สามัคคีเภทคำฉันท์

รายงานวชิ าการ เร่อื ง สามัคคเี ภทคำฉันท นายจิรญั ธนนิ จดั ทำโดย นายนรินทร คงสำราญ ม.๖.๗ เลขที่ ๑ นายวสี มิธ เอยี่ มบุญ ม.๖.๗ เลขที่ ๗ นายศริ วฒั น แกวประดษิ ฐ ม.๖.๗ เลขที่ ๑๒ นางสาวแอนนา สมประสงค ม.๖.๗ เลขท่ี ๑๓ ตาแสง ม.๖.๗ เลขท่ี ๔๐ เสนอ คุณครูณัฐยา อาจมังกร รายงานฉบับนี้เปน สวนหนง่ึ ของวิชาภาษาไทย ท๓๓๑๐๑ ภาคเรียนท่ี ๑ ปก ารศกึ ษา ๒๕๖๖ โรงเรยี นมธั ยมวัดหนองแขม

รายงานวชิ าการ เร่ือง สามคั คเี ภทคำฉนั ท นายจิรัญธนิน จดั ทำโดย นายนรนิ ทร คงสำราญ ม.๖.๗ เลขท่ี ๑ นายวีสมิธ เอีย่ มบุญ ม.๖.๗ เลขท่ี ๗ นายศริ วฒั น แกว ประดิษฐ ม.๖.๗ เลขท่ี ๑๒ นางสาวแอนนา สมประสงค ม.๖.๗ เลขที่ ๑๓ ตาแสง ม.๖.๗ เลขที่ ๔๐ เสนอ คุณครูณฐั ยา อาจมังกร รายงานฉบบั น้เี ปน สว นหน่ึงของวิชาภาษาไทย ท๓๓๑๐๑ ภาคเรียนท่ี ๑ ปการศึกษา ๒๕๖๖ โรงเรยี นมธั ยมวัดหนองแขม

๑ คำนำ รายงานเรอื่ ง “สามัคคีเภทคำฉนั ท” ฉบบั นี้ จัดทำขึน้ เพ่ือเปน สวนหน่งึ ของวชิ าภาษาไทย รหสั วชิ า ท๓๓๑๐๑ ช้ันมธั ยมศกึ ษาปท ่ี ๖ โดยมีวตั ถุประสงคเพอ่ื ศกึ ษาความรูเก่ยี วกับเรอื่ งของ สามคั คเี ภทคำฉนั ท ซ่งึ รายงานฉบับนม้ี เี นอ้ื หาเกย่ี วกับประวตั ิผูแตง จุดประสงคในการแตง ทีม่ า ของเรื่อง ลักษณะคำประพันธ เรอื่ งยอ กอ นบทเรียน ถอดคำประพันธ คำยากและคณุ คา วรรณคดี การศึกษาคน ขวา เรอื่ ง “สามคั คีเภทคำฉนั ท” ฉบับน้ี คณะผจู ดั ทำไดว างแผนการดำเนิน งานการศกึ ษาเปน ระยะเวลา ๑ เดอื น โดยไดศ กึ ษาหาความรผู า นแหลง ความรูตางๆ อาทเิ ชน หนังสอื เรยี น และจากเวบ็ ไซตตา ง คณะผูจ ัดทำคาดหวงั เปนอยา งย่งิ วา รายงานฉบบั น้ีจะเปน ประโยชนตอผูทส่ี นใจ หรือ นักเรยี น นกั ศกึ ษา ท่กี ำลังศึกษาหาขอ มูลเรอ่ื งนอี้ ยู หากมีขอ ผดิ พลาดประการใด คณะผจู ดั ทำ ขอนอมรบั ไวแ ละขออภยั มา ณ ทีน่ ้ี คณะผจู ดั ทำ

สารบญั ๒ เรื่อง หนา คำนำ ๑ สารบญั ๒ ผูแตง ๓ จดุ ประสงคใ นการแตง ๓ ท่มี าของเร่อื ง ๔ ลักษณะคำประพนั ธ ๔ เรอื่ งยอกอ นบทเรยี น ๗ ถอดคำประพันธ ๗ คำยาก ๓๗ คณุ คาวรรณคดี ๔๑ บรรณานกุ รม ๔๔

๓ ผูแตง นายชติ บรุ ทตั กวีในรชั กาลท่ี ๖ ในขณะทบ่ี รรพชาเปนสามเณร อายุเพียง ๑๘ ป ไดเ ขา รวมแตงฉนั ทส มโภชพระมหาเศวตฉัตรในงานราชพธิ ีฉตั รมงคลรชั กาลที่ ๖ เม่อื อายุ ๒๒ ป ไดส ง กาพยปลกุ ใจลงในหนงั สือพมิ พ “สมทุ รสาร” นายชติ มีนามสกลุ เดมิ วา “ชวางกูร” เมื่ออายุ ๒๓ ปไดร ับพระราชทานนามสกุล “บุรทตั ” จากพระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาฯ ในป ๒๔๕๐ ใช นามปากกาวา “เจา เงาะ เอกชน และ แมวคราว” จดุ ประสงคในการแตง เพ่อื มงุ ชค้ี วามสำคญั ของการรวมเปนหมคู ณะเปน น้ำหนงึ่ ใจเดียวกันเพอ่ื ปองกนั รกั ษา บานเมอื งใหม คี วามเปนปก แผน สามคั คเี ภทคำฉันท เปนกวีนิทานสภุ าษติ วา ดวย “โทษแหง การแตกสามคั คี” ภายหลังไดรบั การยกยอ งเปน ตำราเรยี นวรรณกรรมไทยทส่ี ำคญั เลมหนง่ึ ท้ังใน อดตี และปจจบุ ัน ๔

ท่ีมาของเร่อื ง “สามัคคีเภทคำฉนั ท” เกิดจากวกิ ฤตการณทงั้ ภายในและภายนอกประเทศในสมัยรชั กาล ท่ี ๖ เชน สงครามโลกครง้ั ที่ ๑, กบฏร.ศ.๑๓๐ ประกอบกบั คนไทยในสมัยน้ันไดร บั การศึกษา มากขึน้ ทำใหเกิดแนวความคดิ เกีย่ วกับกจิ การบา นเมืองท่ีหลากหลาย จึงสง ผลกระทบตอความ ม่นั คงของบานเมอื ง ทำใหใ นชวงดงั กลาวมกั เกดิ ความนยิ มแตง วรรณคดปี ลุกใจใหรกั ชาติ “สามคั คเี ภทคำฉนั ท” กเ็ ปน วรรณคดีเร่อื งหนึ่งท่มี ุงช้ีใหเ ห็นถงึ ความสำคัญของความสามคั คี การรวมเปนหมคู ณะ การเปน น้ำหนึ่งใจเดียวกนั สามคั คเี ภทคำฉนั ทจงึ ถือเปนวรรณคดีทมี่ ี เน้อื หาเปนคติสอนใจ ลกั ษณะคำประพนั ธ สามคั คเี ภทคำฉนั ท แตง ดว ยคำประพันธประเภทฉันท ๑๙ ชนดิ กาพย ๑ ชนิด ไดแ ก ๑) สัททลุ วิกกี ติ ฉันท ๑๙ เปน ฉันทท ม่ี ลี ีลาการอา นสงางาม เครงขรมึ มอี ำนาจดจุ เสอื ผยอง ใชแ ตงสำหรับบทไหวค รู บทสดุดี ยอพระเกียรติ ๒) วสันตดิลกฉนั ท ๑๔ เปนฉนั ททมี่ ลี ลี าไพเราะ งดงาม เยอื กเยน็ ดจุ เมด็ ฝน ใชส ำหรับ บรรยาย หรอื พรรณนาชืน่ ชมส่งิ ท่สี วยงาม ๓) อุปชาตฉิ ันท ๑๑ นิยมแตง สำหรับบทเจรจาหรอื บรรยายความเรยี บๆ ๔) อีทสิ งั ฉนั ท ๒๑ เปน ฉนั ทท ี่มีจงั หวะกระแทกกระทั้น เกรย้ี วกราด โกรธแคน และอารมณ รนุ แรง เชน รกั มาก โกรธมาก ตน่ื เตน คกึ คะนอง หรอื พรรณนา ความสบั สน ๕

๕) อนิ ทรวิเชียรฉนั ท ๑๑ เปนฉนั ทท่ีมีลลี าสวยงามดจุ สายฟาพระอนิ ทร มลี ลี า ออนหวาน ใชบรรยายความหรอื พรรณนาเพื่อโนมนา วใจใหออ นโยน เมตตาสงสาร เอน็ ดู ใหอ ารมณเหงา และเศรา ๖) วิชชุมมาลาฉันท ๘ หมายถึง ระเบียบแหงสายฟา เปน ฉนั ทท ่ีใชในการบรรยายความ ๖

