6.การเตรียมเมล็ดข้าวฟ่าง

คำนำ การจัดการเรยี นการสอนในปัจจุบัน เปน็ การจัดการเรียนการสอน ที่มุ่งให้นักเรียนเกิดการเรียนรู้ มีความรู้ ความเขา้ ใจ และเกิดองค์ความรู้ทย่ี ่ังยืน ซงึ่ ต้องคำนงึ ถึงความแตกตา่ งระหว่างบุคคล มกี ารพัฒนา นักเรียนให้มีความเจริญงอกงามท้ังร่างกาย สติปัญญา อารมณ์ และสังคม โดยนำนวัตกรรม เทคโนโลยี ทางการสอนที่มีศักยภาพ มาใช้ในการส่งเสริมให้นักเรียนเกิดการเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ตามผล การเรยี นรู้ทกี่ ำหนดไว้ ชุดฝึกปฏิบัติ ชุดน้ีจัดทำข้ึน เพื่อเป็นสื่อการเรียนรู้ ในกลุ่มสาระการ งานอาชีพ วิชา การเพาะเห็ดด้วยวัสดุผสม (ง30218) เรื่องการเพาะเห็ดนางฟ้า ชุดฝึกปฏิบัติชุดนี้ ใช้เป็นสื่อ การเรียนรู้ด้วยตนเองเป็นรายบุคคล โดยสรุปเนื้อหา และจัดลำดับความรู้จากง่ายไปหายาก และตาม ขั้นตอนการปฏิบัติ เพ่ือให้นักเรียนสามารถเรียนรู้ และฝึกปฏิบัติตามข้ันตอนด้วยตนเองจนเกิดทักษะ สามารถนำทักษะการปฏิบตั ิงาน ไปใช้ประกอบอาชพี ต่อไปในอนาคตไดอ้ ย่างมีประสิทธภิ าพ ดวงรตั น์ กวดกจิ การ

สารบญั หนา้ 1 เร่อื ง 2 คำช้ีแจงสำหรบั ครผู สู้ อน 3 คำช้แี จงสำหรับนักเรียน 4 สาระสำคญั และจุดประสงคก์ ารเรยี นรู้ 6 ประเมินก่อนเรียน 7 ใบความรู้ท่ี 1 เรอ่ื ง การเลือกเมล็ดธัญพืชเล้ยี งเชอ้ื เหด็ นางฟา้ 11 ใบความรู้ที่ 2 เรอ่ื ง การเตรยี มเมล็ดธญั พชื เลี้ยงเชื้อเห็ดนางฟ้า 13 กิจกรรมฝกึ ทกั ษะปฏบิ ตั ิ เรื่อง การเตรยี มเมลด็ ธัญพชื เลี้ยงเช้ือเห็ดนางฟ้า 14 บนั ทกึ ผลการปฏบิ ัติกิจกรรม 15 ประเมนิ คณุ ภาพผลงาน 17 ประเมนิ หลงั เรียน 18 คำเฉลยและเกณฑก์ ารใหค้ ะแนน เอกสารอ้างองิ

1 คำชีแ้ จงสำหรบั ครูผู้สอน ชุดฝึกปฏิบัติ ชดุ นี้ ใช้ประกอบการเรียนรู้ในรายวิชาการเพาะเหด็ ด้วยวสั ดุผสม เรื่อง การ เพาะเหด็ นางฟา้ ชั้นมัธยมศกึ ษาปที ี่ 5 มีขน้ั ตอนการใช้ชุดฝกึ ปฏบิ ัติดงั น้ี 1. ครูผู้สอนตรวจสอบชุดฝึกปฏิบตั ิ เลม่ ท่ี 6 เร่อื งการเตรียมเมล็ดธญั พืชเล้ียงเชื้อเห็ด นางฟา้ 2. ครผู ู้สอนเตรียม วสั ดุอุปกรณท์ ใ่ี ชร้ ว่ มกนั ไดแ้ ก่ 2.1 หม้ออะลมู เิ นยี ม หรือลังถงึ 2.2 เตาแก๊ส 2.3 เมล็ดธัญพืช ได้แก่ เมล็ดข้าวฟ่าง 2.4 หมอ้ นง่ึ ความดัน 2.5 น้ำสะอาด 2.6 ขวดแบน หรือขวดก๊ักล้างสะอาด 2.7 กระชอน 2.8 ทัพพี 2.9 สำลี 2.10 กรวย 2.11 กระดาษหนงั สือพิมพต์ ัดขนาด 5X5 น้วิ 2.12 ยางรดั ของ 3. ครูผสู้ อนช้ีแจงการใช้ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัติ ให้นักเรียนทุกคนเข้าใจก่อนที่นกั เรียนจะ ใชช้ ดุ ฝึกปฏบิ ัติชดุ นี้ 4. ครผู ู้สอนศึกษาว่ากจิ กรรมใดที่ครูต้องเปน็ ผ้ใู ห้คำแนะนำหรือให้คำปรกึ ษา 5. ครูผู้สอนต้องศึกษาคู่มือการใช้ชุดฝึกปฏิบัติ ควบคู่กับแผนการจัดการเรียนรู้ทุก ครั้ง

