9.การนึ่งฯก้อนเชื้อ

คำนำ การจัดการเรียนการสอนในปัจจบุ ัน เป็นการจัดการเรียนการสอน ท่ีมุ่งให้นักเรยี นเกิดการเรียนรู้ มคี วามรู้ ความเขา้ ใจ และเกิดองคค์ วามรทู้ ีย่ ่ังยนื ซ่งึ ต้องคำนงึ ถึงความแตกตา่ งระหว่างบุคคล มกี ารพัฒนา นักเรียนให้มีความเจริญงอกงามท้ังร่างกาย สติปัญญา อารมณ์ และสังคม โดยนำนวัตกรรม เทคโนโลยี ทางการสอนที่มีศกั ยภาพ มาใช้ในการส่งเสรมิ ให้นกั เรียนเกดิ การเรยี นรูไ้ ดอ้ ย่างมีประสิทธภิ าพ ตามผลการ เรียนรู้ที่กำหนดไว้ ชดุ ฝึกปฏบิ ัติ ชดุ น้ีจัดทำข้ึน เพื่อเป็นสอ่ื การเรยี นรู้ ในกลุ่มสาระการงานอาชีพ วิชาการเพาะเห็ด ด้วยวัสดุผสม (ง30218) เรื่องการเพาะเห็ดนางฟ้า ชุดฝึกปฏิบัติชุดน้ี ใช้เป็นส่ือการเรียนรู้ด้วยตนเองเป็น รายบุคคล โดยสรุปเน้ือหา และจัดลำดับความรู้จากง่ายไปหายาก และตามข้ันตอนการปฏิบัติ เพ่ือให้ นักเรียนสามารถเรียนรู้ และฝึกปฏิบัติตามขั้นตอนด้วยตนเองจนเกิดทักษะ สามารถนำทักษะการ ปฏบิ ัติงาน ไปใชป้ ระกอบอาชีพต่อไปในอนาคตไดอ้ ย่างมีประสทิ ธภิ าพ ดวงรตั น์ กวดกจิ การ

สารบญั หน้า 1 เร่อื ง 2 คำชีแ้ จงสำหรบั ครผู ู้สอน 3 คำช้ีแจงสำหรบั นกั เรียน 4 สาระสำคญั และจุดประสงค์การเรียนรู้ 6 ประเมินก่อนเรียน 10 ใบความรู้ที่ 1 เรอ่ื ง การน่งึ ฆ่าเชอื้ ก้อนเช้ือเพาะเหด็ นางฟ้า 11 กิจกรรมฝกึ ทักษะปฏบิ ตั ิ เรื่อง การน่ึงฆา่ เชอ้ื กอ้ นเชอื้ เพาะเห็ดนางฟ้า 12 บันทกึ ผลการปฏบิ ัติกิจกรรม 13 ประเมินคุณภาพผลงาน 15 ประเมนิ หลังเรยี น 16 คำเฉลยและเกณฑก์ ารใหค้ ะแนน เอกสารอา้ งองิ

1 คำชีแ้ จงสำหรับครผู ้สู อน ชุดฝึกปฏบิ ัติชดุ นี้ ใช้ประกอบการเรียนรู้ในรายวิชาการเพาะเหด็ ดว้ ยวสั ดุผสม เรอื่ ง การเพาะเห็ดนางฟา้ ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 5 มีขนั้ ตอนการใช้ชดุ ฝกึ ปฏิบตั ดิ งั นี้ 1. ครูผู้สอนตรวจสอบชุดฝึกปฏิบัติ เล่มท่ี 9 เรื่องการนึ่งฆ่าเชื้อก้อนเชื้อเพาะเห็ด นางฟา้ 2. ครูผู้สอนเตรียม วสั ดุอุปกรณท์ ี่ใชร้ ว่ มกนั ไดแ้ ก่ 2.1 ก้อนเชือ้ เพาะเหด็ นางฟา้ ท่บี รรจุใส่ถงุ พลาสติกเรยี บร้อยแลว้ 2.2 เตาแกส๊ 2.3 หมอ้ นง่ึ ลกู ท่งุ 2.4 นาฬิกา 2.5 นำ้ 3. ครูผู้สอนชี้แจงการใช้ชุดฝึกปฏิบัติ ให้นักเรียนทุกคนเข้าใจก่อนท่ีนักเรียนจะใช้ ชุดฝกึ ปฏบิ ตั ิชดุ น้ี 4. ครูผู้สอนศึกษาวา่ กิจกรรมใดที่ครตู อ้ งเป็นผู้ให้คำแนะนำ หรือให้คำปรึกษา 5. ครูผู้สอน ต้องศึกษ าคู่มือ การใช้ ชุดฝึก ปฏิบั ติ ควบ คู่กั บ แผน ก ารจัด การเรียนรู้ทุกครง้ั

