chapter7

บทที่ 7 แนวคดิ ในการประเมนิ ปรบั ปรุง ส่ือ นวัตกรรมการศกึ ษา และเทคโนโลยสี ารสนเทศเพอ่ื การเรียนรูการวางแผนทดลองใช ในนําสื่อการเรียนการสอนไปใชอยางเปนระบบ ผูเขียนขอแนะนําแบบจําลองของไฮนิกและคณะ (Heinich, and Others, 1999) ที่เรยี กวา The ASSURE model มีข้ันตอนดงั น้ี 1. การวเิ คราะหลักษณะผเู รยี น (analyze learner characteristic) เปนการวิเคราะหลักษณะของผูเรียน เพื่อใหผูสอนทราบวา ผูเรียนมีความพรอมในการเรียนมากนอยเพียงใด เนื่องจากตองเลือกสื่อใหมีความสัมพันธกับลักษณะท่ัวไปและลักษณะเฉพาะของผูเรียน ลักษณะท่ัวไป ไดแก อายุ ระดับความรู สภาพสังคม เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมของผูเรียนแตละคน ลักษณะเฉพาะ ไดแก ทักษะและความรูพ้ืนฐานท่ีมีมากอน ความชํานาญในทักษะทีจ่ ะสอนมมี ากนอยเพียงใด ทักษะในการเรยี นดานภาษา การอาน เขยี น การคํานวณและ ทศั นคตติ อ รายวิชาท่ีจะเรียน 2. การกาํ หนดวัตถุประสงค (state objective) การต้ังวัตถุประสงค มีจุดมุงหมายที่ผูสอนกําหนดข้ึนเพ่ือคาดหวังวา ผูเรียนจะสามารถบรรลถุ ึงส่งิ ใดหรอื มคี วามสามารถใหมอะไรบา งในการเรียนนน้ั ทําใหผูสอนทราบวา ตอ งเลือกสื่อประเภทใด วิธีการใดใหเหมาะสมและถูกตองกับวัตถุประสงคแตละขอ การกําหนดวัตถุประสงคโดยใชห ลกั การ the ABCDs of well-stated objective ประกอบไปดว ย 2.1 ผเู รยี น (audience) บทเรยี นกําหนดใหผูเรียนตองปฏบิ ัตอิ ะไรบา ง 2.2 พฤติกรรม (behavior) เปนการคาดหวังวาผูเรียนจะสามารถทําอะไรไดบางหลงั จากการเรยี นรู 2.3 เงื่อนไข (condition) เปนพฤติกรรมของผูเรียนท่ีผูสอนกําหนดในวัตถุประสงคและสามารถสงั เกตเหน็ พฤติกรรมทคี่ าดหวังของผูเรยี นได 2.4 มาตรฐาน (degree) คือเกณฑในการวัดพฤติกรรมที่ผูเรียนแสดงออกมาใหเห็นวามคี วามสามารถอยใู นระดับใด ทั้งในดา นเชงิ ปริมาณและคุณภาพ 3. การเลือก ดัดแปลง หรือออกแบบสื่อใหม (select, modify, design materials) การเลอื กประเภทของส่ือท่เี หมาะสมและถกู ตอ ง สามารถดาํ เนินการไดด ังตอ ไปน้ี 3.1 เลือกจากส่ือที่มีอยูแลว โดยปรกติ สถานศึกษาจะมีทรัพยากรที่ใชเปนส่ือการเรียนการสอนไดอยูแลว ผูสอนเพียงแตตรวจสอบและเลือกใหตรงกับลักษณะของผูเรียนและวัตถุประสงคของการเรยี นรู

