทธ์ิขบั ลมเกิดจากนำ้ มนั หอมระเหย การทดลองในสัตว แสดงวาน้ำสกัดทัง้ ตนมีฤทธ์ลิ ดการบีบตวั ของลำไส สารสกัดแอลกอฮอลสามารถรกั ษาแผลในกระเพาะอาหาร สาร eugenol ในใบมีฤทธ์ิขับน้ำดี ชวยยอยไขมนั และลดอาการจุกเสยี ด ยอ ชื่อวทิ ยาศาสตร : Morinda citrifolia L. วงศ : Rubiaceae ชอ่ื สามัญ : Indian Mulberry ชื่ออ่นื : มะตาเสอื ยอบาน ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 2-6 เมตร ใบเด่ียว เรยี งตรงขาม รปู วงรี กวาง 8-15 ซม. ยาว 10-20 ซม. หใู บอยูระหวางโคนกานใบ ดอกชอ ออกทซี่ อกใบ ฐานดอกอดั กนั แนนเปนรปู ทรงกลม กลีบดอกสี ขาว ผลเปนผลสด เชอื่ มตดิ กันเปนผลรวม ผวิ เปนตมุ พอง

~ 24 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลสดดิบหรือหาม ฝานเปนช้ินบาง ยางหรือคว่ั ไฟออน ๆ ใหเหลือง ตมหรือชงกับนำ้ ด่มื แกคลนื่ ไสอาเจยี น ฟกทอง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cucurbita moschata Decne. วงศ : Cucurbitaceae ชอ่ื สามัญ : Pumpkin ชอ่ื อ่นื : หมากอึ (ภาคอสี าน) มะฟกแกว ฟกแกว (ภาคเหนอื ) มะนำ้ แกว หมกั อื้อ (เลย) หมากฟก เหลอื ง (แมฮองสอน) น้ำเตา ภาคใต ลกั ษณะ : เปนพชื ลมลกุ มีเถายาวเล้อื ยปกคลมุ ดนิ ลำตนมีลกั ษณะกลมหรือเปนเหลย่ี มมน ผวิ เปน รองตามความยาว มขี นออน ๆ มีหนวดสำหรับยดึ เกาะยึดบรเิ วณขอ ใบเปนใบเดีย่ ว มขี นาดใหญ ออกเรียงสลบั กนั โคนใบเวาคลายรปู หัวใจ ขอบใบหยกั เปนเหล่ียม 5 เหล่ียม มีขนทัง้ 2 ดานของ ตวั ใบดอกเปนดอกเด่ียวสีเหลืองมขี นาดใหญ ลกั ษณะคลายระฆังหรอื กระดิ่งออกบริเวณงามใบผล มีขนาดใหญ มีลักษณะเปนพูเล็ก ๆ โดยรอบเปลอื กนอกขรขุ ระและแข็ง มีสเี ขยี วและจะ เปลยี่ นเปนสเี ขยี วออนและ สเี หลอื งเขม และสเี หลอื งตามลำดับ เน้อื ภายในมีสีเหลอื งอมเขียว สี

~ 25 ~ เหลอื ง และสสี ม เมล็ดมีจำนวนมากซ่งึ อยูตรงกลางผลระหวางเนื้อฟู ๆ มรี ปู รางคลายไข แบน มี ขอบนูนอยูโดยรอบ ประโยชนทางสมนุ ไพร : เนือ้ ฟกทองประกอบดวยแปง โปรตนี ไขมัน ฟอสฟอรสั แคลเซยี ม เหลก็ และ สารเบตา - แคโรทีน ซ่ึงเปนสารท่รี างกายนำไปสรางวิตามนิ เอ เมล็ดมฟี อสฟอรสั ในปริมาณ สูง รวมท้งั แปง โปรตีน และนำ้ ประมาณรอยละ 40 สวนเมลด็ แหงมสี ารคิวเคอรบทิ ีน (Cucurbitine) เปนสารสำคญั ซง่ึ มีฤทธ์ฆิ าพยาธไิ ดผลดี นอกจากนั้น ฟกทองสามารถกระตุนการ หลัง่ อินซลู ิน ซ่งึ ชวยปองกันโรคเบาหวาน ความดันโลหติ ควบคุมระดบั น้ำตาลในเลือด บำรุง นยั นตา ตบั และไต เมลด็ ใชเปนยาขบั พยาธิตวั ตืด ปองกันการเกิดนิ่วในกระเพาะปสสาวะ และชวย ดบั พษิ ปอดบวม รากชวยแกพิษแมลงสัตวกัดตอย ยางชวยแกพิษผน่ื คนั เริม และงสู วดั ออกฤทธิ์ มะเกลือ ช่ือวิทยาศาสตร : Diospyros mollis Griff. วงศ : Ebenaceae ช่อื สามญั : Ebony tree ช่อื อน่ื : ผเี ผา (ฉาน-ภาคเหนือ) มกั เกลอื (เขมร-ตราด) ลกั ษณะ : ไมตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ สูง 10-30 เมตร เรอื นยอดเปนพมุ กลม ผวิ เปลอื กเปน รอยแตกสะเกด็ เล็กๆ สดี ำ เปลอื กในสเี หลอื ง กระพี้สขี าว ก่งิ ออนมขี นนุมขน้ึ ประปราย ใบ เปนใบ เดี่ยวขนาดเลก็ รปู ไขหรือรีเรยี งตวั แบบสลับ ดอก ออกเปนชอตามซอกใบ ดอกแยกเพศตางตน ดอกตวั ผูมีขนาดเล็ก สเี หลอื งออน หน่งึ ชอมี 3 ดอก ผวิ เกล้ียง ผลออนสเี ขยี ว ผลแกสดี ำ ผลแกจดั จะแหง มีกลบี เลย้ี งติดบนผล 4 กลบี ผลแกราวเดือนมถิ ุนายน-สิงหาคม เมลด็ แบน สเี หลือง 4- 5 เมลด็ ขนาดกวาง 0.5-0.7 ซม. ยาว 1-2 ซม. ขยายพันธุโดยการเพาะเมลด็