2 คำชีแ้ จงสำหรับนักเรียน ชดุ ฝกึ ปฏบิ ัติ เลม่ ท่ี 6 เร่ืองการเตรียมเมล็ดธัญพชื เลีย้ งเชอ้ื เห็ดนางฟ้า มี 5 ตอนดงั นี้ ตอนท่ี 1 การประเมนิ ก่อนเรียน ใช้เวลา 10 นาที ให้นกั เรียนทำแบบประเมินก่อนเรียนดว้ ยตนเอง ดว้ ยความซ่ือสัตย์ ไม่ถามเพือ่ น และ ไมด่ ูคำเฉลยทา้ ยบท ถ้านักเรยี นสงสัยให้สอบถามครผู ู้สอนได้ตลอดเวลา ตอนท่ี 2 ศึกษาการเตรยี มเมล็ดธญั พืชเลีย้ งเช้ือเห็ดนางฟ้า (ศึกษาทบ่ี ้าน) 1. นักเรียนแต่ละคนศึกษาชุดฝึกปฏิบัติ เรื่องการเตรียมเมล็ดธัญพืชเลี้ยงเชื้อเห็ด นางฟ้าตามลำดับข้นั ตอนอย่างตง้ั ใจ ให้เข้าใจ 2. นกั เรียนคนไหนมีขอ้ สงสยั หรอื มีปัญหาใด ๆ ให้สอบถามครผู ู้สอน ตอนท่ี 3 กจิ กรรมฝกึ ปฏิบตั กิ ารเตรียมเมล็ดธญั พืชเลย้ี งเชื้อเหด็ นางฟา้ (ทำกจิ กรรมท่โี รงเรียน) 1. นักเรียนแต่ละกลุ่มปฏิบัติการเตรียมเมล็ดธัญพืชเลี้ยงเช้ือเห็ดนางฟ้า ตามลำดับ ขั้นตอน 2. เมอื่ ปฏบิ ตั ิงานเสร็จแล้ว ให้นักเรียนเขียนช่ือ-นามสกุล ติดไวท้ ่ีผลงานของนักเรยี น 3. นักเรียนบันทกึ ผลการปฏบิ ัตงิ านทกุ คน 4. นักเรียนประเมินคุณภาพผลงานของตนเอง ให้เพื่อน 1 คนประเมิน และครูร่วม ประเมนิ แล้วสรุปหาคา่ เฉลีย่ 5.นักเรยี นคนใดมขี อ้ สงสัยหรือมปี ัญหาใด ๆ ให้สอบถามครผู ู้สอนได้ตลอดเวลา ตอนท่ี 4 การประเมินหลงั เรียน ใช้เวลา 10 นาที นักเรียนทำแบบประเมินหลังเรียนทุกคน ด้วยความซื่อสัตย์ ไม่ถามเพื่อน และไม่ดู คำเฉลยทา้ ยบท ตอนท่ี 5 ตรวจคำตอบจากคำเฉลย ใช้เวลา 10 นาที เมือ่ นกั เรียนทำแบบประเมินหลังเรียนเสรจ็ แล้ว ใหน้ กั เรียนตรวจคำตอบจากคำเฉลย และรวมคะแนน พร้อมดูเกณฑ์การประเมิน ถ้านักเรียนไม่ผ่านเกณฑ์การประเมนิ ให้นักเรียน นำชุดฝึกปฏบิ ัตินี้ ไปศึกษาใหมต่ ามลำดับข้ันตอนของการใช้ชดุ ฝกึ ปฏิบัติ และถ้าหากนักเรียน ผ่านเกณฑ์การประเมนิ ให้นกั เรียนศึกษาเร่อื งตอ่ ไป

3 สาระสำคัญและจุดประสงคก์ ารเรยี นรู้ สาระสำคัญ การเตรียมเมล็ดธัญพืชเลี้ยงเชื้อเห็ดนางฟา้ เมลด็ ธญั พืชที่นิยมใช้เล้ียงเชื้อเหด็ นางฟ้า ไดแ้ ก่ เมล็ดข้าวฟ่าง เน่ืองจากเป็นวัสดุที่หาไดง้ ่าย ราคาถูก และเมื่อนำมาเลีย้ งเช้ือเหด็ แล้ว หวั เชื้อเห็ดที่ได้ มีลักษณะร่วน ทำให้ถ่ายเช้ือเห็ดเลี้ยงบนก้อนเชื้อเพาะเห็ดได้ง่าย ซึ่งจะต้องรู้วิธีการ ข้ันตอนการ เตรยี มเมล็ดธญั พืชท่ถี กู ต้อง จงึ สามารถเตรียมเมล็ดธญั พืชเลย้ี งเช้ือเห็ดนางฟ้าได้อย่างมีคณุ ภาพ จดุ ประสงค์การเรียนรู้ 1. บอกลกั ษณะที่ดีของเมล็ดขา้ วฟา่ งทนี่ ำมาเลี้ยงเช้ือเห็ดนางฟ้าได้ 2. เลือกใช้วัสดุและอปุ กรณ์การเตรยี มเมล็ดธัญพืชเล้ยี งเชือ้ เห็ดนางฟา้ ได้ถกู ต้อง 3. เตรียมเมล็ดธญั พืชเลี้ยงเชื้อเห็ดนางฟา้ ได้ 4. รขู้ ้อควรระวังในการเตรียมเมล็ดธญั พืชเลยี้ งเชื้อเหด็ นางฟ้า

