3.อุปกรณ์เพาะเห็ด

คำนำ การจัดการเรียนการสอนในปัจจุบัน เป็นการจัดการเรียนการสอน ที่มุ่งให้นักเรียนเกิด การเรียนรู้ มีความรู้ ความเข้าใจ และเกิดองคค์ วามรู้ท่ียั่งยืน ซ่ึงต้องคำนึงถึงความแตกต่างระหวา่ งบุคคล มีการพัฒนานักเรียนให้มีความเจริญงอกงามท้งั รา่ งกาย สติปัญญา อารมณ์ และสังคม โดยนำนวัตกรรม เทคโนโลยที างการสอนท่มี ีศกั ยภาพ มาใชใ้ นการส่งเสรมิ ให้นักเรยี นเกดิ การเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธภิ าพ ตามผลการเรยี นรทู้ ีก่ ำหนดไว้ ชุดฝึกปฏิบัติ ชุดนี้จัดทำข้ึน เพื่อเป็นสื่อการเรียนรู้ ในกลุ่มสาระการงานอาชีพ วิชา การเพาะเห็ดด้วยวัสดุผสม (ง30218) เร่ืองการเพาะเห็ดนางฟ้า ชุดฝึกปฏิบัติชุดน้ี ใช้เป็นส่ือ การเรียนรู้ด้วยตนเองเป็นรายบุคคล โดยสรุปเนื้อหา และจัดลำดับความรู้จากง่ายไปหายาก และตาม ข้ันตอนการปฏิบัติ เพื่อให้นักเรียนสามารถเรียนรู้ และฝึกปฏิบัติตามข้ันตอนด้วยตนเองจนเกิดทักษะ สามารถนำทกั ษะการปฏิบัติงาน ไปใช้ประกอบอาชพี ต่อไปในอนาคตไดอ้ ย่างมีประสิทธภิ าพ ดวงรตั น์ กวดกจิ การ

สารบญั หนา้ 1 เร่อื ง 2 คำช้แี จงสำหรบั ครผู ู้สอน 3 คำชี้แจงสำหรบั นักเรยี น 4 สาระสำคัญและจุดประสงค์การเรยี นรู้ 7 ประเมนิ ก่อนเรยี น 16 ใบความรูท้ ี่ 1 เรอ่ื ง อุปกรณส์ ำหรับทำเชอ้ื เห็ดนางฟา้ 20 ใบความรู้ที่ 2 เรือ่ ง อปุ กรณ์สำหรับทำกอ้ นเช้อื เพาะเห็ดนางฟ้า 22 กจิ กรรมฝึกปฏิบตั ิ เรอ่ื ง การเตรียมเคร่ืองมอื อุปกรณ์การเพาะเห็ดนางฟา้ 23 บันทึกผลการปฏบิ ัตกิ จิ กรรม 24 ประเมินคณุ ภาพผลงาน 27 ประเมนิ หลังเรียน 28 คำเฉลยและเกณฑ์การใหค้ ะแนน เอกสารอ้างอิง

1 คำชี้แจงสำหรับครูผสู้ อน ชุดฝึกปฏิบัติ เล่มน้ี ใช้ประกอบการเรียนรู้ในรายวิชาการเพาะเห็ดด้วยวัสดุผสม เร่ืองการเพาะเห็ดนางฟ้า ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 มีข้ันตอนการใช้ชุดฝึกปฏิบัติ มีดังนี้ 1. ครผู ู้สอนตรวจสอบชดุ ฝกึ ปฏิบัติ เล่มท่ี 3 เรื่องอุปกรณ์การเพาะเหด็ นางฟ้า 2. ครูผู้สอน เตรยี มอุปกรณท์ ่ีใชร้ ่วมกัน ได้แก่ 2.1 หมอ้ น่ึงความดัน 2.2 หม้อน่ึงลกู ทุ่ง 2.3 ตเู้ ข่ยี เช้อื 2.4 อุปกรณ์การเข่ียเชื้อ ได้แก่ เข็มเขี่ยเชื้อ ตะเกียงแอลกอฮอล์ และ เอทธลิ แอลกอฮอล์เขม้ ขน้ 70 เปอร์เซ็นต์ 3. ครูผู้สอนชี้แจงการใช้ชดุ ฝกึ ปฏิบัติ ให้นักเรยี นทุกคนเข้าใจก่อนท่ีนักเรียนจะใช้ ชดุ ฝึกปฏิบตั ิ เล่มนี้ 4. ครูผู้สอนศึกษาวา่ กิจกรรมใดที่ครูต้องเปน็ ผใู้ ห้คำแนะนำหรือให้คำปรกึ ษา 5. ครูผู้สอนต้องศึกษาคู่มือการใช้ชุดฝึกปฏิบัติ ควบคู่กับแผนการจัด การเรยี นรู้ทุกคร้งั

2 คำช้ีแจงสำหรบั นักเรยี น ชดุ ฝกึ ปฏิบตั ิ เล่มท่ี 3 เรือ่ งอุปกรณ์การเพาะเหด็ นางฟา้ มี 5 ตอนดังนี้ ตอนที่ 1 การประเมนิ ก่อนเรียน ใช้เวลา 10 นาที ให้นักเรยี นทำแบบประเมินก่อนเรียนด้วยตนเอง ด้วยความซือ่ สัตย์ ไม่ถามเพ่ือน และไม่ดคู ำเฉลยท้ายบท ถ้านักเรยี นสงสัยใหส้ อบถามครผู ู้สอนได้ตลอดเวลา ตอนท่ี 2 ศึกษาอปุ กรณก์ ารเพาะเห็ดนางฟ้า (ศกึ ษาทีบ่ ้าน) 1. นักเรียนแต่ละคนศึกษาชุดฝึกปฏิบัติ เร่ืองอุปกรณ์การเพาะเห็ดนางฟ้า ตามลำดบั ขั้นตอนอย่างต้งั ใจ ใหเ้ ขา้ ใจ 2. นกั เรียนคนใดมีข้อสงสยั หรือมีปญั หาใด ๆ ให้สอบถามครูผู้สอนได้ตลอดเวลา ตอนท่ี 3 กิจกรรมฝกึ ปฏิบัติการเตรยี มอปุ กรณก์ ารเพาะเหด็ นางฟา้ (ปฏิบัติกิจกรรมท่ีโรงเรียน 1. นักเรียนแต่ละกลุ่มปฏิบัติการเตรียมอุปกรณ์การเพาะเห็ดนางฟ้า ตามลำดับ ขั้นตอน 2. เมื่อปฏิบัติงานเสร็จแล้ว ให้นักเรียนเขียนชื่อ-นามสกุล ติดไว้ท่ีผลงานของ นกั เรียน 3. นกั เรยี นบนั ทึกผลการปฏิบตั ิงานทกุ คน 4. นักเรียนประเมินคุณภาพผลงานของตนเอง ให้เพ่ือน 1 คนประเมิน และครู รว่ มประเมิน แล้วสรุปหาคา่ เฉลยี่ 5. นกั เรียนคนใดมขี อ้ สงสัยหรอื มีปัญหาใด ๆ ใหส้ อบถามครูผูส้ อนไดต้ ลอดเวลา ตอนที่ 4 การประเมนิ หลงั เรียน ใชเ้ วลา 10 นาที นกั เรียนทำแบบประเมินหลงั เรียนด้วยตนเอง ดว้ ยความซอ่ื สตั ย์ ไม่ถามเพ่ือน และ ไมด่ ู คำเฉลยท้ายบท ตอนที่ 5 ตรวจคำตอบจากคำเฉลย ใชเ้ วลา 10 นาที เมื่อนักเรียนทำแบบประเมินหลังเรียนเสร็จแล้ว ให้นักเรียนตรวจคำตอบจาก คำเฉลย และรวมคะแนน พร้อมดูเกณฑ์การประเมิน ถ้านักเรียนไม่ผ่านเกณฑ์ การประเมิน ให้นักเรียนนำชุดฝึกปฏิบัติน้ี ไปศึกษาใหม่ตามลำดับขั้นตอนของการใช้ ชุดฝกึ ปฏบิ ัติ และถ้าหากนกั เรยี นผ่านเกณฑก์ ารประเมิน ให้นักเรียนศึกษาเรื่องต่อไป