~ 26 ~ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ผลดิบสด-ใชเปนยาถายพยาธิไดหลายชนดิ ถายพยาธิปากขอไดดีท่สี ดุ เด็กอายุ 10 ปใช 10 ผล ผูท่อี ายมุ ากกวา 10 ป ใหเพ่ิมจำนวนขึ้น 1 ผลตอ 1 ป แตสงู สดุ ไม เกนิ 25 ผล คอื ผูทอี่ ายุ 25 ปขึ้นไปกิน 25 ผลเทานน้ั ลางใหสะอาด ตำพอแหลก กรองเอาเฉพาะ นำ้ ผสมหัวกะทิ 2 ชอนชาตอมะเกลอื 1 ผล กินครั้งเดยี วใหหมดตอนเชามืด กอนอาหาร 3 ช่ัวโมง หลังจากน้ี 3 ช่วั โมง ถาไมถายใหกินยาระบายดเี กลอื โดยใชผงดเี กลอื 2 ชอนโตะ ละลายน้ำ ประมาณครงึ่ แกว เพือ่ ถายพยาธิ และตวั ยาทเี่ หลอื ออกมา สารที่มีฤทธ์ิคอื diospyrol diglucosideขอควรระวงั 1: ผูทห่ี ามใชมะเกลือไดแก เด็กอายุต่ำกวา 10 ป หญงิ มคี รรภ หรอื หลัง คลอดไมเกิน 6 สัปดาห ผูทเี่ ปนโรคกระเพาะอาหาร หรือมอี าการปวดทอง ถายอจุ จาระผิดปกติ บอยๆ และผูทีก่ ำลังเปนไข ในการเตรยี มยาตองใชผลดบิ สด เตรยี มแลวกินทนั ที ไมควรเตรียมย เล็บมือนาง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Quisqualis indica L. วงศ : Combretaceae ชอื่ สามญั : Rangoon Creeper ช่อื อืน่ : จะมั่ง จามั่ง มะจีมัง่

~ 27 ~ ลักษณะ : ไมเถาเนอ้ื แขง็ ตนแกมกั มกี ลิ่นทเ่ี ปลยี่ นเปนหนาม ใบเดย่ี ว เรียงตรงขาม รปู วงรี หรือรูป ไขแกมขอบขนาน กวาง 5-8 ซม. ยาว 10-16 ซม. ดอกชอ ออกทป่ี ลายก่ิงและซอกใบบริเวณปลาย กิง่ กลบี ดอกสแี ดงโคนกลบี เลยี้ งเปนหลอดเรียวยาว สีเขยี ว ผลเปนผลแหง รูปกระสวย มีเปลือก แขง็ สีนำ้ ตาลเขม มีสนั ตามยาว 5 สนั ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื ในเมล็ดแหงเปนยาขบั พยาธไิ สเดือน สำหรับเดก็ กิน ครั้งละ 2-3 เมลด็ และผใู หญคร้งั ละ 4-5 เมล็ด โดยนำมาปนเปนผง ผสมกับน้ำผ้งึ ปนเปนยา ลูกกลอน หรอื ตมเอาน้ำด่มื หรือทอดกบั ไขกนิ ก็ได สารทม่ี ฤี ทธขิ์ บั พยาธไิ ดแกกรด quisqualic ซ่ึง เปนกรดอะมโิ นชนิดหนึ่ง ฟาทะลายโจร ชอื่ วิทยาศาสตร : Andrographis paniculata (Burm.) Wall. ex Nees วงศ : Acanthaceae ช่อื อ่ืน : คีปงฮี (จีน) ฟาทะลายโจร หญากนั งู น้ำลายพงั พอน