2 คำชีแ้ จงสำหรับนักเรียน ชดุ ชุดฝึกปฏบิ ตั ิ เลม่ ท่ี 9 เร่ืองการน่ึงฆ่าเชอ้ื ก้อนเชื้อเพาะเห็ดนางฟา้ มี 5 ตอนดงั น้ี ตอนที่ 1 การประเมินก่อนเรียน ใชเ้ วลา 10 นาที ให้นักเรียนทำแบบประเมินก่อนเรียนด้วยตนเอง ด้วยความซ่ือสัตย์ ไม่ถามเพื่อน และไมด่ คู ำเฉลยทา้ ยบท ถา้ นักเรียนสงสัยให้สอบถามครูผูส้ อนได้ตลอดเวลา ตอนที่ 2 ศกึ ษาการนึ่งฆ่าเชอื้ กอ้ นเชื้อเพาะเหด็ นางฟ้า (ศึกษาท่บี ้าน) 1. นักเรียนแตล่ ะคนศกึ ษาชุดฝึกปฏิบตั ิ เร่ืองการนึ่งฆา่ เชอ้ื กอ้ นเช้ือเพาะเห็ดนางฟ้า ตามลำดับข้ันตอนอยา่ งต้ังใจ ให้เข้าใจ 2. นักเรียนคนไหนมขี ้อสงสยั หรือมีปญั หาใด ๆ ใหส้ อบถามครผู ูส้ อนได้ตลอดเวลา ตอนท่ี 3 กจิ กรรมฝึกปฏบิ ัติการน่งึ ฆา่ เช้อื กอ้ นเชอ้ื เพาะเห็ดนางฟา้ (ปฏบิ ัติกจิ กรรมที่โรงเรียน) 1. นักเรียนแต่ละกลุ่มปฏิบัติการนึ่งฆ่าเชื้อก้อนเช้ือเพาะเห็ดนางฟ้า ตามลำดับ ข้ันตอน 2. เม่ือปฏิบัติงานเสร็จแล้ว ให้นักเรียนเขียนชื่อ-นามสกุล ติดไว้ท่ีผลงานของ นกั เรยี น 3. นักเรยี นบนั ทึกผลการปฏิบัติงานทกุ คน 4. นักเรียนประเมนิ คุณภาพผลงานของตนเอง ให้เพื่อน 1 คนประเมนิ และครรู ่วม ประเมนิ แล้วสรุปหาคา่ เฉล่ีย 5. นกั เรียนคนใดมีข้อสงสัยหรอื มีปัญหาใด ๆ ให้สอบถามครูผูส้ อนได้ตลอดเวลา ตอนท่ี 4 การประเมินหลังเรียน ใชเ้ วลา 10 นาที นักเรียนทำแบบประเมินหลงั เรียนดว้ ยตนเอง ดว้ ยความซอื่ สัตย์ ไม่ถามเพอ่ื น และไม่ ดูคำเฉลยทา้ ยบท ตอนที่ 5 ตรวจคำตอบจากคำเฉลย ใช้เวลา 10 นาที เม่ือนักเรียนทำแบบประเมินหลังเรียนเสร็จแล้ว ให้นักเรียนตรวจคำตอบจาก คำเฉลย และรวมคะแนน พร้อมดูเกณฑ์การประเมิน ถา้ นักเรยี นไม่ผ่านเกณฑ์การประเมิน ให้นักเรียนนำชุดฝึกปฏิบตั ิน้ี ไปศึกษาใหม่ตามลำดับขน้ั ตอนของการใช้ชดุ ฝึกปฏิบตั ิ และถ้า หากนกั เรียนผา่ นเกณฑ์การประเมนิ ใหน้ กั เรียนศึกษาเรือ่ งตอ่ ไป

3 สาระสำคัญและจดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ สาระสำคญั หลังจากบรรจุข้ีเล่ือยและส่วนผสมต่าง ๆ ลงในถุงพลาสติกเสร็จเรียบร้อยแล้ว ต้องรีบนำ ก้อนเช้ือเพาะเห็ดนางฟ้าไปน่ึงฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ต่าง ๆ ที่ปะปนในก้อนเชื้อเพาะเห็ด เพ่ือป้องกัน จุลินทรีย์แย่งอาหาร และในการน่ึงฆ่าเชื้อก้อนเช้ือเพาะเห็ดนางฟ้าน้ัน จะต้องรู้ข้ันตอนการนึ่งฆ่า เช้ือทถ่ี กู ต้อง จึงสามารถนง่ึ ฆ่าเช้อื ก้อนเช้อื เพาะเหด็ นางฟ้าได้อย่างมีประสิทธิภาพ จดุ ประสงค์การเรียนรู้ 1. บอกความหมายของการนงึ่ ฆ่าเชอ้ื กอ้ นเช้ือเพาะเห็ดนางฟ้าได้ 2. บอกความสำคัญของการนงึ่ ฆา่ เชื้อกอ้ นเชื้อเพาะเห็ดนางฟ้าได้ 3. อธิบายวิธีการน่งึ ฆา่ เชอื้ กอ้ นเช้ือเพาะเหด็ นางฟ้าดว้ ยหม้อนึ่งความดันได้ 4. อธิบายข้ันตอนการน่ึงฆา่ เช้อื กอ้ นเชอื้ เพาะเหด็ นางฟา้ ดว้ ยหมอ้ น่ึงความดนั ได้ 5. อธบิ ายวิธกี ารนงึ่ ฆา่ เชอ้ื ก้อนเชอ้ื เพาะเหด็ นางฟา้ ดว้ ยหมอ้ น่ึงลกู ทุ่งได้ 6. นง่ึ ฆา่ เชอ้ื ก้อนเชอื้ เพาะเหด็ นางฟ้าด้วยหมอ้ นง่ึ ลูกทงุ่ ได้ 7. รู้และระวงั การใชอ้ ปุ กรณ์การน่งึ ฆา่ เชื้อก้อนเช้ือเพาะเห็ดนางฟา้ ได้