3 สาระสำคญั และจุดประสงคก์ ารเรียนรู้ สาระสำคญั อุปกรณ์ที่ใช้ในการเพาะเห็ดนางฟ้า ได้แก่ หม้อนึ่งความดัน หม้อนึ่งลูกทุ่ง ตู้เข่ียเช้ือเห็ด อุปกรณ์เข่ียเชื้อเห็ด และเตาให้ความร้อนสำหรับฆ่าเช้ือเห็ด ซ่ึงจะต้องเรียนรู้เก่ียวกับ ส่วนประกอบ ของอุปกรณ์ และวิธีการใช้อุปกรณ์ที่ถูกต้อง จึงจะสามารถปฏิบัติการเพาะเห็ดนางฟ้าประสบ ความสำเรจ็ จุดประสงค์การเรียนรู้ 1. บอกส่วนประกอบหมอ้ น่ึงความดันได้ 2. อธบิ ายวิธีการใช้หม้อนึ่งความดันได้ 3. อธิบายลกั ษณะตเู้ ขยี่ เชื้อเห็ดนางฟ้าได้ 4. บอกอปุ กรณเ์ ขยี่ เช้ือเห็ดนางฟา้ ไดอ้ ย่างถกู ต้อง 5. อธิบายขั้นตอนการใชห้ ม้อน่งึ ลกู ทงุ่ ได้ 6. เลือกใช้อปุ กรณ์การเพาะเห็ดนางฟ้าไดอ้ ยา่ งเหมาะสม

4 ประเมนิ กอ่ นเรยี น คำส่ัง ใหน้ กั เรียนเลือกคำตอบที่ถูกตอ้ งท่สี ุดเพยี งขอ้ เดยี ว 1. ถ้านักเรยี นทำเชอ้ื เห็ด ควรเลือกอุปกรณ์ชนิดใดสำหรบั ฆา่ เชือ้ จุลนิ ทรีย์ ก. ลงั ถึง ข. หมอ้ นง่ึ ลูกทงุ่ ค. หม้ออะลมู ิเนียม ง. หม้อน่ึงความดนั 2. ลนิ้ ปดิ -เปิด ระบายไอน้ำของหม้อนงึ่ ความดัน มปี ระโยชน์อยา่ งไร ก. ปอ้ งกันอุบัติเหตุ ข. ควบคุมความร้อน ค. ป้องกนั หมอ้ ระเบิด ง. ระบายไอน้ำและอากาศในหมอ้ นึง่ 3. เข็มเข่ยี เชอ้ื แบบใด เหมาะสำหรับเข่ยี เนื้อเยื่อเห็ดนางฟา้ ก. ปลายแหลมงอตั้งฉาก ข. ปลายเข็มเป็นวงกลม ค. ปลายแบนคล้ายจอบ ง. ใช้แบบใดกไ็ ด้ อา่ นขอ้ ความต่อไปน้ี แลว้ ตอบคำถามข้อท่ี 4 1. เตรยี มอาหารวุ้น/เมลด็ ธัญพชื ให้พรอ้ ม 2. วางตะแกรงพรอ้ มเติมนำ้ เล็กนอ้ ย 3. ยกหมอ้ ขนึ้ ตง้ั บนเตา พร้อมจุดไฟ 4. ยกหมอ้ ชนั้ ในสวมลงไปในหม้อนง่ึ ชั้นนอก 5. ปดิ ฝาหมอ้ /ขันหูหมอ้ ยึดติดกับตัวหม้อ 6. ไล่อากาศภายในหม้อนึง่ ออกให้หมด 7. ยกหม้อน่งึ ลงจากเตา

5 4. ขอ้ ใดเรียงลำดบั ขั้นตอนของการใชห้ ม้อนงึ่ ความดนั ไดถ้ กู ต้อง ก. 1-2-4-5-3-6-7 ข. 1-2-4-3-6-5-7 ค. 1-2-4-5-6-3-7 ง. 1-2-4-3-5-6-7 5. แอลกอฮอล์ชนิดใด นยิ มใช้สำหรับฆ่าเชื้อในการปฏิบตั ิการเพาะเห็ด ก. เมทธิลแอลกอฮอล์ ข. เอทธิลแอลกอฮอล์ 70 เปอรเ์ ซ็นต์ ค. เอทธลิ แอลกอฮอล์ 95 เปอร์เซ็นต์ ง. แบบใดก็ได้ 6. ถา้ นกั เรยี นเพาะเหด็ นางฟา้ ปรมิ าณไม่มากควรเลือกหมอ้ นึง่ ฆา่ เชอ้ื แบบใดจึงเหมาะสม ทีส่ ดุ ก. หม้อน่ึงลกู ทงุ่ แบบชดุ ข. หม้อนึง่ ลูกทุง่ แบบเดี่ยว ค. หมอ้ นง่ึ แบบตู้ส่ีเหลยี่ ม ง. หมอ้ นึง่ แบบดดั แปลง อ่านขอ้ ความตอ่ ไปน้ี แลว้ ตอบคำถามข้อท่ี 7 1. ยกหม้อนง่ึ ต้งั บนเตา 2. ใช้กระสอบปยุ๋ บุดา้ นขา้ ง 3. วางตะแกรงลงในหม้อนงึ่ 4. ลา้ งถงั ทำความสะอาดแล้วเช็ดใหแ้ ห้ง 5. เติมนำ้ ให้ต่ำกวา่ ตะแกรงเลก็ น้อย 6. นำก้อนเชื้อเพาะเหด็ นางฟา้ วางเรียงในหม้อนึง่ 7. ปดิ ฝาแล้วจดุ ไฟ 7. ข้อใดเรียงลำดับขัน้ ตอนการน่งึ ฆ่าเชอื้ ดว้ ยหม้อน่ึงลกู ท่งุ ไดถ้ ูกต้อง ก. 4-3-1-5-2-6-7 ข. 3-1-5-2-6-7-4 ค. 4-3-5-1-2-6-7 ง. 4-3-5-2-6-1-7

6 8. ทำไมตอ้ งใช้กระสอบปยุ๋ หรอื กระดาษหนงั สอื พิมพ์ บดุ า้ นขา้ งของหม้อนง่ึ ลกู ทุ่ง ก. ปอ้ งกันไม่ให้ถุงก้อนเพาะเช้ือเหด็ ขาด ข. เพือ่ ให้อุณหภมู ภิ ายในหมอ้ นงึ่ สงู เร็วขน้ึ ค. ป้องกันไมใ่ หก้ ้อนเช้อื เพาะเห็ดชน้ื มากเกินไป ง. เพ่ือให้อุณหภมู ิภายในหม้อนึง่ ลูกทุ่งสม่ำเสมอ 9. ข้อใดใช้เวลานึง่ ฆา่ เช้อื ด้วยหมอ้ นึ่งลูกทุ่งแบบเด่ยี วได้เหมาะสมทส่ี ุด ก. นึ่งนาน 2-3 ชว่ั โมง ข. นึ่งนาน 4-6 ชวั่ โมง ค. นงึ่ นาน 2-3 ชั่วโมง นับต้งั แต่นำ้ เดือด ง. นึง่ นาน 4-6 ชั่วโมง นบั ต้งั แต่นำ้ เดอื ด 10. ขอ้ ใดเป็นอุปกรณส์ ำหรบั การทำเชื้อเหด็ นางฟา้ ก. ตเู้ ขีย่ เช้อื เข็มเข่ียเชื้อ หมอ้ นึ่งลูกทงุ่ ข. หมอ้ น่ึงความดัน ตู้เขย่ี เช้ือ เตาเศรษฐกิจ ค. เขม็ เขย่ี เชือ้ ตะเกียงแอลกอฮอล์ หมอ้ น่ึงลกู ทุ่ง ง. หม้อนงึ่ ความดนั ตะเกียงแอลกอฮอล์ ตู้เขย่ี เช้ือ

7 ใบความรู้ที่ 1 เรอื่ ง อปุ กรณส์ ำหรบั การทำเชื้อเห็ดนางฟา้ อุปกรณส์ ำหรับการทำเช้อื เห็ดนางฟ้า มดี งั นี้ 1. หม้อน่ึงความดัน (Autoclave) เป็น อุปกรณ์ท่ีใช้สำหรับการฆ่าเช้ือจุลินทรีย์ ทำจาก โลหะผสม ท่ีทน แรงกดดันได้ดีเป็นพิเศษ สามารถควบคุมอุณหภูมิและความดันได้ เป็น อุปกรณ์ท่ีสำคัญในการเพาะเห็ด ใช้สำหรบั นึ่งฆ่า เชอื้ จุลินทรีย์ในอาหารวุ้น และเมลด็ ธญั พชื ภาพ หม้อนง่ึ ความดนั ส่วนประกอบของหมอ้ นึ่งความดนั มดี ังน้ี 1. ตัวหม้อน่ึงความดัน เป็นรูปทรงกระบอก ทำจากโลหะผสมท่ีสามารถทนทานต่อแรงกดดันได้ดี ที่ขอบดา้ นบนของตัวหม้อ จะมีหูไวส้ ำหรับยึดติดกับ ฝาหม้อนึ่ง ภาพ ตวั หมอ้ นึ่งความดนั ภาพ ด้านนอก ด้านในของหมอ้ น่ึงความดนั 2. ฝาหม้อน่ึงความดนั ประกอบด้วยท่ีจับ ซึ่งทำด้วยฉนวน ช่วยให้สะดวกในการเปิดและปิดฝาหม้อ นงึ่ และที่บริเวณด้านนอกของฝาหม้อน่ึง จะมีร่องไว้สำหรับยึดฝาหม้อน่ึงให้ติดกับ ตัวหม้อนึ่ง ร่องดังกล่าวจะอยู่เปน็ คู่ ๆ อยู่ ในลกั ษณะตรงกันขา้ ม