4 ประเมินก่อนเรยี น คำส่ัง ใหน้ กั เรียนเลือกคำตอบท่ีถกู ตอ้ งที่สุดเพยี งขอ้ เดยี ว 1. เมลด็ ธญั พืชชนดิ ใดที่นยิ มนำมาใช้เลย้ี งเช้อื เห็ดนางฟา้ ก. ข้าวฟา่ ง ข. ขา้ วโพด ค. ขา้ วสาลี ง. ข้าวเปลอื ก 2. วัสดอุ ุปกรณ์ชนดิ ใดทีม่ ีความสำคัญน้อยท่ีสุดในการเตรยี มเมล็ดธัญพชื เลี้ยงเชอื้ เห็ดนางฟา้ ก. ตเู้ ข่ยี เชอื้ ข. เมล็ดข้าวฟา่ ง ค. หมอ้ นงึ่ ความดัน ง. ขี้เลื่อยไม้ยางพารา อา่ นขอ้ ความต่อไปน้ี แล้วตอบคำถามข้อที่ 3 1. ผงึ่ ลมให้แหง้ 2. นำเมล็ดข้าวฟ่างต้มให้สุก 3. ล้างเมล็ดข้าวฟา่ งด้วยนำ้ ให้สะอาด 4. แช่นำ้ นาน 12-18 ช่ัวโมง 5. บรรจุในขวดแบนหรอื ขวดกัก๊ 6. น่ึงฆา่ เชอ้ื 3. ขอ้ ใดเรียงลำดบั ขนั้ ตอนของการเตรยี มเมล็ดธญั พืชเลย้ี งเช้ือเห็ดนางฟ้าไดถ้ กู ตอ้ ง ก. 1-3-4-2-5-6 ข. 3-1-2-4-5-6 ค. 3-4-2-1-5-6 ง. 4-3-2-1-5-6 4. ทำไมตอ้ งแชเ่ มล็ดข้าวฟ่างนาน 12-18 ชว่ั โมง ก. บรรจลุ งในขวดได้งา่ ย ข. ลดการใช้เวลาในการตม้ ค. เสน้ ใยเหด็ เจรญิ เตบิ โตเร็วขนึ้ ง. เมล็ดข้าวฟา่ งมคี วามช้ืนเหมาะสม

5 5. นักเรียนควรเตรียมเมลด็ ข้าวฟ่างเพื่อใช้เลยี้ งเช้ือเหด็ นางฟา้ อย่างไร ก. ตม้ ให้สุกมาก ข. ต้มพอสกุ เลก็ น้อย ค. ตม้ ให้สกุ และเมล็ดเรมิ่ ปริเล็กนอ้ ย ง. ตม้ ใหส้ กุ และเมลด็ ปริบานทุกเมลด็ 6. ขนั้ ตอนใดในการเตรียมเมล็ดขา้ วฟา่ งเพือ่ ใช้เล้ียงเช้ือเห็ดนางฟ้าทสี่ ามารถผสมขเ้ี ลื่อยได้ ก. แช่น้ำ ข. ผง่ึ ลม ค. ขณะต้ม ง. น่งึ ฆา่ เชอื้ 7. การบรรจเุ มล็ดขา้ วฟา่ งเพอ่ื ใช้เล้ยี งเช้ือเห็ดนางฟ้า ควรบรรจุปริมาณเทา่ ใด ก. บรรจุ 1ใน 2 ของขวด ข. บรรจุ 1ใน 3 ของขวด ค. บรรจุ 1ใน 4 ของขวด ง. บรรจุ 1ใน 5 ของขวด 8. หากนกั เรียนตอ้ งการเตรยี มเมล็ดข้าวฟา่ งเพ่ือใช้เลยี้ งเช้ือเห็ดนางฟา้ ต้องเลอื กเมล็ดขา้ ว ฟา่ งลักษณะใด ก. เมลด็ ทม่ี เี ปอร์เซน็ ต์การงอกต่ำ ข. เมล็ดข้าวฟา่ งคลุกยาฆา่ เชอื้ รา ค. เมลด็ ข้าวฟ่างท่ีใช้สำหรบั เลี้ยงสัตว์ ง. เมลด็ ข้าวฟ่างมีขนาดเล็กเทา่ กนั ทุกเมล็ด 9. ข้อใดปฏิบตั ิถกู ต้อง ในขณะต้มเมลด็ ข้าวฟ่าง ก. ใสน่ ำ้ เลก็ น้อยขณะตม้ ข. เรง่ ไฟให้แรงตลอดเวลาในการต้ม ค. ใช้ไม้พายคนเมลด็ ข้าวฟ่างตลอดเวลา ง. ถกู ทุกข้อ 10. เพราะเหตุใดจึงไม่บรรจุเมลด็ ข้าวฟา่ งเต็มขวด ก. ไดเ้ ช้อื เหด็ น้อย ข. เข่ยี เช้อื เห็ดลำบาก ค. สน้ิ เปลืองเมล็ดข้าวฟา่ ง ง. เส้นใยเหด็ เจริญเตบิ โตเตม็ ขวดเร็วเกนิ ไป