167 3.2 ดัดแปลงส่ือทม่ี ีอยแู ลวใหใชไดดแี ละมีความเหมาะสมกับเน้อื หามากยิ่งข้ึน ผูสอนควรคาํ นงึ ถึงเวลาและงบประมาณในการดดั แปลงดวยวาคุมคาหรอื ไม 3.3 การออกแบบสื่อใหม เปนกรณีท่ีไมมีส่ือเดิมหรือส่ือเดิมไมสามารถดัดแปลงใหใชไดตามความตองการ ผูสอนจึงจําเปน ตองออกแบบและจัดทําส่อื ใหม โดยคํานึงถึง ความเหมาะสมกับเน้อื หา ถูกตองตามจุดมุงหมายของการสอนและลักษณะของผูเรียน มีงบประมาณในการจัดทํา มีเครอ่ื งมือและผูชํานาญการในการจัดทาํ ส่อื และมกี ระบวนการหาประสิทธิภาพส่ือ 4. การใชส ือ่ (utilize materials) การใชส ่ือ เปน ข้นั ทผ่ี สู อนนาํ ส่อื ไปใชในการเรยี นการสอน ควรดาํ เนินการดังน้ี 4.1 เตรียมตัวใชส่ือโดยการดหู รอื อานเนื้อหาในส่ือกอน 4.2 จัดเตรียมสถานที่ จัดท่ีนั่งเรียน ทีต่ ิดตง้ั หรอื แสดงส่ือ ทดลองความพรอมของส่ือวา ใชงานไดหรือไม กอ นใชใ นการเรียนการสอนจริง 4.3 เตรียมตัวผูเรียน เปนการแนะนําผูเรียนในขณะที่ผูสอนกําลังใชส่ือในการเรียนการสอนวาควรปฏิบตั ติ นเองอยางไร หรือแนะนําวิธกี ารใชส ื่อ 4.4 ควบคุมชั้นเรียน ผูสอนควรจูงใจใหผูเรียนสนใจส่ือการเรียนการสอนท่ีนําเสนอและกระตนุ ใหผ เู รียนมีความกระตือรอื รนที่จะเรยี นรูจากส่ือตลอดเวลาในการจดั การเรียนการสอน 5. การกําหนดการตอบสนองของผเู รยี น (require learner response) ผูสอนควรจัดกิจกรรมการเรียนการสอน ใชสื่อท่ีเปดโอกาสใหผูเรียนมีสวนรวมและสามารถตอบสนองการเรยี นรู มีผูสอนเสริมแรงโดยใหข อมูลปอนกลับทนั ที การตอบสนองของผูเรยี นควรกระทําโดยเปดเผย ท่ีใชวิธีการเขียนหรือพูดออกมา และการตอบสนองภายในตวั ของผูเรียน ท่ใี ชวิธีการคดิ ในใจหรอื การทองจาํ การทําแบบฝกหัด การตอบคาํ ถาม การอภิปราย หรือการใชบทเรียนคอมพิวเตอรชวยสอน จะเปดโอกาสใหผูเรียนมีการตอบสนองและไดรับการเสริมแรงระหวางเรียนจากผสู อนไดเ ปนอยางดี 6. การประเมิน (evaluation) การประเมนิ การใชส อื่ การเรยี นการสอน สามารถดาํ เนินการได 3 ลกั ษณะ ไดแ ก 6.1 การประเมินกระบวนการสอน เปนการตรวจสอบวาเม่ือผสู อนจัดการเรียนการสอนแลว สามารถบรรลุตามวัตถุประสงคท่ีกําหนดขึ้นหรือไม ทงั้ ผูสอน สื่อการสอน และวิธีการสอนการประเมนิ สามารถทาํ ไดกอน ระหวา งและหลังการสอน 6.2 การประเมินความสําเร็จของผูเรยี น จะข้ึนอยูก ับวัตถุประสงคท ีผ่ ูสอนไดต้งั ไววามีเกณฑเทาใด การวัดผลสามารถทําไดโดยการทดสอบ การสอบปากเปลา หรือตรวจสอบผลงานของผเู รียน สงิ่ ที่จะสะทอนผลสมั ฤทธิ์ทางการเรียนของผูเรียนมากที่สุด คอื พฤติกรรมการปฏิบัตงิ านและการแสดงออกของผูเรียน 6.3 การประเมินส่ือและวิธีสอน ดําเนินการไดโดยใหผูเรียนรวมกันอภิปรายและวิจารณสือ่ การเรียนการสอนและเทคนคิ วิธกี ารสอนของผูสอนวา มีความเหมาะสมเพียงใด จากข้ันตอนทั้ง 6 ข้ันตอน ของแบบจําลอง ASSURE สะทอนถึงการวางแผนการใชส่ือการเรียนการสอนอยางเปนระบบ ในสภาพแวดลอมที่เปนจริงในชั้นเรียน ผูสอนสามารถนํา