8 3. ล้ินปิด-เปิดระบายไอน้ำ ติดอยู่บนฝาหม้อ ภาพลนิ้ ปดิ -เปิดระบายไอน้ำของ ล้ินปิด-เปิดระบายไอน้ำ ใช้สำหรับการระบายไอน้ำท่ีอยู่ หม้อน่ึงความดัน ในหม้อนึ่งความดัน ถ้าต้องการระบายไอน้ำและอากาศ ในหม้อนึ่งออกจากหม้อนึง่ ให้ยกตุ้มท่ีระบายไอน้ำขึ้นให้ ต้ังตรง หรือต้ังฉากกับฝาหม้อ ไอน้ำและอากาศก็จะพุ่ง ออกมาทางช่องระบายไอน้ำ ถ้าต้องการจะปดิ ไมใ่ หไ้ อน้ำ ภายในหม้อระบายออกมา ให้กดตุ้มด้านบนให้ขนานกับ ฝาหมอ้ กจ็ ะทำให้ไอน้ำภายในหมอ้ เพิม่ สงู ขึ้น 4. ทว่ี ัดความดนั (Pressure Gauge) ใชส้ ำหรับ ภาพ ท่วี ัดความดันของหมอ้ น่ึง วัดความดันของไอน้ำภายในหม้อนึ่งความดัน ซึ่งอยู่บน ความดัน ฝาปิดทางด้านซ้ายมือของท่ีจับ ปกติที่วัดความดันจะมี หน่วยวัดความดันเป็นปอนด์ต่อตารางน้ิว ตั้งแต่ 0-30 ปอนด์ตอ่ ตารางน้ิว ในระดับท่คี วามดันสูงกวา่ 20 ปอนด์ ตอ่ ตารางนวิ้ จะมีแถบสีเขยี ว ซ่ึงถือว่าเป็นระดับท่ีไม่ค่อย ปลอดภัยสำหรับผู้ใช้ ดังน้ันในการใช้หม้อนึ่งความดัน ค ว ร รั ก ษ า ส ภ า พ ค ว า ม ดั น ภ า ย ใน ห ม้ อ นึ่ ง อ ย่ า ให้ เกิ น 20 ปอนด์ต่อตารางนิว้ 5. เซฟต้ีวาล์ว (Safety Value) อยู่ด้านหลังของ ท่จี ับ มีลักษณะคล้ายน๊อต ที่บริเวณตรงกลางจะมีรูเล็กๆ ภายในตรงกลางน๊อต จะมีตะกั่วชนิดพิเศษหลอมติดอยู่ ถ้าความดันภายในหม้อสูงเกินไป ตะกั่วภายในรูจะ ละลายทำให้ไอน้ำระบายออกมา จึงเรียกตัวควบคุมน้ีว่า Safety Value ภาพเซฟตว้ี าลว์ ของหม้อนง่ึ ความดนั

9 6. หม้อนึ่งชั้นใน เป็นหม้อท่ีใช้สำหรับ ภาพหม้อนงึ่ ชั้นในของหมอ้ นง่ึ ความดัน ใสอ่ าหารทจี่ ะนึ่งฆ่าเช้อื มขี นาดพอท่ีสวมลงไปใน หม้อนึ่งชั้นนอกได้พอดี ถ้าหม้อน่ึงความดันขนาด ภาพการเตรยี มอาหารหรอื เมล็ดธญั พชื ใส่ เล็กอาจไม่มีหม้อน่ึงช้ันในก็ได้ หม้อน่ึงชนั้ ในจะมี ในหม้อน่ึงชนั้ ในของหม้อนงึ่ ความดัน หจู ับทั้ง 2 ขา้ ง เพื่อสะดวกในการยกเข้า ยกออก จากหม้อน่ึงชั้นนอก บริเวณด้านข้างของหม้อนึ่ง ภาพการเติมน้ำลงในหมอ้ นงึ่ ช้นั นอกของ ชั้นในจะมชี ่องสี่เหล่ยี มเล็กๆ ตดิ อยู่ยาวประมาณ หม้อนง่ึ ความดนั 3 ส่วน 4 ของหม้อน่ึงชั้นใน ใช้สำหรับใส่สายท่อ ไล่ไอนำ้ ท่อี ยู่ตดิ กับฝาหมอ้ 7. ตะแกรง ใช้สำหรับวางรองรับหม้อนึง่ ชน้ั ใน มีความสงู ประมาณ 0-2 เซนตเิ มตร และ มีขนาดพอท่จี ะวางรองรับหมอ้ น่งึ ชน้ั ในได้พอดี กอ่ นทำการนงึ่ ให้ใส่นำ้ ลงในหมอ้ นึ่งชั้นนอก ให้ ระดับน้ำอยปู่ ริม่ ตะแกรงพอดี วธิ ีการใชห้ ม้อน่ึงความดนั การใช้หม้อน่ึงความดัน ถ้าผู้ใช้ไม่รู้จัก วิธีการใช้ หรือใช้ไม่ถูกต้อง ก็ไม่สามารถฆ่า เช้ือจุลินทรีย์ได้ท้ังหมด และอาจเกิดอันตรายกับ ผู้ใช้ได้ ผู้ใช้ต้องศึกษาวิธีการใช้ให้ถูกต้อง และ ต้องปฏบิ ตั ิตามอย่างเคร่งครดั ดงั นี้ 1. นำอาหารเลี้ยงเชื้อเห็ดหรือเมล็ด ธญั พืช ท่ีผ่านการเตรียมเรียบรอ้ ยแล้วบรรจุขวด จกุ ดว้ ยสำลี และหมุ้ ทับดว้ ยกระดาษหนงั สือพมิ พ์ รัดด้วยยางรัด แล้วนำมาใส่ในหม้อนึ่งช้ันในโดย วางเรยี งในแนวต้งั 2. วางตะแกรงลงไปในหม้อนึ่งช้ันนอก เติ ม น้ ำ ล ง ไ ป เล็ ก น้ อ ย ให้ มี ร ะ ดั บ น้ ำ พ อ ป ร่ิ ม ๆ ตะแกรง

10 3. ยกหม้อน่ึงช้ันในสวมลงไป แต่ถา้ หม้อ ภาพการสวมหม้อนึ่งชน้ั ใน น่ึงความดันไม่มีหม้อน่ึงช้ันใน ก็ให้นำขวดบรรจุ ภาพการปิดฝาหมอ้ น่งึ ความดนั อาหารวุ้น หรือเมล็ดธัญพืช วางเรียงบนตะแกรง ภาพการขนั หหู ม้อนึ่งความดัน ในลกั ษณะต้ังให้เรียบรอ้ ย ภาพการยกหม้อน่งึ ความดันตั้งไฟ 4. ปิดฝาหม้อนึ่งความดัน โดยสังเกตให้ หัวลูกศรหรือ หรือปลายของสามเหลี่ยมตรงกับ เคร่ืองหมาย ท่ีอยู่ตรงบริเวณด้านบนของตัวหม้อ นึ่งกับฝาหม้อนึ่งความดัน ส่วนฝาหม้อนึ่งท่ีมีสาย หรือท่อไล่ไอน้ำ ให้ใส่สายหรือท่อไล่ไอน้ำ ตรง บริเวณช่องส่ีเหล่ียมที่ติดอยู่ด้านข้างของหม้อน่ึง ช้ันใน 5. ปิดฝาหม้อนึ่งความดันแล้ว ขันหูของ ตัวหม้อนึ่งความดันให้ติดกับฝาหม้อ ซึ่งนับว่ามี ความสำคัญมาก เพราะถ้าขันหูของหม้อน่ึงความ ดนั ไม่ถูกตอ้ ง จะทำให้ไอน้ำร่ัวออกมาในขณะนึ่งได้ การขันหูของหม้อนึ่งความดนั ใหต้ ิดกับตัวหม้อ ให้ ขันทีละคู่ท่ีอยู่ตรงข้ามกัน คล้ายกับการขันน๊อต ล้อรถยนต์ เพ่อื ให้ฝาหม้อลงไปพรอ้ มๆ กัน ซึ่งชว่ ย ให้ฝาสนทิ แน่นกับตัวหม้อ 6. เม่ือปิดฝาเรียบร้อยแล้ว ให้ยกหม้อนึ่ง ความดันขนึ้ ตง้ั ไฟ ในระยะแรกของการนึ่งให้เปิดท่ี ระบายไอน้ำ เพือ่ ไล่อากาศที่อยภู่ ายในหมอ้ ออกให้ หมด โดยสังเกตไอน้ำทร่ี ะบายออกมาในระยะแรก ไอน้ำที่ระบายออกจะขาดเป็นช่วงๆ แสดงว่า อากาศภายในหม้อนึ่งยังออกไม่หมด ควรทิ้งไว้ จนกระท่ังไอน้ำท่ีระบายออกมาจากหม้อนึ่ง มี ลักษณะเป็นสายสม่ำเสมอ ก่อนแล้วจึงกดลิ้น ระบายไอนำ้ ลง