๗) อินทรวงศฉันท ๑๒ เปนฉนั ทท่ีมลี ลี าตอนทา ยไมร าบเรยี บ คลายกลบท“สะบดั สะบง้ิ ” ใชในการบรรยายความหรอื พรรณนาความ ๘) วังสัฏฐฉันท ๑๒ เปน ฉนั ทท ม่ี สี ำเนยี งอันไพเราะเหมอื นเสยี งป ๙) มาลินฉี นั ท ๑๕ เปน ฉันทท ใ่ี ชใ นการแตง กลบทหรือบรรยายความที่เครง ขรึม เปน สงา ๑๐) ภุชงคประยาตฉนั ท ๑๒ เปน ฉันทท มี่ ลี ลี างามสงา ดจุ งเู ลอ้ื ย นยิ มใชแตงบทที่ดำเนินเรอื่ ง อยางรวดเรว็ และคกึ คกั ๑๑) มาณวกฉันท ๘ เปน ฉนั ทท่มี ลี ลี าผาดโผน สนุกสนาน รา เรงิ และ ต่ืนเตน ดจุ ชายหนุม ๑๒) อเุ ปนทรวเิ ชียรฉนั ท ๑๑ เปนฉนั ทท่ีมคี วามไพเราะใชใ นการบรรยายบทเรยี บๆ ๑๓) สทั ธราฉนั ท ๒๑ มีความหมายวา ฉนั ทยังความเลือ่ มใสใหเกิดแกผ ูฟง จงึ เหมาะเปนฉันท ท่ใี ชส ำหรบั แตงคำนมสั การ อธษิ ฐาน ยอพระเกียรติ หรอื อญั เชญิ เทวดา ใชแตง บทสนั้ ๆ ๑๔) สาลินฉี นั ท ๑๑ เปนบทท่ีมคี ำครุมาก ใชบ รรยายบททเี่ ปนเนอ้ื หาสาระเรยี บๆ ๑๕) อปุ ฏ ฐติ าฉันท ๑๑ เปน ฉันทที่เหมาะสำหรบั ใชบรรยายบทเรยี บๆ แตไ มค อ ยนิยมแตง ๑๖) โตฏกฉนั ท ๑๒ เปน ฉนั ทท่ีมลี ลี าสะบดั สะบง้ิ เหมอื นประตักแทงโค ใชแตง กบั บททีแ่ สดงความโกรธเคอื ง รอนรน หรอื สนกุ สนาน คึกคะนอง ต่ืนเตน และเราใจ ๑๗) กมลฉนั ท ๑๒ หมายถึง ฉันท่มี ีความไพเราะเหมอื นดงั ดอกบวั ใชกับบททม่ี ีความตื่นเตน เล็กนอ ยและใชบรรยายเรื่อง ๑๘) จิตรปทาฉนั ท ๘ เปน ฉันทที่เหมาะสำหรบั บทท่ีนากลวั เอะอะ เกร้ียวกราด ตืน่ เตน ตกใจ ๑๙) สรุ างคนางคฉ นั ท ๒๘ มีลกั ษณะการแตงคลา ยกาพยส รุ างคนางค ๒๘ แตต างกนั ทม่ี ี ขอ บงั คบั ครุ ลหุ เพิม่ ขนึ้ มา ทำใหเกดิ ความไพเราะมากยงิ่ ขึน้ เหมาะสำหรับขอความทคี่ ึกคกั สนุกสนาน โลดโผน ตน่ื เตน ๒๐) กาพยฉบัง ๑๖ เปน กาพยทมี่ ลี ลี าสงา งาม ใชส ำหรับบรรยายความงามหรอื ดำเนินเร่อื ง อยางรวดเรว็ ๗ เร่อื งยอกอนบทเรยี น

สามคั คีเภทคำฉนั ท ดำเนินเรอ่ื งโดยองิ ประวตั ิศาสตรค ร้งั พทุ ธกาล วา ดว ยการใช เลห อบุ ายทำลายความสามคั คีของเหลา กษตั รยิ ล จิ ฉวีกรุงเวสาลี แหง แควน วชั ชี เน้อื ความนี้ ปรากฏในมหาปรนิ ิพพานสตู รแหงพระไตรปฎกและอรรถกถาสุมังคล วสิ าสนิ ี โดยเลา ถงึ กษัตรยิ  ในสมยั โบราณทรงพระนามวา พระเจาอชาตศตั รแู หง แควน มคธ ทรงมอี ำมาตยค นสนทิ ชอื่ วา วัสสการพราหมณ พระเจาอชาตศัตรูทรงมดี ำริจะปราบแควน วชั ชี ซง่ึ มกี ษัตริยลจิ ฉวีครอบครอง แตแ ควนวชั ชีมีความเปน ปก แผนและปกครองกันดว ยความสามคั คี พระเจา อชาตศัตรูไดปรึกษา กบั วัสสการพรามหมณ เพื่อหาอบุ ายทำลายความสามคั คีของเหลา กษตั ริยลจิ ฉวโี ดยการแสรง เนรเทศวัสสการพราหมณ ออกจากแควน มคธเดนิ ทางไปยังเมอื งเวสาลี แลวทำอุบายจนไดเ ขา เฝากษัตริยล ิจฉวี ถอดคำประพนั ธ ภชุ งคประยาตฉันท ๑๒ ⊙ ทิชงคชาตฉิ ลาดยล คะเนกลคะนงึ การ กษัตรยิ ล ิจฉวีวาร ระวงั เหอื ดระแวงหาย ⊙ เหมาะแกการณจะเสกสรร ปวัตนวัญจโนบาย มลางเหตพุ เิ ฉทสาย สมัครสนธ์สิ โมสร ถอดคำประพนั ธไ ดวา พราหมณผ ฉู ลาดคาดคะเนวา กษัตรยิ ลิจฉววี างใจคลายความ หวาดระแวง เปนโอกาส เหมาะทจี่ ะเรม่ิ ดำเนินการตามกลอบุ ายทำลายความสามคั คี ๘ ⊙ ณ วนั หนึง่ ลถุ ึงกา ลศึกษาพิชากร กุมารลิจฉววี ร เสด็จพรอมประชมุ กัน

⊙ ตระบดั วัสสการมา สถานราชเรยี นพลนั ธ แกลง เชญิ กมุ ารฉัน สนิทหน่งึ พระองคไป ⊙ ลุหอ งหับรโหฐาน ก็ถามการณ ณ ทนั ใด มลิ ้ีลับอะไรใน กถาเชน ธ ปุจฉา ถอดคำประพันธไดวา วนั หน่ึงเมื่อมโี อกาสทีจ่ ะสอนวชิ า กมุ ารลจิ ฉวกี เ็ สดจ็ มาโดยพรอ มเพรียงกนั ทันใด วัสสการพราหมณก ม็ าถงึ และแกลงเชิญพระกมุ ารพระองคท ส่ี นทิ สนมเขา ไปพบในหองสวนตวั แลว ก็ทลู ถามเรอ่ื งทไี่ มใ ชค วามลับแตป ระการใด ⊙ จะถกู ผิดกระไรอยู มนษุ ยผูกระทำนา และคโู คกจ็ ูงมา ประเทียบไถมิใชห รอื ⊙ กุมารลจิ ฉวขี ัตตยิ  กร็ ับอรรถออออื กสิกเขากระทำคอื ประดจุ คำพระอาจารย ⊙ ก็เทา นนั้ ธ เชิญให นวิ ัตในมิชา นาน ประสทิ ธศ์ิ ิลปป ระศาสนส าร สมยั เลิกลุเวลา ถอดคำประพนั ธไ ดวา ดังเชน ถามวา ชาวนาจูงโคมาคหู น่ึงเพือ่ เทยี มไถใชหรอื ไม พระกมุ าลิจฉวกี ็รับส่ังเห็นดวยวา ชาวนาก็คงจะกระทำดังคำของพระอาจารย ถามเพยี งเทาน้นั พรามณก ็เชญิ ใหเสดจ็ กลบั ออกไป ๙ ⊙ อรุ สลจิ ฉวีสรร พชวนกันเสดจ็ มา และตา งซกั กมุ ารรา ชองคน ้ันจะเอาความ ณ ขางใน ธ ไตถาม ⊙ พระอาจารยสิเรยี กไป