168แบบจําลองน้ีไปประยุกตใชในการวางแผนการสอนไดอยางมีประสิทธิภาพ และเปนหลักการท่ีนาเชื่อถือและไดรับการยอมรับ สามารถอางอิงประสิทธิภาพในการสอนของผูสอนได นอกจากน้ียังเปน หลักประกนั ถึงความสําเรจ็ ในการสอนเพอ่ื ใหผูเ รยี นเกิดการเรยี นรไู ดเ ปนอยา งดีการหาประสิทธภิ าพส่อื การประเมนิ และปรบั ปรุงสอื่ การเรยี นการสอน มนตรี แยม กสิกร (2551) ไดส รุปวา การหาคา ประสิทธิภาพส่อื การสอนทมี่ ีหลักการและแนวคิดสนับสนุน มี 2 วิธี คือ 1) เกณฑมาตรฐาน 90/90 (The 90/90 Standard) ตามแนวคิดของเปรอ่ื ง กุมทุ และ 2) E1/E2 ตามแนวคดิ ของชัยยงค พรหมวงศ เกณฑมาตรฐาน 90/90 มีหลกั การสําคัญ คือ การเรียนแบบรอบรู (Mastery Learning)ที่มีความเช่ือวาผูเรยี นทุกคนสามารถท่ีจะเรียนจนประสบความสําเร็จได ถาหากวา มีเวลาท่ีใชในการเรยี นรูตามที่ตองการ ซ่ึงเปนที่มาของการเรียนเพื่อรอบรู (Mastery Learning) รูปแบบการสอนวิธีน้ีสงผลดีตอ การศกึ ษาหลายดา น ไดแกคะแนนสอบ ความสามารถในการจาํ เน้อื หาบทเรียน ความเรว็ ในการเรยี น ทศั นคติของนักเรียนตอการเรียน และทัศนคติของอาจารยตอนักเรียน การประยุกตแ นวคิดนีเ้ พอื่ นําไปออกแบบ CAI ไดด ังตอไปน้ี จากแนวคิดของ Carroll และ Bloom ที่ไดเสนอรูปแบบการเรียนเพื่อรอบรูไวแลวนั้นตอมา Hotchkis (1986 อางถึงใน จงจิต ตรีรัตนธํารง, 2543) อาจารยแหงมหาวิทยาลัยแมคไควรีประเทศออสเตรเลีย ไดทําการศึกษาคนควาเก่ียวกับการเรียนเพื่อรอบรู พบวา องคประกอบการเรียนรูของ Carroll ยังขาดประเด็นที่สําคัญอีกประการหนึ่ง คือ ประสบการณเดิมของผูเรียน สวนทฤษฎีการเรียนเพ่อื รอบรขู อง Bloom ซึง่ ไดแ นวคดิ มาจาก Carroll แมวาจะเปนทฤษฎกี ารเรียนรูทมี่ ีประสิทธิภาพและทําใหผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนของนักเรียนสูงขึ้นแตยังขาดปจจัยท่ีสําคัญคือเครอ่ื งมือที่เหมาะสมกับการสอนเปนกลมุ ในสภาพของหองเรียนท่มี ีผูเรยี นจํานวนมาก Hotchkis จึงไดเ สนอแนวทางในการจัดการเรยี นรโู ดยไดเสริมปจจัยที่สําคัญอกี ประการหนึ่ง คือ ประสบการณกอ นเรียน และไดนําแนวคิดของการพัฒนาการเรียนรูตามเสนโคงของความถี่สะสม ซ่ึงมีความสอดคลองและเหมาะสมกับหลกั การเรยี นเพื่อรอบรูม าพัฒนาข้ันตอนการสอน แบง ออกเปน 5 ขนั้ คอื 1.