11 7. หลังจากนั้นให้ปิดท่ีระบายไอน้ำ ภาพการปิดท่รี ะบายไอน้ำ ความดันภายในหม้อนึ่งก็จะค่อย ๆ เพ่ิมขึ้น ภาพการวดั ความดนั โดยให้สังเกตจากท่ีวัดความดัน เข็มของท่ีวัด ความดันจะค่อย ๆ เพิ่มข้ึนเร่ือย ๆ จนกระทั่ง ความดันไอน้ำภายในหม้อนึ่งสูง 15-18 ปอนด์ ตอ่ ตารางน้ิว ซ่งึ เปน็ ระดบั ความรอ้ นท่ีสามารถ ฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ได้เกือบทกุ ชนิด ให้รักษาระดับ ความดันนี้ไว้ประมาณ 20-30 นาที โดยการลด ความร้อน หรือปรับความร้อนจากเชื้อเพลิง ให้ ความดันอยู่ในระดับคงท่ี และระวังอย่าให้ ความดันลดต่ำกวา่ 15 ปอนด์ต่อตารางน้วิ เป็น อนั ขาด เม่ือครบตามเวลาท่ีต้องการแล้วให้ดับ ไฟ และยกหม้อนง่ึ ลง 8. ดับไฟ หลังจากน่ึงฆ่าเช้ือใหม่ ๆ อย่าเปิดที่ระบายไอน้ำทันที เพราะจะทำให้จุก สำลีท่ีปิดจุกภาชนะหลุด ในขณะที่ไอน้ำพุ่งออกมาทางที่ระบายไอน้ำ และไอน้ำที่พุ่งออก มา อาจลวกมอื ได้ ควรปล่อยให้หมอ้ นึง่ เย็นตัวลงเล็กน้อย แลว้ จึงค่อย ๆ เปิดท่ีระบายไอน้ำ เพื่อ ระบายไอน้ำ จนความดันภายในหม้อน่ึงลดลงถงึ 0 ปอนด์ต่อตารางน้ิว จงึ ค่อย ๆ คลายหูที่ยึด ฝากับตัวหม้อน่ึงออก และนำวัสดุหรืออาหารที่น่งึ ออกจากหม้อนง่ึ ถ้าปล่อยหม้อนึ่งทิ้งไวค้ ้าง คนื โดยไม่เปิดฝาหรือไม่เปิดท่ีระบายไอน้ำ หลังจากนึ่งฆา่ เชื้อแล้ว ไอน้ำภายในหม้อจะกล่ันตัว เป็นหยดน้ำ ทำให้ภายในหม้อมีความดันน้อยกว่าภายนอก ถ้าเป็นหมอ้ น่ึงบางชนดิ จะเปิดฝา ไม่ออก หรอื เปิดฝายาก ถ้าเกิดปัญหาเช่นน้ี ให้นำหม้อนึ่งข้ึนต้ังไฟใหม่อีกครั้ง เพื่อให้ภายใน หมอ้ น่งึ เกดิ แรงดนั จนสามารถฝาหมอ้ นง่ึ ได้

12 2. ตู้เขี่ยเช้ือเห็ด เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการทำเชื้อเห็ด ใช้สำหรับเขี่ยเชื้อเห็ดลงบน อาหารวุ้น และเขี่ยเชื้อเหด็ จากอาหารวุ้นลงบนเมลด็ ธัญพชื ผู้เพาะเห็ดจงึ จำเปน็ ตอ้ งมีตู้เขี่ย เชอ้ื ไว้สำหรับเข่ยี เช้อื เห็ดลงบนอาหารวนุ้ และเขีย่ เส้นใยเห็ดจากอาหารว้นุ ลงบนเมล็ดธัญพืช การทำตู้เข่ียเช้ืออาจทำได้ง่าย ๆ โดยใช้ไม้อัดประกอบเป็นตู้ บริเวณด้านหน้าของตู้เขี่ยเช้ือ ควรใช้แผ่นกระจก เพราะจะช่วยให้สามารถมองเห็นสภาพภายใน และสะดวกในการปฏิบตั ิ ขณะทำการเขี่ยเช้อื บริเวณดา้ นล่างของตู้เขี่ยเชื้อ ให้เจาะเป็นช่องมขี นาดท่ีมือจะสอดเข้าไป ปฏิบตั ิการได้สะดวก สว่ นดา้ นบนควรมีช่องระบายอากาศ ให้อากาศผา่ นเข้าออกได้เล็กน้อย ทำให้ภายในต้มู ีก๊าซออกซิเจนเพยี งพอตอ่ การเผาไหม้ ในขณะจดุ ตะเกียงแอลกอฮอล์ ภายใน ต้เู ข่ียเชอื้ อาจติดหลอดอลั ตราไวโอเลตหรอื ไม่ก็ได้ ลกั ษณะตเู้ ขย่ี เชื้อ ควรมีลกั ษณะดงั นี้ ภาพตู้เข่ียเชอื้ 1. เป็นตู้สี่เหล่ียม ทำด้วยไม้อัดหรือ สแตนแลส ถ้าทำด้วยไม้อัดภายในจะอัดด้วย แผ่นฟอร์ไมก้า 2. ด้านหนา้ เป็นกระจกใส 3. มีรูด้านล่าง สำหรับสอดมือเข้าไป ปฏิบัติงานภายในตู้ มีถุงมือผ้า 2 ถุง ข้างละ ถงุ สำหรับกรองอากาศเข้าไปในตู้ 4. ด้านบนมีช่องระบายอากาศเปิด- ปิดได้ 5. ภายในมีหลอดฟลูออเรสเซนต์ หรอื หลอดอลั ตราไวโอเลตเพ่อื ฆ่าเชอ้ื โรค 6. ด้านข้างมีช่องส่ีเหลี่ยมด้านละ 1 ชอ่ ง สำหรบั นำอุปกรณ์เข้า-ออก ภาพด้านขา้ งของตู้เข่ยี เช้อื

13 การปฏบิ ัติการกอ่ นทำการเขย่ี เช้ือเห็ดภายในต้เู ข่ยี เชอื้ ควรปฏิบตั ดิ งั นี้ 1. ทำความสะอาดตูเ้ ขยี่ เชื้อ ด้วยการ ภาพการทำความสะอาดภายนอกตเู้ ขีย่ เชื้อ เช็ดฝนุ่ ละอองท่ีเกาะตามพ้ืน และบรเิ วณขา้ ง ภาพการทำความสะอาดดว้ ยน้ำยาเดทตอล ตูอ้ อกใหห้ มด 2. ทำการฆ่าเช้ือจุลินทรีย์ภายในตู้เขี่ย เชอื้ ซึ่งสามารถปฏิบัติไดห้ ลายวิธี ดงั นี้ 2.1 ใช้น้ำยาฆ่าเช้ือ น้ำยาเดทตอล เช็ดถูทำความสะอาดภายในตู้เขี่ยเช้ือ หรือใช้ แอลกอฮอลฆ์ า่ เชื้อ 2.2 ใช้เอทธิลแอลกอฮอล์เข้มข้น 70 เปอร์เซ็นต์ ฉีดพ่นฆ่าเชื้อภายในตู้เข่ียเช้ือ ก่อนลงมือปฏิบัติการ เป็นวิธีที่นิยมมาก เพราะปฏบิ ตั ิไดส้ ะดวกและรวดเร็ว 2.3. การฆ่าเชื้อภายในตู้เข่ียเช้ือ อาจใช้แสงอัลตราไวโอเลตฆ่าเชื้อภายในตู้ เขีย่ เช้ือก่อนลงมือปฏบิ ตั ิการ 2.4. การฆ่าเชื้อภายในตู้เขี่ยเชื้อ โดยใช้ฟอรม์ าลินหยดลงบนดา่ งทับทิมรมควัน ตู้เขี่ยเช้ือ ท้ิงไว้ประมาณ 4-5 วัน ก่อนลงมือ ปฏิบัติการ แต่วิธีการนี้เสียเวลา และอาจเป็น อนั ตรายสำหรบั ผ้แู พ้ฟอรม์ าลิน ภาพการทำความสะอาดภายในตเู้ ขีย่ เชื้อ