~ 28 ~ ลักษณะ : ไมลมลุก สงู 30-60 ซม.ทง้ั ตนมรี สขม ลำตนเปนส่เี หลีย่ ม แตกกงิ่ ออกเปนพมุ เลก็ ใบ เดี่ยว เรยี งตรงขาม รูปไขหรือรปู ใบหอก กวาง 2-3 ซม. ยาว4-8 ซม. สีเขียวเขมเปนมนั ดอกชอ ออกทป่ี ลายกง่ิ และซอกใบ ดอกยอยขนาดเล็กกลีบดอกสขี าว โคนกลบี ดอกติดกนั ปลายแยก ออกเปน 2 ปาก ปากบนมี 3 กลบี มีเสนสแี ดงเขมพาดตามยาว ปากลางมี 2 กลีบ ผลเปนฝกสี เขยี วอมน้ำตาล ปลายแหลม เมือ่ ผลแกจะแตกเปนสองซีก ดีดเมลด็ ออกมา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ชาวจีนใชฟาทะลายเปนยามาแตโบราณ และมาเปนทนี่ ิยมใชในปะเทศ ไทยเมอ่ื ไมนานมานี้ โดยใชเฉพาะใบหรอื ท้ังตนบนดนิ ซึ่งเกบ็ กอนท่ีจะมีดอกเปนยาแกเจ็บคอ แก ทองเสีย แกไข เปนยาขมเจริญอาหาร การศึกษาฤทธิ์ลดไขในสตั วทดลองพบวาสารสกัด แอลกอฮอลมแี นวโนมลดไขได รายงานการใชรักษาโรคอุจจาระรวงและบิดไมมีตวั แสดงวาฟา ทะลายมปี ระสทิ ธิภาพในการรักษาเทากับเตตราซยั คลนิ แตในการรักษาอาการเจ็บคอนัน้ มีรายงาน ทัง้ ท่ไี ดผลและไมไดผลขนาดทใี่ ชคอื พืชสด 1-3 กำมือ ตมนำ้ ดม่ื กอนอาหารวันละ 3 คร้งั หรอื ใช พืชแหงบดเปนผงละเอียดปนเปนยาลูกกลอนขนาดเสนผาศนู ยกลางประมาณ 0.8 ซม. กินครั้ง ละ 3-6 เมด็ วันละ 3-4 คร้งั กอนอาหารและกอนนอน สำหรับผงฟาทะลายทบี่ รรจแุ คปซลู ๆ ละ 500 มิลลกิ รมั ใหกินคร้งั ละ 2 เมด็ วนั ละ 2 ครง้ั กอนอาหารเชาและเย็น อาการขางเคียงที่ อาจพบคือ คลืน่ ไส

~ 29 ~ กระเจ๊ียบแดง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Hibiscus sabdariffa L. วงศ : Malvaceae ช่ือสามัญ : Roselle ชือ่ อืน่ : กระเจ๊ียบ กระเจีย๊ บเปร้ีย ผักเกง็ เคง็ สมเก็งเค็ง สมตะเลงเครง ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 50-180 ซม. มหี ลายพันธุ ลำตนสมี วงแดง ใบเดี่ยว รูปฝามือ 3 หรือ 5 แฉก กวางและยาวใกลเคยี งกัน 8-15 ซม. ดอกเด่ยี ว ออกทซี่ อกใบ กลีบดอกสีชมพูหรอื เหลืองบริเวณ กลางดอกสีมวงแดง เกสรตัวผเู ชือ่ มกันเปนหลอด ผลเปนผลแหง แตกได มีกลบี เล้ยี งสแี ดงฉำ่ นำ้ หมุ ไว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบและยอดออนซ่งึ มรี สเปรย้ี วแกไอ เมลด็ บำรงุ ธาตุ ขบั ปสสาวะ มรี ายงานการทดลองในผูปวยโรคน่ิวในทอไต ซ่งึ ดม่ื ยาชงกลีบเล้ียงแหงของผล 3 กรมั ใน น้ำ 300ซซี ี วนั ละ 3 ครั้ง ทำใหถายปสสาวะสะดวกขึ้น บางรายน่ิวหลดุ ไดเอง นอกจากนีท้ ำให ผูปวยกระเพาะปสสาวะอักเสบมอี าการปวดแสบเวลาปสสาวะนอยลง

~ 30 ~ หญาหนวดแมว ช่อื วทิ ยาศาสตร : Orthosiphon grandiflorus Bolding วงศ : Labiatae ชอ่ื สามญั : Cat's Whisker ช่อื อ่นื : พยบั เมฆ ลักษณะ : ไมพุม สูง 0.5-1 เมตร กงิ่ และกานส่เี หลี่ยมสมี วงแดง ใบ เด่ยี ว เรียงตรงขาม รปู ไขแกม สเ่ี หลี่ยมขาวหลามตดั กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-7 ซม. ขอบใบหยกั ฟนเล่อื ย ดอก ชอ ออกท่ีปลายกงิ่ มี 2 พันธุคือพนั ธุดอกสีขาวและพันธุดอกสีมวงน้ำเงิน เกสรตัวผูยน่ื พนกลบี ดอกออกมายาวมาก ผล เปนผลแหงไมแตก รูปรขี นาดเลก็ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชทั้งตนเปนยาขับปสสาวะ แกโรคปวดตามสนั หลงั และบัน้ เอว ใบเปนยารกั ษาโรคเบาหวานและลดความดนั โลหิต มกี ารทดลองใชใบแหงเปนยาขบั ปสสาวะ ขับกรดยูรคิ ซง่ึ เปนสาเหตขุ องโรคเกาดและรกั ษาโรคน่ิวในไตกบั ผูปวยโรงพยาบาลรามาธิบดี โดย ใชใบแหงประมาณ 4 กรัม ชงกบั นำ้ เดือด 750 ซซี ี ดื่มตางน้ำตลอดวัน ไดผลเปนทีน่ าพอใจของ แพทย พบวาในใบมีเกลือโปแตสเซยี มสูง ผูปวยโรคหัวใจไมควรใช

~ 31 ~ หญาคา ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Imperata cylindrica Beauv. วงศ : Gramineae ชือ่ สามัญ : ลกั ษณะ : ไมลมลุก สงู 0.3-0.9 เมตร มีเหงาใตดนิ รปู รางยาวและแข็ง ใบ เด่ียว แทงออกจาก เหงา กวาง 1-2 ซม. ยาวไดถงึ 1 เมตรขอบใบคม ดอก ชอ แทงออกจากเหงา ดอกยอยอยูรวมกนั แนน สเี งินอมเทาจาง ผล เปนผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากและเหงาเปนยาขบั ปสสาวะ แกอาการกระเพาะ ปสสาวะอกั เสบ ปสสาวะแดง บำรงุ ไต ขับระดขู าว มกี ารศกึ ษาฤทธ์ขิ บั ปสสาวะในสตั วทดลอง พบวาไดผลเฉพาะนำ้ ตมสวนราก