6 ใบความรู้ที่ 1 เรอ่ื ง การเลือกเมลด็ ธัญพืชเล้ียงเชอื้ เห็ดนางฟ้า การเลอื กเมลด็ ธญั พืชเลี้ยงเช้อื เหด็ นางฟา้ ภาพเมลด็ ข้าวฟ่างขาว เมล็ดธัญพืชที่สามารถนำมาใช้ทำหัวเช้ือ ภาพเมล็ดข้าวฟา่ งแดง เห็ดมีหลายชนิด ได้แก่ ข้าวฟ่าง ข้าวโพ ด ข้าวเปลือก และข้าวสาลี แต่ท่ีนิยมมากท่ีสุดคือ ข้าวฟ่าง เพราะหาง่าย ราคาถูก มีลักษณะกลม สะดวกในการเตรียม มีปริมาณธาตุอาหารที่ เหมาะสม มีขน าดเมล็ดเหมาะ สำหรับการ เจริญเติบโตของเส้นใยเห็ด สามารถสังเกตการ ปนเป้ือนได้ง่าย และหัวเชื้อที่ได้มีลักษณะร่วน สะดวกในการเขยี่ เช้ือลงกอ้ นเช้อื เพาะเหด็ เม ล็ ด ข้ า ว ฟ่ า ง ท่ี น ำ ม าใช้ ท ำหั ว เช้ื อ เห็ ด นางฟา้ มีลักษณะดงั นี้ 1. เมล็ดขนาดใหญ่ เมล็ดไม่ค่อยแตกหัก มากนกั 2. เป็นพันธ์ุใหม่ที่จำหน่ายเพื่อใช้เล้ียง สัตว์เท่าน้ัน เนื่องจากไม่มีสารเคมีป้องกันกำจัด แมลง และเชือ้ ราตกค้าง 3. เมล็ดมีเปอร์เซ็นต์การงอกสูงกว่า 90 เปอร์เซ็นต์ เพราะเป็นเมล็ดที่มีชีวิต มีอาหารท่ีเส้น ใยเหด็ ตอ้ งการครบถว้ น 4. ควรเลือกเมล็ดข้าวฟ่างพันธ์ุ ข้าวฟ่าง แดง หรือข้าวฟ่างขาว

7 ใบความรทู้ ี่ 2 เรอื่ ง การเตรยี มเมล็ดธัญพืชเลย้ี งเช้อื เหด็ นางฟา้ วสั ดแุ ละอุปกรณ์การเตรียมเมล็ดธญั พืช ภาพการคดั สิ่งเจือปนออกจากเมลด็ เลี้ยงเช้ือเหด็ นางฟา้ ขา้ วฟา่ ง ใน ก า ร เต รี ย ม เม ล็ ด ธั ญ พื ช เล้ี ย ง เชื้ อ เห็ ด ภาพการทำความสะอาดเมล็ดขา้ วฟ่าง นางฟ้าน้ัน จำเป็นต้องใช้วัสดุและอุปกรณ์ ได้แก่ เมล็ดธัญพืช ได้แก่ ข้าวฟ่าง ขวด เตา หม้อ ผ้าขาว บาง หม้อนึ่งความดัน ทัพพี กระดาษหนังสือพิมพ์ ตดั ขนาด5X5 น้ิว ยางรัดของ สำลี น้ำสะอาด และ และกรวย ขัน้ ตอนในการเตรียมเมลด็ ธญั พืชเลยี้ งเชื้อ เห็ดนางฟา้ มดี งั น้ี 1. นำเมล็ดธัญพืช ได้แก่เมล็ดข้าวฟ่างมาทำ ความสะอาดโดยการคดั สงิ่ เจือปนออกให้หมด 2. นำเมล็ดข้าวฟ่าง ล้างเพื่อเอาฝุ่นละออง ออก และคัดเมล็ดลอยน้ำ หรือเมล็ดไม่สมบูรณ์ ออก ลา้ งนำ้ ใหส้ ะอาด 3. นำเมล็ดข้าวฟ่างแช่น้ำทิ้งไว้ประมาณ 12-18 ชั่วโมง เพ่ือให้เมล็ดข้าวฟ่างน่ิม และต้มสุก ได้ง่าย ในระหว่างแช่น้ำควรเปล่ียนน้ำ 2-3 คร้ัง แล้วนำมาล้างน้ำ ให้หมดกล่ินเปร้ียวท่ีเกิดจาก การบูดเน่าของเมล็ดทแ่ี ตก ภาพการแช่เมล็ดขา้ วฟ่าง

