สรุปวิทยาศาสตร์_ม.1_ เรื่อง เซลล์

รายวชิ าพ้นื ฐาน กลุ่มสาระการเรียนรู้ วิทยาศาสตร์ วิชา วทิ ยาศาสตร์ ม.1 เล่ม 1 1

หน่วยการเรียนรู้ท่ี 1 หน่วยพืน้ ฐานของส่ิงมีชีวติ

หน่วยพืน้ ฐานของสิ่งมชี ีวติ เซลล์ของส่ิงมีชีวติ กล้องจุลทรรศน์ ส่ิงมีชีวติ เซลล์เดยี ว โครงสร้างและ และส่ิงมชี ีวติ หลายเซลล์ หน้าท่ขี องเซลล์



เซลล์ (cell) • หน่วยเลก็ ท่ีสุดที่ทาหนา้ ที่ของส่ิงมีชีวติ ได้ • รอเบิร์ต ฮุค (Robert hooke) ใชก้ ลอ้ งจุลทรรศน์ ชนิดเลนส์ประกอบส่องดูส่ิงต่างๆ ที่สนใจ • นาเปลือกตน้ โอค๊ มาตดั เป็นชิ้นบางๆ แลว้ ส่องดูจึงเห็นเป็นช่องสี่เหล่ียมเลก็ ๆ เรียงติดตอ่ กนั ซ่ึงเรียกช่องเลก็ ๆ น้ีวา่ เซลล์



ส่ิงมชี ีวติ เซลล์เดียว (unicellular organism) • ร่างกายประกอบดว้ ยเซลลเ์ พยี งเซลลเ์ ดียว • กิจกรรมตา่ งๆ ที่เกี่ยวขอ้ งกบั การดารงชีวิตจะเกิดข้ึนภายในเซลลเ์ ดียวน้ี • ตวั อยา่ งเช่น สาหร่ายเซลลเ์ ดียว อะมีบา ยสี ต์ แบคทีเรีย เป็นตน้ อะมีบา พารามีเซียม ไดอะตอม แบคทีเรีย ยสี ต์

ส่ิงมชี ีวติ หลายเซลล์ (multicellular organism) • ร่างกายประกอบดว้ ยเซลลม์ ากมายหลายลา้ นเซลล์ • เซลลแ์ ตล่ ะชนิดจะมีขนาด รูปร่าง และหนา้ ที่แตกตา่ งกนั ไป • เซลลจ์ ะรวมกลุม่ กนั เพอื่ ทาหนา้ ท่ีเฉพาะ ซ่ึงเรียกวา่ เน้ือเยอื่ (tissue) • ไดแ้ ก่ พชื และสัตวท์ ุกชนิด เซลล์คุม อย่บู ริเวณใต้ใบ เซลล์ขนราก มลี กั ษณะยาว เซลล์ประสาท มแี ขนง เซลล์กล้ามเนือ้ มลี กั ษณะ ของพืชทุกชนิด ยกเว้น และบาง เพื่อเพิ่มพืน้ ที่ผิว ช่วยเพ่ิมพืน้ ท่ีในการส่ง ยาว หัวท้ายแหลม และ มนี ิวเคลยี สอย่กู ลางเซลล์ พืชที่อย่ใู นนา้ ในการดูดซึมนา้ และแร่ธาตุ สัญญาณประสาท



กล้องจุลทรรศน์ ส่ วนประกอบของกล้องจุลทรรศน์ เลนส์ใกล้ตา (eyepiece ป่ ุมปรับภาพหยาบ (coarse adjustment lens) ทาหนา้ ท่ีขยายภาพที่ knob) ใชห้ มุนเพื่อเล่ือนตาแหน่งของ ไดจ้ ากเลนส์ใกลว้ ตั ถุใหม้ ี แท่นวางวตั ถุข้ึนลงในการหาภาพ ขนาดใหญ่ข้ึน ป่ ุมปรับภาพละเอยี ด (fine adjustment เลนส์ใกล้วตั ถุ (objective knob) ใชห้ มุนเพอ่ื ทาใหเ้ ห็นภาพได้ lens) ทาหนา้ ท่ีขยายภาพ ชดั เจนยง่ิ ข้ึน ของวตั ถุ แขนกล้อง (arm) ใชจ้ บั เวลาเคล่ือนยา้ ย แท่นวางวตั ถุ (stage) ใช้ กลอ้ งจุลทรรศน์ สาหรับวางสไลด์ ฐาน (base) ทาหนา้ ท่ีรับน้าหนกั ของกลอ้ งจุลทรรศน์