ขั้นการรับรู (Acquisition) ในขั้นน้ี ครูเร่ิมเสนอเน้ือหาใหมใหแกผูเรียน ผูเรียนเริ่มเรียนรูและจะไดรับปจจัยสําคัญดานตา งๆ ไดแก เจตคติ ความคิดรวบยอด ความรู ความเขาใจ ผเู รยี นจะเร่ิมลองผิดลองถูกกับส่ิงท่ีเรียนรู ความถูกตองและความแมนยําในการเรียนรูจะมีนอย ในข้ันนี้ครผู สู อนควรดาํ เนนิ การดงั นี้ 1.1 จัดเรยี งเนือ้ หาในหลักสูตรตามลาํ ดบั ความยากงา ย ใหเน้ือหามคี วามสมั พันธก ัน 1.2 กําหนดเวลาทเ่ี หมาะสมในการเรยี นแตละบทเรยี น 1.3 เตรียมแบบทดสอบซ่ึงประกอบดวยแบบทดสอบยอยและแบบทดสอบรวม 1.4 กําหนดแผนการสอน โดยเนน การสอนใหเกิดความคิดรวบยอดแกผ เู รยี นเปนสาํ คญั เม่ือทําการสอน ครคู วรสังเกตในเรื่องความเหมาะสมของเวลาที่ใหผ เู รียนแตล ะคน และแตละบทเรยี น ความยากงา ยเหมาะสมกบั ทักษะพื้นฐานของผูเรยี น และปญหาท่อี าจเกิดขึ้นในระหวา งการเรยี นรูของนักเรยี น

169 2.ข้นั เกดิ ความคลอ งตัว (Fluency) ในขั้นนี้ ผเู รียนจะไดรับการฝก ฝนทักษะ จนเกิดความเขา ใจในเนอื้ หา ภายหลังจากผูเรียนไดเ รียนรูและเกิดความคิดรวบยอดทถ่ี ูกตอ งแลว การปฏบิ ตั ิของผเู รียนจะเพิ่มความถกู ตองมากขนึ้ ดงั น้นั ผูส อนตอ งเตรยี มกิจกรรมการสอนใหม ากพอ เพอื่ ฝก ใหผูเรียนเกิดความคลอ งแคลว แมนยาํ และรวดเร็วในบทเรยี น 3.ขน้ั เกดิ ความคงทน (Maintenance) ในขนั้ น้สี ืบเนื่องมาจากความคลอ งตวั ในเน้ือหาอันเน่อื งมาจากการฝก ปฏบิ ตั ิของผูเรียนในขนั้ ที่ 2 ความคงทนของความรูทไ่ี ดรับจะอยูไดน านและไมลมื เน่อื งจากมีความแมนยาํ ในสิง่ ทเ่ี รียนจากการปฏบิ ตั แิ ละประสบการณใ นการลองผิดลองถกู มาหลายครง้ั แลว วธิ กี ารที่จะพิจารณาวา ผเู รียนจาํ ไดน านและถาวรในสว นท่ีมีความจาํ เปน ตอ การเรยี นในบทเรยี นตอ ไป คอื การทดสอบอยา งสมํา่ เสมอ อีกท้ังมอบหมายงานท่ที าํ เพอ่ื ใหรูวา เปน เรือ่ งสําคัญ 4.ข้นั นําไปประยกุ ตใช (Application) ขน้ั น้ี เมือ่ ผูเรียนมคี วามชํานาญในความรทู เ่ี รียนมาการนําไปใชในที่น้ี เปนการเพ่ิมประสบการณของผูเรียน โดยเนนท่ีการแกปญหาจากเหตุการณสมมติในหองเรียน ทั้งนี้ เปนความจําเปนของครูที่ตองพิจารณาวา การนําความรูไปประยุกตใชของผูเรียน ถามีเหตุการณท่ีเกิดข้ึนในสภาพแวดลอมเปนประจํา ครูอาจนําเหตุการณท้ังหมดมากําหนดเปนภาพการแกปญหาเพียงเล็กนอย สําหรบั เหตกุ ารณท่ีไมมีโอกาสเห็น ครูจึงควรจัดสอนหรือใหเปนขอ แกปญหาใหมากและบอยครั้ง เพ่ือใหผูเรียนไดมีโอกาสในการแกปญหาใหมากทสี่ ดุ เทาท่จี ะมากไดและเปนการเพ่ิมความชํานาญในการแกป ญ หาใหแกผูเรียนดว ย 5.