8 4. นำเมล็ดข้าวฟ่างไปต้ม ในหม้อท่ีมี ภาพการตม้ เมล็ดข้าวฟา่ ง ขนาดพอเหมาะกับจำนวนเมล็ดข้าวฟา่ ง เร่งไฟ ภาพการเกล่ยี เมล็ดขา้ วฟ่าง ให้น้ำเดือด แล้วจึงค่อยหร่ีไฟให้น้ำเดือดเบา ๆ ภาพการบรรจเุ มลด็ ข้าวฟ่างใสข่ วด ใชไ้ ม้พายคนเพ่ือให้เมล็ดขา้ วฟ่างกระจาย ได้รับ ความร้อนทั่วถึงต้มจนกระทั่งสุกพอดี อย่าให้ สุกมากเกินไป โดยสังเกตว่าเม่ือนำเมล็ดข้าว ฟ่างมาบีบจะนมิ่ มอื และเริ่มปริเล็กน้อย ไม่ควร ต้มจนเมล็ดพองบาน เพราะนอกจากจะใช้งาน ไม่สะดวกแล้ว เมล็ดข้าวฟ่างจะดูดน้ำมากจน แฉะ ทำให้เส้นใยเห็ดไม่สามารถเจริญเติบโต อยา่ งสม่ำเสมอท่ัวทั้งขวดได้ 5. นำเมล็ดข้าวฟ่างท่ีตม้ สุกแล้ว มาเท ใสบ่ นตะแกรง หรอื กระดง้ ที่น้ำผา่ นออกได้ง่าย แล้วเกล่ียเมล็ดข้าวฟ่างให้กระจาย ผึ่งลมทิ้งไว้ ประมาณ 20-30 นาที ให้แห้งพอหมาดๆ ใน ระยะน้ีอาจผสมขี้เล่ือยลงไปเล็กน้อยก็ได้ เพื่อ เพม่ิ ปริมาณของหัวเชือ้ เหด็ ให้มากขน้ึ 6. นำเมล็ดข้าวฟ่างบรรจุลงขวดแบน หรือขวดก๊ัก โดยใช้กรวยกรอก เพ่ือป้องกัน ปากขวดเปอื้ น ซ่ึงอาจทำใหจ้ ุลินทรีย์อื่นเข้าไป ภายในขวดได้ ทำการกรอกเมล็ดข้าวฟ่างให้ได้ ปริมาณครึ่งขวด หรือ 2 ใน 3 ขวด ไม่ควรใส่ เมล็ดข้าวฟ่างให้มาก หรือน้อยเกินไป เพราะ ถ้าใส่มากเกินไป เมื่อใส่เชื้อเห็ดลงในขวด ไม่ สามารถใส่ลงไปตรงกลางขวดเมล็ดข้าวฟ่างได้ ทำให้เส้นใยเห็ดเจริญเติบโตเต็มขวดช้า แต่ถ้า ใส่น้อยเกินไป เส้นใยเห็ดเจริญ เติบโตได้เร็ว เกินไป

9 7. เช็ดปากขวดให้สะอาดแล้วใช้สำลีจุก ภาพการจุกสำลี ปากขวด อยา่ ให้แนน่ หรือหลวมจนเกนิ ไป การทำ จุกสำลี ให้ทำเป็นจุกขนาดยาว 1.5-2 นิ้ว จุก ภาพการจกุ สำลี หุ้มกระดาษหนงั สอื พมิ พ์ ปากขวดให้ลกึ เข้าไปในขวดประมาณ 1 นิ้ว และ และรัดดว้ ยยางรัดของ ให้เหลอื ไว้ดา้ นนอกขวดประมาณ 0.5-1 นิว้ 8. ใช้กระดาษหนงั สอื พิมพ์หมุ้ ทับจุกสำลี และรัดด้วยยางรัดของ เพ่ือป้องกันจุกสำลีเปียก ขณะน่ึง เพราะถ้าจุกสำลีเปียก ทำให้เชือ้ รา และ เชื้อแบคทีเรีย เจริญเข้าไปปะปนกับเมล็ด ข้าวฟ่างได้ 9. นำขวดเมล็ดข้าวฟ่างไปน่ึงด้วยหม้อ นึ่งความดัน โดยใช้ความดันที่ 15 ปอนด์ต่อ ตารางนิ้ว นานประมาณ 20-30 นาที เพ่ือฆ่าเชื้อ จลุ นิ ทรีย์ต่าง ๆ ภายในขวดเมลด็ ขา้ วฟ่างใหห้ มด 10. เมอื่ ขวดเมล็ดข้าวฟ่างเยน็ ตัวลง ให้ นำขวดเมล็ดข้าวฟา่ งมาเขย่า โดยพยายามอย่าให้ เมล็ดข้าวฟ่างถูกจุกสำลี ซึ่งจะช่วยให้ความช้ืน ข อ ง เม ล็ ด ข้ า ว ฟ่ า ง ภ า ย ใน ข ว ด ก ร ะ จ า ย อ ย่ า ง สม่ำเสมอ และชว่ ยให้เส้นใยเห็ดเจรญิ เติบโตดีขนึ้ ภาพการเขย่าขวดเมลด็ ข้าวฟ่าง ภาพการน่ึงฆา่ เชือ้ ขวดเมล็ดข้าวฟา่ งดว้ ย หมอ้ นงึ่ ความดัน