14 3. อุปกรณ์การเขี่ยเชอ้ื มดี งั น้ี ในการเข่ยี เช้ือเห็ดนางฟา้ วัสดุและอปุ กรณ์ท่ีใช้จะต้องสะอาด และทนความร้อนได้ดี วสั ดแุ ละอปุ กรณ์ท่ีใชใ้ นการเขี่ยเช้ือเห็ดนางฟา้ ที่สำคญั มดี ังน้ี 3.1.เข็มเข่ียเช้ือ ด้ามทำดว้ ยอะลูมิเนียม ภาพเขม็ เข่ียเช้ือที่ใช้จิกเนื้อเยอื่ เห็ด มีความแข็งแรงทนทาน ส่วนลวดที่ใช้ทำเข็มเข่ีย ภาพเขม็ เขย่ี เชื้อที่ใชใ้ นการแยกสปอร์ เชื้อ ทำจากโลหะท่ีมีส่วนผสมของนิเกิล และ โครเม่ียม ซ่ึงมีคุณสมบัติเยน็ และร้อนเรว็ เขม็ เข่ีย ภาพตะเกยี งแอลกอฮอล์ เชื้อทนี่ ยิ มใช้กนั มีดงั น้ี 3.1.1 เข็มเขี่ยเชื้อที่ใช้จิกเนื้อเยื่อเห็ด ลักษณะของเข็มจะต้องมีปลายแหลม ที่บริเวณ ปลายเข็มทำให้งอตั้งฉากกับตัวเข็ม เพ่ือสะดวก ในการตดั และจิกเนอ้ื เย่ือของดอกเหด็ 3.1.2. เข็มเข่ียเชื้อที่ใช้ในการแยก สปอร์ หรือเข็มเข่ียแบบลูป (Loop) เข็มเขี่ยเช้ือ แบบน้จี ะใช้เสน้ ลวดเลก็ กว่าแบบแรก ที่ปลายเข็ม มีลักษณะเป็นวงกลมเส้นผ่าศูนย์กลาง 4-5 มิลลิเมตร 2. ตะเกียงแอลกอฮอล์ ทำจากอะลูมิเนียม ห รือ แ ก้ ว มี ฝ าค ร อ บ ช่ ว ย ป้ อ งกั น ไม่ ให้ แอลกอฮอล์ระเหยออกมา เช้ือเพลิงท่ใี ชไ้ ด้แก่ เม ทธิลแอลกอฮอล์ หรือเอทธิลแอลกอฮอล์ ทั้งนี้ เพราะเช้ือเพลิงดังกล่าว ไม่มีเขม่าจบั เข็มเข่ียเชื้อ และปากขวด หลังจากปฏิบัติแต่ละคร้ัง ควรใช้ ฝาครอบตะเกียงแอลกอฮอล์ครอบตะเกียงไว้ เพื่อป้องกันไม่ให้แอลกอฮอล์สูญเสียไปโดยเปล่า ประโยชน์

15 3. แอลกอฮอล์ (Alcohol) เป็น ภาพเมทธลิ แอลกอฮอล์ เช้ือเพลิงที่เหมาะสม สำหรับการเพาะเห็ด อย่างยง่ิ เพราะเปลวไฟไม่มีเขม่า แอลกอฮอล์ ภาพเอทธิลแอลกอฮอลเ์ ข้มข้น 95 ท่ีนยิ มใชก้ นั ทัว่ ๆ ไปมี 2 ชนิด คือ เปอร์เซน็ ต์ 3.1 เม ท ธิ ล แ อ ล ก อ ฮ อ ล์ (Methyl Alcohol) เป็นแอลกอฮอล์ท่ีเหมาะต่อการ นำมาใช้จุดไฟเพียงอย่างเดียว แอลกอฮอล์ ช นิ ด นี้ จั ด เป็ น แ อ ล ก อ ฮ อ ล์ ท่ี อั น ต ร าย รับประทานไม่ได้ จำหน่ายตามท้องตลาด ทวั่ ไป 3.2 เอ ท ธิ ล แ อ ล ก อ ฮ อ ล์ (Ethyl Alcohol) เป็ น แ อ ล ก อ ฮ อ ล์ ท่ี เห ม าะ ต่ อ การนำมาใช้ฆ่าเชื้อ จำหน่ายตามร้านขายยา และรา้ นเคมีภัณฑ์ แบ่งออกเป็น 2 ชนิดดังนี้ 3.2.1 เอทธิลแอลกอฮอล์ชนิดที่มี ความเขม้ ข้น 95 เปอร์เซ็นต์ สามารถดัดแปลง นำมาทำเป็นเช้อื เพลิงได้ และไมน่ ิยมนำมาใช้ ฆ่าเช้ือ เพราะสิ้นเปลือง และประสิทธิภาพใน การฆ่าเชื้อไม่ดีเท่าที่ควร เพราะแอลกอฮอล์ ชนิดนี้ระเหยเร็วเกินไป ถ้าต้องการใช้ฆ่าเช้ือ ควรนำแอลกอฮอล์ 3 ส่วน ผสมกับน้ำสะอาด 1 ส่วน 3.2.2 เอทธิลแอลกอฮอล์ชนิดท่ีมี ความเข้มข้น 70 เปอร์เซ็นต์ นิยมใช้ฆ่าเชื้อ มจี ำหนา่ ยตามรา้ นขายยาทั่วไป ภาพเอทธิลแอลกอฮอลเ์ ข้มขน้ 70 เปอร์เซน็ ต์

16 ใบความรู้ที่ 2 เรอ่ื ง อปุ กรณ์สำหรบั การทำก้อนเชือ้ เพาะเห็ดนางฟา้ 1. หม้อนึ่งลูกทุ่ง เป็นอุปกรณ์ท่ีสำคัญชนิดหนึ่งใช้สำหรับนึ่งก้อนเชื้อเพาะเห็ด เพราะ สามารถนึ่งได้เป็นจำนวนมาก ทำให้ประหยัดเช้ือเพลิง หม้อนึ่งชนิดน้ีส่วนใหญ่จะดัดแปลงมา จากถังน้ำมนั ขนาด 200 หมอ้ นึ่งลูกทุ่งในปัจจุบนั นิยมทำกัน 4 ลักษณะ คือ หม้อน่ึงลูกทุ่งแบบ เดยี่ ว หม้อนง่ึ ลกู ทงุ่ แบบชดุ หม้อน่ึงแบบตสู้ เ่ี หลี่ยม และหม้อน่ึงแบบดดั แปลง 1. หม้อนึ่งลูกทุ่งแ บ บ เดี่ยว เหมาะ ภาพหมอ้ นง่ึ ลกู ทงุ่ แบบเด่ียว สำหรับเพาะเหด็ จำนวนไม่มาก สามารถน่ึงก้อนเชื้อ เพาะเห็ดขนาด 1 กิโลกรัม ได้ประมาณ 70 ถุง ฝา 2. หม้อน่ึงลูกทุ่งแบบชุด เหมาะ ถังใช้ตะปูขนาด 3 นิ้ว เจาะตรงกลางฝา 1 รู เพื่อ สำหรับฟาร์มเห็ดขนาดกลาง อุปกรณ์ที่ เป็นทางระบายไอน้ำเวลานึ่ง ก้นถังทำเป็นตะแกรง สำคัญคือถัง 200 ลิตร มาทำเป็นเคร่ือง รองรับวัสดุท่ีจะน่ึง ใช้ไม้หรือเหล็กทำตะแกรง สูง กำเนิดไอน้ำหรือหม้อน้ำ แล้วต่อท่อไอน้ำ 5-6 น้ิว ทำตะแกรงเป็นวงกลม ใส่เข้าไปวางในก้น ไปยังหม้อนึ่งได้ 1-4 ถัง หม้อนึ่งลูกทุ่งแบบ ถังได้เต็มพื้นที่พอดี การน่ึงก้อนเชื้อเพาะเห็ด จะ นี้ดัดแปลงใช้กับเตาเศรษฐกิจสำหรับหม้อ สัมพนั ธ์กับอณุ หภูมิและเวลา โดยเร่ิมนับเวลาต้ังแต่ น่ึงโดยเฉพาะจุดมุ่งหมายของการสร้างเตา มีไอนำ้ พุ่งออกมาอย่างสม่ำเสมอ หม้อนง่ึ ขนาด 200 เพ่ือต้องการให้มีการใช้เชื้อเพลิงอย่างมี ลิตร บรรจุก้อนเช้ือเพาะเห็ด 70 ก้อน นึ่งด้วย ประสิทธิภาพ หม้อนึ่งลูกทุ่งแบบชุดนี้ อุณหภูมิ 100 องศาเซลเซียส น่ึงนาน 2-3 ชั่วโมง สามารถนึ่ งก้อ น เชื้อเห็ ดเพ าะเห็ดได้ ช่วยลดต้นทนุ และลดการใช้เชอื้ เพลงิ ประมาณ 800 - 1,200 ถุงต่อวัน ประหยัด ต้นทุน และเวลา และลดการใช้พลังงาน ภาพหมอ้ น่ึงลูกทุ่งแบบชุด เชื้อเพลงิ ที่มา : www.kasetporpeang.com