~ 32 ~ ออยแดง ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Saccharum officinarum L. วงศ : Gramineae ช่ือสามัญ : Sugar-cane ชื่ออ่ืน : ออย ออยขม ออยดำ ลกั ษณะ : ไมลมลกุ สูง 2-5 เมตร ลำตนสีมวงแดง มีไขสขี าวปกคลมุ ไมแตกกิ่งกาน ใบเดีย่ ว เรยี งสลบั กวาง 2.5-5 ซม. ยาว 0.5-1 เมตร ดอกชอ ออกท่ีปลายยอด สขี าว ผลเปนผลแหง ขนาดเลก็ ออยมี หลายพันธุ แตกตางกนั ที่ความสูงความยาวของขอและสีของลำตน ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชลำตนเปนยาขับปสสาวะ โดยใชลำตนสด 70-90 กรัม หรือ แหง 30-40 กรัม หัน่ เปนช้ิน ตมน้ำแบงดืม่ วนั ละ 2 ครง้ั กอนอาหาร แกไตพกิ าร หนองในและขับ นวิ่ แพทยพน้ื บานใชขับเสมหะ มีรายงานวาออยแดงมีฤทธิ์ขับปสสาวะในสัตวทดลอง

~ 33 ~ ขลู ช่ือวิทยาศาสตร : Pluchea indica Less วงศ : Compositae ชอื่ สามัญ : Indian Marsh Fleabane ชือ่ อ่นื : ขลู หนวดง่ัว หนงดงวิ้ หนวดงวั หนวดวัว ลักษณะ : ไมพุม สูง 1-2.5 เมตร ชอบข้นึ ในท่ีชนื้ แฉะ ใบเดย่ี ว เรียงสลับ รปู ไขกลบั กวาง 1-5 ซม. ยาว 2.5-10 ซม. ขอบใบหยกั ซฟ่ี นหาง ๆ ดอกชอ ออกที่ยอดและซอกฟน กลบี ดอกสมี วง ผลเปน ผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชทง้ั ตนตมกินเปนยาขบั ปสสาวะ แกเบาหวาน ตมน้ำอาบแก ผน่ื คัน น้ำคั้นใบสดรักษาริดสดี วงทวาร การทดลองในสัตวและคนปกติ พบวายาชงทงั้ ตนมีฤทธิ์ขบั ปสสาวะมากวายาขับปสสาวะแผนปจจบุ ัน (hydrochlorothiazide) และมีขอดีคอื สูญเสยี เกลอื แร นอยกวา

~ 34 ~ สบั ปะรด ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Ananas comosus Merr. วงศ : Bromeliaceae ชื่อสามญั : Pineapple ชือ่ อื่น : ขนนุ ทอง ยานดั ยานนัด บอนดั มะขะนัด มะนัด ลงิ ทอง หมากเกง็ ลกั ษณะ : ไมลมลุกอายุหลายป สงู 90-100 ซม. มลี ำตนอยูใตดิน ใบ เดี่ยว เรียงสลบั ซอนกนั ถ่ีมา กรอบตน กวาง 6.5 ซม. ยาวไดถึง 1 เมตร ไมมกี านใบ ดอก ชอ ออกจากกลางตน มดี อกยอย จำนวนมาก ผล เปนผลรวม รูปทรงกระบอก มใี บเปนกระจุกที่ปลายผล ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื ผลเปนยาแกไอขบั เสมหะ เหงาเปนยาขับปสสาวะ แก นิ่ว พบวาลำตน และผลมเี อนไซมยอยโปรตีน ชอื่ bromelain ใชเปนยาลดการอักเสบและบวม จากการถกู กระแทกบาดแผล หรอื การผาตดั โดยผลิตเปนยาเมด็ ชอ่ื Ananase Forte Tablet สะแก

~ 35 ~ ชื่อวทิ ยาศาสตร : Combretum quadrangulare Kurz วงศ : Combretaceae ชอ่ื สามญั : ชอ่ื อ่นื : แก ขอนแข จองแข แพง สะแก ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 5-10 เมตร กิ่งออนเปนรปู เหลย่ี ม ใบเดยี่ ว เรียงตรงขาม รปู วงรี หรอื รูปไข กลบั กวาง 3-8 ซม. ยาว 6-15 ซม. ดอกชอ ออกทีซ่ อกใบ และปลาดยอด ดอกยอยมขี นาดเลก็ กลบี ดอกสขี าว ผลแหง มี 4 ครบี เมล็ดสนี ้ำตาลแดง รปู กระสวย มี 4 สนั ตามยาว ประโยชนทางสมุนไพร : เมล็ดแก-ใชขบั พยาธไิ สเดอื น และพยาธเิ สนดายในเด็ก โดยใช ขนาด 1 ชอนคาว หรอื 3 กรมั ตำผสมกับไขทอดกนิ ครง้ั เดียว ขณะทองวาง