4 ประเมนิ กอ่ นเรยี น คำสั่ง ใหน้ ักเรยี นเลือกคำตอบท่ีถูกต้องที่สุดเพยี งขอ้ เดยี ว 1. ข้อใดหมายถึงการนึ่งฆ่าเชอ้ื ก้อนเช้ือเพาะเห็ดนางฟา้ ก. การนำเช้ือเห็ดนางฟา้ นึ่งฆ่าเชอื้ ดว้ ยไอน้ำ ข. การนำเชอื้ เหด็ นางฟ้าฆ่าเชอ้ื ด้วยความรอ้ นไฟฟ้า ค. การนำขีเ้ ลือ่ ยผสมสว่ นผสมบรรจุใส่ถุงน่งึ ฆา่ เชอ้ื ด้วยไอน้ำ ง. การนำขเี้ ลือ่ ยผสมส่วนผสมบรรจใุ ส่ถงุ ฆ่าเชอื้ ด้วยความร้อนไฟฟ้า 2. ทำไมตอ้ งน่ึงฆ่าเช้ือกอ้ นเช้ือเพาะเหด็ นางฟ้า ก. เพ่อื ฆ่าเชื้อจุลินทรียแ์ ละแบคทเี รีย ข. เพื่อกระตุน้ การเจริญเติบโตของเหด็ นางฟา้ ค. เพื่อกระต้นุ การพฒั นาเสน้ ใยของเหด็ นางฟ้า ง. เพ่อื ฆา่ เชื้อเห็ดนางฟ้าทกี่ ำลังจะเจรญิ เติบโต 3. การทำธรุ กิจเพาะเห็ดสำหรับฟาร์มใหญ่ ควรเลือกหมอ้ นึ่งแบบใดในการน่ึงฆ่าเช้อื กอ้ น เชื้อเพาะเหด็ นางฟ้าจงึ เหมาะสมทสี่ ดุ ก. หมอ้ น่ึงลูกทุ่งแบบชดุ ข. หมอ้ นึ่งแบบดดั แปลง ค. หมอ้ นงึ่ แบบตู้สเ่ี หลย่ี ม ง. หมอ้ นึ่งลูกทุ่งแบบเดีย่ ว 4. ทำไมจงึ ต้องเจาะรฝู าหมอ้ นง่ึ ลูกทงุ่ ก. เพ่ือลดอุณหภมู ภิ ายในถงั ข. เพ่ือระบายความร้อนและอากาศ ค. เพอ่ื รักษาความดันในถังให้เหมาะสม ง. เพ่ือตรวจสอบก้อนเชื้อเพาะเหด็ วา่ เช้อื จุลินทรีย์หมดหรอื ไม่ 5. การนึ่งฆา่ เชื้อกอ้ นเชอ้ื เพาะเห็ดนางฟา้ ด้วยหม้อน่ึงลกู ทุ่งแบบเดย่ี ว ควรใชเ้ วลาเท่าใดจึง เหมาะสม ก. 1-1.5 ชว่ั โมง ข. 2 - 3 ช่ัวโมง ค. 1-1.5 ชั่วโมงนับตั้งแต่นำ้ เดอื ด ง. 2 - 3 ชัว่ โมงนับตง้ั แต่น้ำเดือด

5 6. หม้อน่งึ ลกู ทุ่งแบบชุดมีข้อดีอยา่ งไร ก. ลดตน้ ทุนและเวลา ข. เพ่ิมความร้อนในถงั ไดด้ ี ค. ฆ่าเชื้อจุลนิ ทรยี ต์ ายหมด ง. เพมิ่ คุณภาพของก้อนเชอ้ื เพาะเห็ด 7. ข้อใดเป็นการเลอื กอุปกรณ์และวิธีการน่งึ ฆา่ เช้อื เพ่ือประหยดั เชอ้ื เพลงิ ก. การนึ่งฆา่ เชือ้ ด้วยหมอ้ นง่ึ ลูกทุ่งแบบชดุ ข. การนงึ่ ฆา่ เช้อื ดว้ ยหม้อนึ่งแบบดัดแปลง ค. การนึ่งฆ่าเช้ือด้วยหม้อนงึ่ แบบตสู้ เี่ หล่ียม ง. การน่ึงฆ่าเช้อื ดว้ ยหมอ้ นึ่งลกู ทุ่งแบบเดย่ี ว 8. ปัจจัยใดที่มีผลตอ่ เวลาที่ใชใ้ นการน่งึ ฆา่ เช้ือก้อนเชอื้ เพาะเห็ดนางฟ้า ก. เชอ้ื เพลงิ ข. ปริมาณนำ้ ค. จำนวนกอ้ นเชื้อเพาะเหด็ ง. ถกู ทกุ ขอ้ อ่านขอ้ ความตอ่ ไปน้ี แลว้ ตอบคำถามข้อที่ 9 1. วางตะแกรงลงในหมอ้ นงึ่ 2. ใช้กระสอบปยุ๋ บุดา้ นข้างถัง 3. ปิดฝาถงั 4. จดุ ไฟตม้ น้ำใหเ้ ดอื ด 5. ใส่ถงุ กอ้ นเชอื้ เพาะเห็ดลงในถงั 6. ใสน่ ้ำลงในถงั ใหน้ ้ำอย่ตู ำ่ กวา่ ระดับตะแกรงเล็กน้อย 9. ข้อใดเรียงลำดับขัน้ ตอนการน่ึงฆา่ เช้ือก้อนเช้อื เพาะเห็ดนางฟา้ ด้วยหมอ้ นึ่งลกู ทุ่งถูกตอ้ ง ก. 2-1-6-4-5-3 ข. 1-2-6-5-3-4 ค. 1-6-2-5-3-4 ง. 1-2-4-6-5-3 10. เตาแบบใดประหยดั พลงั งานเช้ือเพลิงมากทีส่ ุด ก. เตาถ่าน ข. เตาแก๊ส ค. เตาแบบเศรษฐกิจ ง. เตาแบบใช้ก้อนอฐิ 3 กอ้ น