อะไรเธอเสนอตาม วจสี ตั ยกะสำ่ เรา ⊙ กุมารนั้นสนองสา รวากยว าทตามเลา เฉลยพจนกะครูเสา วภาพโดยคดีมา ถอดคำประพันธไ ดว า ครั้นถงึ เวลาเลกิ เรยี นเหลาโอรสลฉิ วกี ็พากนั มาซักไซ พระกุมารวาพระอาจารยเรยี กเขา ไป ขางใน ไดไ ตถามอะไรบา ง ขอใหบอกตามความจริง พระกมุ ารพระองคน ั้นก็เลา เรอื่ งราวที่ พระอาจารยเรยี กไปถาม ⊙ กมุ ารอ่นื ก็สงสยั มิเชอ่ื ในพระวาจา สหายราช ธ พรรณนา และตา งองคกพ็ าที ⊙ ไฉนเลยพระครูเรา จะพดู เปลา ประโยชนมี เลอะเหลวนกั ละลว นน้ี รผลเหน็ บ เปนไป ⊙ เถอะถงึ ถาจะจรงิ แม ธ พดู แทก ็ทำไม แนะชวนเขา ณ ขา งใน จะถามนอก บ ยากเยน็ ถอดคำประพันธไ ดวา แตเ หลา กมุ ารสงสยั ไมเชอ่ื คำพดู ของพระสหาย ตา งองคก็วจิ ารณว าพระอาจารยจะพูด เรื่องเหลวไหลไรสาระเชนนี้เปน ไปไมไ ด และหากวาจะพูดจริงเหตุใดจะตอ งเรยี กเขาไปถามขา ง ในหอง ถามขา งนอกหองกไ็ ด ๑๐ ⊙ ชะรอยวา ทิชาจารย ธ คดิ อา นกะทา นเปน รหัสเหตปุ ระเภทเห็น ละแนช ดั ถนดั ความ ⊙ และทา นมามสุ าวาท มกิ ลาอาจจะบอกตาม พจีจริงพยายาม ไถลแสรง แถลงสาร

ถอดคำประพันธไดวา สงสยั วา ทานอาจารก บั พระกมุ ารตองมีความลบั อยางแนนอน แลวกม็ าพดู โกหก ไมกลา บอกตามความจรงิ แกลง พดู ไปตางๆนานา ⊙ กุมารราชมติ รผอง ก็สอดคลอ งและแคลงดาล พโิ รธกาจววิ าทการณ อบุ ัตขิ ึน้ เพราะขนุ เคอื ง ⊙ พิพิธพนั ธไมตรี ประดามนี ิรนั ตรเ นอื ง กะองคน้ันก็พลนั เปลอื ง มลายปลาตพนิ าศปลง ฯ ถอดคำประพนั ธไดว า กมุ ารลจิ ฉวที ัง้ หลายเหน็ สอดคลอ งกันกเ็ กดิ ความโกรธเคอื ง การทะเลาะววิ าทก็เกิดขน้ึ เพราะความขุน เคอื งใจ ความสัมพนั ธอ นั ดีเคยมมี าตลอดก็ถกู ทำลายยอ ยยับลง ๑๑ มาณวกฉันท ๘ กาลอนกุ รม ⊙ ลว งลุประมาณ ทา นทวชิ งค วิทยะยง หนงึ่ ณ นยิ ม เอกกมุ าร เมอ่ื จะประสทิ ธ์ิ เชญิ วรองค

⊙ เธอจรตาม พราหมณไป โดยเฉพาะใน หองรหุฐาน จึ่งพฤฒถิ าม ความพิสดาร ขอ ธ ประทาน โทษะและไข ถอดคำประพันธไดว า เวลาผานไปตามลำดับ เมอ่ื ถงึ คราท่จี ะสอนวิชาก็จะเชญิ พระกุมารพระองคหน่งึ พระกุมาร กต็ ามพราหมณเ ขา ไปในหอ งเฉพาะพรามณจ ึงถามเน้อื ความแปลกๆวา ขออภยั ชว ยตอบดวย ๑๒ ⊙ อยาตแิ ละหลู ครูจะเฉลย เธอนะเสวย ภัตกะอะไร ในทนิ น่ี ดี ฤ ไฉน พอหฤทยั ย่ิงละกระมัง เคา ณ ประโยค ⊙ ราช ธ ก็เลา

ตนบรโิ ภค แลวขณะหลัง วาทประเทอื ง เร่อื งสิประทัง อาคมยงั สกิ ขสภา ถอดคำประพันธไดว า อยา หาวาตำหนหิ รอื ลบหลู ครขู อถามวา วนั นี้พระกุมารเสวยพระกระยาหารอะไรรสชาติ หรือไม พอพระทัยมากหรอื ไม พระกุมารกเ็ ลา เรื่องเกยี่ วกบั พระกระยาหารที่เสวยหลังจากนั้นก็ สนทนาเรื่องทวั่ ไป แลว กเ็ สด็จกลบั ออกมายงั นอกหอ งเรยี น ⊙ เสร็จอนศุ าสน ราชอรุ ส ลจิ ฉวหิ มด ตา ง ธ ก็มา ถามนยมาน ทา นพฤฒิอา จารยปรา รภกระไร ⊙ เธอก็แถลง แจงระบุมวล ความเฉพาะลว น จริงหฤทยั ตา ง บ มิเชอ่ื เมอ่ื ตรไิ ฉน จึ่งผลใน เหตุ บ มสิ ม ๑๓ ถอดคำประพันธไดวา เมื่อเสร็จสิน้ การสอนราชกมุ ารลจิ ฉวีทง้ั หมดกม็ าถามเรอ่ื งราวทม่ี มี าวา ทา นอาจารยไดพดู เร่อื งอะไรบาง พระกุมารกต็ อบตามความเปนจรงิ แตเ หลากุมารตา งไมเ ชอ่ื เพราะคิดแลวไม สมเหตสุ มผล ⊙ ขนุ มนเคือง เรือ่ งนฤสาร

เชนกะกมุ าร กอ นก็ระดม เลิกสละแยก แตกคณะกลม เกลียว บ นิยม คบดจุ เดิม ถอดคำประพันธไ ดว า ตา งขุน เคอื งใจดวยเรอื่ งไรส าระเชน เดยี วกับพระกุมารพระองคก อ นและเกิดความแตกแยก ไมคบกันอยา งกลมเกลยี วเหมือนเดมิ อเุ ปนทรวิเชียรฉนั ท ๑๑ กลหเหตุยุยงเสรมิ ⊙ ทชิ งคเ จาะจงเจตน นฤพทั ธกอ การณ ทนิ วารนานนาน กระหน่ำและซ้ำเตมิ ธ ก็เชิญเสดจ็ ไป ⊙ ละคร้งั ระหวา งครา รฤหาประโยชนไ ร เสาะแสดง ธ แสรง ถาม เหมาะทา ทชิ าจารย ⊙ บ หอนจะมีสา กระนัน้ เสมอนยั ๑๔ ถอดคำประพันธไดว า พราหมณเ จตนาหาเหตยุ แุ หยซำ้ เตมิ อยเู สมอๆ แตล ะครง้ั แตละวัน นานนานคร้ัง เหน็ โอกาสเหมาะกจ็ ะเชิญพระกมุ ารเสด็จไปโดยไมมสี าระประโยชนอันใด แลวกแ็ กลง ทลู ถาม ⊙ และบางกพ็ ดู วา นะ แนะ ขา สดบั ตาม ยุบลระบลิ ความ พจแจงกระจายมา ⊙ ละเมดิ ตเิ ตียนทา น ก็เพราะทา นสแิ สนสา

รพดั ทลทิ ภา วและสดุ จะขดั สน ⊙ จะแนม แิ นเหลอื พิเคราะหเชื่อเพราะยากยล ณ ท่ี บ มคี น ธ ก็ควรขยายความ ถอดคำประพันธไ ดวา บางคร้งั กพ็ ดู วา นแ่ี นะขาพระองคไ ดยินขา วเลาลือกนั ทว่ั ไป เขานนิ ทากระกุมารวา พระองคแสนจะยากจนและขัดสน จะเปนเชนนั้นแนหรอื พเิ คราะหแลวไมนา เชื่อ ณ ทีน้ี ไมม ีผใู ด ขอใหทรงเลา มาเถดิ ⊙ และบางก็กลา ววา นะแนะขา จะขอถาม เพราะทราบคดีตาม วจลือระบอื มา ⊙ ตฉิ ินเยาะหมนิ่ ทา น ก็เพราะทา นสิแสนสา รพันพกิ ลกา ยพลิ ึกประหลาดเปน ⊙ จะจรงิ มจิ รงิ เหลอื มนเชื่อเพราะไปเ ห็น ผิขอ บ ลำเคญ็ ธ กค็ วรขยายความ ๑๕ ถอดคำประพนั ธไ ดวา บางคร้งั กพ็ ูดวา ขา พระองคขอทลู ถามพระกุมาร เพราะไดย ินขา วลือกันทว่ั ไปเยาะเยย ดู หมิ่นทาน วา ทานนี้มรี างกายผิดประหลาดตา งๆ นานาจะเปนจรงิ หรอื ไม ใจไมอยากเชอ่ื เลย เพราะไมเ ห็น ถาหากมสี ่งิ ใดที่ลำบากยากแคน ก็ตรัสมาเถดิ ⊙ กมุ ารองคเ สา วนเคาคดีตาม กระทูพระครูถาม นยสุดจะสงสัย ⊙ ก็คำมิควรการณ คุรุทา นจะถามไย