3. หม้อน่ึงแบบ ตู้ส่ีเหล่ียม เหมาะ 17 สำหรับฟาร์มเห็ดขนาดใหญ่ ผลิตก้อนเช้ือเพาะ เห็ดจำหน่าย หม้อนึ่งแบบนี้สามารถนึ่งก้อนเชื้อ ภาพหม้อน่งึ แบบต้สู ่เี หลยี่ ม เพาะเห็ดได้คร้ังละมาก ๆ ประหยัดเช้ือเพลิง และ ท่ีมา : www.ist.cmu.ac.th สะดวกในการทำงาน ตดิ ตงั้ มาตรวัดความดัน และ ล้ินปิด-เปิดอัตโนมัติ ฐานหม้อนึ่งเสริมแผ่นเหล็ก หมอ้ นึ่งแบบดัดแปลง หนาขนาด สงู 30 เซนติเมตร ทำเปน็ ช่องใส่น้ำต้ม ทมี่ า : www.ist.cmu.ac.th ฐานหม้อนึ่งด้านในมีตารางเหล็ก เพื่อใส่ถาด เหล็กท่ีบรรจุถุงเห็ดเข้าไปในหม้อน่ึง ใช้กับเตา เศรษฐกิจ สามารถใช้กับเชื้อเพลิงทุกชนิด และให้ ความร้อนสูง หม้อนึ่งแบบตู้สี่เหล่ียมขนาดใหญ่ บรรจุก้อนเชื้อเพาะเห็ด1,000 -1,200 ก้อน นึ่ง ด้วยอุณหภูมิ 85-90 องศาเซลเซียส นึ่งนาน 6-7 ชว่ั โมง แตล่ งทนุ สงู และเสียเวลา 4. หมอ้ นึ่งแบบดัดแปลง ทำด้วยโลหะท่ี ทนแรงดันได้เป็นพิเศษ ดัดแปลงรูปแบบมาจาก หมอ้ นึ่งความดนั ของตา่ งประเทศ ใชแ้ ผน่ เหล็กชนิด ห น า เชื่ อ ม ต่ อ กั น เป็ น รูป ท รงก ร ะ บ อ ก มี เสน้ ผ่าศูนย์กลางประมาณ 75 เซนติเมตร สงู 1.20 เมตร ฝาและก้นถังทำเป็นรูปโค้งมนเล็กน้อย ฝา หม้อมีที่ จับ ยึด ฝาให้ ติด กับ ตัวห ม้ อ บน ฝา ประกอบด้วยมาตรวัดความดัน ใช้วัดระดับความ ดันภายในหม้อน่ึง สามารถอ่านค่าความดันได้บน หน้าปัดท่ีบอก ตัวเลขมีหน่วยวัดเป็นปอนด์ต่อ ตารางน้ิว ด้านขวาของมือจับเป็นท่ีระบายไอน้ำ ด้านหลังของที่จับฝา ลิ้นระบายอากาศอัตโนมัติ เป็นรูบนฝามีน๊อตกลวงขันติดอยู่ ในรูกลวง ของน๊อต มีตะกั่วผสมพิเศษหลอมปิดอยู่ หาก อณุ หภูมิในหมอ้ นึ่งสูงผิดปกติ ตะก่วั ผสมพิเศษนี้จะ หลอมเหลว ไอน้ำในหมอ้ น่งึ ก็ระบายออกทางนไ้ี ด้

18 วธิ ีการใช้หมอ้ นึง่ ลกู ทงุ่ การใช้หมอ้ นงึ่ ลูกทุ่งใหป้ ฏบิ ตั ิเป็นขนั้ ตอนดังนี้ 1. ล้างถังทั้งภายนอกภายใน และฝาถังให้ ภาพการวางตะแกรงลงในหม้อนงึ่ ลูกทงุ่ สะอาด แล้วเช็ดให้แห้ง วางตะแกรงลงในหม้อนึ่ง ภาพการยกหมอ้ นึ่งลูกทุง่ ต้งั บนเตา แบบลกู ทงุ่ ภาพการบุด้านข้างของถังหมอ้ นง่ึ ลกู ทงุ่ 2. นำหม้อน่งึ ลกู ทุ่งข้นึ ต้ังบนเตา ใสน่ ้ำลงไปใน หม้อน่ึง ให้ระดับน้ำอยู่ต่ำกว่าระดับตะแกรง เลก็ น้อย 3. ใช้กระสอบปุ๋ย บุท่ีด้านข้างของถัง เพ่ือ ป้องกันไมใ่ หถ้ ุงกอ้ นเช้ือเพาะเห็ดสมั ผสั กับถัง จะทำ ให้ถงุ ขาดได้ 4. บรรจุก้ อน เชื้อเพ าะเห็ด โดยวางบน ตะแกรงในแนวตั้งเรียงเป็นช้ัน ๆ จนเต็มถังช้ัน บนสดุ คว่ำปากถุงลง เพ่ือป้องกันสำลีเปียกซ่ึงจะทำ ให้เกดิ การปนเปื้อนจากเชือ้ จลุ ินทรยี ์ 5. คลุมก้อนเช้ือเพาะเห็ดด้วยกระสอบปุ๋ย ปดิ ฝา พร้อมรดั เข็มขัดใหแ้ น่น 6. จุดไฟตม้ จนไอน้ำพุ่งออกมาจากรูทเ่ี จาะไว้ อย่างสม่ำเสมอ จึงเร่ิมจับเวลานานประมาณ 2-3 ช่ัวโมง เมื่อครบเวลา ดบั ไฟและปลอ่ ยให้หม้อนงึ่ เย็น จึงเปิดฝา แล้วนำก้อนเชื้อเพาะเห็ดออกจากถังไป เกบ็ ไว้ในบริเวณท่จี ะเขี่ยเช้อื ภาพการนำก้อนเชือ้ เพาะเหด็ ใส่หมอ้ น่ึงลูกทุ่ง ภาพการปดิ ฝาหมอ้ น่ึงลูกทงุ่

2. เตาเศรษฐกิจ หรอื เตาประหยัด 19 เชื้อเพลิง มีหลายรูปแบบ และใช้เชื้อเพลิง ภาพเตาเศรษฐกิจ แตกต่างกัน เช่น ฟืน แก๊สหงุ ต้ม เป็นตน้ ภาพการสรา้ งเตาช่วั คราว ภาพเครือ่ งอัดกรอกถงุ 2.1 เต า เศ รษ ฐ กิ จ ห รื อ เต า ประหยัดเชื้อเพลิง มีหลายรูปแบบและใช้ เชอ้ื เพลิงแตกต่างกัน เชน่ ฟืน แกลบ น้ำมัน เตา แก๊สหุงตมุ้ มีการออกแบบให้จกุ ้อนเชื้อ เพาะเห็ดได้มาก ประหยัดเน้ือท่ี ประหยัด เช้ือเพลิง และใชพ้ ลังงานไดส้ ะดวก 2.2 เตาชั่วคราว สามารถสร้าง ข้ึนเองได้ โดยใช้ก้อนอิฐ 3 ก้อน วางเป็น เตาช่ัวคราว ใชฟ้ นื หรือหวั เตาแกส๊ ก็ได้ 3. เครื่อ งอัด กรอ ก ถุง เป็ น อุปกรณ์ทใ่ี ชแ้ ทนแรงงานคน เพ่ืออดั ถุงก้อน เชื้อเพาะเห็ดใหแ้ น่น การทำงานของเครื่อง ใช้แรงจากมอเตอร์ไฟฟ้า หรือแรงคนผ่าน แป้ น ที่ ว างลงใน ถุง ให้ ก ด ทั บ ข้ี เลื่อ ย สามารถทำงานได้รวดเร็ว ลดแรงงานคน ลงได้มาก สามารถบรรจุกอ้ นเชื้อเพาะเห็ด ได้ในปริมาณมา ลดต้นทุนด้านแรงงาน และเวลา และก้อนเช้ือเพาะเห็ดจะมีขนาด และนำ้ หนักเทา่ กนั ทกุ ก้อน 4. เครือ่ งผสม ใช้ผสมขเ้ี ล่อื ยตาม สูตรผสมของเหด็ ให้เข้ากนั ได้งา่ ย ภาพเคร่อื งผสม