6 ใบความรู้ท่ี 1 เรอื่ ง การนงึ่ ฆา่ เชือ้ กอ้ นเชื้อเพาะเห็ดนางฟ้า ความหมายของการน่ึงฆ่าเชอื้ ก้อนเชื้อเพาะเหด็ นางฟา้ การนึ่งฆ่าเช้ือก้อนเชื้อเพาะเห็ด หมายถึง การเอาก้อนเชื้อเพาะเห็ดท่ีบรรจุวัสดุผสม แล้วไปผ่านกระบวนการฆ่าเช้ือ โดยการใช้ไอความรอ้ นน่ึงฆา่ เชือ้ ในอุณหภูมิและเวลาท่กี ำหนด ความสำคญั ของการนึง่ ฆา่ เชือ้ ก้อนเชอื้ เพาะเห็ดนางฟา้ วัสดุผสมท่ีนำมาใช้เพาะเห็ดนั้น ส่วนมากมีเชื้อจุลินทรีย์ต่าง ๆ ปะปนติดมา เช้ือจุลินทรีย์ท่ีเป็นศัตรูเห็ดเหล่าน้ีจะแย่งอาหารเห็ด ดังน้ันก่อนที่จะเขี่ยเชื้อเห็ดลงไป ต้อง ทำลายเช้ือจลุ นิ ทรียเ์ หลา่ นี้ให้หมดไป เพอ่ื ไม่ใหย้ ่อยสลายอาหารในวสั ดุผสมมากจนเกินไป วิธกี ารนึ่งฆา่ เชอื้ กอ้ นเชื้อเพาะเห็ดนางฟา้ การนึง่ ฆ่าเชื้อก้อนเช้อื เพาะเหด็ นางฟา้ สามารถทำได้ 2 แบบดงั น้ี 1. การน่ึงฆ่าเช้ือก้อนเช้ือเพาะเห็ดนางฟา้ ดว้ ยหม้อนง่ึ ความดัน หม้อนึ่งความดัน เป็นหมอ้ นึ่งฆ่าเช้ือดว้ ยไอน้ำและความดัน ทำให้มคี วามร้อนสงู กว่าน้ำเดือดธรรมดา สามารถฆ่า เชื้อได้ทุกชนิด ซ่ึงอุณหภูมิในหม้อนึ่งสูงถึง 121.5 องศาเซลเซียส เม่ือใช้เวลานึ่งระยะหนึ่ง สามารถฆ่าเชอื้ จลุ นิ ทรียไ์ ดท้ ุกชนิด วธิ กี ารน่งึ ด้วยหมอ้ น่งึ ความดัน มีขนั้ ตอนปฏิบัตดิ ังน้ี 1. ใส่น้ำในหม้อนึ่ง สงู ประมาณ 1 น้ิว หรือพอปร่ิมตะแกรง 2. จดั กอ้ นเชื้อเพาะเหด็ ใสใ่ นหมอ้ ช้ันใน 3. ปดิ ฝาหมอ้ ใหห้ ัวลูกศรที่ฝาหม้อตรงกับขีดทีป่ ากหม้อนึ่งความดนั และจัดฝาหม้อ ให้ปดิ สนิท 4. ยกหม้อน่ึงตั้งไฟตม้ จนนำ้ เดือด เปิดท่ีระบายไอน้ำเพือ่ ไลอ่ ากาศภายในหม้อนึ่ง ออกใหห้ มด 5. ปิดวาล์วท่ีระบายไอน้ำ ความดนั จะค่อย ๆ เพิ่มขน้ึ เรอ่ื ย ๆ จนกระท่ังถึงระดับท่ี 15 ปอนดต์ ่อตารางนิว้ เร่ิมจบั เวลานาน 2 ชวั่ โมง 6. เมือ่ ครบเวลาแล้วจงึ ดับไฟ ปล่อยให้เย็น แล้วจึงเปดิ ฝาหมอ้ น่ึงเอาก้อนเชือ้ เพาะ เหด็ ออกมา 7. นำกอ้ นเชื้อเพาะเห็ดออกจากหม้อนึ่ง ไปวางเรยี งไว้ในห้องสะอาด เพ่อื ท่ีจะเข่ีย เชอื้ เห็ดตอ่ ไป

7 2. การน่ึงฆ่าเช้ือก้อนเช้ือเพาะเห็ดด้วยหมอ้ น่ึงลูกทุ่ง เป็นวิธีการนึ่งก้อนเชื้อเพาะ เห็ดโดยใช้ความร้อนธรรมดา ใช้ถังน้ำมัน 200 ลิตร มีฝาปิด และเข็มขัดรัดโดยรอบ ตรง กลางฝาเจาะรู 1 รู เพ่ือให้ไอนำ้ พน่ ออกขณะทำการน่ึง ให้น้ำเดอื ดจนเป็นไอพ่นออกมาจากรู ระบายไอน้ำ อย่างสม่ำเสมอ แล้วจึงเริ่มจับเวลา ระดับอุณหภูมิจะอยู่ประมาณ 100 องศา เซลเซียส โดยใช้เวลาน่ึงนาน 2-3 ช่ัวโมง ซ่ึงช่วยประหยัดเช้ือเพลิง ต้นทุนต่ำ และก้อนเชื้อ เพาะเห็ดเสยี น้อยเนื่องจากเชอ้ื ปลอมปนน้อย ข้ันตอนการน่ึงฆ่าเชื้อด้วยหม้อน่ึงลูกทุ่ง ภาพการวางตะแกรง มขี น้ั ตอนปฏบิ ตั ิดงั น้ี ภาพการใส่นำ้ ลงในหม้อน่ึงลกู ทงุ่ 1. วางตะแกรงลงในหมอ้ น่งึ แบบลูกทงุ่ 2. เติมน้ำลงไปให้ระดับน้ำอยู่ต่ำกว่าระดับ ตะแกรงเล็กน้อย 3. ใช้กระสอบปุ๋ยบุที่ด้านข้างของถัง เพื่อ ปอ้ งกนั ไม่ใหถ้ ุงก้อนเช้ือเพาะเหด็ ตดิ ดา้ นข้างหม้อ นงึ่ ซ่งึ อาจทำใหก้ อ้ นเชอื้ เพาะเห็ดไหม้เสียหายได้ 4. ใส่ถุงก้อนเชื้อเพาะเห็ดเข้าไปในถัง โดย วางเรียงซ้อนกันเป็นช้ัน ๆ ในลักษณะถุงก้อนเช้ือ เพาะเห็ดต้ังข้ึน โดยให้มีช่องวา่ งเพ่ือให้ไอนำ้ เข้าได้ ท่ัวถึง จะดีกว่าการวางสุมกัน เพราะจะทำให้ก้อน เชื้อเพาะเห็ดทอ่ี ยู่ตรงกลางไม่ถกู ไอน้ำ ไม่สามารถ ฆ่าเชื้อได้ ภาพการใสถ่ ุงก้อนเชอื้ เพาะเห็ดลงในหมอ้ นง่ึ ลกู ทุง่ ภาพการบุกระสอบปุ๋ยดา้ นขา้ งของถังหม้อ นึ่งลูกท่งุ