ธ ซกั เสาะสืบใคร ระบแุ จงกะอาจารย ⊙ ทวชิ แถลงวา พระกุมารโนน ขาน ยุบลกะตกู าล เฉพาะอยกู ะกันสอง ถอดคำประพันธไดวา พระกมุ ารไดทรงฟงเร่อื งที่พระอาจารยถามก็ตรสั ถามกลบั วา สงสยั เหลอื เกนิ เรือ่ งไมส มควรเชนนีท้ า นอาจารยจะถามทำไม แลว ก็ซักไซว า ใครเปนผมู าบอกกับอาจารย พราหมณก็ตอบวาพระกมุ ารพระองคโนนตรสั บอกเมื่ออยูกันเพยี งสองตอ สอง ๑๖ ⊙ กมุ ารพระองคน นั้ ธ มิทนั จะไตรต รอง กเ็ ชือ่ ณ คำของ พฤฒิครแู ละววู าม ⊙ พิโรธกุมารองค เหมาะเจาะจงพยายาม ยคุ รูเพราะเอาความ บ มิดปี ระเดตน ⊙ ก็พอและตอ พษิ ทุรทิฐมิ านจน ลโุ ทสะสบื สน ธิพพิ าทเสมอมา ถอดคำประพนั ธไ ดว า

กมุ ารพระองคน้นั ไมท นั ไดไ ตรตรอง ก็ทรงเช่อื ในคำพดู ของอาจารย ดวยความววู ามกก็ รวิ้ พระกุมารทยี่ ุพระอาจารยใ สความตน จงึ ตดั พอ ตอ วา กนั ข้นึ เกิดความโกรธเคืองทะเลาะววิ าท กนั อยูเสมอ ⊙ และฝา ยกุมารผู ทิชครมู เิ รยี กหา ก็แหนงประดารา ชกมุ ารทชิ งคเชิญ ⊙ พระราชบุตรลิจ ฉวมิ ติ รจิตเมน ณ กนั และกันเหนิ คณะหา งก็ตางถือ ⊙ ทะนงชนกตน พลลนเถลิงลอื กห็ าญกระเหิมฮอื มนฮึก บ นึกขาม ฯ ถอดคำประพันธไ ดวา ฝายพระกุมารทพี่ ราหมณไ มเคยเรียกเขาไปหากไ็ มพ อพระทยั พระกุมารทพี่ ราหมณเชญิ ไป พบ พระกมุ ารลจิ ฉวหี มางใจและเหินหางกนั ตา งองคท ะนงวา พระบดิ าของตนมอี ำนาจลนเหลอื จงึ มใี จกำเรบิ ไมเ กรงกลวั กัน ๑๗ สัทธราฉันท ๒๑ ⊙ ลำดับน้ันวสั สการพรามหมณ ธ กย็ ุศษิ ยตาม แตง อบุ ายงาม ฉงนงำ ⊙ ปวงโอรสลิจฉวีดำ รณิ วิรธุ ก็สำ คญั ประดจุ คำ ธ เสกสรร ⊙ ไปเหลอื เลยสักพระองคอ ัน มลิ ะปย สหฉนั ท ขาดสมคั รพนั ธ ก็อาดูร ถอดคำประพนั ธไ ดวา

ในขณะนั้นวสั สการพราหมณกค็ อยยลุ ูกศิษย แตงกลอบุ ายใหเกดิ ความแคลงใจ พระโอรส กษัตรยิ  ลิจฉวที ัง้ หลายไตรต รองในอาการนาสงสัย ก็เขา ใจวาเปนจริงดงั ถอยคำทอี่ าจารยปน เรื่องข้ึน ไมม เี หลอื เลยสกั พระองคเดียวทจี่ ะมีความรกั ใครก ลมเกลยี ว ตา งขาดความสมั พันธ เกดิ ความเดอื ดรอนใจ ⊙ ตา งองคน ำความมิงามทูล พระชนกอดศิ ูร แหง ธ โดยมูล ปวัตติ์ความ ⊙ แตกราวกรา วรา ยก็ปา ยปาม ลวุ รบดิ รลาม ทีละนอ ยตาม ณ เหตผุ ล ⊙ ฟน เฝอ เชือ่ นยั ดนัยตน นฤวเิ คราะหเสาะสน สบื จะหมองมล เพราะหมายใด ๑๘ ถอดคำประพนั ธไดว า แตล ะองคน ำเรอ่ื งไมดที เ่ี กิดขน้ึ ไปทูลพระบิดาของตน ความแตกแยกกค็ อ ยๆลกุ ลามไปสู พระบิดา เนอ่ื งจากความหลงเชอ่ื โอรสของตน ปราศจากการใครค รวญเกดิ ความผดิ พอง หมองใจกันขน้ึ ⊙ แทท งั้ ทา นวสั สการใน กษณะตรเิ หมาะไฉน เสรมิ เสมอไป สะดวกดาย พจนยปุ รยิ าย ⊙ หลายอยา งตางกล ธ ขวนขวาย บ เวน ครา วัญจโนบาย

⊙ ครน้ั ลว งสามปประมาณมา สหกรณประดา ลจิ ฉวีรา ชท้ังหลาย ถอดคำประพันธไ ดว า ฝายวัสสการพรามณร ้ันเห็นโอกาสเหมาะสมกค็ อยยุแหยอ ยา งงา ยดายทำกลอบุ ายตางๆ พูดยยุ งตามกลอบุ ายลอดเวลา เวลาผานไปประมาณ ๓ ป ความรว มมอื กันระหวางกษัตริยล ิจฉวี ทั้งหลายและความสามคั คถี กู ทำลายลงสิน้ ⊙ สามคั คธี รรมทำลาย มติ รภทิ นะกระจาย สรรพเสอื่ มหายน ก็เปน ไป ⊙ ตา งองคท รงแคลงระแวงใน พระหฤทยวิสยั ผูพิโรธใจ ระแวงกนั ฯ ๑๙ ถอดคำประพันธไ ดวา ความรวมมือกันระหวางกษตั รยิ ล ิจฉวที ้งั หลายและความสามคั คถี กู ทำลายลงสิ้นความเปน มติ รแตกแยก ความเสอื่ ม ความหายนะกบ็ ังเกิดข้ึน กษตั ริยตา งองคร ะแวงแคลงใจ มคี วาม ขุนเคอื งใจซง่ึ กนั และกัน สาลินฉี นั ท ๑๑ ตระหนกั เหตุถนดั ครนั ⊙ พราหมณค รรู สู งั เกต พจกั สพู ินาศสม จะสัมฤทธิม์ นารมณ ราชาวชั ชีสรร และอตุ สาหแหง ตน ⊙ ยินดีบดั นี้กจิ เรม่ิ มาดว ยปรากรม

⊙ ใหลองตกี ลองนัด ประชมุ ขตั ติยม ณฑล เชญิ ซึ่งส่ำสากล กษัตรยิ ส สู ภาคาร ถอดคำประพันธไดวา พราหมณเ ปนครสู งั เกตเห็นดงั น้ัน กร็ วู า เหลากษตั รยิ ลิจฉวกี ำลงั จะประสบความพนิ าศ จงึ ยนิ ดมี ากที่ภารกจิ ประสบผลสำเร็จสมดังใจ หลังจากเริ่มตน ดวยความบากบ่ันและความอดทน ของตน จงึ ใหล องตกี ลองนดั ประชมุ กษตั รยิ ฉวี เชิญทกุ พระองคเ สด็จมายังท่ีประชมุ ๒๐ ⊙ วชั ชภี มู ีผอง สดับกลองกระหมึ ขาน ทกุ ไทไปเอาภาร ณ กิจเพ่ือเสดจ็ ไป ⊙ ตา งทรงรับสง่ั วา จะเรยี กหาประชมุ ไย เราใชเ ปน ใหญใจ ก็ขลาดกลวั บ กลา หาญ ⊙ ทา นใดทเี่ ปนใหญ และกลา ใครมิเปรยี บปาน พอใจใครในการ ประชมุ ชอบกเ็ ชิญเขา ถอดคำประพนั ธไ ดว า ฝา ยกษตั ริยวัชชที ง้ั หลายทรงสดับเสยี งกลองดังกึงกอ ง ทุกพระองคไ มท รงเปนธุระในการ เสด็จไป ตา งองคร ับสั่งวา จะเรยี กประชุมดว ยเหตุใด เราไมไดเปนใหญ ใจก็ขลาด ไมก ลาหาญ ผใู ดเปน ใหญ มีความกลา หาญไมมีผูใดเปรยี บได พอใจจะเสดจ็ ไปรว มประชุมกเ็ ชิญเขาเถิด