10 ข้อควรระวังในการน่งึ เมล็ดธัญพชื เพื่อใช้เลย้ี งเช้อื เห็ดนางฟา้ 1. การนง่ึ ฆ่าเช้ือด้วยหม้อน่ึงความดัน ไม่ควรใช้ความดนั เกิน 20 ปอนด์ตอ่ ตารางนิ้ว เพราะนอกจากจะเกดิ อันตรายต่อผ้ใู ชแ้ ลว้ คุณค่าอาหารบางอย่างของเมลด็ ธัญพืชยังถูกทำลาย เน่ืองจากความดนั สงู มากเกินไป 2. จุกสำลีท่ีใช้จุกขวด ต้องระวังอย่าให้เปียกน้ำ เพราะจะทำให้เช้ือรา และเชื้อ แบคทเี รยี เจริญเข้าไปปะปนกบั เมล็ดธัญพชื ได้ 3. การต้มหรือน่ึงเมล็ดธัญพืชก่อนบรรจุขวด ไม่ควรให้เมล็ดธัญพืชสุกมากเกินไป หรือเมล็ดธญั พืชบานมากเกินไป เพราะเมล็ดธญั พืชจะดูดน้ำเข้าไปในเมล็ดจนแฉะ ทำให้เส้น ใยเห็ดไมส่ ามารถเจรญิ เติบโตอย่างสมำ่ เสมอทัว่ ท้งั ขวด ภาพขวดเมล็ดข้าวฟ่างท่ผี ่านการนงึ่ ฆ่าเชื้อเรยี บร้อยแลว้

11 กิจกรรมฝึกทกั ษะปฏิบัติ เร่อื ง การเตรียมเมลด็ ธญั พืชเล้ยี งเช้ือเหด็ นางฟ้า จดุ ประสงค์การเรยี นรู้ เพือ่ ให้นกั เรยี นมีทกั ษะในการเตรียมเมลด็ ธญั พชื เลย้ี งเชื้อเหด็ นางฟา้ วัสดอุ ุปกรณ์ 1. หมอ้ อะลูมเิ นียม 2. ทพั พี 3. กระชอน 4. เมล็ดข้าวฟ่าง 5. เตาแก๊ส 6. หมอ้ นึ่งความดัน 7. สำลี 8. ยางรัดของ 9. ขวดแบนหรือขวดกัก๊ 10. น้ำสะอาด 11. กระดาษหนงั สือพมิ พ์ตัดขนาด 5X5 นว้ิ ขัน้ ตอนการปฏิบัตงิ าน 1. นำเมล็ดข้าวฟ่าง คัดเลือกส่งิ เจือปน และเมล็ดลบี แตกหกั ออกใหห้ มด 2. นำเมล็ดข้าวฟ่างล้างน้ำใหส้ ะอาด แช่นำ้ 1 คนื เพือ่ ให้เมล็ดอ่อนนุ่ม ในระหว่าง แช่เปลีย่ นนำ้ 2-3 ครง้ั 3. ล้างเมล็ดข้าวฟ่างให้สะอาดหมดกลน่ิ เปรย้ี ว 4. นำเมล็ดข้าวฟ่างใสห่ ม้อ ใส่น้ำใหท้ ่วมเมลด็ ข้าวฟา่ ง ตม้ พอสุก 5. รนิ นำ้ ออก เทเมลด็ ขา้ วฟ่างลงบนกระชอน เกล่ียใหท้ ่ัวผึ่งลมให้แห้งพอหมาด ๆ 6. บรรจุเมล็ดขา้ วฟา่ งลงในขวด ประมาณคร่ึงขวด 7. จุกดว้ ยสำลี หุ้มดว้ ยกระดาษหนังสือพิมพ์ รดั ด้วยยางรัดใหเ้ รยี บรอ้ ย 8. นำขวดเมล็ดข้าวฟ่างไปนงึ่ ฆ่าเช้ือด้วยหมอ้ นง่ึ ความดัน ที่ความดัน 15 ปอนด์ต่อ ตารางน้ิว นาน 20-30 นาที

12 9. เม่ือครบตามกำหนดเวลาให้ดับไฟ ปล่อยให้ความดันลดลงถึง 0 ปอนด์ต่อ ตารางนิ้ว จึงนำขวดเมล็ดข้าวฟ่างออกจากหม้อนึ่งความดัน ทิ้งไว้ให้เย็นจึงนำมาเขย่า ก่อน นำไปเขย่ี เชื้อเหด็ ตอ่ ไป ขอ้ ควรระวัง 1. การต้มเมลด็ ข้าวฟ่าง ระวังอยา่ ให้เมล็ดปริบานมากเกินไป จะทำให้เมล็ดขา้ วฟ่าง อมนำ้ มากเกินไป เมล็ดข้าวฟ่างจะเสยี ได้ง่าย 2. การใช้หม้อน่ึงความดันต้องใช้ด้วยความระมัดระวัง และไม่ควรใช้ความดันเกิน 20 ปอนด์ต่อตารางน้ิว เพราะอาจเป็นอันตรายต่อผู้ใช้ และคุณค่าทางอาหารบางอย่างของ เมล็ดขา้ วฟา่ งถูกทำลาย 3. การกรอกใส่ขวด ระวังอย่าให้ปากขวดเปื้อน เพราะอาจทำให้เมล็ดข้าวฟ่างเน่า เสียได้งา่ ย 4. จุกสำลที ่ีใช้จุกขวดเมล็ดขา้ วฟา่ ง ต้องระวังอยา่ ใหเ้ ปียกน้ำ การวดั และประเมินผล 1. ตรวจผลการปฏิบตั งิ าน 2. ประเมนิ ผลการปฏบิ ตั ิงาน

13 บนั ทึกผลการปฏบิ ัตกิ จิ กรรม เร่ือง การเตรียมเมล็ดธัญพชื เล้ยี งเชือ้ เหด็ นางฟา้ วนั ที่ ......... เดือน ......................... พ.ศ. ....................... สรุปข้ันตอนการเตรยี มเมลด็ ธัญพชื เลย้ี งเช้ือเหด็ นางฟ้า ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ผลท่ีได้จากการปฏบิ ัติงาน ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ปัญหาและขอ้ เสนอแนะ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ลงชอื่ ......................................... ผู้บันทกึ (.................................................) วันที่ ..... เดอื น .................. พ.ศ. ...........