20 ฝึกทกั ษะปฏบิ ัติ เร่ือง การเตรียมเครอ่ื งมอื อุปกรณ์การเพาะเห็ดนางฟ้า จุดประสงค์การเรียนรู้ เพือ่ ใหน้ ักเรยี นมที กั ษะในการทำความสะอาดอปุ กรณก์ ารเพาะเห็ดนางฟ้า วัสดุอปุ กรณ์ 1. ตูเ้ ขย่ี เช้อื 2. หมอ้ น่งึ ความดนั 3. หม้อน่ึงลกู ทุ่ง 4. เข็มเข่ยี เช้ือ 5. ขวดแบน 4. อปุ กรณ์การทำความสะอาด ไดแ้ ก่ ผ้าสะอาด แผ่นขดั น้ำยาล้างจาน 5. เอทธลิ แอลกอฮอล์เข้มข้น 70 เปอรเ์ ซ็นต์ 6. น้ำสะอาด ข้ันตอนการปฏิบตั งิ าน 1. การทำความสะอาดตเู้ ข่ียเชือ้ 1.1 ใช้ผ้าสะอาดเช็ดฝุ่น คราบสกปรก ทำความสะอาดนอกตู้ และในตู้เข่ียเช้ือ ให้สะอาด 1.2 ใช้ผา้ ชุบน้ำผสมนำ้ ยาฆ่าเชือ้ เดทตอล เช็ดทั้งภายนอกและภายในตู้เขี่ยเชอ้ื 1.3 ใช้เอทธิลแอลกอฮอล์เข้มขน้ 70 เปอร์เซ็นต์ ใส่ขวดฉีดพ่นในตูใ้ ห้ทั่ว 2. การทำความสะอาดหม้อนึง่ ความดนั 2.1 ล้างด้วยน้ำยาลา้ งจานขัดคราบสกปรกออกใหห้ มด 2.2 ใช้ผ้าสะอาดเชด็ หม้อนง่ึ ความดนั ให้แหง้ 2.3 ตรวจสอบสว่ นประกอบต่าง ๆ ใหม้ สี ภาพพรอ้ มใชง้ าน 3. การทำความสะอาดหม้อนง่ึ ลูกทุ่ง 3.1 ล้างด้วยน้ำ ใชแ้ ผ่นขัดขัดคราบสกปรกออกให้หมด 3.2 ใชผ้ ้าสะอาดเช็ดใหแ้ ห้ง 3.3 ตรวจสอบรอยรัว่ และสว่ นประกอบตา่ ง ๆ ใหม้ สี ภาพพรอ้ มใช้งาน

21 4. การทำความสะอาดเข็มเข่ยี เชอ้ื เห็ด 4.1 ใช้กระดาษทรายขัดรอยคราบสกปรกให้สะอาด 4.2 เชด็ ด้วยเอทธิลแอลกอฮอล์เขม้ ขน้ 70 เปอร์เซ็นต์ 5. การทำความสะอาดขวดสำหรับทำหวั เชือ้ เหด็ 5.1 นำขวดแชน่ ้ำ ล้างดว้ ยนำ้ ยาลา้ งจานให้สะอาด ให้หมดคราบตา่ ง ๆ 5.2 นำขวดที่ลา้ งสะอาดไปต้มในน้ำเดือด ประมาณ 5 นาที 5.3 นำขวดผึง่ ลมให้แหง้ ข้อควรระวัง 1. หม้อน่ึงความดัน มีน้ำหนักมากและราคาแพง การทำความสะอาดควรทำด้วย ความระมัดระวัง การวัดและประเมินผล 1. ตรวจผลการปฏิบตั งิ าน 2. ประเมนิ ผลการปฏิบตั ิงาน

22 บนั ทกึ ผลการปฏิบัติงาน เร่ือง การเตรยี มอปุ กรณก์ ารเพาะเห็ดนางฟา้ วนั ที่ ......... เดือน ......................... พ.ศ. ....................... สรปุ ขั้นตอนการเตรยี มอปุ กรณก์ ารเพาะเหด็ นางฟา้ ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ผลที่ไดจ้ ากการปฏิบตั ิงาน ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ปญั หาและขอ้ เสนอแนะ ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ลงชื่อ........................................ผู้บนั ทกึ (...........................................) วันท่ี........เดือน............................พ.ศ................

23 ประเมินคณุ ภาพผลงาน เรอื่ งการเตรยี มอปุ กรณก์ ารเพาะเห็ดนางฟา้ ชอื่ ............................................. นามสกลุ ..........................................กล่มุ ที่ ............... คำช้ีแจง ให้ผู้ประเมิน ทำการประเมินผลงานของนักเรียนตามเกณฑ์ที่กำหนด โดยเขียน คะแนนลงในช่องว่างตามรายการตอ่ ไปนี้ เกณฑ์การใหค้ ะแนน 1 หมายถึง ต้องปรบั ปรุง 2 หมายถึง พอใช้ 3 หมายถงึ ดี 4 หมายถึง ดมี าก ลำดบั รายการ ผู้ประเมิน ครู คะแนน ท่ี ตนเอง เพื่อน เฉลี่ย 1 เลอื กวัสดอุ ุปกรณไ์ ด้เหมาะสม 2 เตรียมวสั ดุอุปกรณไ์ ดเ้ หมาะสม 3 ใชว้ ัสดอุ ุปกรณ์ได้ถกู ต้อง 4 ปฏิบตั ิงานตามขนั้ ตอนถกู ต้อง 5 ผลงานดมี ีคุณภาพ รวมคะแนน ลงชื่อผูป้ ระเมิน เกณฑก์ ารประเมนิ คะแนนรวม 17 - 20 หมายถึง ผลงานอยใู่ นระดับดมี าก คะแนนรวม 13 - 16 หมายถงึ ผลงานอยูใ่ นระดับดี คะแนนรวม 9 - 12 หมายถึง ผลงานอยใู่ นระดบั พอใช้ คะแนนรวม 4 - 8 หมายถึง ผลงานอย่ใู นระดับควรปรบั ปรุง สรุปผลการประเมิน อยู่ในระดับคุณภาพ  ดมี าก  ดี  พอใช้  ปรับปรุง

24 ประเมนิ หลงั เรยี น คำส่ัง ให้นกั เรียนเลือกคำตอบท่ีถกู ตอ้ งท่ีสดุ เพียงข้อเดยี ว 1. ถา้ นักเรียนทำเชอ้ื เห็ด ควรเลือกอุปกรณ์ชนดิ ใดสำหรบั ฆา่ เชอื้ จุลินทรีย์ ก. ลังถงึ ข. หมอ้ นึ่งลูกทุ่ง ค. หม้ออะลูมิเนียม ง. หมอ้ น่งึ ความดัน 2. ล้นิ ปดิ -เปิด ระบายไอน้ำของหมอ้ นึ่งความดนั มีประโยชนอ์ ย่างไร ก. ป้องกนั อุบัติเหตุ ข. ควบคมุ ความร้อน ค. ปอ้ งกันหม้อระเบดิ ง. ระบายไอนำ้ และอากาศในหมอ้ น่งึ 3. เขม็ เขี่ยเช้ือแบบใด เหมาะสำหรับเขย่ี เนื้อเยอื่ เห็ดนางฟา้ ก. ปลายแหลมงอตัง้ ฉาก ข. ปลายเขม็ เปน็ วงกลม ค. ปลายแบนคล้ายจอบ ง. ใช้แบบใดกไ็ ด้ อา่ นข้อความตอ่ ไปน้ี แลว้ ตอบคำถามข้อท่ี 4 1. เตรยี มอาหารวนุ้ /เมลด็ ธญั พืชให้พร้อม 2. วางตะแกรงพรอ้ มเติมน้ำเล็กนอ้ ย 3. ยกหม้อข้ึนตง้ั บนเตา พร้อมจุดไฟ 4. ยกหมอ้ ชน้ั ในสวมลงไปในหม้อนึง่ ช้นั นอก 5. ปิดฝาหม้อ/ขนั หหู ม้อยึดตดิ กับตัวหม้อ 6. ไล่อากาศภายในหม้อน่ึงออกใหห้ มด 7. ยกหม้อนงึ่ ลงจากเตา