⊙ ปรกึ ษาหารอื กนั ไฉนน้นั กท็ ำเนา จกั เรยี กชุมนมุ เรา บ แลเหน็ ประโยชนเ ลย ⊙ รบั สั่งผลกั ไสสง และทกุ องค ธ เพิกเฉย ไปไ ดไปดง่ั เคย สมัครเขาสมาคม ฯ ถอดคำประพนั ธไดว า จะปรึกษาหารอื กนั ประการใดก็ชางเถดิ จะเรียกเราไปประชมุ มองไมเห็นประโยชน ประการใดเลย รับสง่ั ใหพ นตัวไป และทกุ พระองคกท็ รงเพิกเฉยไมเสดจ็ ไปเขา รว มการประชุม เหมือนเคย ๒๑ อปุ ฏฐติ าฉันท ๑๑ ⊙ เห็นเชงิ พเิ คราะหชอง ชนะคลอ งประสบสม พราหมณเ วทอดุ ม ธ ก็ลอบแถลงการณ ⊙ ใหว ลั ลภชน คมดลประเทศฐาน กราบทลู นฤบาล อภเิ ผา มคธไกร ⊙ แจงลกั ษณสา สนวา กษตั รยิ ใน วัชชีบรุ ไก วลหลาตลอดกนั ถอดคำประพนั ธไดวา เมอ่ื พจิ ารณาเห็นชอ งทางทีจ่ ะไดชัยชนะอยางงา ยดาย พราหมณผ ูร อบรพู ระเวทก็ลอบสง ขา ว ใหคนสนิทเดินทางกลบั ไปยังบานเมอื ง กราบทลู กษตั ริยแ หง แควนมคธอันยงิ่ ใหญในสาสน แจงวา กษตั ริยวัชชีทกุ พระองค

⊙ บดั น้สี ิกแ็ ตก คณะแผกและแยกพรรค ไปเปนสหฉนั ทเสมอื นเสมอมา ⊙ โอกาสเหมาะสมัย ขณะไหนประหนง่ึ ครา นห้ี ากผิจะหา ก็ บ ไดส ะดวกดี ⊙ ขอเชญิ วรบาท พยุหย าตรเสด็จกรี ธาทพั พลพี ริยยทุ ธโดยไว ฯ ๒๒ ถอดคำประพนั ธไดว า ขณะนเ้ี กิดความแตกแยก แบงพรรคแบง พวก ไมส ามคั คีกันเหมอื นเดิมจะหาโอกาสอนั เหมาะสมครง้ั ใดเหมือนดังครั้งนคี้ งจะไมมอี กี แลว ขอทลู เชิญพระองคย กกองทพั อันยิ่งใหญมาทำ สงครามโดยเรว็ เถิด วชิ ชมุ มาลาฉนั ท ๘ ทราบถงึ บดั ดล ⊙ ขา วเศิกเอกิ อึง ชาวเวสาลี ในหมผู คู น ชนบทบรู ี แทบทุกถ่ินหมด หวาดกลัวท่วั ไป อกส่ันขวญั หนี หมดเลอื ดสนั่ กาย ⊙ ตน่ื ตาหนา เผอื ด วนุ หว่ันพรนั่ ใจ หลบลหี้ นตี าย ซอนตัวแตกภัย ซุกครอกซอกครัว

เขาดงพงไพร ท้งิ ยานบา นตน ถอดคำประพนั ธไ ดวา ขา วศึกแพรไปจนรถู ึงชาวเมืองเวสาลี แทบทุกคนในเมอื งตางตกใจและหวาดกลัวกันไปทว่ั หนาตาตนื่ หนา ซดี ไมม สี เี ลอื ด ตวั สัน่ พากนั หนตี ายวุนวาย พากนั อพยพครอบครัวหนภี ยั ท้ิง บานเรอื นไปซุมซอ นตวั เสยี ในปา ๒๓ ⊙ เหลอื จกั หา มปราม ชาวคามลา ลาด พันหัวหนาราษฎร ขนุ ดา นดำบล หารือแกก ัน คิดผนั ผอ นปรน จักไมใหพล มาคธขา มมา ⊙ จงึ่ ใหต ีกลอง ปาวรองทนั ที แจง ขา วไพรี รุกเบียนบีฑา เพ่อื หมภู มู ี วัชชอี าณา ชุมนมุ บัญชา ปองกนั ฉันใด ถอดคำประพันธไ ดว า ไมส ามารถหา มปรามชาวบานได หวั หนา ราษฎรและนายดา นตำบลตางๆปรึกษากัน คดิ จะยับย้งั ไมใ หกองทพั มคธขา มมาได จึงตกี ลองปา วรอ งแจงขาวขา ศกึ เขารกุ รานเพอ่ื ให เหลากษัตรยิ แ หงวัชชเี สดจ็ มาประชมุ หาหนทางปอ งกันประการใด ⊙ ราชาลจิ ฉวี ไปมีสักองค

อันนึกจำนง เพ่อื จักเสดจ็ ไป ตา งองคด ำรสั เรยี กนดั ทำไม ใครเปน ใหญใ คร กลาหาญเหน็ ดี ⊙ เชิญเทอญทา นตอ ง ขัดของขอไหน ปรกึ ษาปราศรยั ตามเรือ่ งตามที สวนเราเลาใช เปนใหญย งั มี ใจอยางผภู ี รุกปราศอาจหาญ ๒๔ ถอดคำประพนั ธไดว า ไมม ีกษตั รยิ ลจิ ฉวแี มแตพ ระองคเดียวคิดจะเสด็จไป แตละพระองคทรงดำรัสวา จะเรยี ก ประชมุ ดว ยเหตุใด ผูใ ดเปนใหญ ผใู ดกลาหาญ เหน็ ดีประการใดกเ็ ชญิ เถดิ จะปรกึ ษาหารอื อยา งไรก็ตามแตใจ ตัวของเรานั้นไมไ ดม อี ำนาจยิง่ ใหญ จิตใจก็ขี้ขลาด ไมองอาจกลา หาญ ⊙ ตา งทรงสำแดง ความแขงอำนาจ สามคั คขี าด แกงแยงโดยมาน ภมู ศิ ลจิ ฉวี วัชชรี ัฐบาล บ ชุมนุมสมาน แมแ ตส กั องค ฯ ถอดคำประพันธไดวา แตล ะองคต า งแสดงอาการเพิกเฉย ปราศจากความสามคั คปี รองดองในจิตใจกษัตรยิ ล จิ ฉวี แหง วชั ชไี มเสดจ็ มาประชุมกนั แมแ ตพระองคเ ดียว อนิ ทรวเิ ชียรฉันท ๑๑ ติยรัชธำรง ⊙ ปน เขตมคธขตั

ยั้งทัพประทบั ตรง นคเรศวิสาลี ⊙ ภูธร ธ สังเกต พิเคราะหเ หตุ ณ ธานี แหงราชวัชชี ขณะเศกิ ประชิดแดน ⊙ เฉยดู บ รูสึก และมนิ ึกจะเกรงแกลน คดิ จะตอบแทน รณทพั ระงบั ภัย ๒๕ ถอดคำประพนั ธไดวา จอมกษตั รยิ แหงแควนมคธหยดุ ทพั ตรงหนา เมอื งเวสาลพี ระองคท รงสงั เกตวเิ คราะห เหตกุ ารณท างเมืองวชั ชใี นขณะทีข่ าศึกมาประชิดเมือง ดนู ิ่งเฉยไมร สู ึกเกรงกลัว หรือ คดิ จะทำ ส่งิ ใดโตตอบระงบั เหตรุ า ย ⊙ นิง่ เงยี บสงบงำ บ มทิ ำประการใด ปรากฏประหนึง่ ใน บุรวา งและรางคน ⊙ แนโดยมิพักสง สยคงกระทบกล ทานวสั สการจน ลุกระนถี้ นัดตา ⊙ ภนิ ทพทั ธสามคั คิยพรรคพระราชา ชาวลิจฉววี า รจะพอ งอนัตถภ ยั ถอดคำประพันธไดวา กลบั อยอู ยางสงบเงียบไมทำการสงิ่ ใด มองดรู าวกับเปน เมืองรา งปราศจากผคู นแนน อน ไมต องสงสัยเลยวาคงจะถกู กลอบุ ายของวสั สการพราหมณจนเปนเชน น้ี ความสามคั คผี ูกพัน แหงกษัตริยลิจฉวีถกู ทำลายลงและจะประสบกบั ภัยพิบัติ