~ 36 ~ พลู ช่อื วทิ ยาศาสตร : Piper betle L. วงศ : Piperaceae ชอื่ สามัญ : Betel Vine ลกั ษณะ : ไมเถาเนื้อแข็ง รากฝอยออกบริเวณขอใชยดึ เกาะ ขอโปงนนู ใบ เด่ยี ว เรียงสลบั รูปหัวใจ กวาง 8- 12 ซม. ยาว 12-16 ซม. มีกลน่ิ เฉพาะและมีรสเผด็ ดอก ชอ ออกท่ีซอกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ อดั แนนเปนรปู ทรงกระบอก แยกเพศ สขี าว ผล เปนผลสด กลมเลก็ เบียดอยูบนแกน พลมู ีหลายพนั ธุ เชนพลูเหลอื ง พลูทองหลาง ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชน้ำค้ันใบสดกนิ เปนยาขบั ลมและทาแกลมพษิ โดยใช 3-4 ใบ ขย้ีหรือตำใหละเอียด ผสมเหลาโรงเลก็ นอย ทาบรเิ วณท่ีเปน ใบมนี ำ้ มนั หอมระเหย ประกอบดวย สาร chavicol และ eugenol ซึง่ มฤี ทธท์ิ ำใหชาเฉพาะท่ี สามารถบรรเทาอาการคนั และฆาเช้ือโรค บางชนิดดวย จึงมกี ารพฒั นาตำรบั ยาข้ีผ้งึ ผสมสารสกัดใบพลูขึน้ เพอื่ ใชเปนยาทารกั ษาโรคผิวหนงั บางชนิด

~ 37 ~ ทองพนั ชั่ง ช่ือวิทยาศาสตร : Rhinacanthus nasutus Kurz วงศ : Acanthaceae ชอ่ื อ่นื : ทองคนั ชง่ั หญามันไก ลกั ษณะ : ไมพุมสูง 1-2 เมตร กิง่ ออนมกั เปนสนั ส่เี หลย่ี ม ใบเดี่ยวเรียงตรงขามรูปไขหรอื รูปวงรี กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ดอกชอ ออกท่ีซอกใบกลีบดอกสขี าว โดคนกลบี ตดิ กันเปนหลอด ปลายแยกเปน 2 ปาก ปากลางมจี ุดประสีมวงแดง ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและรากโขลกละเอยี ด แชเหลาโรง 1 สัปดาหเอานำ้ ทาแกกลากเกลอ้ื น สารสำคญั คอื rhinacanthin และ oxymethylanthraquinone

~ 38 ~ มะหาด ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Artocarpus lakoocha Roxb. วงศ : Moraceae ชอ่ื อ่ืน : หาด ขนุ ปา มะหาดใบใหญ ลักษณะ : ไมยืนตน สงู ประมาณ 30 เมตร ทรงพุมแผกวาง ใบ ดยี่ ว เรียงสลบั รปู ขอบขนานหรอื รปู วงรี กวาง 8-10 ซม. ยาว 10-20 ซม. หลงั ใบเปนมนั สเี ขยี วเขม ทองใบสาก ดอก ชอ ออกท่ี ซอกใบ คอนขางกลม กานสนั้ แยกเพศ อยูบนตนเดยี วกนั ผล เปนผลรวม สีเหลือง ผวิ ขรขุ ระ มี ขนนุม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชปวกหาดเปนยาถายพยาธิเสนดาย พยาธิไสเดอื นและพยาธิ ตัวตืดสำหรบั เดก็ สารที่ออกฤทธคิ์ อื 2, 4, 3, 5- tetrahydroxystillbene จากการศกึ ษาไมพบ ความเปนพิษ ขนาดท่ใี ชคอื ผงปวกหาด 3 กรัม ละลายน้ำเย็นดื่มตอนเชามดื หลงั จากนั้น ประมาณ 2 ชวั่ โมงใหกินยาถาย (ดีเกลอื ) นอกจากน้ียังใชละลายน้ำทาแกคนั “ปวกหาด” เตรียม โดยการเคย่ี วเนือ้ ไมกับน้ำ กรองเนอื้ ไมออก บีบน้ำออกใหแหง จะไดผงสนี วลจบั กนั เปนกอน ยาง ไฟจนเหลอื ง เรยี กกอนนี้ไดวา ปวกหาด

~ 39 ~ พญาปลองทอง ชอื่ วิทยาศาสตร : Clinacantus nutans (Burm.) Lindau วงศ : Acanthaceae ช่ืออ่ืน : ผกั มนั ไก ผักล้ินเขียด พญาปลองคำ พญาปลองดำ พญายอ เสลดพงั พอน เสลดพงั พอนตวั เมยี ลกั ษณะ : ไมพุมรอเล้ือย สงู 1-3 เมตร ใบเด่ยี ว เรียงตรงขาม รูปใบหอก กวาง 1-3 ซม. ยาว 4- 12 ซม. สีเขียวเขม ดอกชอ ออกเปนกะจุกท่ปี ลายกิ่ง กลบี ดอกสแี ดงสม โคนกลบี สเี ขยี ว ติดกัน เปนหลอดยาว ปลายแยกเปน 2 ปาก ไมคอยออกดอก ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดรักษาแผลไฟไหมนำ้ รอนลวก แมลงกัดตอย ผื่นคนั โดยนำใบสด 5-10 ใบ ตำหรอื ขยที้ า การทดลองในสัตวพบวาสารสกัดใบสดดวย n- butanol สามารถลดการอักเสบได มกี ารเตรยี มเปนทงิ เจอรเพ่ือใชทารกั ษาอาการอกั เสบจากเรมิ ในปาก โดยใชใบสด 1 กก. ปนละเอยี ด เติมแอลกอฮอล 70% 1 ลิตร หมัก 7 วัน กรอง ระเหยบน เครื่ององั ไอนำ้ ใหปรมิ าตรลดลงครง่ึ หนงึ่ เติมกลเี ซอรีนเทาตัว