8 5. ใช้ผ้า หรือกระสอบปุ๋ย หรือกระดาษ ภาพการใชก้ ระสอบปยุ๋ คลมุ กอ้ นเช้อื เพาะเหด็ หนังสือพิมพ์คลุมก้อนเช้ือเพาะเห็ดด้านบนแล้ว ปดิ ฝา และรดั เข็มขัดรอบถงั ให้แนน่ ภาพการปิดฝาหม้อนงึ่ ลกู ทุ่ง 6. จุดไฟต้มน้ำให้เดือด เพ่อื ให้ไอน้ำฆ่า ภาพการน่ึงกอ้ นเช้อื เพาะเหด็ ดว้ ยหม้อนง่ึ เช้ือจุลินทรีย์ต่าง ๆ ภายในถุงก้อนเชื้อเพาะเห็ด ลูกทุ่ง การน่งึ ก้อนเช้อื เพาะเหด็ ดว้ ยหม้อนงึ่ ลูกท่งุ ให้จับ เวลาตั้งแต่น้ำเดือด หรือมีไอน้ำพุ่งออกมาจากรู ที่เจาะไว้อย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ แล้วจึงเร่ิมจับ เวลาในการนึ่ง ในการนึ่งก้อนเชื้อเพาะเห็ดด้วย ห ม้ อ นึ่ ง ลู ก ทุ่ ง ข น า ด ข อ ง ห ม้ อ น่ึ ง จ ะ มี ความสัมพันธ์กับอุณหภูมิ และระยะเวลาใน การนงึ่ ดงั นี้ - หม้อนึ่งขนาดใหญ่ (จำนวนก้อนเช้ือ เพาะเห็ด1,000-1,200 ก้อน) ให้น่ึงในระดับ อุณหภูมิประมาณ 75-90 องศาเซลเซียส นาน 6-7 ช่ัวโมง นบั ตัง้ แตน่ ้ำเดอื ด - หม้อน่ึงขนาดกลาง (จำนวนก้อนเชื้อ เพาะเห็ด 400-600 ก้อน) ให้น่ึงในระดบั อุณหภูมิ ประมาณ 92-95 องศาเซลเซียสนาน 4-5 ชั่วโมง นับตัง้ แต่นำ้ เดอื ด - หม้อน่ึงขนาดเล็ก หรือขนาดถังน้ำมัน 200 ลิตร (จำนวนก้อนเช้ือเพาะเห็ด 75-80 ก้อน) ให้น่ึงในระดับอุณหภูมิประมาณ 100-102 องศาเซลเซียส นาน 2-3 ช่ัวโมง นับต้ังแต่น้ำ เดอื ด 7. ในระหว่างการน่ึง คอยเติมเช้ือเพลิง อย่างสม่ำเสมอ สังเกตดูจากไอน้ำที่พุ่งออกมา จากรูระบายไอน้ำ ใหไ้ ด้ระดับเดียวกันตลอดเวลา หากไฟดับ หรือไม่มีไอน้ำออกมาจะต้องเริ่มนับ เวลาใหม่