๒๖ ⊙ ลูกขางประดาทา รกกาลขวา งไป หมุนเลนสนกุ ไฉน ดจุ กันฉะน้นั หนอ ⊙ ครวู สั สการแส กลแหยย ุดพี อ ปนปวน บ เหลอื หลอ จะมริ าวมริ านกัน ⊙ ครั้นทรงพระปรารภ ธรุ ะจบ ธ จ่ึงบัญ ชานายนกิ ายสรร พทแกลว ทหารหาญ ถอดคำประพนั ธไ ดว า ลกู ขา งท่ีเดก็ ขวา งเลนไดส นุกฉันใด วสั สการพราหมณก ส็ ามารถยแุ หยใหเหลา กษตั รยิ  ลิจฉวีแตกความสามัคคไี ดตามใจชอบและคดิ ทจ่ี ะสนกุ ฉันน้นั ครั้นทรงคดิ ไดด ังน้นั จึงมี พระราชบญั ชาเหลา ทหารหาญ ⊙ เรงทำอฬุ มุ ปเ ว ฬคุ ะเนกะเกณฑก าร เพื่อขามนทีธาร จรเขา นครบร ⊙ เขารบั พระบณั ฑรู อดิศรู บดศี ร ภาโรปกรณต อน ทวิ รงุ สฤษฏพ ลนั ⊙ จอมนาถพระยาตรา พยุหาธทิ พั ขันธ

โดยแพและพว งปน พลขาม ณ คงคา ⊙ จนหมดพหลเนอื่ ง พิศเนอื งขนัดคลา ขึน้ ฝง ลเุ วสา ลิบุเรศสะดวกดาย ฯ ๒๗ ถอดคำประพนั ธไ ดวา ใหร บี สรา งแพไมไ ผเ พอ่ื ขามแมน้ำจะเขาเมอื งของฝา ยศัตรู พวกทหารรับราชโองการแลวก็ ปฏิบัตภิ ารกจิ ที่ไดรบั ในตอนเชา งานนัน้ ก็เสรจ็ ทันที จอมกษัตรยิ เคล่อื นกองทพั อนั มกี ำลงั พล มากมายลงในแพทต่ี ิดกัน นำกำลังขามแมน ำ้ จนกองทพั หมดส้ิน มองดแู นน ขนัด ขนึ้ ฝง เมือง เวสาลีอยา งสะดวกสบาย จิตรปทาฉนั ท ๘ ⊙ นาครธา นวิ ิสาลี เหน็ รปิ ุมี พลมากมาย ขามติรชล กล็ พุ นหมาย มงุ จะทลาย พระนครตน ⊙ ตางกต็ ระหนก มนอกเตน ตนื่ บ มิเวน ตะละผคู น ท่วั บุรคา มจลาจล เสยี งอลวน อลเวงไป ถอดคำประพันธไดวา ฝายเมืองเวสาลีมองเหน็ ขา ศึกจำนวนมากขามแมน ำ้ มาเพื่อจะทำลายลางบานเมอื งของตน ตา งกต็ ระหนกตกใจกนั ถวนหนา ในเมอื งเกิดจลาจลวนุ วายไปทั่วเมอื ง

๒๘ ⊙ สรรพสกล มขุ มนตรี ตรอมมนภี รุกเภทภยั บางคณะอา ทรปราศรัย ยังมิกระไร ขณะนห้ี นอ ⊙ ควรบรบิ าล พระทวารม่นั ตานปะทะกัน อรกิ อ นพอ ขตั ตยิ รา ชสภารอ ดำรจิ ะขอ วรโองการ ถอดคำประพันธไดว า ขา ราชการชน้ั ผใู หญตางหวาดกลัวภยั บางพวกกพ็ ดู วา ขณะนยี้ ังไมเ ปนไรหรอกควรจะ ปองกันประตูเมืองเอาไวใหม ัน่ คง ตานทานขา ศกึ เอาไวกอน รอใหท ีป่ ระชมุ เหลา กษัตรยิ มี ความเหน็ วา จะทรงทำประการใด ⊙ ทรงตริไฉน ก็จะไดท ำ โดยนยดำ รสั ภบู าล เสวกผอง กเ็ คาะกลองขาน อาณตั ิปาน ดจุ กลองพงั ⊙ ศัพทอุโฆษ ประลโุ สตทาว

ลจิ ฉวดิ าว ขณะทรงฟง ตาง ธ กเ็ ฉย และละเลยดัง ไทม อิ นิ ัง ธุระกบั ใคร ๒๙ ถอดคำประพันธไดวา กจ็ ะไดด ำเนนิ การตามพระบญั ชาของพระองค เหลา ขา ราชการทงั้ หลายก็ตีกลองสัญญาณ ข้ึนราวกับกลองจะพงั เสียงดังกกึ กองไปถงึ พระกรรณกษัตริยล จิ ฉวี ตา งองคท รงเพกิ เฉยราวกับ ไมเอาใจใสในเรือ่ งราวของผใู ด ⊙ ตา งก็ บ คลา ณ สภาคาร แมพ ระทวาร บรุ ทว่ั ไป รอบทศิ ดาน และทวารใด เห็นนรไหน สิจะปด มี ฯ ถอดคำประพนั ธไดวา ตางองคไ มเสด็จไปที่ประชุม แมแ ตประตเู มอื งรอบทิศทุกบานก็ไมม ผี ใู ดปด สทั ทลุ วกิ กี ติ ฉันท ๑๙ ⊙ จอมทพั มาคธราษฎร ธ ยาตรพยหุ กรี ธาสวู ิสาลี นคร ⊙ โดยทางอนั พระทวารเปดนรนิกร รอจะตอรอน อะไร ⊙ เบอ้ื งนั้นทานคุรุวสั สการทชิ ก็ไป นำทพั ชเนนทรไ ท มคธ

๓๐ ถอดคำประพันธไดว า จอมทพั แหงเเควน มคธกรีธาทัพเขา เมอื งเวสาลที างประตเู มอื งทเ่ี ปดอยโู ดยไมมผี คู น หรือทหารตอ สปู ระการใด ขณะน้นั วสั สการพราหมณผ เู ปน อาจารยก ไ็ ปนำทพั ของกษัตรยิ แ หง มคธ ⊙ เขา ปราบลจิ ฉวขิ ัตตยิ ร ฐั ชนบท สเู งอ้ื มพระหตั ถหมด และโดย ⊙ ไปพกั ตองจะกะเกณฑน กิ ายพหลโรย แรงเปลอื งระดมโปรย ประยทุ ธ ⊙ ราบคาบเสรจ็ ธ เสดจ็ ลรุ าชคฤหอตุ ดมเขตบเุ รศดจุ ณ เดมิ ถอดคำประพนั ธไ ดว า เขา มาปราบกษตั ริยลจิ ฉวี อาณาจักรท้งั หมดก็ตกในพระหตั ถ โดยทกี่ องทพั ไมตอ งเปลอื ง แรงในการตอสู ปราบราบคาบแลว เสดจ็ ยังราชคฤหเ มอื งยิ่งใหญด งั เดิม ⊙ เรอื่ งตนยกุ ติกแ็ ตจะตอ พจนเติม ภาษติ ลขิ ิตเสรมิ ประสงค ⊙ ปรุงโสตเปน คตสิ นุ ทราภรณจง จบั ขอประโยชนตรง ตริดู ฯ

๓๑ ถอดคำประพันธไดวา เนื้อเรอ่ื งแตเ ดิมจบลงเพยี งน้ี แตป ระสงคจ ะแตง สุภาษติ เพม่ิ เตมิ ใหไดร ับฟงเพอ่ื เปน คติอนั ทรงคณุ คา นำไปคดิ ไตรตรอง อินทรวิเชยี รฉนั ท ๑๑ ⊙ อนั ภบู ดรี า ชอชาตศตั รู ไดล ิจฉวีภู วประเทศสะดวกดี ⊙ แลสรรพบรรดา วรราชวชั ชี ถึงซึ่งพิบัติบี ฑอนตั ถพ ินาศหนา ⊙ เหี้ยมน้นั เพราะผนั แผก คณะแตกและตางมา ถอื ทฐิ มิ านสา หสโทษพิโรธจอง ถอดคำประพันธไ ดว า พระเจาอชาตศัตรูไดแผนดนิ วชั ชอี ยา งสะดวก และกษตั รยิ ล จิ ฉวีทัง้ หลายกถ็ งึ ซึง่ ความพนิ าศลม จม เหตุเพราะความแตกแยกกนั ตางกม็ คี วามยดึ มน่ั ในความคดิ ของตน ผกู โกรธซง่ึ กนั และกัน ⊙ แยกพรรคสมรรคภิน ทนสนิ้ บ ปรองดอง ขาดญาณพจิ ารณต รอง ตรมิ ลกั ประจักษเ จือ รสเลา กง็ ายเหลอื ⊙ เชือ่ อรรถยบุ ลเอา คตโิ มหเปนมลู เหตุหาก ธ มากเมือ