~ 40 ~ มะนาว ชอ่ื วิทยาศาสตร : Citrus aurantifolia Swing. วงศ : Rutaceae ชอ่ื สามัญ : Common Lime ช่ืออน่ื : สมมะนาว มะลิว (ภาคเหนือ) ลกั ษณะ : ไมพุม สูง 2-4 เมตร ก่ิงออนมหี นาม ใบประกอบชนิดมใี บยอยใบเดยี ว เรียงสลับ รปู ไข รูปวงรีหรือรูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เน้อื ใบมจี ดุ น้ำมนั กระจาย กานใบมี ครบี เล็ก ๆ ดอกเดย่ี วหรือชอ ออกทปี่ ลายกิ่งและที่ซอกใบ กลีบดอกสขี าว กล่ินหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกลีย้ ง ฉ่ำนำ้ ประโยชนทางสมนุ ไพร : รายาไทยใชนำ้ มะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลือดออกตามไรฟน เพราะมวี ิตามนิ ซี นำ้ มะนาวเปนกระสายยาสำหรับสมนุ ไพรทใี่ ชขบั เสมหะเชน ดปี ลี

~ 41 ~ มะแวงเครอื ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Solanum trilobatum L. วงศ : Solanaceae ชื่ออ่ืน : แขวงเคยี ลักษณะ : ไมเลอ้ื ย มีหนามตามกง่ิ กาน ใบเดี่ยว เรยี งสลบั รปู ไขกวาง 4-5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ขอบ ใบเวา มีหนามตามเสนใบ ดอกชอ ออกทีป่ ลายกิง่ และซอกใบ กลบี ดอกสมี วง ผลเปนผลสด รปู กลม ผลดิบสีเขียวมลี ายตามยาว เม่อื สกุ สแี ดง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขับเสมหะ โดยใชขนาด 4-10 ผล โขลกพอ แหลกคัน้ เอาน้ำใสเกลอื เล็กนอย จบิ บอยๆ หรอื เคยี้ วกลนื เฉพาะน้ำจนหมดรสขมเฝอน มะแวง เครอื เปนสวนผสมหลักในยาประสะมะแวงเชนกนั นอกจากนีใ้ ชขับปสสาวะแกไขและเปนยาขม เจรญิ อาหารดวย

~ 42 ~ มะแวงตน ชื่อวิทยาศาสตร : Solanum indicum L. วงศ : Solanaceae ช่ืออนื่ : ลกั ษณะ : ไมพุม สูง 1-1.5 เมตร ลำตนมีขนนุม ใบเดย่ี ว เรยี งสลับรูปไขหรอื รูปขอบขนาน กวาง 4-10 ซม. ยาว 6-12 ซม. ขอบใบเวา ผวิ ใบมขี นนมุ ทัง้ สองดาน ดอกชอ ออกตามกิง่ หรือท่ี ซอกใบ กลบี ดอกสมี วง ผลเปนผลสด รปู กลม ผลดบิ สีเขยี วออน ไมมลี าย เมือ่ สุกสีสม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขบั เสมหะ รักษาเบาหวาน ขับปสสาวะ มีการ ทดลองในสัตว พบวาน้ำสกดั ผลมฤี ทธ์ลิ ดน้ำตาลในเลอื ด แตมีฤทธ์นิ อยและระยะเวลาการออกฤทธ์ิ ส้ัน พบสเตดรอยดปริมาณคอนขางสูง จึงไมควรใชติดตอกนั เปนเวลานาน มะแวงตนเปนสวนผสม หลัก ในยาประสะมะแวง ซงึ่ องคการเภสชั กรรมผลิตข้ึนตามตำรับยาสามัญประจำบานแผนโบราณ

~ 43 ~ แหวหมู ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cyperus rotundus L. วงศ : Cyperacear ชอื่ สามัญ : Nutgrass ช่ืออื่น : หญาขนหมู ลกั ษณะ : ไมลมลุก อายุหลายป สงู 20-40 ซม. มีลำตนใตดินเปนหัวคลายหัวแหวไทย แตกแขนง ลำตนเปนเสนแขง็ เหนียวอยูใตดินและงอกเปนหวั ใหมได ใบเด่ยี ว จำนวนมาก แทงออกจากหวั กวาง 2-6 มม. ยาว 5-20 ซม. ดอกชอ คลายดอกหญา สีน้ำตาลแดง แตกแขนงเปน 4-10 กิ่ง กาน ชอดอกเปนสามเหลย่ี มตรง ผลเปนผลแหง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชหัวใตดินเปนยาบำรุงหวั ใจ ขับเหงื่อและขบั ปสสาวะ การ ทดลองในสัตวพบฤทธ์ิขบั ปสสาวะ ลดไข ลดความดันโลหิตและลดการอกั เสบ ซึง่ เชอ่ื วาเกดิ จาก a- cyperone นอกจากนพี้ บฤทธ์ยิ ับย้ังการเจริญเติบโตของเช้ือมาลาเรยี ชนิดฟลซิพารมั ในหลอด ทดลองดวย