9 8. เม่ือครบกำหนดเวลาในการนึ่งแล้วให้ ภาพไอน้ำออกจากรรู ะบายไอน้ำ ดับไฟ ปล่อยให้ไอน้ำพ่นออกมาจากรูของฝาให้ หมดเสียก่อน แล้วจึงเปิดฝาถัง เอาถุงก้อนเช้ือ ภาพการนำถุงก้อนเช้อื เพาะเหด็ ออกจาก เพาะเห็ดท่ีผ่านการนึ่งฆ่าเชื้อแล้วออกมา โดยเอาใส่ หมอ้ นึ่งลกู ทงุ่ เข่ง เพ่อื ขนย้ายไปยังหอ้ งเขีย่ เช้อื ภาพการนำก้อนเช้อื เพาะเหด็ วางในหอ้ ง ขอ้ ควรระวังในการใช้อุปกรณน์ งึ่ ฆา่ เชื้อ เขี่ยเช้อื กอ้ นเชอ้ื เพาะเหด็ นางฟ้า ในการใช้อุปกรณ์นึ่งฆ่าเช้ือก้อนเชื้อเพาะ เห็ดนางฟ้า ใช้หม้อนง่ึ ลูกทุ่ง หรอื หมอ้ น่งึ ความดัน แบบดัดแปลง ส่วนใหญ่ใช้ฟืน หรือแก๊ส เป็น เชอ้ื เพลิง ทีอ่ าจเกดิ อันตรายขนึ้ ได้ในกรณีดงั นี้ 1. เปลวไฟ สะเก็ดถ่านไฟ จากไม้ฟืน ที่ นำมาใช้เปน็ เช้ือเพลิง อาจจะกระเด็นถูกรา่ งกายได้ โดยเฉพาะในข้ันตอนการเปล่ียนถาดท่ีใส่ก้อนเชื้อ เพาะเห็ด 2. การก่อเตาแบบวางอิฐ 3 ก้อน ซึ่งเป็น การทำแบบช่ัวคราว ไม่ค่อยมั่นคง เตาอิฐอาจล้มได้ ง่าย และอาจได้รับอันตรายจากไอความร้อน และ นำ้ รอ้ นในหมอ้ นึ่งได้ 3. อุปกรณ์หม้อน่ึง และถาดตะแกรงใส่ ถุงก้อนเช้ือเพาะเห็ด ส่วนใหญ่ทำด้วยโลหะ มี น้ำหนักมาก การเคลื่อนย้ายต้องระมัดระวังเป็น พเิ ศษ 4. ในกรณีหม้อนึ่งที่มีรูระบายไอร้อนเกิด อุดตัน ขณะนึ่งเม่ือมีไฟแรงจะมีความดันในถังมาก หม้อนึง่ อาจจะระเบิดได้ 5. น้ำแห้งระหว่างที่การนึ่งยังไม่เสร็จ เรียบร้อย ให้ปิดไฟเสียแล้วท้ิงให้เย็นจึงค่อยเติมน้ำ ลงไป ถ้าเติมน้ำลงไปทั้งที่ยังร้อน หม้อนึ่งจะ แตกรา้ วได้

10 กิจกรรมฝกึ ทักษะปฏบิ ัติ เรอ่ื ง การนง่ึ ฆ่าเชอ้ื กอ้ นเชอ้ื เพาะเห็ดนางฟ้า จุดประสงค์การเรียนรู้ เพ่ือใหน้ กั เรียนมีทักษะการน่ึงฆา่ เชื้อก้อนเช้อื เพาะเห็ดนางฟ้า วสั ดุอปุ กรณ์ 1. กอ้ นเชื้อเพาะเหด็ นางฟ้าท่ีบรรจใุ นถุงพลาสตกิ เรยี บร้อยแล้ว 2. หม้อน่ึงลูกทงุ่ 3. เตาช่ัวคราว 4. หวั เตาแก๊ส และแก๊สเชื้อเพลิง 5. น้ำสะอาด ขน้ั ตอนการปฏบิ ตั งิ าน 1. ยกหม้อนึ่งลูกทุ่งวางบนเตา และ วางตะแกรงลงในหม้อน่ึงแบบลกู ทงุ่ 2. เติมน้ำลงไปใหร้ ะดับนำ้ อยตู่ ำ่ กวา่ ระดบั ตะแกรงเลก็ น้อย 3. ใช้กระสอบปุ๋ยบุดา้ นข้างของถัง เพ่ือป้องกนั ไม่ให้ถงุ กอ้ นเช้ือเพาะเหด็ ตดิ ด้านขา้ ง ของหมอ้ นึ่ง 4. นำถุงก้อนเชื้อเพาะเห็ดที่จะนึ่ง วางเรียงซ้อนกันเป็นช้ัน ๆ ในลักษณะให้ถุงก้อน เชอ้ื เพาะเห็ด ตง้ั ขึ้นโดยให้มชี อ่ งวา่ งเพ่ือให้ไอนำ้ เข้าไดท้ ่ัวถึง 5. ใช้กระสอบปยุ๋ คลุมก้อนเชื้อด้านบน แล้วปดิ ฝาและรดั เข็มขัดรอบถังให้แน่น 6. จดุ ไฟต้มน้ำใหเ้ ดือด แล้วจงึ เริ่มจบั เวลาในการน่ึงนาน 2-3 ชัว่ โมงนับตัง้ แตน่ ้ำเดือด 7. เม่อื ครบกำหนดเวลาในการนึ่งแล้วใหด้ ับไฟ 8. เปิดฝาถัง เอาถุงก้อนเชื้อเพาะเห็ดที่ผ่านการน่ึงฆ่าเช้ือแล้วออกมา โดยใส่เข่ง ขนยา้ ยไปยงั ห้องเขยี่ เช้ือ ขอ้ ควรระวัง 1. ในระหว่างนงึ่ ต้องคอยดแู ลเชอ้ื เพลิงอย่าให้ไฟดับ หากไฟดบั ตอ้ งเร่ิมจับเวลาใหม่ 2. ถา้ ใส่น้ำนอ้ ยเกินไป นำ้ แหง้ หมอ้ นง่ึ อาจระเบิดได้ การวัดและประเมินผล 1. ตรวจผลการปฏิบตั ิงาน 2. ประเมนิ ผลการปฏบิ ตั ิงาน

11 บันทึกผลการปฏบิ ตั ิกจิ กรรม เรอื่ ง การนึ่งฆ่าเชื้อกอ้ นเชือ้ เพาะเห็ดนางฟ้า วนั ท่ี ......... เดอื น ......................... พ.ศ. ....................... สรุปข้ันตอนการนึ่งฆา่ เชอ้ื กอ้ นเช้ือเพาะเหด็ นางฟ้า ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ผลที่ได้จากการปฏิบัติงาน ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .ปัญหาและข้อเสนอแนะ ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ลงชอ่ื .................................................. ผู้บนั ทกึ (.........................................................) วนั ท่ี ..... เดือน .................. พ.ศ. ...........