๓๒ ถอดคำประพนั ธไ ดว า ตา งแยกพรรค แตกสามัคคีกัน ไมป รองดองกนั ขาดปญญาท่จี ะพิจารณาไตรตรอง เชือ่ ถอ ยความของบรรดาพระโอรสอยา งงายดาย เหตุที่เปนเชน นั้นเพราะกษตั รยิ แ ตล ะพระองค ทรงมากไปดวยความหลง ⊙ จงึ่ ดาลประการหา ยนภาวอาดรู เสียแดนไผทสูญ ยศศกั ดิเสือ่ มนาม ⊙ ควรชมนิยมจัด ครุ วุ ัสสการพราหมณ เปนเอกอุบายงาม กลงำกระทำมา ถอดคำประพนั ธไดวา จงึ ทำใหถงึ ซึ่งความฉิบหาย มภี าวะความเปน อยูอนั ทกุ ขระทม เสยี ทั้งแผนดนิ เกยี รตยิ ศ และชอื่ เสยี งท่เี คยมอี ยู สวนวัสสการพราหมณนนั้ นาชนื่ ชมอยางยงิ่ เพราะเปนเลิศในการกระทำ กลอบุ าย ⊙ พทุ ธาทบิ ณั ฑติ พเิ คราะหค ิดพินิจปรา รภสรรเสรญิ สา ธสุ มัครภาพผล สกุ ภาวมาดล ⊙ วา อาจจะอวยผา บ นริ าศนริ นั ดร ดสี ู ณ หมตู น คยพรรคสโมสร คณุ ไรไฉนดล ⊙ หมใู ดผสิ ามคั ไปปราศนิราศรอน ๓๓

ถอดคำประพันธไดว า ผูรูท ง้ั หลายมพี ระพุทธเจา เปนตน ไดใครค รวญพิจารณากลา วสรรเสรญิ วาชอบเเลว ในเรื่องผลแหง ความพรอ มเพรยี งกนั ความสามคั คีอาจอำนวยใหถ ึงสภาพแหงความผาสกุ ณ หมขู องตนไมเ สอ่ื มคลายตลอดไป หากหมใู ดมีความสามัคคีรว มชมุ นมุ กัน ไมหา งเหนิ กนั สิ่งท่ีไรป ระโยชนจะมาสไู ดอ ยา งไร ⊙ พรอ มเพรยี งประเสริฐครนั เพราะฉะน้ันแหละบุคคล ผหู วงั เจรญิ ตน ธุระเกยี่ วกะหมเู ขา ⊙ พงึ หมายสมคั รเปน มขุ เปนประธานเอา ธรู ท่ัว ณ ตวั เรา บ มิเห็น ณ ฝา ยเดยี ว ⊙ ควรยกประโยชนย น่ื นรอน่ื กแ็ ลเหลียว ดูบางและกลมเกลยี ว มติ รภาพผดงุ ครอง ถอดคำประพันธไดวา ความพรอ มเพรยี งนัน้ ประเสรฐิ ยิง่ นัก เพราะฉะน้ันบคุ คลใดหวังทีจ่ ะไดร ับความเจรญิ แหง ตนและมกี ิจธรุ ะอนั เปน สว นรวม กพ็ ึงต้ังใจเปน หวั หนาเอาเปนธุระดว ยตวั ของเราเอง โดยไมเ ห็น ประโยชนตนแตฝ า ยเดยี ว ควรยกประโยชนใ หบ คุ คลอืน่ บา ง นกึ ถงึ ผอู ื่นบาง ตอ งกลมเกลยี ว สามคั คคี วามเปนมติ รกันไว ๓๔ ⊙ ย้ังทฐิ มิ านหยอน ทมผอ นผจงจอง

อารมี มิ หี มอง มนเม่ือจะทำใด ⊙ ลาภผลสกลบรร ลกุ ป็ นกแ็ บง ไป สจุ ริตนยิ มธรรม ตามนอ ยและมากใจ สุประพฤตสิ งวนพรรค ⊙ พงึ มรรยาทยึด อุปเฉทไมตรี ร้อื ริษยาอนั ถอดคำประพันธไดวา ตอ งลดทฐิ มิ านะ รจู ักขม ใจ จะทำสิง่ ใดก็เอื้อเฟอ กนั ไมม ีความบาดหมางใจ ผลประโยชน ท้งั หลายทีเ่ กดิ ขึน้ ก็แบงปนกนั ไป มากบา งนอยบา งอยา งเปน ธรรม ควรยึดมัน่ ในมารยาทและ ความประพฤตทิ ดี่ ีงาม รกั ษาหมคู ณะโดยไมม คี วามรษิ ยากนั อนั จะตัดรอนไมตรี ⊙ ดง่ั นน้ั ณ หมใู ด ผิ บ ไรส มคั รมี พรอมเพรียงนพิ ทั ธน ี รวิวาทระแวงกนั สยคงประสบพลนั ⊙ หวังเทอญมิตอ งสง หติ ะกอบทวีการ ซ่ึงสุขเกษมสันต มนอาจระรานหาญ กเ็ พราะพรอ มเพราะเพรียงกัน ⊙ ใครเลา จะสามารถ หกั ลา ง บ แหลกลาญ ๓๕ ถอดคำประพนั ธไ ดวา

ดังน้นั ถาหมูคณะใดไมขาดซงึ่ ความสามคั คี มคี วามพรอ มเพรยี งกนั อยูเสมอ ไมม ีการววิ าท และระแวงกัน กห็ วงั ไดโ ดยไมต องสงสยั วา คงจะพบซึ่งความสขุ ความสงบและประกอบดวย ประโยชนมากมาย ใครเลา จะมใี จกลา คดิ ทำสงครามดวยหวงั จะทำลายลา งก็ไมไ ด ทงั้ นเ้ี พราะ ความพรอ มเพรยี งกนั นน่ั เอง ⊙ ปว ยกลา วอะไรฝูง นรสูงประเสรฐิ ครนั สรรพสตั วอัน เฉพาะมชี ีวคี รอง ผิวใครจะใครลอง ⊙ แมม ากผิกงิ่ ไม พลหกั ก็เต็มทน มดั กำกระนนั้ ปอง สละล้ี ณ หมูตน บ มพิ รอ มมิเพรยี งกัน ⊙ เหลา ไหนผิไมตรี สุขทัง้ เจรญิ อนั กิจใดจะขวายขวน ลุไฉน บ ไดมี พภยันตรายกลี ⊙ อยา ปรารถนาหวัง ตปิ ระสงคก็คงสม มวลมาอุบตั บิ รร คณะเปน สมาคม ภนพิ ัทธรำพึง ⊙ ปวงทกุ ขพบิ ตั ิสรร ผิวมกี ค็ ำนงึ แมป ราศนยิ มปรี จะประสบสุขาลยั ⊙ ควรชนประชุมเชน สามคั คิปรารม ⊙ ไปม กี ใ็ หม ี เนอ่ื งเพอ่ื ภยิ โยจึง ๓๖ ถอดคำประพนั ธไดวา

แมแตกิง่ ไมห ากใครลองเอามามัดเปนกำ ตงั้ ใจใชกำลังหักก็ยากเต็มทน หากหมูใดไมมี ความสามคั คีในหมคู ณะของตนและกิจการอนั ใดที่จะตอ งขวนขวายทำ ก็มพิ รอมเพรียงกนั ก็อยา ไดห วงั เลยความสขุ ความเจรญิ จะเกดิ ข้ึนไดอ ยา งไร ความทกุ ขพ บิ ัติอนั ตรายและ ความชวั่ รา ยท้ังปวง ถงึ แมจะไมตอ งการ กต็ องไดร บั เปนแนแท ผทู อ่ี ยรู วมกนั เปน หมคู ณะ หรอื สมาคม ควรคำนงึ ถงึ ความสามคั คอี ยเู ปน นิจ ถายังไมม ีก็ควรจะมีขน้ึ ถา มีอยูแลวกค็ วรให เจริญรงุ เรอื งยิ่งข้ึนไปจงึ จะถึงซ่ึงความสุขความสบาย ๓๗ คำยาก