14 ประเมนิ คณุ ภาพผลงาน เร่ืองการเตรียมเมล็ดธญั พืชเลย้ี งเชื้อเห็ดนางฟา้ ชือ่ ............................................. นามสกลุ .......................................เลขท.ี่ ................... คำช้ีแจง ให้ผู้ประเมิน ทำการประเมินผลงานของนักเรียนตามเกณฑ์ที่กำหนด โดยเขียน คะแนนลงในช่องวา่ งตามรายการต่อไปน้ี เกณฑ์การให้คะแนน 1 หมายถงึ ตอ้ งปรับปรุง 2 หมายถึง พอใช้ 3 หมายถึง ดี 4 หมายถงึ ดมี าก ลำดับ รายการ ผ้ปู ระเมิน คะแนน ท่ี ตนเอง เพ่อื น ครู เฉล่ีย 1 เลือกวสั ดุอุปกรณ์ได้เหมาะสม 2 เตรียมวัสดุอุปกรณ์ได้เหมาะสม 3 ใชว้ สั ดอุ ุปกรณไ์ ด้ถูกตอ้ ง 4 ปฏบิ ตั ิงานตามขน้ั ตอนถกู ต้อง 5 ผลงานดมี ีคุณภาพ คะแนนรวม ลงช่อื ผู้ประเมิน เกณฑ์การประเมนิ คะแนนรวม 17 - 20 หมายถงึ ผลงานอย่ใู นระดับดมี าก คะแนนรวม 13 - 16 หมายถึง ผลงานอยใู่ นระดับดี คะแนนรวม 9 - 12 หมายถงึ ผลงานอย่ใู นระดบั พอใช้ คะแนนรวม 4 - 8 หมายถงึ ผลงานอย่ใู นระดับควรปรบั ปรงุ สรุปผลการประเมิน อยใู่ นระดับคุณภาพ  ดมี าก  ดี  พอใช้  ปรับปรงุ

15 ประเมินหลงั เรียน คำสั่ง ใหน้ ักเรยี นเลือกคำตอบท่ีถกู ตอ้ งที่สุดเพยี งขอ้ เดยี ว 1. เมล็ดธัญพชื ชนิดใดที่นิยมนำมาใช้เล้ียงเช้ือเห็ดนางฟ้า ก. ขา้ วฟ่าง ข. ข้าวโพด ค. ขา้ วสาลี ง. ขา้ วเปลือก 2. วสั ดอุ ปุ กรณ์ชนิดใดทีม่ ีความสำคัญนอ้ ยท่สี ดุ ในการเตรยี มเมล็ดธัญพชื เลี้ยงเชอ้ื เห็ดนางฟา้ ก. ตู้เขีย่ เช้ือ ข. เมล็ดข้าวฟ่าง ค. หมอ้ นงึ่ ความดัน ง. ข้เี ล่อื ยไมย้ างพารา อา่ นข้อความตอ่ ไปนี้ แล้วตอบคำถามข้อท่ี 3 1. ผึ่งลมให้แหง้ 2. นำเมล็ดข้าวฟ่างต้มให้สกุ 3. ลา้ งเมล็ดข้าวฟ่างด้วยน้ำให้สะอาด 4. แช่น้ำนาน 12-18 ชั่วโมง 5. บรรจุในขวดแบนหรอื ขวดกัก๊ 6. น่ึงฆา่ เชอื้ 3. ขอ้ ใดเรียงลำดบั ขัน้ ตอนของการเตรยี มเมล็ดธัญพชื เล้ียงเช้ือเหด็ นางฟ้าได้ถกู ต้อง ก. 1-3-4-2-5-6 ข. 3-1-2-4-5-6 ค. 3-4-2-1-5-6 ง. 4-3-2-1-5-6 4. ทำไมต้องแชเ่ มลด็ ข้าวฟ่างนาน 12-18 ชัว่ โมง ก. บรรจุลงในขวดไดง้ า่ ย ข. ลดการใช้เวลาในการตม้ ค. เส้นใยเห็ดเจริญเติบโตเร็วขน้ึ ง. เมลด็ ข้าวฟา่ งมีความช้ืนเหมาะสม