25 4. ข้อใดเรียงลำดับขัน้ ตอนของการใช้หม้อน่ึงความดนั ไดถ้ ูกต้อง ก. 1-2-4-5-3-6-7 ข. 1-2-4-3-6-5-7 ค. 1-2-4-5-6-3-7 ง. 1-2-4-3-5-6-7 5. แอลกอฮอล์ชนดิ ใด นยิ มใชส้ ำหรบั ฆ่าเช้ือในการปฏิบตั ิการเพาะเห็ด ก. เมทธิลแอลกอฮอล์ ข. เอทธิลแอลกอฮอล์ 70 เปอร์เซ็นต์ ค. เอทธิลแอลกอฮอล์ 95 เปอร์เซ็นต์ ง. แบบใดก็ได้ 6. ถ้านักเรียนเพาะเห็ดนางฟ้าในปรมิ าณไม่มากควรเลือกหม้อนง่ึ ฆ่าเชื้อแบบใดจงึ จะ เหมาะสม ก. หม้อน่ึงลูกท่งุ แบบชุด ข. หม้อนึ่งลูกท่งุ แบบเดยี่ ว ค. หมอ้ นงึ่ แบบตู้สเ่ี หล่ยี ม ง. หมอ้ นึง่ แบบดัดแปลง อา่ นขอ้ ความต่อไปน้ี แลว้ ตอบคำถามขอ้ ที่ 7 1. ยกหม้อน่งึ ตั้งบนเตา 2. ใช้กระสอบปยุ๋ บุด้านขา้ ง 3. วางตะแกรงลงในหม้อนง่ึ 4. ลา้ งถงั ทำความสะอาดแล้วเช็ดให้แหง้ 5. เตมิ น้ำให้ตำ่ กว่าตะแกรงเล็กน้อย 6. นำก้อนเชอ้ื เพาะเหด็ นางฟ้าวางเรยี งในหมอ้ น่งึ 7. ปิดฝาแลว้ จุดไฟ 7. ขอ้ ใดเรียงลำดับข้นั ตอนการนงึ่ ฆา่ เช้อื ดว้ ยหม้อน่ึงลูกทุ่งได้ถกู ตอ้ ง ก. 4-3-1-5-2-6-7 ข. 3-1-5-2-6-7-4 ค. 4-3-5-1-2-6-7 ง. 4-3-5-2-6-1-7

26 8. ทำไมตอ้ งใช้กระสอบปยุ๋ หรอื กระดาษหนังสอื พิมพ์ บดุ า้ นขา้ งของหมอ้ นึ่งลกู ทงุ่ ก. ปอ้ งกนั ไม่ให้ถงุ ก้อนเชื้อเพาะเห็ดขาด ข. เพอ่ื ใหอ้ ุณหภมู ิภายในหมอ้ นง่ึ สูงเร็วขึ้น ค. ป้องกันไม่ใหก้ ้อนเชอื้ เพาะเห็ดช้ืนมากเกินไป ง. เพ่ือใหอ้ ณุ หภมู ภิ ายในหมอ้ น่ึงลกู ทงุ่ สม่ำเสมอ 9. ขอ้ ใดใช้เวลานง่ึ ฆ่าเชื้อดว้ ยหม้อนึ่งลูกทงุ่ แบบเดี่ยวได้เหมาะสมท่สี ุด ก. น่งึ นาน 2-3 ชั่วโมง ข. น่ึงนาน 4-6 ชว่ั โมง ค. นึง่ นาน 2-3 ชั่วโมง นับต้ังแต่น้ำเดอื ด ง. น่งึ นาน 4-6 ช่วั โมง นบั ตง้ั แต่น้ำเดอื ด 10. ข้อใดเปน็ อุปกรณส์ ำหรับการทำเชื้อเห็ดนางฟา้ ก. ตเู้ ขยี่ เชอ้ื เขม็ เขยี่ เชื้อ หม้อน่ึงลูกทุ่ง ข. หม้อนงึ่ ความดนั ตเู้ ขี่ยเชื้อ เตาเศรษฐกิจ ค. เขม็ เขยี่ เช้อื ตะเกียงแอลกอฮอล์ หม้อนง่ึ ลกู ทุ่ง ง. หมอ้ นง่ึ ความดนั ตะเกยี งแอลกอฮอล์ ตเู้ ขี่ยเช้ือ

27 คำเฉลยและเกณฑ์การใหค้ ะแนน คำเฉลย ขอ้ 1 ง. หมอ้ นง่ึ ความดนั ข้อ 2 ง. ระบายไอนำ้ และอากาศในหม้อนึ่ง ข้อ 3 ก. ปลายแหลมงอตงั้ ฉาก ข้อ 4 ก. 1-2-4-5-3-6-7 ข้อ 5 ข. เอทธลิ แอลกอฮอล์ 70 เปอรเ์ ซ็นต์ ขอ้ 6 ข. หม้อนง่ึ ลูกทุ่งแบบเด่ยี ว ขอ้ 7 ก. 4-3-1-5-2-6-7 ขอ้ 8 ก. ปอ้ งกันไม่ให้ถงุ กอ้ นเชอ้ื เพาะเหด็ ขาด ขอ้ 9 ค. นง่ึ นาน 2-3 ชว่ั โมง นบั ต้ังแตน่ ำ้ เดอื ด ขอ้ 10 ง. หมอ้ นึ่งความดัน ตะเกียงแอลกอฮอล์ ตเู้ ขย่ี เชื้อ เกณฑก์ ารใหค้ ะแนน ขอ้ 1 - 10 ถ้านกั เรียนตอบถูกตอ้ งตรงกับคำเฉลย ให้ขอ้ ละ 1 คะแนน และถ้า นกั เรียนตอบไม่ตรงคำเฉลย ให้ขอ้ ละ 0 คะแนน เกณฑก์ ารผา่ น ถ้านกั เรียนทำแบบประเมินได้ 8 คะแนนขึ้นไป ถือว่าผ่าน ถ้านักเรยี นทำแบบประเมนิ ได้น้อยกว่า 8 คะแนน ถือว่าไม่ผ่าน ให้นักเรยี นกลับไป ศึกษาใหม่

28 เอกสารอา้ งอิง การเรยี นร้แู ละการพฒั นาการเพาะเหด็ ครบวงจร,ศนู ย.์ 2550. การสร้างโรงเรือนเห็ด. (ออนไลน)์ จาก http://www.trakanmushroom.th. สืบคน้ เม่ือ 12 สงิ หาคม 2560; เกษตรพอเพียง. 2553. การเพาะเห็ดครบวงจร. (ออนไลน)์ จาก http:// www.kasetporpeang.com. สบื คน้ เมื่อ 15 มิถุนายน 2560 ; เตมิ พงศ์ แสงปกรณ์กจิ . 2553. เห็ดนางฟ้า. พมิ พ์ครั้งท่ี 2. กรงุ เทพมหานคร : ธนธัชการพมิ พ.์ บรรณ บูรณะชนบท. 2547. คูม่ อื เพาะเห็ด. พิมพค์ รั้งท่ี 1. กรุงเทพมหานคร :โรงพมิ พ์เทพพทิ ักษ์. .. 2548. การเพาะเหด็ นางรม-นางฟ้า. กรุงเทพมหานคร : ฐานเกษตรกรรม. บุญส่ง วงศเ์ กรยี งไกร. 2543. เหด็ นางฟ้า. กรุงเทพมหานคร : ชมรมเพาะเห็ดแห่งประเทศไทย มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์. รักษ์ พฤกษชาติ. 2551. เห็ดเศรษฐกิจคู่มือการเพาะเห็ดเชิงการค้าอย่างมืออาชีพ.พิมพ์ครั้งที่1. กรงุ เทพมหานคร : นีออนบุ๊คมเี ดยี . วทิ ยา ทวีนุช. 2553. การเพาะเหด็ แบบเศรษฐกจิ พอเพยี ง.พิมพ์ครงั้ ที่ 2. ปทมุ ธานี :สกายบกุ ส.์ วีระศักดิ์ ศักดิ์ศิริรัตน์. มปป. การผลิตเห็ด. ขอนแก่น : โครงการผลิตส่ิงตีพิมพ์ทางเกษตร. คณะ เกษตรศาสตร์มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น. ถา่ ยเอกสาร. อนงค์ จันทร์ศรีกลุ . 2550. เหด็ ในประเทศไทย. พมิ พ์ครง้ั ที่ 2. กรงุ เทพมหานคร :ราชบัณฑิตยสถาน.