กถา ถอยคำ ๓๘ กลหเ หตุ เหตุแหง การทะเลาะ กสิก ชาวนา ไกวล ทั่วไป ขตั ตยิ  พระเจา แผน ดนิ คดี เร่อื ง คม ไป ชเนนทร ผูเปน ใหญในฝงู ชน ทม ความขม ใจ ทลทิ ภาว ยากจน ทั่วบุรคาม ท่วั บานทัว่ เมอื ง ทชิ ผเู กิด ๒ ครง้ั คอื พราหมณ ทนิ วนั นครบร เมืองของขา ศึก นยั , นย ความหมาย , เคาความ นยนาม ใจความ นรนิกร ฝงู ชน นฤพัทธ , นิพทั ธ เนอื งๆ เสมอ เนอ่ื งกัน นฤสาร ไมมสี าระ นวิ ตั กลับ

นีรผล ไมเ ปน ผล ๓๙ ประเด มอบใหหมด ประศาสน การแนะนำ , การสง่ั สอน ปรากรม ความเพียร ปรงุ โสต ในท่นี ี้หมายความวา แตง ใหไพเราะนาฟง ปลาต หายไป ปวฒั น ความเปนไป พฤฒิ ผูเ ฒา , วสั สการพราหมณ พิเฉท ตัดขาด , ทำลาย พชิ ากร วิชาความรู พทุ ธาบณั ฑติ ผูร ู มพี ระพุทธเจา เปน ตน ภตั อาหาร ขา ว ภาโรปกรณ ทำสิ่งทไี่ ดรับมอบหมาย ภณิ ทพ ทั ธสามคั คยิ การแตกสามคั คี ภยิ โญ ยิ่งขึน้ ไป ภีรุก กลวั ขข้ี ลาด ภูมศิ กษัตรยิ  มน ใจ มนารมณ สมดังใจ , สมดังทค่ี ิด มาน ความถอื ตวั ยุกติ ยตุ ิ , จบส้ิน

รหุฐาน ที่ลับ ท่ีเงยี บ ๔๐ ลกั ษณะสาสน จดหมาย เลา เคา , รูปความ , ขอ ความ วญั จโนบาย อบุ ายหลอกลวง วลั ลภชน คนสนทิ วิรุธ ผิดปกติ สมรรคภินทน ความแตกสามคั คี สมคั รภาพ ความสมคั รสมานสามคั คี สหกรณ หมูเหลา ส่ำ หมู , พวก สกิ ขสภา หองเรียน สขุ าลยั ทที่ ี่มีความสขุ เสาวน ฟง เสาวภาพ สุภาพ , ละมนุ ละมอ ม หายน ความเส่อื ม หติ ะ ประโยชน เหย้ี มนนั้ เหตุนั้น อนตั ถ ไมเปน ประโยชน อนกุ รม ตามลำดบั อภเิ ผา ผเู ปนใหญ อาคม มา , มาถงึ

อุปเฉทไมตรี ตดั ไมตรี อุรุส โอรส , ลูกชาย อุฬมุ ปเ วฬุ แพไมไ ผ เอาธรู เอาใจใสเปน ธุระ เอาภาร รับภาระ , รบั ผดิ ชอบ ๔๑ คุณคา วรรณคดี ● ดา นวรรณศลิ ป ๑) แตงเปนคำประพนั ธป ระเภทฉันท โดยใชฉนั ทช นิดตางๆถึง ๑๙ ชนดิ โดยลลี าของฉนั ทแตล ะ ชนิดที่นำมาแตง นั้นลว นแลวแตเ หมาะสมกบั เน้อื หาเปนอยา งยิ่ง ๒) การเลน เสยี งสมั ผัส ทั้งสัมผสั พยญั ชนะ และสมั ผสั สระ ทำใหฉ นั ทมคี วามไพเราะงดงาม เวลา ฟงแลวรื่นหู เชน

⊙ พระราชบตุ รลจิ ฉวมิ ติ รจติ เมน ณ กนั และกันเหนิ คณะหา งก็ตางถือ ⊙ ทะนงชนกตน พลลน เถลิงลือ กห็ าญกระเหมิ ฮอื มนฮึก บ นึกขาม ฯ ๓) การพรรณนาทสี่ มจรงิ โดยใชถอยคำทีเ่ รยี บงาย ฟงแลว เขา ใจไดทันที ทำใหผ ูอา นเกิด จินตภาพ เชน ⊙ ตางก็ตระหนก มนอกเตน ตนื่ บ มเิ วน ตะละผคู น ทัว่ บรุ คา มจลาจล เสียงอลวน อลเวงไป ๔๒ ๔) การเปรียบเทยี บ มบี างตอนทีเ่ ปรยี บเทยี บคมคาย ทำใหผอู านเขา ใจเรือ่ งไดดยี ่งิ ขนึ้ เชน ⊙ ภนิ ทพ ัทธสามคั คยิ พรรคพระราชา ชาวลจิ ฉวีวา รจะพอ งอนัตถภัย ⊙ ลูกขา งประดาทา รกกาลขวางไป หมุนเลนสนกุ ไฉน ดจุ กนั ฉะนนั้ หนอ

๔๓ ● ดา นสงั คม ๑) สะทอ นวฒั นธรรมของคนในสงั คมทำใหเห็นภาพการปกครองโดยระบอบสามัคคีธรรม ๒) แสดงใหเหน็ โทษของการแตกความสามคั คีในหมูคณะ ๓) แสดงถึงหลักธรรม ซงึ่ เปน หลกั ธรรมทสี่ ง ผลใหเกดิ ความเจรญิ ของหมูคณะปราศจากความ เสื่อม คือ “อปริหานยิ ธรรม” ซง่ึ มีอยู ๗ ขอ ดังน้ี ๑. หม่ันประชุมกนั เนอื งนิตย ๒. พรอมเพรยี งกนั ประชุม พรอ มเพรยี งกันเลกิ พรอ มเพรียงกนั ทำกิจทพ่ี งึ ทำ

๓. ไมบ ัญญัตสิ ิ่งทมี่ ไิ ดบัญญัตไิ ว (อนั ขดั ตอ หลักการเดมิ ) ไมล มลา งสิ่งทีบ่ ญั ญัตไิ ว ถอื ปฏบิ ตั ิตามวัชชีธรรม ตามทว่ี างไว ๔. ทา นเหลา ใดเปน ใหญใ นชนชาววัชชี เคารพนบั ถอื ทา นเหลา น้ัน เห็นถอยคำของทา นวา เปนสง่ิ ควรรบั ฟง ๕. บรรดากลุ สตรี กมุ ารีทงั้ หลาย ใหอยูโ ดยมิถูกขม เหง หรือฉุดครา ขืนใจ ๖. เคารพสกั การบชู าเจดีย ปูชนยี สถาน และปูชนียวตั ถุ ตลอดถงึ อนุสาวรยี ต า งๆของชาว วชั ชีทั้งหลาย ท้งั ภายในและภายนอก ไมป ลอ ยใหธรรมิกพลีท่ีเคยทำแกเจดียเ หลา น้ันเสื่อม ทรามไป ๗. จดั ใหความอารกั ขาคมุ ครอง ปอ งกัน อนั ชอบธรรมแกพระอรหนั ตท้งั หลาย โดยต้ังใจ วา ขอพระอรหันตท ั้งหลายที่ยังไมไ ดม า พึงมาสูแวน แควนทมี่ าแลว ขอใหโดยผาสุก ● ดา นการนำไปใช ๑) ทำใหเ ห็นถึงโทษของการแตกความสามคั คี ๒) แสดงใหเ ห็นความสำคญั ของการใชสติปญญาใหเ กิดผล โดยไมต อ งใชกำลัง

๔๔ บรรณานกุ รม ณัฐชยา เพ็ชรรตั น. ใบความรเู รอื่ ง สามคั คีเภทคำฉนั ท. [ ออนไลน ]. จาก https://shorturl.asia/tFC05. [ สบื คนเมือ่ ๑๑ มถิ ุนายน ๒๕๖๖ ]. Andafada. ( ๒๐๒๑ ). สามัคคเี ภทคำฉนั ท Flashcards. [ ออนไลน ]. จาก https://shorturl.asia/OrjGU. [ สบื คน เม่ือ ๑๑ มถิ ุนายน ๒๕๖๖ ]. Kanjana pom bintavihok. ( ๒๕๕๓ ). สามคั คเี ภทคำฉนั ท. [ ออนไลน ]. จาก https://shorturl.asia/x2fBb. [ สืบคน เมื่อ ๑๑ มิถนุ ายน ๒๕๖๖ ]. Kroobannok. ( ๒๕๕๒ ). แนะนำวรรณคดนี า อา น. [ ออนไลน ]. จาก https://shorturl.asia/WZYPc. [ สืบคนเม่อื ๑๑ มิถุนายน ๒๕๖๖ ]. Naritsara. สามัคคเี ภทคำฉนั ท. [ ออนไลน ]. จาก https://shorturl.asia/6iwv4. [ สบื คน เม่ือ ๑๑ มถิ ุนายน ๒๕๖๖ ].