วธิ ีใช้กล้องจุลทรรศน์ • วางกลอ้ งจุลทรรศนบ์ นพ้ืนที่เรียบสม่าเสมอ • หมุนเลนส์ใกลว้ ตั ถุท่ีมีกาลงั ขยายต่าสุดมาอยู่ตรง กบั ลากลอ้ ง และปรับกระจกเงาหรือเปิ ดสวติ ชไ์ ฟ • นาสไลด์วางลงบนแท่นวางวตั ถุ แล้วจึงหมุนป่ ุม ปรับภาพหยาบ ให้ลากลอ้ งเล่ือนลงมาอยใู่ กลว้ ตั ถุ มากที่สุด • มองผ่านเลนส์ใกลต้ า แลว้ หมุนป่ ุมปรับภาพหยาบ ข้ึนช้าๆ จนมองเห็นวตั ถุค่อนขา้ งชัดเจน จากน้ัน หมุนป่ ุมปรับภาพละเอียด เพ่ือปรับภาพให้คมชดั มากข้ึน • ถา้ ตอ้ งการขยายภาพให้มีขนาดใหญ่ข้ึน ให้หมุน เ ล น ส์ ใ ก ล้วัต ถุ ที่ มี ก า ลัง ข ย า ย สู ง เ ข้า ม า ใ น แ น ว ลากลอ้ ง แลว้ หมุนป่ ุมปรับภาพละเอียดเพื่อให้เห็น ภาพชดั เจนข้ึน



โครงสร้างและหน้าที่ของเซลล์พืชและเซลล์สัตว์ • เซลลพ์ ืชมีรูปร่างเหล่ียม มีผนงั เซลล์ • เซลลส์ ตั วม์ ีรูปร่างไม่แน่นอน ห่อหุม้ อยดู่ า้ นนอก ซ่ึงช่วยใหเ้ ซลล์ ไม่มีผนงั เซลล์ ซ่ึงมีเยอ่ื หุม้ เซลล์ คงรูปอยไู่ ด้ ห่อหุม้ อยดู่ า้ นนอก

ส่วนทีห่ ่อหุ้มเซลล์ เป็นโครงสร้างท่ีห่อหุม้ ไซโทพลาซึม และแสดงขอบเขตของเซลล์ ผนังเซลล์ (cell wall) • ประกอบดว้ ยสารพวกเซลลูโลส (cellulose) เรียงตวั ไขวก้ นั • ทาหนา้ ท่ีใหค้ วามแขง็ แรงแก่เซลล์ ซ่ึงช่วยใหเ้ ซลลค์ งรูปอยไู่ ด้ • พบเฉพาะในเซลลพ์ ชื เท่าน้นั

เยื่อหุ้มเซลล์ (cell membrane) • ประกอบดว้ ยสารพวกโปรตีนและไขมนั • ลกั ษณะเป็นเยอื่ บางๆ ที่ห่อหุม้ ส่วนต่างๆ ของเซลลไ์ ว้ • มีคุณสมบตั ิยอมใหส้ ารบางชนิดผา่ นได้ เรียกวา่ เยอ่ื เลือกผา่ น (semipermeable membrane) • พบในเซลลท์ ุกชนิด

ไซโทพลาซึม (cytoplasm) เป็นของเหลวท่ีอยภู่ ายในเยอ่ื หุม้ เซลล์ ประกอบดว้ ยสารเคมีและออร์แกเนลลต์ า่ งๆ ที่ทาหนา้ ที่เก่ียวกบั กิจกรรมของเซลล์ ร่างแหเอนโดพลาซึม (endoplasmic reticulum) • เป็นท่อแบนซ่ึงมีบางส่วนโป่ งพองออกเป็นถุง เรียงขนานซอ้ นกนั เป็นช้นั ๆ เชื่อมตอ่ กนั และ เชื่อมต่อกบั เยอ่ื หุม้ นิวเคลียสดว้ ย • มีหนา้ ที่สังเคราะห์โปรตีนและเอนไซม์