12 ประเมินคณุ ภาพผลงาน เร่ืองการน่ึงฆา่ เชือ้ ก้อนเชอ้ื เพาะเหด็ นางฟา้ ชอ่ื ............................................. นามสกุล .............................................................. คำชี้แจง ให้ผู้ประเมิน ทำการประเมินผลงานของนักเรียนตามเกณฑ์ท่ีกำหนด โดยเขียน คะแนนลงในช่องวา่ งตามรายการตอ่ ไปน้ี เกณฑ์การใหค้ ะแนน 1 หมายถึง ต้องปรับปรงุ 2 หมายถึง พอใช้ 3 หมายถึง ดี 4 หมายถงึ ดีมาก ลำดบั รายการ ผปู้ ระเมนิ คะแนน ท่ี ตนเอง เพอ่ื น ครู เฉลี่ย 1 เลอื กวัสดอุ ุปกรณ์ไดเ้ หมาะสม 2 เตรยี มวสั ดอุ ปุ กรณไ์ ดเ้ หมาะสม 3 ใชว้ ัสดอุ ุปกรณไ์ ด้ถกู ต้อง 4 ปฏิบัติงานตามข้ันตอนถูกตอ้ ง 5 ผลงานดมี คี ุณภาพ คะแนนรวม ลงชอ่ื ผูป้ ระเมนิ เกณฑ์การประเมนิ คะแนนรวม 17 - 20 หมายถงึ ผลงานอยใู่ นระดบั ดีมาก คะแนนรวม 13 - 16 หมายถงึ ผลงานอย่ใู นระดบั ดี คะแนนรวม 9 - 12 หมายถงึ ผลงานอยูใ่ นระดบั พอใช้ คะแนนรวม 4 - 8 หมายถึง ผลงานอย่ใู นระดับควรปรับปรงุ สรุปผลการประเมิน อยู่ในระดับคณุ ภาพ  ดีมาก  ดี  พอใช้  ปรับปรุง

13 ประเมินหลงั เรียน คำสง่ั ใหน้ ักเรยี นเลอื กคำตอบท่ีถกู ต้องทส่ี ดุ เพียงข้อเดยี ว 1. ขอ้ ใดหมายถงึ การนึง่ ฆ่าเชอื้ ก้อนเช้อื เพาะเหด็ นางฟา้ ก. การนำเช้ือเหด็ นางฟ้าน่งึ ฆา่ เช้อื ดว้ ยไอนำ้ ข. การนำเชือ้ เหด็ นางฟา้ ฆา่ เชือ้ ดว้ ยความรอ้ นไฟฟ้า ค. การนำขเี้ ลอื่ ยผสมส่วนผสมบรรจุใส่ถุงนึ่งฆา่ เชื้อด้วยไอน้ำ ง. การนำขีเ้ ลอื่ ยผสมสว่ นผสมบรรจุใส่ถงุ ฆ่าเชอื้ ด้วยความรอ้ นไฟฟา้ 2. ทำไมตอ้ งนง่ึ ฆา่ เชอ้ื กอ้ นเชื้อเพาะเหด็ นางฟา้ ก. เพอ่ื ฆ่าเช้ือจุลนิ ทรยี แ์ ละแบคทเี รีย ข. เพือ่ กระตุ้นการเจรญิ เตบิ โตของเหด็ นางฟ้า ค. เพือ่ กระตุน้ การพัฒนาเสน้ ใยของเห็ดนางฟ้า ง. เพื่อฆ่าเช้อื เหด็ นางฟา้ ทกี่ ำลงั จะเจริญเตบิ โต 3. การทำธุรกิจเพาะเห็ดสำหรับฟารม์ ใหญ่ ควรเลือกหมอ้ น่งึ แบบใดในการนึ่งฆ่าเช้ือก้อน เชอ้ื เพาะเหด็ นางฟ้าจึงเหมาะสมท่สี ุด ก. หม้อน่งึ ลูกทุ่งแบบชดุ ข. หมอ้ น่ึงแบบดัดแปลง ค. หมอ้ น่งึ แบบตู้ส่เี หลีย่ ม ง. หมอ้ นง่ึ ลกู ทุง่ แบบเด่ียว 4. ทำไมจึงต้องเจาะรฝู าหมอ้ น่ึงลกู ทุง่ ก. เพ่ือลดอุณหภูมภิ ายในถัง ข. เพ่อื ระบายความรอ้ นและอากาศ ค. เพือ่ รักษาความดันในถงั ใหเ้ หมาะสม ง. เพื่อตรวจสอบกอ้ นเชอื้ เพาะเหด็ ว่าเชอ้ื จุลนิ ทรียห์ มดหรือไม่ 5. การนึ่งฆ่าเชอ้ื กอ้ นเชือ้ เพาะเหด็ นางฟ้าดว้ ยหมอ้ นึ่งลูกทงุ่ แบบเดยี่ ว ควรใช้เวลาเท่าใดจึง เหมาะสม ก. 1-1.5 ชว่ั โมง ข. 2 - 3 ชว่ั โมง ค. 1-1.5 ชัว่ โมงนบั ต้ังแตน่ ้ำเดอื ด ง. 2 - 3 ชว่ั โมงนับต้ังแตน่ ้ำเดือด