ขน้ั ปรับใชใหถูกกับสถานการณ (Adaptation) ในขั้นน้ี ผูเรียนจะสามารถนาํ ความรูมาดัดแปลงหรือประยุกตใชไดทกุ ๆ สถานการณทผ่ี เู รยี นมโี อกาสในการแกป ญหาจริงในชวี ิตประจําวันซง่ึ อาจจัดเปนเหตุการณสมมติ เพอื่ ใหผูเรียนเห็นแนวทาง โดยมคี รูเปน ผแู นะนํา ถาผเู รียนไมสามารถแกปญหาเองไดถูกตองในช้ันเรียน ผูเรียนตองคิดตัดสินใจและลงมือกระทําดวยตนเอง หากเกิดขอ ผดิ พลาด ผเู รียนจะพยายามทบทวนและหาแนวทางแกไ ขตอไปดวยตนเอง การห าประสิท ธิภาพ E1/E2 มีหลักการการป ระเมินพฤติกรรมอยางตอเนื่อง(กระบวนการ) และการประเมนิ สุดทาย (product) ของผูเ รียน โดยกําหนดคาประสิทธิภาพ E1 เปนประสิทธิภาพของกระบวนการ ประเมินจากการทดสอบระหวางเรียน E2 เปนประสิทธิภาพของผลลัพธ ประเมินจากการทดสอบหลังเรียน มีแนวคิดพื้นฐานที่สําคัญ ไดแก 1) การสรางการมีสวนรวมในกิจกรรมการเรียนรูอยางกระฉับกระเฉง 2) การจัดประสบการณการเรียนรูแบบคอยเปนคอยไป โดยจัดลําดับเนื้อหาจากงายไปยาก จากสิ่งที่ซับซอนนอยไปสูมากข้ึนตามลําดับ 3) การจัดประสบการณแ หงความสําเรจ็ เพ่ือสรางความรูสึกท่ีดี มีความภาคภูมใิ จ มคี วามมั่นใจ และมีพลงั ทจ่ี ะเรียนรูต อไป 4) การใหขอ มูลยอนกลบั แบบทันทีทันใด โดยใหผ ูเรยี นทราบผลการเรียนรูของตนเองในระหวางเรียนวามีคุณภาพเพียงใด ชี้ใหเห็นขอดี ขอดอย ใหคําแนะนําในการเรียนรู เพื่อใหผูเรียนปรับเปล่ียนพฤติกรรม ไปสูทิศทางท่ีเปนเปาหมายของการเรียนรู ซึ่งเปนจุดเดนของการหาคาประสิทธภิ าพ E1/E2 สาํ หรบั นิยามประสิทธภิ าพของ E1/E2 มรี ายละเอยี ดดังน้ี E1 หมายถึง คารอยละของคะแนนเฉลยี่ ที่เกดิ ขนึ้ จากการทาํ กจิ กรรมระหวางเรยี น E2 หมายถึง คา รอ ยละของคะแนนเฉลี่ยทเี่ กดิ จากการทาํ แบบทดสอบหลังการเรยี น

170การหาประสทิ ธิภาพของ E1/E2 สามารถคํานวณไดจ ากสูตร ∑X NE1 A X= 100เมอื่ E1 หมายถงึ คาประสิทธิภาพของกระบวนการเรยี นรู∑ X หมายถงึ ผลรวมของคะแนนกิจกรรมระหวา งเรยี นของผเู รียนทุกคนN หมายถึง จํานวนผเู รยี นทใ่ี ชใ นการประเมินประสิทธภิ าพส่ือA หมายถงึ คะแนนเตม็ ของกิจกรรมระหวางเรยี น ∑F NE2 B X= 100เมื่อ E2 หมายถงึ คา ประสิทธภิ าพของผลลพั ธการเรียนรู∑ F หมายถงึ ผลรวมของคะแนนทีไ่ ดจากแบบทดสอบหลังเรยี นของผูเ รยี นทุกคนN หมายถึง