กอลจิบอดี (golgi body) • เป็นถุงกลมแบนที่บริเวณขอบโป่ งพองออก ซ่ึงมีลกั ษณะ คลา้ ยจานเรียงซอ้ นกนั เป็นช้นั ๆ • พบอยใู่ กลก้ บั ร่างแหเอนโดพลาซึม • ทาหนา้ ท่ีเกบ็ สารที่ร่างแหเอนโดพลาซึมสร้างข้ึน

ไมโทคอนเดรีย (mitochondria) • มีรูปร่างหลายแบบข้ึนอยกู่ บั ชนิดของเซลล์ ส่วนใหญ่จะมีรูปร่างกลม ท่อนส้ัน ท่อนยาว หรือกลมรีคลา้ ยรูปไข่ • มีเยอ่ื หุม้ 2 ช้นั โดยเยอ่ื ช้นั นอกมีลกั ษณะเรียบ ทาหนา้ ท่ีควบคุมการ ผา่ นเขา้ ออกของสารตา่ งๆ ส่วนเยอ่ื ช้นั ในจะพบั ทบไปมา • เป็นแหล่งสร้างพลงั งานใหแ้ ก่เซลล์

คลอโรพลาสต์ (chloroplast) • มีเยอื่ หุม้ 2 ช้นั ภายในมีรงควตั ถุสีเขียว เรียกวา่ คลอโรฟิ ลล์ (chlorophyll) • ทาหนา้ ที่สร้างสารอาหารใหแ้ ก่เซลล์ • พบเฉพาะในเซลลพ์ ชื และสาหร่ายบางชนิด

แวควิ โอล (vacuole) • มีลกั ษณะเป็นถุงใสๆ • ในเซลลพ์ ืชจะมีขนาดใหญ่กวา่ ในเซลลส์ ตั วม์ าก ซ่ึงเป็นแหล่งสะสมน้า และสารสีต่างๆ ที่ทาใหพ้ ืชมีสีสนั แตกต่างกนั

นิวเคลยี ส (nucleus) • โดยทวั่ ไปมีรูปร่างค่อนขา้ งกลม อยกู่ ลางเซลลห์ รือคอ่ นไปขา้ งใดขา้ งหน่ึงของเซลล์ • ทาหนา้ ท่ีควบคุมการทางานของเซลล์ • เป็นที่อยขู่ องสารพนั ธุกรรมซ่ึงควบคุมลกั ษณะต่างๆ ของสิ่งมีชีวติ



สรุปทบทวนประจาหน่วยการเรียนรู้ที่ 1 • รอเบิร์ต ฮุค เป็นคนแรกที่คน้ พบโครงสร้างพ้นื ฐานท่ีเลก็ ท่ีสุดของส่ิงมีชีวติ ซ่ึงเรียกวา่ เซลล์ • เซลลเ์ ป็นหน่วยเลก็ ท่ีสุดที่ทาหนา้ ท่ีของสิ่งมีชีวติ ได้ • เซลลม์ ีขนาดเลก็ มาก การศึกษาเก่ียวกบั เซลลจ์ ึงตอ้ งใชก้ ลอ้ งจุลทรรศน์ • เซลลข์ องส่ิงมีชีวติ ประกอบดว้ ยโครงสร้างพ้ืนฐาน 3 ส่วน ไดแ้ ก่ ส่วนห่อหุม้ เซลล์ ไซโทพลาซึม และนิวเคลียส • ผนงั เซลลเ์ ป็นโครงสร้างที่อยดู่ า้ นนอกสุดของเซลลพ์ ืช ช่วยใหเ้ ซลลค์ งรูปอยไู่ ด้ • เยอื่ หุม้ เซลล์ เป็นส่วนท่ีห่อหุม้ ไซโทพลาซึม ทาหนา้ ท่ีเป็นเยอื่ เลือกผา่ น • นิวเคลียส ทาหนา้ ท่ีควบคุมการทางานของเซลล์ และเป็นที่อยขู่ องสารพนั ธุกรรม • เซลลพ์ ชื กบั เซลลส์ ตั วม์ ีความแตกต่างกนั ที่รูปร่างและออร์แกเนลลบ์ างชนิด โดยใน เซลลพ์ ชื มีผนงั เซลล์ และคลอโรพลาสต์ ส่วนในเซลลส์ ตั วไ์ ม่มี