~ 44 ~ เรว ชอ่ื วิทยาศาสตร : Amomum xanthioides Wall. วงศ : Zingiberaceae ช่อื สามญั : Bustard cardamom, Tavoy cardamom ช่ืออ่ืน : หมากแหนง (สระบรุ )ี หมากเนิง (อสี าน) มะอี้ หมากอ้ี มะหมากอี้ (เชยี งใหม) หนอเนง (ชัยภมู ิ) ลักษณะ : เรวเปนพืชลมลุก มเี หงาหรอื ลำตนอยูในดิน จัดเปนพืชสกลุ เดียวกับ กระวาน ขา ขงิ ใบมลี ักษณะ ยาวเรียว ปลายใบแหลมและหอยโคงลง กานใบมีขนาดส้นั ออกดอกเปนชอจากยอดท่แี ทงขน้ึ มา จากเหงา ดอกมสี ีขาวกานชอดอกสัน้ ผลมขี นสแี ดงปกคลมุ เมลด็ มีสนี ำ้ ตาล เรวมีหลายชนดิ เชน เรวหอม เรวชาง เรวกอ ซง่ึ เรวเหลานม้ี ีลกั ษณะตนแตกตางกันไป ประโยชนทางสมนุ ไพร : นำ้ มันหอมระเหยในเมลด็ เรวมีฤทธิ์เปนยาขบั ลม ชวยแกอาการทองอดื ทองเฟอ แนน จกุ เสยี ด โดย ใชเมลด็ ประมาณ 3 กรัม บดใหเปนผงรับประทานวันละ 3 ครั้ง และชวยขับเสมหะ แกคล่ืนเหียน อาเจียนไดดีอกี ดวย

~ 45 ~ ดีปลี ชอื่ วิทยาศาสตร : Piper chaba Hunt วงศ : Piperaceae ชื่อสามญั : Long Pepper ลักษณะ : ไมเถารากฝอยออกบรเิ วณขอเพ่ือใชยึดเกาะ ใบ เดีย่ วรูปไขแกมขอบขนาน กวาง 3- 5 ซม. ยาว 7-10 ซม. สเี ขียวเขมเปนมัน ดอก ชอ ออกท่ซี อกใบ ดอกยอยอดั กันแนน แยกเพศ ผล เปนผลสด มีสเี ขยี ว เมอ่ื สุกจะเปลย่ี นเปนสแี ดง รสเผ็ดรอน ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลแกจดั แตยังไมสุกตากแหงเปนยาขับลม บำรุงธาตุ แก ทองเสีย ขับรกหลงั คลอด โดยใชผล 1 กำมือ (ประมาณ 10-15 ผล) ตมเอานำ้ ดื่ม นอกจากนใ้ี ช เปนยาแกไอ โดยเอาผลแหงคร่ึงผลฝนกับมะนาวแทรกเกลือใชกวาดคอหรอื จิบบอยๆ ฤทธิข์ บั ลม และแกไอ เกดิ จากนำ้ มันหอมระเหยและสาร piperine พบวาสารสกดั เมทานอลมีผลยบั ยัง้ การบบี ตัวของลำไสเลก็ และสารสกัดปโตรเลยี มอเี ธอร ทำใหสตั วทดลองแทง จงึ ควรระวงั การใชในสตรีมี ครรภ

~ 46 ~ นอยหนา ชอ่ื วิทยาศาสตร : Annona squamosa L. วงศ : Annonaceae ช่อื สามัญ : Sugar Apple ช่อื อ่นื : นอยแน นะนอแน หมักเขียบ ลกั ษณะ : ไมยนื ตน สงู 3-5 เมตร ใบเดีย่ ว เรียงสลับ รปู ใบหอกหรอื รปู ใบหอกแกมขอบขนาน กวาง 3-6 ซม. ยาว 7-13 ซม. ดอกเด่ียว ออกท่ซี อกใบ หอยลง กลีบดอกสีเหลืองแกมเขียว 6 กลีบ เรยี ง 2 ชัน้ ๆ ละ 3 กลบี หนาอวบน้ำ มีเกสรตวั ผูและรังไขจำนวนมาก ผลเปนผลกลุม คอนขาง กลม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและเมลด็ ฆาเหา โดยใชเมล็ดประมาณ 10 เมล็ด หรือใบสดประมาณ 1 กำมอื (15 กรัม) ตำใหละเอียด ผสมกับน้ำมนั มะพราวพอแฉะ ขยใ้ี หทว่ั ศรี ษะ ใชผาคลมุ โพกไวประมาณ 10 นาทถี ึงครงึ่ ชัว่ โมง ใชหวสี างเหาออก สระผมใหสะอาด (ระวงั อยาใหเขาตา เพราะจะทำใหตาอกั เสบและแสบได) มีรายงานยืนยนั วาน้ำยาที่ค้นั จากเมลด็ บดกับ น้ำมันมะพราวในอตั ราสวน 1:2 สามารถฆาเหาไดดีท่ีสดุ คอื ฆาไดถงึ 98% ใน 2 ชัว่ โมง ใชรักษา หดิ กลากและเกลอ้ื นดวย

~ 47 ~ ยานาง ชื่อวิทยาศาสตร : Tiliacora triandra Diels วงศ : Menisspermaceae ลักษณะ : ไมเถา ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไขแกมใบหอก กวาง 2-4 ซม. ยาว 5-12 ซม. ดอกชอ ออก ตามเถาและท่ีซอกใบ แยกเพศอยูคนละตน ไมมีกลบี ดอก ผลเปนผลกลมุ ผลยอย รูปวงรีประโยชน ทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากตมกับน้ำ ดื่มเปนยาแกไขทุกชนดิ การทดลองพบวาสารสกดั รากมฤี ทธติ์ านเช้อื มาลาเรยี ชนิดฟลซิพารัมในหลอดทดลอง