16 5. นักเรียนควรเตรยี มเมลด็ ข้าวฟ่างเพอื่ ใช้เล้ียงเชื้อเห็ดนางฟ้าอย่างไร ก. ตม้ ให้สุก ข. ตม้ พอสุกเลก็ น้อย ค. ต้มให้สกุ และเมล็ดเรมิ่ ปรเิ ลก็ น้อย ง. ต้มใหส้ ุก และเมลด็ ปริบานทุกเมล็ด 6. ขน้ั ตอนใดในการเตรยี มเมล็ดข้าวฟา่ งเพ่ือใชเ้ ล้ียงเชื้อเห็ดนางฟา้ ท่ีสามารถผสมขี้เลอ่ื ยได้ ก. แช่นำ้ ข. ผง่ึ ลม ค. ขณะตม้ ง. น่ึงฆา่ เชอื้ 7. การบรรจุเมล็ดขา้ วฟ่างเพ่อื ใชเ้ ลี้ยงเชอ้ื เห็ดนางฟา้ ควรบรรจปุ ริมาณเท่าใด ก. บรรจุ 1ใน 2 ของขวด ข. บรรจุ 1ใน 3 ของขวด ค. บรรจุ 1ใน 4 ของขวด ง. บรรจุ 1ใน 5 ของขวด 8. หากนักเรยี นตอ้ งการเตรียมเมลด็ ข้าวฟา่ งเพื่อใช้เลี้ยงเชื้อเหด็ นางฟ้า ตอ้ งเลอื กเมลด็ ขา้ ว ฟา่ งลักษณะใด ก. เมล็ดทม่ี ีเปอร์เซ็นตก์ ารงอกต่ำ ข. เมล็ดขา้ วฟ่างคลกุ ยาฆา่ เชอ้ื รา ค. เมลด็ ข้าวฟ่างที่ใช้สำหรบั เลีย้ งสัตว์ ง. เมล็ดข้าวฟา่ งมีขนาดเลก็ เทา่ กันทกุ เมล็ด 9. ขอ้ ใดปฏบิ ตั ิถูกตอ้ ง ในขณะต้มเมลด็ ข้าวฟ่าง ก. ใส่นำ้ เล็กนอ้ ยขณะตม้ ข. เร่งไฟใหแ้ รงตลอดเวลาในการตม้ ค. ใช้ไมพ้ ายคนเมล็ดขา้ วฟา่ งตลอดเวลา ง. ถูกทุกขอ้ 10. เพราะเหตุใดจงึ ไม่บรรจเุ มล็ดข้าวฟ่างเต็มขวด ก. ได้เชอื้ เหด็ น้อย ข. เขีย่ เชื้อเห็ดลำบาก ค. สิน้ เปลืองเมล็ดข้าวฟา่ ง ง. เส้นใยเห็ดเจรญิ เตบิ โตเตม็ ขวดเร็วเกนิ ไป

17 คำเฉลยและเกณฑ์การใหค้ ะแนน คำเฉลย ข้อ 1. ก. ข้าวฟา่ ง ขอ้ 2. ง. ขเี้ ลอ่ื ยไม้ยางพารา ขอ้ 3. ค. 3-4-2-1-5-6 ขอ้ 4. ข. ลดการใชเ้ วลาในการต้ม ขอ้ 5. ค. ตม้ ใหส้ กุ และเมล็ดเร่ิมปรเิ ล็กน้อย ขอ้ 6. ข. ผ่งึ ลม ขอ้ 7. ก. บรรจุ 1ใน 2 ของขวด ขอ้ 8. ค. เมล็ดขา้ วฟ่างท่ใี ช้สำหรบั เล้ียงสัตว์ ข้อ 9. ค. ใช้ไม้พายคนเมล็ดข้าวฟา่ งตลอดเวลา ข้อ 10. ข. เขย่ี เช้ือเห็ดลำบาก เกณฑก์ ารใหค้ ะแนน ขอ้ 1 - 10 ถา้ นกั เรียนตอบถูกต้องตรงกับคำเฉลย ให้ขอ้ ละ 1 คะแนน และถ้านกั เรยี น ตอบไมต่ รงคำเฉลย ให้ขอ้ ละ 0 คะแนน เกณฑก์ ารผา่ น ถ้านกั เรียนทำแบบประเมินได้ 8 คะแนนขน้ึ ไป ถือวา่ ผ่าน ถ้านกั เรียนทำแบบประเมินได้นอ้ ยกว่า 8 คะแนน ถือว่าไม่ผ่านให้นักเรียนกลับไปศึกษา ใหม่

18 เอกสารอา้ งองิ เตมิ พงศ์ แสงปกรณก์ ิจ. 2553. เหด็ นางฟ้า. พมิ พค์ รั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร : ธนธชั การพิมพ.์ บรรณ บรู ณะชนบท. 2547. คู่มือเพาะเหด็ . พมิ พ์ครง้ั ที่ 1. กรุงเทพมหานคร :โรงพิมพเ์ ทพพิทักษ์. . 2548. การเพาะเหด็ นางรม-นางฟ้า. กรุงเทพมหานคร : ฐานเกษตรกรรม. บุญส่ง วงศ์เกรียงไกร. 2543. เห็ดนางฟ้า. กรุงเทพมหานคร : ชมรมเพาะเห็ดแห่งประเทศไทย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. รักษ์ พฤกษชาติ. 2551. เห็ดเศรษฐกิจคู่มือการเพาะเห็ดเชิงการค้าอย่างมืออาชีพ. พิมพ์ครั้งท่ี1. กรุงเทพมหานคร : นีออนบุค๊ มีเดยี . วทิ ยา ทวีนชุ . 2553. การเพาะเห็ดแบบเศรษฐกจิ พอเพยี ง. พมิ พค์ รั้งที่ 2. ปทุมธานี :สกายบกุ ส์. อนงค์ จันทรศ์ รีกุล. 2550. เหด็ ในประเทศไทย. พมิ พค์ ร้งั ท่ี 2. กรุงเทพมหานคร : ราชบัณฑิตยสถาน.