จํานวนผูเรียนที่ใชในการประเมินประสิทธภิ าพสื่อB หมายถงึ คะแนนเตม็ ของแบบทดสอบหลงั เรียน อยางไรก็ตามเมื่อเทียบการหาคาประสิทธิภาพ E1/E2 กับ การหาคาประสิทธิภาพตามเกณฑมาตรฐาน 90/90 มนตรี แยมกสิกร (อางแลว) เสนอความเห็นวา คาประสิทธิภาพ E1/E2 จะแสดงคาแบบรวม เปนการมองเฉพาะภาพรวมของกลุมผูเรียน ยังขาดกระบวนการท่ีจะพิจารณาผลการเรียนรเู ปนรายบุคคล เหมอื นกับการหาคาประสทิ ธิภาพตามเกณฑม าตรฐาน 90/90 จากวิธีการหาประสิทธิภาพส่ือและวิเคราะหผลการตรวจสอบสื่อขางตน สามารถวิเคราะหและนําเสนอการประเมินและปรับปรุงส่ือการเรียนการสอนเพ่ือหาคาประสทิ ธิภาพ แสดงเปน แผนผัง (flowchart) ดังตอ ไปนี้

171แผนผังการตรวจสอบคณุ ภาพและปรบั ปรงุ ประสิทธภิ าพของสือ่ นวตั กรรมการศกึ ษา และเทคโนโลยสี ารสนเทศเพอ่ื การเรียนรู ตามแนวคิด E1/E2 เร่ิม การออกแบบการเรยี นการสอน การออกแบบสว นนาํ เสนอ ตน แบบสอื่ ฯทอี่ อกแบบและสรา ง การใชง าน  ปรับปรงุ ลกั ษณะหรอื วิธีการ ขอคดิ เห็นหรอืการตรววจสอบคณุ ภาพ ความจําเปนในการ ใช  ปรบั ปรุงโครงสรางภายใน จากผเู ช่ียวชาญ ปรบั ปรงุ ไมใ ช เน้ือหาสาระ การตรวจสอบ ใช ทดลองสอื่ ฯ แบบเดย่ี ว (1:1) [1-3 คน] ประสิทธภิ าพ/คุณภาพของส่ือฯ ตามเกณฑท ่ีกาํ หนด  ความจาํ เปน ใช ปรบั ปรงุ   ในการปรับปรงุ  สื่อมีประสิทธิภาพตามเกณฑที่ผูออกแบบและสรางกําหนด (E1/E2) จากการหารประสิทธิภาพและ ไมใ ชตรวจสอบคุณภาพของส่ือ พรอมทจี่ ะนําไปทดลองใชจรงิ กับกลุม ตัวอยาง หรอื กลมุ เปา หมาย ทดลองสอ่ื ฯ แบบกลุม (1:10) [6-10 คน]ขอคิดเห็นจาก ปรบั ปรงุ ผเู ชี่ยวชาญ ใช  ความจําเปนในการ ปรบั ปรงุ ปรบั ปรงุ จบหมายเหตุ : ไมใ ช1. ขัน้ ที่  ถงึ  หมายถึง การทดลองใชส่อื ฯ กับผูเรยี นท่มี คี ุณสมบัติ ทดลองสอื่ ภาคสนาม (1:100) [15-30 คน] ใกลเ คียงกับกลุมตัวอยางหรอื กลมุ เปาหมาย เปนการตรวจสอบรอบแรก (pilot testing) เพ่ือตรวจสอบความเขา ใจภาษา การใชง าน แบบทดสอบ  ความจาํ เปนในการ ใช ปรบั ปรงุ และขอคดิ เห็นอื่น ๆ ปรบั ปรงุ2. ข้นั ท่ี  เปน การตรวจสอบภาคสนาม (field testing) เพ่ือหาประสิทธภิ าพ ไมใ ช กบั ผเู รียนทีม่ คี ุณสมบัติ และในสภาพการณท่ีใกลเคียงกับกลุมตัวอยา งหรือ  กลมุ เปาหมาย3. กลมุ ตัวอยา งไดมาโดยการสุมตัวอยา งจากประชากรโดยใชวิธที างสถติ ิ4. กลุม เปาหมาย คือ กลมุ ผูเรยี นที่ผสู อนตองการศึกษาหรอื ทดลองใชส ื่อเพื่อ การแกไขปญหาการเรียนการสอนในช้นั เรยี นที่กาํ หนดวัตถุประสงคไ ว