~ 48 ~ ปลาไหลเผือก ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Eurycoma longifolia Jack วงศ : Simaroubaceae ชอ่ื อน่ื : กรุงบาดาล คะนาง ชะนาง ตรึงบาดาล ตุงสอ แฮพันชน้ั เพยี ก หยกิ บอถอง หยกิ ไมถึง เอยี นดอน ไหลเผือกลักษณะ : ไมยืนคน สูง 4-6 เมตร ลำตนตรง ไมคอยแตกก่งิ กาน ใบประกอบ แบบขนนก เรียงสลบั ออกเปนกระจุกบริเวณปลายก่ิง ใบยอยรูปไขแกมวงรี กวาง 2-3 ซม. ยาว 5-7 ซม. สีเขยี วเขม ยอดและใบออนมขี นสนี ำ้ ตาลแดง ดอกชอ ออกท่ซี อกใบ ดอกยอยขนาด เลก็ กลีบดอกสมี วงแดง ผลเปนผลสด รูปยาวรีประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากเปนยา แกไขทุกชนิดรวมทงั้ ไขจับสน่ั พบวาสารทอี่ อกฤทธ์เิ ปนสารที่มรี สขมไดแก eurycomalactone eurycomanol และ eurycomanone สารท้ังสามมฤี ทธย์ิ บั ยั้งการเจรญิ เตบิ โตของเช้อื มาเลเรีย ชนดิ ฟลซิพารมั ในหลอดทดลองได จัดเปนสมุนไพรท่ีมีศักยภาพ ควรศึกษาวิจัยตอไป

~ 49 ~ บอระเพด็ ช่ือวทิ ยาศาสตร : Tinospora crispa ( L.) Miers ex Hook.f. & Thoms วงศ : Menisspermaceae ช่ืออ่นื : เครอื เขาฮอ จุงจงิ เจตมลู หนาม เจตมลู ยาน เถาหวั ดวน หางหนู ลักษณะ : ไมเถาเลื้อยพัน มีลกั ษณะคลายชงิ ชามาก ตางกนั ทีเ่ ถามขี นาดใหญกวา มปี ุมปมมากกวา มรี สขมกวาและไมมีปุมใกลฐานใบ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเถาเปนยาแกไข ขบั เหงื่อ แกกระหายน้ำ แกรอนใน โดยนำ เถาสดขนาดยาว 2 คบื คร่งึ (30-40 กรัม) ตมคั้นเอานำ้ ดม่ื หรอื ตมเคี่ยวกับน้ำ 3 สวนจน เหลอื 1 สวน ดื่มกอนอาหารวันละ 2 คร้งั เชาเย็น หรือเม่อื มไี ข นอกจากนี้ใชเปนยาขมเจรญิ อาหาร ดวย ปจจบุ นั องคการเภสชั กรรมผลิตทงิ เจอรบอระเพ็ด เพอ่ื ใชแทน Tincture Gentian ซงึ่ เปน สวนผสมของยาธาตุท่ีตองนำเขาจากตางประเทศ การทดลองในสตั วพบวานำ้ สกัดเถาสามารถลด ไขได

~ 50 ~ มงั คดุ ชื่อวิทยาศาสตร : Garcinia mangostana L. วงศ : Guttiferae ชอื่ สามัญ : Mangosteen ลกั ษณะ : ไมยืนตน สงู 10-12 เมตร ทกุ สวนมียางสเี หลอื ง ใบเด่ียว เรยี งตรงขาม รปู ไขหรือรูปวงรี แกมขอบขนาน กวาง 6-11 ซม. ยาว 15-25 ซม. เน้ือใบหนาและคอนขางเหนียวคลายหนัง หลัง ใบสเี ขยี วเขมเปนมัน ทองใบสอี อนกวา ดอกเดยี่ วหรือเปนคอู อกที่ซอกใบใกลปลายกิง่ สมบูรณเพศ หรือแยกเพศ กลีบเล้ยี งสีเขยี วอมเหลือง กลีบดอกสีแดง ฉำ่ นำ้ ผลเปนผลสด คอนขางกลม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเปลือกผลแหงซึ่งมีสารแทนนนิ เปนยาฝาดสมาน แกโรค ทองรวง ทองเสยี เร้ือรังและโรคเก่ยี วกบั ลำไส พบสาร xanthone ในเปลอื กผลมีฤทธ์ฆิ าเชื้อ แบคทเี รยี ซึ่งทำใหเกดิ หนอง โดยสามารถฆาไดทง้ั สายพันธุปกติและสายพันธุทดี่ ือ้ ตอยาเพนนิซลิ นิ มีฤทธต์ิ านเชือ้ ราท่เี ปนสาเหตุของโรคผวิ หนังหลายชนดิ และลดอาการอกั เสบดวย จึงมีการพัฒนา ยาในรปู ครมี ผสมสารบรสิ ทุ ธิท์ แี่ ยกไดจากเปลอื กผล เพอ่ื ใชรักษาแผลที่เปนหนองและสวิ ซงึ่ เกดิ จากการตดิ เชือ้ ตลอดจนใชชวยลดรองรอยดางดำบนใบหนาดวย