14 6. หมอ้ นึง่ ลูกท่งุ แบบชุดมีขอ้ ดีอยา่ งไร ก. ลดตน้ ทนุ และเวลา ข. เพม่ิ ความร้อนในถังได้ดี ค. ฆ่าเช้อื จลุ ินทรียต์ ายหมด ง. เพ่ิมคณุ ภาพของก้อนเชือ้ เพาะเห็ด 7. ข้อใดเปน็ การเลอื กอปุ กรณแ์ ละวธิ ีการนึง่ ฆ่าเช้ือ เพื่อประหยัดเชือ้ เพลิง ก. การนงึ่ ฆา่ เช้ือดว้ ยหม้อนึง่ ลกู ทุ่งแบบชุด ข. การนงึ่ ฆา่ เชือ้ ดว้ ยหมอ้ น่ึงแบบดดั แปลง ค. การนง่ึ ฆา่ เชอ้ื ด้วยหม้อนึ่งแบบตสู้ ี่เหลย่ี ม ง. การนึ่งฆา่ เชือ้ ดว้ ยหมอ้ น่ึงลกู ทงุ่ แบบเดย่ี ว 8. ปัจจยั ใดที่มีผลตอ่ เวลาท่ีใชใ้ นการน่ึงฆ่าเชอื้ กอ้ นเชือ้ เพาะเห็ดนางฟ้า ก. เช้อื เพลงิ ข. ปรมิ าณนำ้ ค. จำนวนก้อนเชือ้ เพาะเห็ด ง. ถกู ทกุ ขอ้ อ่านข้อความต่อไปน้ี แลว้ ตอบคำถามขอ้ ที่ 9 1. วางตะแกรงลงในหม้อนง่ึ 2. ใช้กระสอบปุ๋ยบดุ ้านข้างถงั 3. ปดิ ฝาถงั 4. จุดไฟตม้ น้ำใหเ้ ดือด 5. ใส่ถงุ ก้อนเชื้อเพาะเห็ดลงในถัง 6. ใส่นำ้ ลงในถังใหน้ ้ำอย่ตู ำ่ กวา่ ระดับตะแกรงเลก็ นอ้ ย 9. ขอ้ ใดเรียงลำดับขั้นตอนการน่ึงฆ่าเช้อื ก้อนเชือ้ เพาะเหด็ นางฟา้ ด้วยหม้อน่งึ ลกู ท่งุ ไดถ้ ูกตอ้ ง ก. 2-1-6-4-5-3 ข. 1-2-6-5-3-4 ค. 1-6-2-5-3-4 ง. 1-2-4-6-5-3 10. เตาแบบใดประหยัดพลงั งานเชอ้ื เพลิงมากท่ีสุด ก. เตาถ่าน ข. เตาแก๊ส ค. เตาแบบเศรษฐกิจ ง. เตาแบบใช้ก้อนอฐิ 3 ก้อน

15 คำเฉลยและเกณฑ์การให้คะแนน คำเฉลย ข้อ 1 ค. การนำขี้เลื่อยผสมสว่ นผสมบรรจุใส่ถงุ น่ึงฆา่ เชอื้ ดว้ ยไอน้ำ ขอ้ 2 ก. เพือ่ ฆ่าเช้อื จุลินทรยี ์และแบคทีเรีย ข้อ 3 ค. หม้อน่งึ แบบตู้ส่ีเหล่ยี ม ข้อ 4 ข. เพ่ือระบายความร้อนและอากาศ ข้อ 5 ง. 2-3 ช่วั โมงนับตง้ั แต่น้ำเดือด ข้อ 6 ก. ลดต้นทุนและเวลา ข้อ 7 ก. การนง่ึ ฆา่ เช้ือดว้ ยหมอ้ น่ึงลูกทุ่งแบบชุด ขอ้ 8 ค. จำนวนก้อนเชื้อเพาะเหด็ ขอ้ 9 ค. 1-6-2-5-3-4 ขอ้ 10 ค. เตาแบบเศรษฐกจิ เกณฑ์การให้คะแนน ข้อ 1 - 10 ถ้านักเรียนตอบถูกต้องตรงกับคำเฉลย ให้ข้อละ 1 คะแนน และถ้า นกั เรียนตอบไม่ตรงคำเฉลย ให้ขอ้ ละ 0 คะแนน เกณฑก์ ารผา่ น ถ้านกั เรียนทำแบบประเมนิ ได้ 8 คะแนนขึ้นไป ถอื ว่าผ่าน ถ้านักเรยี นทำแบบประเมินได้นอ้ ยกว่า 8 คะแนน ถือว่าไมผ่ า่ นให้นกั เรียนกลับไป ศกึ ษาใหม่

16 เอกสารอา้ งอิง เติมพงศ์ แสงปกรณ์กจิ . 2553. เห็ดนางฟา้ . พมิ พ์ครงั้ ท่ี 2. กรุงเทพมหานคร : ธนธชั การพิมพ.์ บรรณ บูรณะชนบท. 2547. คู่มือเพาะเห็ด.พมิ พ์ครัง้ ท่ี 1. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพ์เทพพิทกั ษ.์ . 2548. การเพาะเหด็ นางรม-นางฟ้า. กรุงเทพมหานคร : ฐานเกษตรกรรม. บุญส่ง วงศ์เกรียงไกร. 2543. เห็ดนางฟ้า.กรุงเทพมหานคร :ชมรมเพาะเห็ดแห่งประเทศไทย มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร์. รักษ์ พฤกษชาติ. 2551. เห็ดเศรษฐกิจคู่มือการเพาะเห็ดเชิงการค้าอย่างมืออาชีพ. พิมพ์คร้ังท่ี. กรงุ เทพมหานคร : นอี อนบุ๊คมีเดีย. วทิ ยา ทวีนชุ . 2553. การเพาะเห็ดแบบเศรษฐกจิ พอเพียง. พมิ พ์คร้งั ท่ี 2. ปทุมธานี : สกายบุกส.์ อนงค์ จันทร์ศรกี ุล. 2550. เห็ดในประเทศไทย. พมิ พค์ รั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร : ราชบัณฑิตยสถาน.